Page 249 - ARM_19-1947_04
P. 249
ա*աա
էԵկեղեցիԱ ԽքկակաԱւ ԳիտակսւԱ ասողիս չախոլյքբի ե ր ի տ ա ս ա ր դ անդամներոլն անխոր -
պատ -
Հուրդ քայլերուն կամ ո լ ֊ ր է ՚ չ բազմաթիւ
ճառներոլ 1 որւձնք յ ա ճ ա խ ա դ է պ ես մեր Հանրային
կեանքին՝ մէջx քՒերեւս չ ա փ ո վ մլլս ալ արդիւնքը
Զ#*–բ Է ա յքն իւախօ լա Հաւատքը , թէ ներկայ Ասկէ առաջ խօսեցանք զգայացունց դիւաի՝ մը զանազան խմորումներու կամ աե սա կէտ ֊երու
պայմաններուն մէչ՝, Էջմիածին պիտի կարենայ մային, որ՚ոէձն Հեղինակն՝ Է աւստրիացի ճարաա - •տար բե բո ւթեանց է
շարունակել իբ Հանրային գերը՝ Հտյ մ֊ոզովոլր - րագէա Ֆրանց ; Այս պարագաՀ. , սակայն, երբեք պատճառ
գի կեանքին մԷչՀ։ կրօնական թէ Հա՛՛րային մար - 3 է շ ս ա է գիտնականը ոբ մասեագէտ է տնտե - չեղաւ որ մեր փոխադարձ յարգանքը իրարու ար
զեբու վրայ , ուզզտկի ել անէսարգախ ազգային սան ելի ճառագայթներ ու , կեանքին՛ մեծագոյն ուեստի Հա՛նդէպ՝ ոեւէ ղերպով ւ սեմ առար ; Ամէն՝
գործօն մը գ ա ռ ն ա լու իր բոլոր կարելիութիմենե - մասը ա՝նցուցած՜ է Ձ^ալցպուբկի իր աշխատանւա - աբոլե ստադէա իր դրական կողմ ե րով պէաք է
րէն զուրկ է ան, այսօր։ Ողնինք էջմիածինը, ու– ցին մէջx Վերջերս միայն գուբս ելլելով իր\ աշ ֊ կչււել ; Եւ ԱլէմշաՀ դրական շատ յատկութիւն -
նինք Ամենայն Հայոց Հայրապետը, ոմն ի՛ւք *հէ ֊ իսատանոցէն , գիտական աշխարՀին ծանոյց թէ ե– ներ ունէր ւ
որգեա.Ն ճեմարանը, ոմն ինք հէ\միածն՚ակաս մէ՚ա ֊ բեւան Հանած՜ է դո յութի ւնբ խ որ Հր դա ւո բ ճառա– Հայ սէն ֆօնիք ե ր աժշտ ո ւթեան շարժ ո ւմ մի
սհնե րու Հ ո յ լ մբ Հ Բայց շուն ինք ան կա խ ո ւի՚՜/՛*֊ ~ գայթնեբու, որո՝ւք անտեսանելի կը դարձնեն ա– սկսաւ ան \9՚32,էն՝ սկսեալ իմ սարքած Համել դնե–
թէ
նբ Հայ Եկեղեցիին , որ գաբ ձ ահ՛ Է ուղղակի մէն գործ՜արանային մարմվՏն , մէջն ւԸՀձաԼոէք քէս* ԱլէմշաՀ Փարիզ ե կ ա ծ ԲԱաԼ"Վ \93^ին ին^ն
ւէաբդբՀ Ա* ասնագէտներո լ եւ օրագրողներու ներ աէ սկսաւ այդ ուղղութեամր եւ շատ տարիներ
անուղղակի քարոզութեա՛ն խողովակ մբ ""՚Լէէք^ կայութեան կատարած՜ է Հետեւեալ փորձը, միա
իրաւակարգի եւ Ափիւռքի Հայ կրօնական Հաստա– կի իր տեսակին մէջ Հ ՛զուգընթաց դբուն ցան այս նուա գա Հանդէսները տ
աոլթհանց միջեւ % Վարագո յր\բ կբ բաց ուի , բեմին մ էջտեղբ նս Աւելի ուշ՝ Պէրպէրեան եւս ա շ խ ա տ ե ց ա ւ ն ո յ ն
Ա ենք Հ ան գի ււ ա ա ե ս եղանք , վերջին քանի մր տած է մարդ մի, որ սել ակնոցներ գ ր ա ծ է, եւ ուղղութեամ ր ; Գուրդէնն էր որ առաջի՛ն ան դամ
ամիսներոկ ընթացքին , էջմէահնայ այգ գերէ^՛ 1 կբ պարզէ մասնաւոր երեւոյթ մբ X ԱրաՀին՝ խո,ր\ը Փարիզի մէջ լսելի ըրաւ Երեւսձ՚ի էթիւա Լ եբը ,
երր Ամենայ՛ն Հայոց Հանրապետութիւնդ - ՛ք ե ա ե ղո ւ ած է ե լե կտրական փո խ ակեր պող խոչոՐ՝ էր "Լ եւոն դ ե ան ի <Տ.Ե այլին» , Աետա օ վւե ր այ էն
Հանդ աո ւաւ « յառածդ ի մ ական » յ ո րֆո րջուա՜ծ՜ ԳՈՐ& իք մը : բտաշւագէտ բ դէ բք բռնված՜ է գ ո ր - Հատուածներ եւն • : Եր դչախո ւմ բեր ալ ղարեց
խա յաաբղէտ մ արգոց բազմութեան՝ «ուժեղա ֊ հ ի՛քին ետեւր ,մ ատը կբ սեղմէ կոճակներս լ վրա յ , լո ւգբնթաց ա յ դ աշխատանքն եր ո լն •
ցնելո լ անխնա յ պա յքարբ» դ՛աշնակցութեան գէմ , կբ գար ձնէ մ «//«Ա աւրս ղերը , որուն* Հետեւանքով ՛Նուագահանդէսներու կազմ ա կեր պո ւթ իլնը
՛ա յն կո յր ՛ոլ ս ո փ ե ս ա Հաւատքով , որ Ան՝ Հ^Հակա– կեղծ՜ լուսարձակէն յանկարծ՜ դուրս կ՚ելլեն աչքբ ոաժանե՛լի եղաւ Փարիզի մէջ՝ վերջերս X
ներգաղթ» է եւ «ՀակաՀայաստանեան» •• • : Այո 2ւէա3^ոԳ Լոյս1* էսուրձեբ X Լոյսր ուղղուած՝ է գէպի ԱլէմշաՀ Հարկագվ՚ոլած՜ էր , ուրեմն $ բբ ար -
ոտ. նման մաբտաՀրաւէբներով , Ա այ ր Աթոռբ սեւ ակնոցներ կրոզ մարգը, որ անշա՛րժ կբ մնա ք ռւեստ ին, ոո ւգըն թ ա ց երաժշտութեան առեւտբա -
գա ր ձալ ակամայ կամ ուր ջ՝ պղտո ր ջո կրեր ու X իր՛ ՛ա՛թոռին վրայ : Լո րւի խուրձերուն, ուժւինոլ - ՛լան ճիւղին ալ Հետեւիլ եւ ԳՐա՚ԼԼ՛է տպագրականն (
Ո*~ տեսանք , թէ գաղութն եր ու միա՛սնականաւ - թիւեբ աստ ի ճան. արա ր բարձրան՛ա լո վ , մարդբ յկաւառակներու պատրաստութեան աշխաաասք -
թիւնբ ինչ մտՀափոբձերոլ ենթարկուեցաւ : յանկարծ կ՝՝անեբեւձոլթանայ ւ ՛Բանի մր վայբկեա– \երով% Ա ակտ յ՛ե ա ր ո ւ ե ս տ ա գ է տ ի ^Լ1՚ա^ԱԼ եԱ՛Հ."*.
Ջ ենք յիշեր այլ Հ բաՀանդնեբ՝ մ իշտ կոմ - նէն,, գործ՜իքը կրկի1՛ շարժման մէջ կբ գրուի , եւ Լառ մնաց իր մէջ՛. Անցաւ Ամերիկա նուագաՀանհ–
կուսէն թ ե լա գր ո ւած : Հոգե Հանգիստ չկատա - մարդուն մարմինը կր սկսի ՀետղՀետէ կրկին ե - ՚-էս^եբ սարքելու Համար եւ իր յաջողութեան
րել Աայիսի ՀՏին, վաճառքի Հաճել ՅունաՀայ բեւնալ յ 1ամ՛բուն վ յ ր ա յ է ո ր ^ւեմ^"1^ Տ
աղգ* կալուածները, եւայլս , եւայլԳ* X Փ՛"ր ձ էն վերջ , ն եր կ ան եր\ը կր Հ արց ո լվաբձեն Իր գործ՜ը X
էշմիահնայ կա պա ե ալ , Հպատակ , Հլու կա դի ան ակառնը , որ կբ խուսափի ԼՐաց՝ոլցի չ բ ա - Ունէր արտադրելու դիւրութիւն X Կբ ճանչ -
մակատարի գրութիւնք, դժբախտաբար 1լունե - ց ա տր ո ւթ ի ւննե բ տալէ իր գիւտի մ աս ին , առար ֊ ամ մեծ՜ թէյ^լ էք ծանօթութեանց տէր մտաւոր ա–
նա յ եւ իլ։ գժիս եմ անդբագա բձո լմնե ր բլ Ա փիւռքի կելով թէ տա կա՛լին՛ ստացած՜ չէ իր ուսած՜ միջազ– ՛ան՝ երաժիշտներ , որոնք մ տածում մը թուղթին
գա յ ի ն ար տօնագի բներ ը ; Երբ Հարցնեն
Հայ կեանքին մէ^Vx Օր նոր, անիշխանութիւն ւաւ էրռս ^Ր ^ան ձնելու Համար դժ ո ւար ո ւթ եան ց կբՀա չդիպին է
կղերապետո-լթիւն նոր ։ Երր անկանոն է սրտին թէ մ արմիններու ամ տես ան ե լի ո ւթե ան\ մասին՝ \էթէ ասի կ ա գժ ո ւա րա Հաճ ըլլա լո լ յատ կո լթիւն
ո ա ր կ ր , միամտաւթիւն պիտի ըլլար սպասել որ մ արդ կայէի վագեմի երագը կաբելի Է իրականա - քլձն է, պէտք է ընդունիլ սակայն որ երաժ՜րշտի
լաւ գ ո բծեն անդամները : *Լեր ջին՝ քանի մր տարի– ցած նկատել, աւստրիացի ճարտարադէտ բ Հաս - յքի Համար կարեւոր տուեալ մըե է դիւրաւ ար -
ներ ո ւ սանձարձակ մենատիբո լթիւնբ՝ կարգ մ\ր տատական պատասխան կուտայ , աւելցնելով թէ Իադրելբ X
Հ ոգեւոր կեգր ոննե ր ու մ էջ , յայտ ար ար Ն շանն ե - ներ կա յ ի ս Հետամուտ է կա տա բ ելա դո բծելո լ իր Ա՚եղի ծան օթ իր գործ՜եր ուն մ էջ նախ յի շենք
րէն մէկն է այն անպատասխանատու գործունէաւ֊– գոր՚հիքը 1 զայ\ն՛ աւելի թեթեւ ու գիտ.,է ասւար բն\ ֊ Հրատարակուած՜ իր Լարք մբ երգերը* <ձՒղձ» ,
թեան , ոբունն լծուած՜ են եկեղեցական պետեր , ծա յելու Համ ար : Ան՝ նոյն՝ իսկ ա պ ա գ ա յ ի Համար Հես սիրեցի» , «Անուշիկ եար ճան», <ձԻմ երգը» ,
առաջնորդներ եւ է իրենց փոքրաւորները : էջմիած– կբ ^նախատեսէ այնքան թեթեւ գոր՚ծիք մը , " Ո Բ Հիմ եաբը» , Ագո լո ի՛, ե բ ո ւ ն , եւն * , ՛որոնք ^»ա,\
նա յ կ ա պ ո ւ ա ծ լւ լ լ ա շո լ իրողութիւնը՝ պատճառ կարելի պիտի ը լ լ ա յ փոխադրել գրպանին մէջ X աշուղակսճն սեռին կբ մօտենան , թէեւ բոլորովին
*^լՀԼ ա է ա Ք (Լ\է ԱԼԼա4 ենթարկուէ լու այն մ սա յ *ս ո լ - հ) ն.դրին կ ար՚ե ւոր լուծ՛ ո ւմբ կբ կ այ ան այ գործի - ինքն ատ ի պ ե՛ն ; Առնուած բանաստեղծ ո ւթիւննե —
թեաՒն , եւ Ամ եւ ա յն Հայոց Հայրապետին կողմէ քին ելեկտրական՝ Հոսանքով պար են ա ւ •որումին լա ւե պէս՝ երաժշտութիւնն ալ իւուսափած է
ո՛՛յց տրուած բաժանարար այն ոգիին՝, որ ներելի մէջ՛. Այս մասին Հնարիչբ մշակած է այժմէն որոյ խարդախութիւնն–.եր է ; ք$Ր"վ* երաժշտական որ -
է գուցէ խորՀ րգտ յ ի ն կարգեր ոլ Հար կա գրական ծրտգիրնեբ , սրանք մօտալուտ յաջողութ՛եան ա - գե գր ո ւթիւնը յաջող X Ս աՀուն մե զեդին եր՝ են ,
օրէնքներուն եւ ցուցմունքներուն ենթակայ մեր մէն յ ո յ ս կբ ներշնչեն՝ : ունկնդիրին Համար Հաճելի , եւ երգիչին Համար
յ ա ջո ղո ւթի
Հայրապետութեան՛ Համ ար , բ ա յց ան՚ըմբռնելի է Այս ՝՝ն\որաՀ\՜1 ա ր գիւտին, շնորՀ իւ , այսուՀ ետեւ ւ ն ա սլա Հ ո վո ղ յ
Աւիիւռքի մէջ իրենց ժողովրդապետական ազա մ արդի կ պիտի կրնան վւ ո գոցն եր ու մ էջ պտբտիյ Առնելով իբ սէԱֆօնիք գործ՜երը, ունինք ն՛ախ
տութիւն^ եբոլն տէր Հ ո վո ւա պ ե տ եր ո ւ Համ ար X պզտիկ գոր-ծիքո վ մը , ո բուն կո չակին՛ վրա յ սեզ– «Արեւելեան գիշերները» ել «Արեւելեան Ե րա1՝1– գա
մ ելով տւն տեսան ելի պիտի դառնան անցո բղձն ե - ները X Երկ" ւքս ա է իրք՚՚^Ս տիտ ղո ս ը ար դա րացն ող
Պէ^տք է զարմանալ այս բոլորէն վեր ջ, եթէ գործեր X $՝էեւ կա բե լթ չէ դասել ղան ոնք որ պէս
խախտի նաեւ Հայ ժ ո ղո վո ւր գի վս տ ա Հ ո ւթ է լն ը ՝ րո ւն՛ է Ղ՛ողերն ու ոճր ագո ր ծնեին ալ ի ր ենց կ ար -
գին օր խերեկով առատ մ՛ուտք պիտի ՝ոմնեն\ան Հայկականն ե բաժ շտո ւթ իւն՝ X Հոն՝ ոկր մ եղեգին
Հանդէպ ի բ եկեղեցականներուն , ալ մ ա ս՛եւս ւո ր ա՛ շատ քաղցբաՀ՚նչիւն կերպով 1լ ո լզէ տիրապետ ել՝
րա ր եր ի տ ա սա ր դո ւթ ի ւն բ դա դրի «ըստ արժան — տ ո ւ ն երո ւ մէջ , եւ անա բդել պիտի կա տա քեն ի -
րենց կողոպուտներն ու շաՀ ատակութիւնները ***: թէքն իք արուեստը չի կրնար մ եծ աշիսատանք
ւ՛՛յն» պատկառելէ իր Հոգեւոր Հայրերէն ։ Մեբ կատարել : Այս երկու գործերը թէեւ մեծ նոլա -
եկեղեցականն ոլթիլն\բ ամէն բանէ Վ^ր ունէր Հ. ՏկՐՈԸԿԻ դա խո ւմ բեր ու Հա մար գրո լա ծ իրենց կառո լց —
պար տա կան ութ ի ւնբ ուղեդիծ՜ դա ռն ա լո լ Հաս(նաղ ուած ք՛՛՛է թօ1^թհօագԱ6 գործվեր չեն : Ունկեդրու -
ս եր ո ւձն գներո ւն , ղանոնք տնքա կտ ե չի կերպով ՚ԼՕ– ԳռւպհԱ Ա\հՎշա& թիւնբ շատ Հաճելի է;
գործ–
գելոլ Հայ Եկեղեցիին , որ , դարերու ինթացքին , Աւելի կատարեալ մին է «Աւար այր ի պա
դարձաւ ներ շն Հարան՛ Հայ ժողովուրդին՝ ս իբելոլ տերազմը» ,որ մեր մէջաղգային ոգի մին ալ կ՝ար֊
իր պատմ ութիւնբ , պինդ փարելու իր աւանդէ՛ ւ - թնցնէ իբ նիւթով X Ունի նուագախմ բ ա գ ր ա յին
թիւններուձն ու մշակութայի՛ն արժէքներուն ; Հ^ատ Հեռա գի բ կամ Հ եռախօս Հ աճ ելի բաներ ճախ բաղակցութիւներ , նախ նախերգանք , յե -
բան\ տժգու\՝ւ ա՛հ՜ է ա յոօբ • խաթար ուահ է անոն ցմէ միշտ : Երբեմն գէշ ԼոլՐ մը կը բերեն : տոյ արագ մճթիվ մը X Մէ^յ1"^*"^ երգչախումբա–
շատեր ո լ ոգին , օտարութիւնն ու ե ս ա ս իր ո ւթ ի լեր Գորգէն ԱլէմշաՀ ոչ եւս է : յին բաժին մբ X Թէեւ ես միշտ խո րՀ ահ ես որ ա յ ս
ստամոքսն երր բերած էվեր, սրտին՛ վրայ , ոլ Գոյժ մ՛բ Ամերիկային որ ց՛նցեց փարիղաՀա - անցքի ինչս ւ Համար միաձայն գրուած՛ էր , փո -
Հաքագց , այլամերժ , փ ա ռ ա տ ե ֊ շ մարգոց րառլ~ յ ութիւքն բ եւ եբաժ շտասէ ր ա րտասաՀմ անը ու ա - խան ակ բազմաձայնի , ոբ դժուար բան մը ՀԷԲ
մէն– անոնք որոնք անձամբ կամ ա<ն՚ունո վ ճանչցած Հեղինակին Հ ամար ւ՝ Արգեօ^ք կամովին ։Ջ ունենա
մ ութիւն մի լե ցուցահ՜ էին զինքը։
է մեր վ անքեբոլն ել տա - լ՛՛ վ ամբողջ բշււճէւՕՈբ աչքի առաջ, չեմ կարող
ճարնե(.ուն՝ մէջx Մենք վիրաւորած՜ Հենք Ր//աՐ Իր բնտսձե եկան պա ր ա գան երբ , բարեկամներն մանրամասնել է
ու .բնթերցողներբ կրւ.ան վստաՀ իէէաԼ ոբ ամէնէն իմ կարծ՜իքով, ԱլէմշաՀ ի լաւագոյն՛ գործն է՝
Հայ ժողովուրդի կրօնական ռ գ ա ց ո ւմնե բ բ , եւ ո— աւելի ցա լողեր էն մկկն եմ, \բլլաւլով արուեստա -
Լինչով կոտորակած ^ՐԱա^Ք գ է տ ի կոչումիս գիտակից , որռվՀետեւ եթէ ա - «Հէքեաթ»բ % ».
մեր Տ ա ւա տատ ենք նոնք կոբս\1. ցուցին Հարազատ մ բ , ընկեր կամ բա Հոն՝ նուագախմ բ ա դրա կան՝ տեսակէտով շա -
բազմութիւնէն երու քր իս տոն էական զգացումն երբ , րեկամ մբ, մեղի Համււր կորսուեցալ մշակ մբ Հեկան բաղադրութիւնն եր կան ; Բաղմաձայնա —
եթէ յայտնենք թէ Երա֊"աղէմէն մինչեւ Անթի - տ րտասաՀմ անի Հաւ եր աժ շտոլթե ան ան դաս տա - կան պրպտումնեբ որոնք սովորական՛ չեն ; Այս
լիտս , Պոլսէն մինչեւ Մ * ՆաՀանգնեբ , Հս/հգբր - նէն–, մէկը իմ կրօնքէս X սեռթն մէջ կր նար աւելի գործեր՝ արտադրել տա -
ւտ\նէ Հանգրուան , Հայ եկեղեցականութիւնը կբ կաւին X
դիմէ դէպի այլասեր ում , գէպի՛ աշխաբՀիկ բար Ունին ք շատ մը սիրող եր աժիշւոՀն եր , խմբա - Ո*–նի նաեւ երկու պատմուածք Հազար եւ Մէկ
Համար
քերու ունակութիւն, գ է պ ի բացարձակ ինքնա ՜ վաբներ ել նուագածու ՛եր , /*"*,/# » Հսէն՚ֆօնիստ » Գիչերներէ, ինչպէս նաեւ նուագախումբի
պա լ. ե -
ժխտում X Աշակուելոլ, զարգանալու, Հմտութիւն երաժիշտ Հեղինակներ բ մատի վրայ կբ Համ - վերարտադրած Կ ո մ ի տաս վարդապետի
ամբարելու երբեմնի անյագուրդ պապակին յա - բուին ; Ամ բողջ ՀայկաղաՀն ար տա սաՀ ման ի մէջ րէն .ոմանք :
ջ՛՛ Ր զ ած՜ է աթոռ ու գ է ր ք գրաւելու, Հայ եկեղե - անոնց Համրանքը %ը կամ 6ի չանցնիր՛ : Այնքան Վերջին ձեռագիրը՝ որ ձեռքս Հ ասում Արա
ցիս լումայափոխներու տան մ,բ վերածելու պա - փշոտ է ճամբան ո ր աշխատանքով ալ կարելի չէ Գեղեցիկի Հ ամար պատրաստած իր ութը երգերն
•աւելիձն ունենալ ; Անոնք պատաՀարներ են, միայն X էին, գուսաՀնական ոճով, առանց ընկերակցոլ
խար ա կե լի ախորժ ակր ։ Ու կը խորՀիմ վերջերս անՀ ետացող մտքի թեան. Հ
Եկեղեցական մ արղէնւ մին չեւ Հսձնրային կալ– մշակներու մասին, որոնց տեղը բռնող չկայ։ Ո>– Փաբիզկն ու Ամերիկայէն զատ նուագաՀ ան -
ուած՛) Հ ա յ եկեղականբ կ՚ապրի իր ամէնէն֊ տրժ - եթէ նորեր չՀասնին , շատերը պիտի նետուին օ - գէսներ տուած էր նաեւ Ա՚արսէյլի , Եգիպտոսի
գոյն օրերբ։ տար արուեստին գէր^ր * յաճախ օտար անուն՝ - եւ Սուրիս յ մէչ ;
էջմիած՚ինբ մ ի ակառնի դժբախտ մբն՝ է . իք ներով X Գոլրգէն ԱլէմշաՀի մահու/ կ՝անՀետանայ
տեսողութիւնը խափանած են խորՀրդայինւ կա - Ղ՚ժբախտութիւն մին է, Հետեւաբար՝, Գուբ - տաղա\.ղաւոր արուեստագէտ մ ը ։ I).րտասաՀմ ան -
պանք՛, I,ին ու սեղմումները X Ավյիւռքև՝ է որ պէտք գէն՛ ԱլէմշաՀ ի մաՀբ : եան Հայ երաժշտութիւնը մանալանգ, կը կոր -
է արթննա յ , ՈԱո*–ք՛ ապօր ինութիւնն ե բուն , ան՝ - կեղծիք պիտի րչլտբ եթէ չխոստովանէի թէ՝ սընցնէ իր կարեւոր ուժ֊եվէէն մէկը Հ
վար չագի տ ո ւթեան ց , քաղաքական իւ ակ մ ՚*՚ր– մեբ անՀ ատ ական յար արեր ո ւթ ի ւննե բը ի բարու Իմ անկեղծ ցաւակցոլթիւններս , իր վշտա -
ղանքներ ուն– եւ դատապարտելի մեղանչումն եբուն Հետ ՚ ՚ ի ր ս յ ք ի ՛ չ ՛ չեղան վերջթն տարիներս X Ար՜ Հար մօր եւ եզրայրնե րոմն :
դէմ , լսելի դարձնելու Համ ար կամքբ նո ինինի^ւ դէւնք , ի Հարէլէ » թիւբիմացութիւսներու, երգ - Ա– ՊԱՐԹԵՒԵԱՆ
Հայ ժողովուրդին ։
(ԱՐԵՒԵԼ-Բ)
Fonds A.R.A.M
էԵկեղեցիԱ ԽքկակաԱւ ԳիտակսւԱ ասողիս չախոլյքբի ե ր ի տ ա ս ա ր դ անդամներոլն անխոր -
պատ -
Հուրդ քայլերուն կամ ո լ ֊ ր է ՚ չ բազմաթիւ
ճառներոլ 1 որւձնք յ ա ճ ա խ ա դ է պ ես մեր Հանրային
կեանքին՝ մէջx քՒերեւս չ ա փ ո վ մլլս ալ արդիւնքը
Զ#*–բ Է ա յքն իւախօ լա Հաւատքը , թէ ներկայ Ասկէ առաջ խօսեցանք զգայացունց դիւաի՝ մը զանազան խմորումներու կամ աե սա կէտ ֊երու
պայմաններուն մէչ՝, Էջմիածին պիտի կարենայ մային, որ՚ոէձն Հեղինակն՝ Է աւստրիացի ճարաա - •տար բե բո ւթեանց է
շարունակել իբ Հանրային գերը՝ Հտյ մ֊ոզովոլր - րագէա Ֆրանց ; Այս պարագաՀ. , սակայն, երբեք պատճառ
գի կեանքին մԷչՀ։ կրօնական թէ Հա՛՛րային մար - 3 է շ ս ա է գիտնականը ոբ մասեագէտ է տնտե - չեղաւ որ մեր փոխադարձ յարգանքը իրարու ար
զեբու վրայ , ուզզտկի ել անէսարգախ ազգային սան ելի ճառագայթներ ու , կեանքին՛ մեծագոյն ուեստի Հա՛նդէպ՝ ոեւէ ղերպով ւ սեմ առար ; Ամէն՝
գործօն մը գ ա ռ ն ա լու իր բոլոր կարելիութիմենե - մասը ա՝նցուցած՜ է Ձ^ալցպուբկի իր աշխատանւա - աբոլե ստադէա իր դրական կողմ ե րով պէաք է
րէն զուրկ է ան, այսօր։ Ողնինք էջմիածինը, ու– ցին մէջx Վերջերս միայն գուբս ելլելով իր\ աշ ֊ կչււել ; Եւ ԱլէմշաՀ դրական շատ յատկութիւն -
նինք Ամենայն Հայոց Հայրապետը, ոմն ի՛ւք *հէ ֊ իսատանոցէն , գիտական աշխարՀին ծանոյց թէ ե– ներ ունէր ւ
որգեա.Ն ճեմարանը, ոմն ինք հէ\միածն՚ակաս մէ՚ա ֊ բեւան Հանած՜ է դո յութի ւնբ խ որ Հր դա ւո բ ճառա– Հայ սէն ֆօնիք ե ր աժշտ ո ւթեան շարժ ո ւմ մի
սհնե րու Հ ո յ լ մբ Հ Բայց շուն ինք ան կա խ ո ւի՚՜/՛*֊ ~ գայթնեբու, որո՝ւք անտեսանելի կը դարձնեն ա– սկսաւ ան \9՚32,էն՝ սկսեալ իմ սարքած Համել դնե–
թէ
նբ Հայ Եկեղեցիին , որ գաբ ձ ահ՛ Է ուղղակի մէն գործ՜արանային մարմվՏն , մէջն ւԸՀձաԼոէք քէս* ԱլէմշաՀ Փարիզ ե կ ա ծ ԲԱաԼ"Վ \93^ին ին^ն
ւէաբդբՀ Ա* ասնագէտներո լ եւ օրագրողներու ներ աէ սկսաւ այդ ուղղութեամր եւ շատ տարիներ
անուղղակի քարոզութեա՛ն խողովակ մբ ""՚Լէէք^ կայութեան կատարած՜ է Հետեւեալ փորձը, միա
իրաւակարգի եւ Ափիւռքի Հայ կրօնական Հաստա– կի իր տեսակին մէջ Հ ՛զուգընթաց դբուն ցան այս նուա գա Հանդէսները տ
աոլթհանց միջեւ % Վարագո յր\բ կբ բաց ուի , բեմին մ էջտեղբ նս Աւելի ուշ՝ Պէրպէրեան եւս ա շ խ ա տ ե ց ա ւ ն ո յ ն
Ա ենք Հ ան գի ււ ա ա ե ս եղանք , վերջին քանի մր տած է մարդ մի, որ սել ակնոցներ գ ր ա ծ է, եւ ուղղութեամ ր ; Գուրդէնն էր որ առաջի՛ն ան դամ
ամիսներոկ ընթացքին , էջմէահնայ այգ գերէ^՛ 1 կբ պարզէ մասնաւոր երեւոյթ մբ X ԱրաՀին՝ խո,ր\ը Փարիզի մէջ լսելի ըրաւ Երեւսձ՚ի էթիւա Լ եբը ,
երր Ամենայ՛ն Հայոց Հանրապետութիւնդ - ՛ք ե ա ե ղո ւ ած է ե լե կտրական փո խ ակեր պող խոչոՐ՝ էր "Լ եւոն դ ե ան ի <Տ.Ե այլին» , Աետա օ վւե ր այ էն
Հանդ աո ւաւ « յառածդ ի մ ական » յ ո րֆո րջուա՜ծ՜ ԳՈՐ& իք մը : բտաշւագէտ բ դէ բք բռնված՜ է գ ո ր - Հատուածներ եւն • : Եր դչախո ւմ բեր ալ ղարեց
խա յաաբղէտ մ արգոց բազմութեան՝ «ուժեղա ֊ հ ի՛քին ետեւր ,մ ատը կբ սեղմէ կոճակներս լ վրա յ , լո ւգբնթաց ա յ դ աշխատանքն եր ո լն •
ցնելո լ անխնա յ պա յքարբ» դ՛աշնակցութեան գէմ , կբ գար ձնէ մ «//«Ա աւրս ղերը , որուն* Հետեւանքով ՛Նուագահանդէսներու կազմ ա կեր պո ւթ իլնը
՛ա յն կո յր ՛ոլ ս ո փ ե ս ա Հաւատքով , որ Ան՝ Հ^Հակա– կեղծ՜ լուսարձակէն յանկարծ՜ դուրս կ՚ելլեն աչքբ ոաժանե՛լի եղաւ Փարիզի մէջ՝ վերջերս X
ներգաղթ» է եւ «ՀակաՀայաստանեան» •• • : Այո 2ւէա3^ոԳ Լոյս1* էսուրձեբ X Լոյսր ուղղուած՝ է գէպի ԱլէմշաՀ Հարկագվ՚ոլած՜ էր , ուրեմն $ բբ ար -
ոտ. նման մաբտաՀրաւէբներով , Ա այ ր Աթոռբ սեւ ակնոցներ կրոզ մարգը, որ անշա՛րժ կբ մնա ք ռւեստ ին, ոո ւգըն թ ա ց երաժշտութեան առեւտբա -
գա ր ձալ ակամայ կամ ուր ջ՝ պղտո ր ջո կրեր ու X իր՛ ՛ա՛թոռին վրայ : Լո րւի խուրձերուն, ուժւինոլ - ՛լան ճիւղին ալ Հետեւիլ եւ ԳՐա՚ԼԼ՛է տպագրականն (
Ո*~ տեսանք , թէ գաղութն եր ու միա՛սնականաւ - թիւեբ աստ ի ճան. արա ր բարձրան՛ա լո վ , մարդբ յկաւառակներու պատրաստութեան աշխաաասք -
թիւնբ ինչ մտՀափոբձերոլ ենթարկուեցաւ : յանկարծ կ՝՝անեբեւձոլթանայ ւ ՛Բանի մր վայբկեա– \երով% Ա ակտ յ՛ե ա ր ո ւ ե ս տ ա գ է տ ի ^Լ1՚ա^ԱԼ եԱ՛Հ."*.
Ջ ենք յիշեր այլ Հ բաՀանդնեբ՝ մ իշտ կոմ - նէն,, գործ՜իքը կրկի1՛ շարժման մէջ կբ գրուի , եւ Լառ մնաց իր մէջ՛. Անցաւ Ամերիկա նուագաՀանհ–
կուսէն թ ե լա գր ո ւած : Հոգե Հանգիստ չկատա - մարդուն մարմինը կր սկսի ՀետղՀետէ կրկին ե - ՚-էս^եբ սարքելու Համար եւ իր յաջողութեան
րել Աայիսի ՀՏին, վաճառքի Հաճել ՅունաՀայ բեւնալ յ 1ամ՛բուն վ յ ր ա յ է ո ր ^ւեմ^"1^ Տ
աղգ* կալուածները, եւայլս , եւայլԳ* X Փ՛"ր ձ էն վերջ , ն եր կ ան եր\ը կր Հ արց ո լվաբձեն Իր գործ՜ը X
էշմիահնայ կա պա ե ալ , Հպատակ , Հլու կա դի ան ակառնը , որ կբ խուսափի ԼՐաց՝ոլցի չ բ ա - Ունէր արտադրելու դիւրութիւն X Կբ ճանչ -
մակատարի գրութիւնք, դժբախտաբար 1լունե - ց ա տր ո ւթ ի ւննե բ տալէ իր գիւտի մ աս ին , առար ֊ ամ մեծ՜ թէյ^լ էք ծանօթութեանց տէր մտաւոր ա–
նա յ եւ իլ։ գժիս եմ անդբագա բձո լմնե ր բլ Ա փիւռքի կելով թէ տա կա՛լին՛ ստացած՜ չէ իր ուսած՜ միջազ– ՛ան՝ երաժիշտներ , որոնք մ տածում մը թուղթին
գա յ ի ն ար տօնագի բներ ը ; Երբ Հարցնեն
Հայ կեանքին մէ^Vx Օր նոր, անիշխանութիւն ւաւ էրռս ^Ր ^ան ձնելու Համար դժ ո ւար ո ւթ եան ց կբՀա չդիպին է
կղերապետո-լթիւն նոր ։ Երր անկանոն է սրտին թէ մ արմիններու ամ տես ան ե լի ո ւթե ան\ մասին՝ \էթէ ասի կ ա գժ ո ւա րա Հաճ ըլլա լո լ յատ կո լթիւն
ո ա ր կ ր , միամտաւթիւն պիտի ըլլար սպասել որ մ արդ կայէի վագեմի երագը կաբելի Է իրականա - քլձն է, պէտք է ընդունիլ սակայն որ երաժ՜րշտի
լաւ գ ո բծեն անդամները : *Լեր ջին՝ քանի մր տարի– ցած նկատել, աւստրիացի ճարտարադէտ բ Հաս - յքի Համար կարեւոր տուեալ մըե է դիւրաւ ար -
ներ ո ւ սանձարձակ մենատիբո լթիւնբ՝ կարգ մ\ր տատական պատասխան կուտայ , աւելցնելով թէ Իադրելբ X
Հ ոգեւոր կեգր ոննե ր ու մ էջ , յայտ ար ար Ն շանն ե - ներ կա յ ի ս Հետամուտ է կա տա բ ելա դո բծելո լ իր Ա՚եղի ծան օթ իր գործ՜եր ուն մ էջ նախ յի շենք
րէն մէկն է այն անպատասխանատու գործունէաւ֊– գոր՚հիքը 1 զայ\ն՛ աւելի թեթեւ ու գիտ.,է ասւար բն\ ֊ Հրատարակուած՜ իր Լարք մբ երգերը* <ձՒղձ» ,
թեան , ոբունն լծուած՜ են եկեղեցական պետեր , ծա յելու Համ ար : Ան՝ նոյն՝ իսկ ա պ ա գ ա յ ի Համար Հես սիրեցի» , «Անուշիկ եար ճան», <ձԻմ երգը» ,
առաջնորդներ եւ է իրենց փոքրաւորները : էջմիած– կբ ^նախատեսէ այնքան թեթեւ գոր՚ծիք մը , " Ո Բ Հիմ եաբը» , Ագո լո ի՛, ե բ ո ւ ն , եւն * , ՛որոնք ^»ա,\
նա յ կ ա պ ո ւ ա ծ լւ լ լ ա շո լ իրողութիւնը՝ պատճառ կարելի պիտի ը լ լ ա յ փոխադրել գրպանին մէջ X աշուղակսճն սեռին կբ մօտենան , թէեւ բոլորովին
*^լՀԼ ա է ա Ք (Լ\է ԱԼԼա4 ենթարկուէ լու այն մ սա յ *ս ո լ - հ) ն.դրին կ ար՚ե ւոր լուծ՛ ո ւմբ կբ կ այ ան այ գործի - ինքն ատ ի պ ե՛ն ; Առնուած բանաստեղծ ո ւթիւննե —
թեաՒն , եւ Ամ եւ ա յն Հայոց Հայրապետին կողմէ քին ելեկտրական՝ Հոսանքով պար են ա ւ •որումին լա ւե պէս՝ երաժշտութիւնն ալ իւուսափած է
ո՛՛յց տրուած բաժանարար այն ոգիին՝, որ ներելի մէջ՛. Այս մասին Հնարիչբ մշակած է այժմէն որոյ խարդախութիւնն–.եր է ; ք$Ր"վ* երաժշտական որ -
է գուցէ խորՀ րգտ յ ի ն կարգեր ոլ Հար կա գրական ծրտգիրնեբ , սրանք մօտալուտ յաջողութ՛եան ա - գե գր ո ւթիւնը յաջող X Ս աՀուն մե զեդին եր՝ են ,
օրէնքներուն եւ ցուցմունքներուն ենթակայ մեր մէն յ ո յ ս կբ ներշնչեն՝ : ունկնդիրին Համար Հաճելի , եւ երգիչին Համար
յ ա ջո ղո ւթի
Հայրապետութեան՛ Համ ար , բ ա յց ան՚ըմբռնելի է Այս ՝՝ն\որաՀ\՜1 ա ր գիւտին, շնորՀ իւ , այսուՀ ետեւ ւ ն ա սլա Հ ո վո ղ յ
Աւիիւռքի մէջ իրենց ժողովրդապետական ազա մ արդի կ պիտի կրնան վւ ո գոցն եր ու մ էջ պտբտիյ Առնելով իբ սէԱֆօնիք գործ՜երը, ունինք ն՛ախ
տութիւն^ եբոլն տէր Հ ո վո ւա պ ե տ եր ո ւ Համ ար X պզտիկ գոր-ծիքո վ մը , ո բուն կո չակին՛ վրա յ սեզ– «Արեւելեան գիշերները» ել «Արեւելեան Ե րա1՝1– գա
մ ելով տւն տեսան ելի պիտի դառնան անցո բղձն ե - ները X Երկ" ւքս ա է իրք՚՚^Ս տիտ ղո ս ը ար դա րացն ող
Պէ^տք է զարմանալ այս բոլորէն վեր ջ, եթէ գործեր X $՝էեւ կա բե լթ չէ դասել ղան ոնք որ պէս
խախտի նաեւ Հայ ժ ո ղո վո ւր գի վս տ ա Հ ո ւթ է լն ը ՝ րո ւն՛ է Ղ՛ողերն ու ոճր ագո ր ծնեին ալ ի ր ենց կ ար -
գին օր խերեկով առատ մ՛ուտք պիտի ՝ոմնեն\ան Հայկականն ե բաժ շտո ւթ իւն՝ X Հոն՝ ոկր մ եղեգին
Հանդէպ ի բ եկեղեցականներուն , ալ մ ա ս՛եւս ւո ր ա՛ շատ քաղցբաՀ՚նչիւն կերպով 1լ ո լզէ տիրապետ ել՝
րա ր եր ի տ ա սա ր դո ւթ ի ւն բ դա դրի «ըստ արժան — տ ո ւ ն երո ւ մէջ , եւ անա բդել պիտի կա տա քեն ի -
րենց կողոպուտներն ու շաՀ ատակութիւնները ***: թէքն իք արուեստը չի կրնար մ եծ աշիսատանք
ւ՛՛յն» պատկառելէ իր Հոգեւոր Հայրերէն ։ Մեբ կատարել : Այս երկու գործերը թէեւ մեծ նոլա -
եկեղեցականն ոլթիլն\բ ամէն բանէ Վ^ր ունէր Հ. ՏկՐՈԸԿԻ դա խո ւմ բեր ու Հա մար գրո լա ծ իրենց կառո լց —
պար տա կան ութ ի ւնբ ուղեդիծ՜ դա ռն ա լո լ Հաս(նաղ ուած ք՛՛՛է թօ1^թհօագԱ6 գործվեր չեն : Ունկեդրու -
ս եր ո ւձն գներո ւն , ղանոնք տնքա կտ ե չի կերպով ՚ԼՕ– ԳռւպհԱ Ա\հՎշա& թիւնբ շատ Հաճելի է;
գործ–
գելոլ Հայ Եկեղեցիին , որ , դարերու ինթացքին , Աւելի կատարեալ մին է «Աւար այր ի պա
դարձաւ ներ շն Հարան՛ Հայ ժողովուրդին՝ ս իբելոլ տերազմը» ,որ մեր մէջաղգային ոգի մին ալ կ՝ար֊
իր պատմ ութիւնբ , պինդ փարելու իր աւանդէ՛ ւ - թնցնէ իբ նիւթով X Ունի նուագախմ բ ա գ ր ա յին
թիւններուձն ու մշակութայի՛ն արժէքներուն ; Հ^ատ Հեռա գի բ կամ Հ եռախօս Հ աճ ելի բաներ ճախ բաղակցութիւներ , նախ նախերգանք , յե -
բան\ տժգու\՝ւ ա՛հ՜ է ա յոօբ • խաթար ուահ է անոն ցմէ միշտ : Երբեմն գէշ ԼոլՐ մը կը բերեն : տոյ արագ մճթիվ մը X Մէ^յ1"^*"^ երգչախումբա–
շատեր ո լ ոգին , օտարութիւնն ու ե ս ա ս իր ո ւթ ի լեր Գորգէն ԱլէմշաՀ ոչ եւս է : յին բաժին մբ X Թէեւ ես միշտ խո րՀ ահ ես որ ա յ ս
ստամոքսն երր բերած էվեր, սրտին՛ վրայ , ոլ Գոյժ մ՛բ Ամերիկային որ ց՛նցեց փարիղաՀա - անցքի ինչս ւ Համար միաձայն գրուած՛ էր , փո -
Հաքագց , այլամերժ , փ ա ռ ա տ ե ֊ շ մարգոց րառլ~ յ ութիւքն բ եւ եբաժ շտասէ ր ա րտասաՀմ անը ու ա - խան ակ բազմաձայնի , ոբ դժուար բան մը ՀԷԲ
մէն– անոնք որոնք անձամբ կամ ա<ն՚ունո վ ճանչցած Հեղինակին Հ ամար ւ՝ Արգեօ^ք կամովին ։Ջ ունենա
մ ութիւն մի լե ցուցահ՜ էին զինքը։
է մեր վ անքեբոլն ել տա - լ՛՛ վ ամբողջ բշււճէւՕՈբ աչքի առաջ, չեմ կարող
ճարնե(.ուն՝ մէջx Մենք վիրաւորած՜ Հենք Ր//աՐ Իր բնտսձե եկան պա ր ա գան երբ , բարեկամներն մանրամասնել է
ու .բնթերցողներբ կրւ.ան վստաՀ իէէաԼ ոբ ամէնէն իմ կարծ՜իքով, ԱլէմշաՀ ի լաւագոյն՛ գործն է՝
Հայ ժողովուրդի կրօնական ռ գ ա ց ո ւմնե բ բ , եւ ո— աւելի ցա լողեր էն մկկն եմ, \բլլաւլով արուեստա -
Լինչով կոտորակած ^ՐԱա^Ք գ է տ ի կոչումիս գիտակից , որռվՀետեւ եթէ ա - «Հէքեաթ»բ % ».
մեր Տ ա ւա տատ ենք նոնք կոբս\1. ցուցին Հարազատ մ բ , ընկեր կամ բա Հոն՝ նուագախմ բ ա դրա կան՝ տեսակէտով շա -
բազմութիւնէն երու քր իս տոն էական զգացումն երբ , րեկամ մբ, մեղի Համււր կորսուեցալ մշակ մբ Հեկան բաղադրութիւնն եր կան ; Բաղմաձայնա —
եթէ յայտնենք թէ Երա֊"աղէմէն մինչեւ Անթի - տ րտասաՀմ անի Հաւ եր աժ շտոլթե ան ան դաս տա - կան պրպտումնեբ որոնք սովորական՛ չեն ; Այս
լիտս , Պոլսէն մինչեւ Մ * ՆաՀանգնեբ , Հս/հգբր - նէն–, մէկը իմ կրօնքէս X սեռթն մէջ կր նար աւելի գործեր՝ արտադրել տա -
ւտ\նէ Հանգրուան , Հայ եկեղեցականութիւնը կբ կաւին X
դիմէ դէպի այլասեր ում , գէպի՛ աշխաբՀիկ բար Ունին ք շատ մը սիրող եր աժիշւոՀն եր , խմբա - Ո*–նի նաեւ երկու պատմուածք Հազար եւ Մէկ
Համար
քերու ունակութիւն, գ է պ ի բացարձակ ինքնա ՜ վաբներ ել նուագածու ՛եր , /*"*,/# » Հսէն՚ֆօնիստ » Գիչերներէ, ինչպէս նաեւ նուագախումբի
պա լ. ե -
ժխտում X Աշակուելոլ, զարգանալու, Հմտութիւն երաժիշտ Հեղինակներ բ մատի վրայ կբ Համ - վերարտադրած Կ ո մ ի տաս վարդապետի
ամբարելու երբեմնի անյագուրդ պապակին յա - բուին ; Ամ բողջ ՀայկաղաՀն ար տա սաՀ ման ի մէջ րէն .ոմանք :
ջ՛՛ Ր զ ած՜ է աթոռ ու գ է ր ք գրաւելու, Հայ եկեղե - անոնց Համրանքը %ը կամ 6ի չանցնիր՛ : Այնքան Վերջին ձեռագիրը՝ որ ձեռքս Հ ասում Արա
ցիս լումայափոխներու տան մ,բ վերածելու պա - փշոտ է ճամբան ո ր աշխատանքով ալ կարելի չէ Գեղեցիկի Հ ամար պատրաստած իր ութը երգերն
•աւելիձն ունենալ ; Անոնք պատաՀարներ են, միայն X էին, գուսաՀնական ոճով, առանց ընկերակցոլ
խար ա կե լի ախորժ ակր ։ Ու կը խորՀիմ վերջերս անՀ ետացող մտքի թեան. Հ
Եկեղեցական մ արղէնւ մին չեւ Հսձնրային կալ– մշակներու մասին, որոնց տեղը բռնող չկայ։ Ո>– Փաբիզկն ու Ամերիկայէն զատ նուագաՀ ան -
ուած՛) Հ ա յ եկեղականբ կ՚ապրի իր ամէնէն֊ տրժ - եթէ նորեր չՀասնին , շատերը պիտի նետուին օ - գէսներ տուած էր նաեւ Ա՚արսէյլի , Եգիպտոսի
գոյն օրերբ։ տար արուեստին գէր^ր * յաճախ օտար անուն՝ - եւ Սուրիս յ մէչ ;
էջմիած՚ինբ մ ի ակառնի դժբախտ մբն՝ է . իք ներով X Գոլրգէն ԱլէմշաՀի մահու/ կ՝անՀետանայ
տեսողութիւնը խափանած են խորՀրդայինւ կա - Ղ՚ժբախտութիւն մին է, Հետեւաբար՝, Գուբ - տաղա\.ղաւոր արուեստագէտ մ ը ։ I).րտասաՀմ ան -
պանք՛, I,ին ու սեղմումները X Ավյիւռքև՝ է որ պէտք գէն՛ ԱլէմշաՀ ի մաՀբ : եան Հայ երաժշտութիւնը մանալանգ, կը կոր -
է արթննա յ , ՈԱո*–ք՛ ապօր ինութիւնն ե բուն , ան՝ - կեղծիք պիտի րչլտբ եթէ չխոստովանէի թէ՝ սընցնէ իր կարեւոր ուժ֊եվէէն մէկը Հ
վար չագի տ ո ւթեան ց , քաղաքական իւ ակ մ ՚*՚ր– մեբ անՀ ատ ական յար արեր ո ւթ ի ւննե բը ի բարու Իմ անկեղծ ցաւակցոլթիւններս , իր վշտա -
ղանքներ ուն– եւ դատապարտելի մեղանչումն եբուն Հետ ՚ ՚ ի ր ս յ ք ի ՛ չ ՛ չեղան վերջթն տարիներս X Ար՜ Հար մօր եւ եզրայրնե րոմն :
դէմ , լսելի դարձնելու Համ ար կամքբ նո ինինի^ւ դէւնք , ի Հարէլէ » թիւբիմացութիւսներու, երգ - Ա– ՊԱՐԹԵՒԵԱՆ
Հայ ժողովուրդին ։
(ԱՐԵՒԵԼ-Բ)
Fonds A.R.A.M
