Page 130 - \ARM_19-1946_03
P. 130
ներկայ հատորին մէջ կբ պատմէ իր այցելու
ՊԱՐԶ ԻՕՍ՚ԲԵՐ ԻՆԶԵ՚Ր ԻՆՁԵ՛Ր ԻՆ ԳՐԱԾ թիւնը Պոչ՛՛ոյ Պատրիարքին (Հաւանաբար տեղա–
պատ
պաՀ ճէվաՀիրճեան եպիսկ.) « շատ ծեր,
(ՆԵՐԳԱՂԹԻ ԱՌԻԹՈՎ) ՄԵՐ ՄԱՍԻՆ կառելի անձնաւորութիւն մր » ոբ իրեն բսեը է
օ Հետեւեալ խօսքերը •
- « Երիտասարդ օրերուս մենք շատ լալ
&ուբէ* տարի մըն էէ որ \թերզաղթ ի մասին կր (Գ– եւ վերջին մաս) էինք թուրքերուն Հետ որոնք կալի պէս էին մեր
խօսուի՛. Հայաստանի ձեռնՀաս իշխանութեանց ձեռքին մէջ. յետոյ եկան յիմար Դաշնակները ո֊
կարգագրութեամբ Հայրենիքի դռները բաց յայ– Շարունակելով էր բարբանջանքները , անգլիա րոնք մտիկ ըրի՚ս Ռոլսիոյ , իրենց երեւակայութեան
տաբաբո ւա ծ են գա գթա Հա յո ւթեան առ^եւ : կո - ցի հեղինակը գիտել կուտա յ թէ Հքսյ մատենա մէջ տեսան Հայկական կայսրութիւն մը. մենք ալ
չեր եգան Հայրենիքէն սփիւռքի այն բազմ ութիւն– գրութեան մէջ Զբանաստեղծութիւն չկայ՝» եւ մեր ականջ տուինք Եվրոպայի այն աղգերուն որոնք կը
ներռւն, որոնք քառոբգ գաբ առաջ, աՀաւոբ ոլ. ա– մոգովրգական երգերը զշատ ՛ետ կբ մնան Յոյնե ծրագրէին Թուրքիան իրենց մէջ բամնել բայց չհա
ր իլն ոտ դէպքերու Հարկադրանքին տակ, իսուճա– րու եւ Ա լաւներու. Հասած մակարդակէն^ : Յեւոբյ^ մարձակեցան ; Այգ ազգերբ կ՚ոք֊զէին կը֊ուան մբ
պաՀար կֆեցին իրենց Հայբենիքբ ել ապաստանե՜ զՀայ ցեղը դե զա լուեսաական Հասկացողութիլֆ ունենալ թուբքիոյ ներսը ել շատ մը խոստումներ
ցան, ոքլր ոբ կրցան ։ չոլնի՝. Աեիի աւերակներբ գէշ չեն , բայց ներկայ բլ՛ին մեզի։ ՛իաշնակիցնեբուն Համար կռուեցանք,
Ու այսօր, քառոբգ գարու տագնապէ ու տա գարուն գմուաբ է ցոյց տալ ճարտարապետական ջարդուեցանք եւ զինադադարին անոնք մ՛ոռցան
ռապագին պանգխտոլթենէ ետք, նո յն ա յգ բագ–՛ կամ զարդան՛կարչական արտագրութիւն մը որ մեզ » :
մութիւննեբբ Հայրենիք կբ կանչոլին ; կարելի® է յայտնասլէս Հ ա յ կա կան ըլլա յ$> ։ ին՝ էո® լ, զորովՀետե Տեսակցութեան ներկայ են ուրիշներ որոնք
գտնել Հայ մբ, որ յուզումով ՀՀ"է եղած կոչբ^ որ Հայ մողովոլրդը յամառօրէն պաՀպանողական միաձայնութեամբ կբ յայտարարեն որ այլեւս չեն
քան ալ Հին ու գառն յուշե ր գան պղտորելու միտ– կարգ մբ բաներ ու մէջ, չէ զարգացուցած իր գեղ– Հաւատար Եւրոպացիներուն ։ Նիքրչ՚՚բն կը Հաս
քերբ : Դ՝ մ ո ւա ր է գտնել նման Հայ մր, եթէ Հարա ա ր ո ւ ե ստակ ա ն բնազդբ այնքան ումեզ կերպով որ տատէ թէ Դաշնակիցները դաւաճանեցին Հայե -
զատ Հայ է ան ծնուն գով ու Հ ոգիով ՚ ^ոձ.Ր ԳՈՐ–^Է քան ի բ կրօնական կամ դրամ վաստկելու բնազդբ ։ բուն, բայց այդ խօսակցութեան ընթացքին է որ
վեր ած ո լած է արգէն եւ գա գթա կանն եբ ո ւ կարա Մէկ խօսքով Հայ մըՀկամ Հրեայ մբ) կբ նախընտ– զգացեր է թէ « բոլոր Հայերն ալ սրտով յեղա
ւաններ ճամբայ ելան ենֆմինչ Ոձ֊րէձ Հազարաւոր րէ նաՀատակուիլ քան կորսնցնել իր ^էԲ°*եքԱ կամ փոխականներ են, շարունակ կ՝բմբոստանան որևէ
ներ արձանագրուած՝ կր սպասեն մ եկն ումի Հր ա– ոսկի մը»Հ կառավարութեան դէմ եւ յամ՛առօր էն աններող են
մ անին ։ Այս ԳաԲէելի բամբասանքնեբէն ՛Լերջ, Տ մ իրենց վրայ տիրապետողներուն Հանդէպ »:
Ի ՛ ն չ ուրախութիւն : Շհ3.է1շՏ, Հետեւեալ ձեւով ամփոփէ իր Հ ամ ո զում- Իր թափառումներու բնթացքին , Անատոլոլի
ներր մեր նկարագրին մասին* լայնքին ու երկայնքին, Հեղինակբ կը Հանդիպի
Հայր իր Հայբենիքբ ունի, իր արիւնուին ստեղ « ՛կախ, մոգովուրդ մ բն է որ շատ քիչ ըն շատ մը Թուրքերու եւ անոնցմէ կ իմանայ շարք մը
ծած , եւ պէտք է որ իր Հայրենի Հ ողին վրայ բլ դունակութիւն ու տաղանդ ունի քաղաքական դո ր– աննպաստ տեզեկոլթիւննեբ մեր մողովուրդի մա
լա յ , Հոն աշխատի ու Հոն ստեղծագործէ Հ Ղ՝մդոՀ ծերու կամ թաղալո բութիւն Հ իմնելոլ արուեստին սին ։ Եւ կ^եղրակացնէ *
չէ իր ապրած ու Հիւրընկալուած երկիրներէն, ո– մէջ*. Այս թ եր ո ւ թի ւն ր թրքական լուծին Հետե– « Հանդիպած եմ շատ մբ Հայերու , Հա
մր ո֊
րոնք գնաՀ ատեցին գինք , իր խազազ աշխատանքբ, ւանքբ չէ ; թուրքերու արշաւանքէն առաջ ալ ա– րուստ թէ աղքատ : Տարօրինակ մողովուրգ կարծիք
մո Ո ո
ցեզային իր ստեղծագործ կաբոզութիլննեբբ եւ նոնք չեն կրցած սլաՀպանել իրենց իշիսանութ\իւնբ * բուն մասին կարելի չէ րնգՀանրական
օգտուեցան անոնցմէ : անվե րջ ե ր կպա ռա կո ւթ ի ւնն ե ր ո վ բամ ան–րամ ան քայտն՚ել։ Տեսած եմ 300 Հոգինոց խումբ
Այսօր , քս անՀ ինգ տարի չար չա բագին ու տա եղած էին եւ յա^ււ ր ղ ա րա ր ենթարկուած են Պար ջարդուելու Համար տեզաՀան ե զած էր * գիտէին
րագիր կեանքէ մ բ ետք , կր մ եկնին շատեր , պա թեւներու , Հռովմ էացինեբու , Պ ա բ ս ի կն ե բ ո ւ եւ թէ ինչ պիտի բլլար իրենց ճակատագիր բ * իր են ց
տասխանելով Հա՚յբեն՛իքի Հրաւէրին–* բնական ու Տոյներոլ տիրապետութեան » ; Հեղինակբ կբ բա Վրա յ կբ Հսկէ ին երեք քնացող մանտաբմ աներ ,
Հասկնա լի՝ բՈ լո ր ին Համ ա ր ։ կարելիէ է կասկածի ցատրէ ա յս երեւո յթբ մ եր աշխաբՀ ագրա կան զիր՜ բայց անոնք քալեցին անխռով, դառնոլկի պէս , ա֊
որ բնա քաջաբար
տակ առնել որեւէ Հա յ , Հայրենադարձի ա յս օրե քով , Հ որուն Համար յանցաւոր են իրենք այլաաէս ռանց ղ իմա գրելու : Ա իւս կողմէ սակայն
մէջ : Ընդ–
րուն * կասկածի տակ անոր ուրախութիւն բ , վե կան խո բշտաւք մբ ունեցած են ծովէն, կռուեցան Վանի կամ .Հ^էպէլ Մուսայի
րադարձի բաղձան քբ , զո Հ ա բեր ո ւթե ան ու օժան կ ր ն ա յ ի ն գ՚բաՆէսծ ըլլալ Պոլիսն ո ւ կ ո վ է ա ս ը : Այս Հ ան ո լր առում ով ս իբ ուելիք մ ո զո վո ւր գ մ բ չեն •
դակութեան տրամագբոլթիւնբ * մԷկ խօսքով ա– երկու ամրոցնեբբ իբ ձեռքբ •ունեցող մոգովուրդ շատ ջղայնոտ են , չափէն աւելի վարպետ որ դի ել
նոր անՀոլն Հայբենասիբութիւնք , էբբ զգացում ու ս9Ը կրնար շատ ո ւմ ե գ ԲԱալ Տ> : իյորամ անկ ։ Աշխ ա տ ա ս է բ են եւ գիմ ացկռւն , այն
գոբծւ Պարկեշտ մարգ մբ չի կրնար Հաստատական Երկրորդ՝ Հա յե ր բ ուզզափառ եկեգեցիի ան պէս որ երկու սերունդ չանցած արդէն իրենց ա՜
պատասխան տալ • պարկեշտ ու Հարազատ Հայ գամ լ\ԲէէաԼո1է 1 « Տ ա յկական ջա րդեբբ մ ո զո վր գա– փին մէջ կ՚առնեն ամբողջ թրքական քագաք մբ ել
մր՝ չի կրնար տխուր վկայութիւն մր տալ, Հէսյ– կան զայրո յթ չստեղծեցին Ո՚ուս իո յ մ էջ » եւ օր այն ատեն ամէն թուրք իրենց ձեռքբ կ՚իյնայ փոխ
րեն աս իրութիւն բ իրե՛ն վերապաՀելով եւ ուրա - թոտոքս ի շխանո ւթ ի ւննե րբ դրական ձեւով չար— տրուած գումարի մբ շնորՀիլ* յետոյ ճնշում կբ
ցում բ նետելով ուր ի շներ ու ճակատին ։ տա յայտեցին իրենց ցասում ր » : Երբ՛որ դ՝ « Հա յե բանեցնեն անգթօրէն եւ չա րամ ա ո ւ թե ամբ : Պէ ՚
Պարզ իրոզոլթիւններ ասոնք* պարդ խօսքեբ, րբ առեւտրական տաղանդ ունին, ճարպիկ են եւ ծակնեբոլ բոյնի մբ կբ նմանին , Հակակրելի , բար
բայց, Հակառակ ասոնց , կան միշտ մարդիկ, ճկուն ուրիշներուն դրամբ առնելու Համար* Հերոս կա ց ո ւո. յ ար ա ա ե ւօրկն Հարստութիւն կբ դիզեն, ե֊
խմբաւորումներ ալ, որոնք պաՀբ յարմար կբ դա— Րէլալու չափ կամակոր են իրենց • յաականիշնեբր թէ նոյնիսկ այգ Հա րստութի ւն բ իրենց ձեռքբ անց
տեն պալքաբ բանալու, Հակառակորդ ուրուական պաՀելոլ Համար , բայց եւ այնպէս չունին գրաւիչ նի կեգծիքով ՛ու խարգախութեամբ : Անդրդուե–
ներ տեսնելու, ստեղծելու ի Հարկին* պայքար՝ ի յատկո ւթիւններ գեղա բո ւեո տա կան Հա սկաց ո — Ժ է էրեսս յամառոլթիւնր ու թէեւ Հազար անդամ
նպաստ ներգազթի ել յանո՛ւն Հայրենիքի ։ ղոլթիւն , բաբեՀամ բո յբ բնաւորութիւն եւ կարդ ջարդուած են , արագօրէն ոտքի կ՛՚ելլեն : Վերջա
մ բ Հայեր քաջութիւն ^: պէս 1920 2\ին Մ • ՚Բէմալ վտարեց ղանոնք իր
Պ այքար՝ րս ե լո լ Հ ամ ար թէ Հ այ բ են ասէ՛ բ են
իրենք, ուրիչներ՝ ոչ * Հայաստանեա՚ն են իրենք , Մեր պատմութենէն, Եկեղեցիէն, լեզուէն, ել՛ կրէն : Անկարելի է Հա յերբ սիրեք , բայց մարդ
մինչ ուրիշներ « Հ ա կաՀ այտս տան եան՚ֆ * • • գ բ ա կան ո ւթ են էն եւ ցեզա յին ն կա ր ա գր էն վերջ կբ Հիանայ իրենց տոկունութեան վբայ։ իրենց ա՛
,ճառեր , յօդուածներ եւ ճոռոմ ու խայաա– քար մ րն ալ մեր Հայրենիքին՝ Հոգին ու բնութեան մէնէն գլխաւոր յատկանիշն է գր ամ աս ի բ ո ւթ ի ւնբ՛.
բգէտ Հ խմբագրականէն եր , քսու խօսակցութիւն— գէմ, Այս բանբ կարելի չէ բսել ուրիշ մոզովոլրգնեբու
ներ՝ ակումբներու եւ սրճարաններու մէջ, նոր « Հիւսիսային Հա յասաան բ աշխաբՀի ամէ– Համար; Ոմանք դրամբ կր սիրեն ում֊ ձեռք բերե
նէն մ ռա յլ ել տխուր երկիրն է ։ Գարնան կ* ունե լու Համ ար * ուրիշներ Հանգստաւէտ կեանք կամ
«փաստերի ու ղվ կա լութ իւննե ր՝^ ճարելով, ապացու նա յ կա բճատել Ս՛^***՛" ^ բ մ եզմ ու քաղցր օդով ւիառք մբ ապաՀովելու բազձանքով* բայց Հայր
ցանելու ,Հ ամա բ՝ թէ բուն , ճ շմար իա Հայրենասի գո ր երբեք տեսած չեմ , բայց ամ բան եւ ձմր ան դրամբ կբ սիրէ դրամին Համար։ Հաստափոր Հա
րութիւն ր իրենցն է , դաւաճանս ւթի ւնր՝ ուր ի շն ե– օդր շատ խիստ է այնտեզ, դաման ո՛ւ սոսկալի »: յր մղոններով ճամբայ կ՛՚երթայ կամ ֆիզիքական
բուեր * * * աշխատանք կբ կատարէ դրամին սիրոյն։ Վատոգի
Այս ^արդէ^էԱ^ որոնք կբ յուսան շնոբՀնեբ Մ եր ազատագրական շարմում ին նախաքայլե– Հայր ամէն չարչարանքի իլր տոկայ, նոյնիսկ մաՀր
ձեռք բերել ել խօսքով ու ազմոլկով Հայրենասէր բ ր ՉՕական թ ո ւա կան ին ուրիշ բան չեն , Հ եզինա– աչք կ՚առնէ դրամի Համար »:
դառնալ, ասո՛նք կբ մոռնան Լկամ այնպէս կր ձե կին գնաՀատոլթեամբ , եթէ ՛ոչ « աՀաբեկչական
ւացնեն ) , որ ներգազթի պաՀ ան1945ին չէ որ ձեռնարկներ » : Ւն չ կր վերաբերի թրքական Հա– X
սկսած է , թէ ամբողջ քառորդ դարէ ի վեր դ՛աշ լածանքնե բուն « շր^աՀ ա յեաց ս կե պտ ի կո ւթ ի ւն մբ • • • Այսքանն ալ բաւական չէ՞ բանալու Հա
նակցութիւնն ու դ՛աշնակցական օրկաններբ բարձ— ան տեգի պիտ ի չրլլաբ » : Հեզին ակր կա բ ե կցաՀ բա բ մար մեր աչքր կամ չափաւորելու Համար մեր օ–
րազազակ ներգաղթ պաՀանթած են Հա լբենազուրկ էլբնդունի որ թրքական բանտերբ սարսափելի են, տարամոլոլթիւնն ու գերադրական միամտութիւնը
բազմութի ւննեբոլ Համար։ ՊաՀան^ած են՝ բանաք կ^բեղունի որ պատիմներ կբ գործադրուին , բայց "Բ այնքան վնասակար եղաւ մեղի ։
Հայրենիքի դռներբ, եւ աս՝ ոչ միայն Հայրենասի « ա յգ բոլոբբ չեն ապացուցաներ ճ շմ աբտութիւնր ւ ԺԻՐԱՅՐ
րական զգացումներէ մզուած, այ/եւ Հայբենիքբ Հգմոխային՚ֆ , ^աննկարագրելի՛^ չարչարանքներուն
զօրաւոր տեսնելու Համոզումէն թելադրուած։ որոնցմով ազատօրէն 1լ ամբա՛ստ ան ուին թուրքեր ր :
Տ աճա իւ րս ուած է թէ այղ չա ր չա բանքն եր բ այնքան Նէբգտտր Խանա
Պա յ քա ր ո զն ե ր բ գիտեն այս ամ էն բ * բա յց կբ զարՀոլրելի են որ կարելի չէ անոնց նկարագրու
պալքարին* գիտեն նաեւ թէ մեծ թիւով Ղ՛ ւսշն ա կ– թիւն ր թուղթին յանձնել : ք՚այց ես Համոզուած եմ ԹեհրաւնԷն կր գրեն « Յ ռ ւ ս ա բ ե ր » ի Յ ո ւ ն ի ս 16
ցականնեբ կան արձանագրուողներուս մէք, բայց որ անոնք ախտաւոր ու անձուկ •ուղեղներու կողմէ թուականով (տպուած՝ Յւււլիս 10ին) • —
պիտի պա լքար ին դարձեալ, ոբա է սգի, Հ ա® ր կ է բ– Հնար ուած են : Բմշկոլթիւնբ կբ վկայէ թէ մարդ Երեւանից ներգաղթ ի գործով երկու Հոգի ե–
սել, դիբքեր ապաՀովեն, ուր ոբ կարելի է, այսօր էակբ չի կրնար դիմանալ այն չարչարանքներուն
կամ վագր Հ Ու կբ պայքարին Հազար միջոցներով ո բոն ց ենթար կո լա ծ են եղեր շա ամբ Հ այ եր ա– կած են տեղի վրայ ամէն ինչ կարգագրէ լու Հա–
ու առիթներով • Ա՝ ա յիս 2.Տի դէմ, յանուն ՀՀսլԼ աա֊ ռանց մեռնելու »: մար : Որոշած են առայմմ տանել 6000 < ոգի , որից
կանութեան՝^ գազափաբին, երբ նոլն այգ թուակա I1 ււ կ պատմ ութ իւնբ կբ վկայէ ոբ մէկոլկէս մի– 1500հ11 Նոր Ջուղայից , իսկ մնացեալբ ԶՀարմաՀա–
նո՛վ թրծուած բազմ ութի ւնն ե րն են առածին ներ– լիոն Հայեր 1 8 9 5 ^ մինչեւ 1920 չդիմացան այդ լի եւ Փերիայի գիւղական շրջաններից : ԶՀարմա–
գա զթ ո զն երր % չար չար անք ներ ուն ու մեռան, որպէսզի Եվրոպան Հալն ունի 9 գիւղ (շոպվ 3000 շունչ) , իսկ Փ երի
կբ պայքաբին մարզական կազմակերպութեանց Հեգնէ անոնց Մնացորդաց ր : տն՝ 24 գիւղ (18.000 չունչ), իսկ Ջուղան՝ 5000
մ է^ ափ մր Հ րամ ար ականն եր շաՀ ագո բծել փորձե շունչ, ընդամէնը 26.000 շունչ։
լով, ափ մ ր անփորձ ու դաւադիր խազերու զոՀ X ՋՀարմաՀալից տանում են 6 գիւղ ամբողջա
պա ա ան ինեբ, երբ Հազա բալո ր բազմ ո ւթի ւնն եր, ա– պէս , իսկ Փերիայից՝ 10 գիւղ, որոնք թէ փոքր
ռո րլ. ու Հաւաաաւոր, փարած կբ մնան նո լն դրօ Երկրորդ Հատորն է ԱտւՀօ\ձ ճաւտէւ՚օո§^ քսւ-եշյք են եւ թէ գտնւում են շրջանի ծայրամասերում եւ
շի1 • Աոլբիայէն մինչեւ Լիբանան ել Պաղեսաինէն Տոճ ՏյՕ՚ւՏւ ՀԼշհօռբ , նախոըգէն երեսուն տարի կամ աւելի ենթակայ են վտանգի։
մ թէ <ել Եգիպտոս ։ մեր զփոքր դաշնակիցէ ճանչցուելէն 15 տաբի ետ շրջանների Հայութիւնը, ինչպէս յայտնի
քը՝՝ \930ին գրուած : 260 է^սոց այս Հատորը ճամ– է, սրանից աւելի քան երեք գար առաջ բռնի տե–
Հետապնդուած նպատա® կբ . ո՛ չ ներգաղթի բորգական յուչերու ամբողջութիւն մ ըն ԷՀ Հեղի ղաՀանուեց իր բնակավայրից՝ Հին Ջուղայից,
յա ջ՛պո ւթի ւնր, ոչ մ ար զա կան շա րմումր, ոչ ալ նակբ ՛ո՛չ մէկ ատեն ու ո՛չ մէկ տեղ Համակրա Պարսից Հռչակաւոր արքայ ՇաՀ Ապպաս Ա-ի կող
Հա ւ րենիքն ու իր պետականոլթիւնբ, ա յլ քա յ քա կան բառ. արտասանած է ի նպաստ մեզի , գրական մից (1586—1629) եւ բեր ուեց ու աեզաւո բու
ք՛՛ / մ ր Դ՛աշնակցութեան, • խ ո չ բն դո՛ տ ր իրենց ասպարէղր նեաուելէն ի վեր։ ժամանակին թարգ Ս պաՀ անի չրջակայքբ, ուր եւ Հիմնեց %որ Ջուղան :
սլա ծափ՛ վերելքին, ի րենց Հ ան բա յին ու Հ ա յրե– մանաբար ներկայացուցած ենք այս թերթին մէջ Աւելի քան երեք գար օտարութեան մէջ ապրե
նասիրակա՛ն Հրաբորբոք դործունէութեան ... իր զ՛հոր չ Գայրբ, որուն 300 էջերուն վրայ ի զուր լով՝ այդ Հայութեան բեկորները այսօր պիտի վե
(«Ցոսւա-ոերյփ խմբագրականէն) կը փնտռէք մեր անունը։ րադառնան Հայրենիք։
Fonds A.R.A.M
ՊԱՐԶ ԻՕՍ՚ԲԵՐ ԻՆԶԵ՚Ր ԻՆՁԵ՛Ր ԻՆ ԳՐԱԾ թիւնը Պոչ՛՛ոյ Պատրիարքին (Հաւանաբար տեղա–
պատ
պաՀ ճէվաՀիրճեան եպիսկ.) « շատ ծեր,
(ՆԵՐԳԱՂԹԻ ԱՌԻԹՈՎ) ՄԵՐ ՄԱՍԻՆ կառելի անձնաւորութիւն մր » ոբ իրեն բսեը է
օ Հետեւեալ խօսքերը •
- « Երիտասարդ օրերուս մենք շատ լալ
&ուբէ* տարի մըն էէ որ \թերզաղթ ի մասին կր (Գ– եւ վերջին մաս) էինք թուրքերուն Հետ որոնք կալի պէս էին մեր
խօսուի՛. Հայաստանի ձեռնՀաս իշխանութեանց ձեռքին մէջ. յետոյ եկան յիմար Դաշնակները ո֊
կարգագրութեամբ Հայրենիքի դռները բաց յայ– Շարունակելով էր բարբանջանքները , անգլիա րոնք մտիկ ըրի՚ս Ռոլսիոյ , իրենց երեւակայութեան
տաբաբո ւա ծ են գա գթա Հա յո ւթեան առ^եւ : կո - ցի հեղինակը գիտել կուտա յ թէ Հքսյ մատենա մէջ տեսան Հայկական կայսրութիւն մը. մենք ալ
չեր եգան Հայրենիքէն սփիւռքի այն բազմ ութիւն– գրութեան մէջ Զբանաստեղծութիւն չկայ՝» եւ մեր ականջ տուինք Եվրոպայի այն աղգերուն որոնք կը
ներռւն, որոնք քառոբգ գաբ առաջ, աՀաւոբ ոլ. ա– մոգովրգական երգերը զշատ ՛ետ կբ մնան Յոյնե ծրագրէին Թուրքիան իրենց մէջ բամնել բայց չհա
ր իլն ոտ դէպքերու Հարկադրանքին տակ, իսուճա– րու եւ Ա լաւներու. Հասած մակարդակէն^ : Յեւոբյ^ մարձակեցան ; Այգ ազգերբ կ՚ոք֊զէին կը֊ուան մբ
պաՀար կֆեցին իրենց Հայբենիքբ ել ապաստանե՜ զՀայ ցեղը դե զա լուեսաական Հասկացողութիլֆ ունենալ թուբքիոյ ներսը ել շատ մը խոստումներ
ցան, ոքլր ոբ կրցան ։ չոլնի՝. Աեիի աւերակներբ գէշ չեն , բայց ներկայ բլ՛ին մեզի։ ՛իաշնակիցնեբուն Համար կռուեցանք,
Ու այսօր, քառոբգ գարու տագնապէ ու տա գարուն գմուաբ է ցոյց տալ ճարտարապետական ջարդուեցանք եւ զինադադարին անոնք մ՛ոռցան
ռապագին պանգխտոլթենէ ետք, նո յն ա յգ բագ–՛ կամ զարդան՛կարչական արտագրութիւն մը որ մեզ » :
մութիւննեբբ Հայրենիք կբ կանչոլին ; կարելի® է յայտնասլէս Հ ա յ կա կան ըլլա յ$> ։ ին՝ էո® լ, զորովՀետե Տեսակցութեան ներկայ են ուրիշներ որոնք
գտնել Հայ մբ, որ յուզումով ՀՀ"է եղած կոչբ^ որ Հայ մողովոլրդը յամառօրէն պաՀպանողական միաձայնութեամբ կբ յայտարարեն որ այլեւս չեն
քան ալ Հին ու գառն յուշե ր գան պղտորելու միտ– կարգ մբ բաներ ու մէջ, չէ զարգացուցած իր գեղ– Հաւատար Եւրոպացիներուն ։ Նիքրչ՚՚բն կը Հաս
քերբ : Դ՝ մ ո ւա ր է գտնել նման Հայ մր, եթէ Հարա ա ր ո ւ ե ստակ ա ն բնազդբ այնքան ումեզ կերպով որ տատէ թէ Դաշնակիցները դաւաճանեցին Հայե -
զատ Հայ է ան ծնուն գով ու Հ ոգիով ՚ ^ոձ.Ր ԳՈՐ–^Է քան ի բ կրօնական կամ դրամ վաստկելու բնազդբ ։ բուն, բայց այդ խօսակցութեան ընթացքին է որ
վեր ած ո լած է արգէն եւ գա գթա կանն եբ ո ւ կարա Մէկ խօսքով Հայ մըՀկամ Հրեայ մբ) կբ նախընտ– զգացեր է թէ « բոլոր Հայերն ալ սրտով յեղա
ւաններ ճամբայ ելան ենֆմինչ Ոձ֊րէձ Հազարաւոր րէ նաՀատակուիլ քան կորսնցնել իր ^էԲ°*եքԱ կամ փոխականներ են, շարունակ կ՝բմբոստանան որևէ
ներ արձանագրուած՝ կր սպասեն մ եկն ումի Հր ա– ոսկի մը»Հ կառավարութեան դէմ եւ յամ՛առօր էն աններող են
մ անին ։ Այս ԳաԲէելի բամբասանքնեբէն ՛Լերջ, Տ մ իրենց վրայ տիրապետողներուն Հանդէպ »:
Ի ՛ ն չ ուրախութիւն : Շհ3.է1շՏ, Հետեւեալ ձեւով ամփոփէ իր Հ ամ ո զում- Իր թափառումներու բնթացքին , Անատոլոլի
ներր մեր նկարագրին մասին* լայնքին ու երկայնքին, Հեղինակբ կը Հանդիպի
Հայր իր Հայբենիքբ ունի, իր արիւնուին ստեղ « ՛կախ, մոգովուրդ մ բն է որ շատ քիչ ըն շատ մը Թուրքերու եւ անոնցմէ կ իմանայ շարք մը
ծած , եւ պէտք է որ իր Հայրենի Հ ողին վրայ բլ դունակութիւն ու տաղանդ ունի քաղաքական դո ր– աննպաստ տեզեկոլթիւննեբ մեր մողովուրդի մա
լա յ , Հոն աշխատի ու Հոն ստեղծագործէ Հ Ղ՝մդոՀ ծերու կամ թաղալո բութիւն Հ իմնելոլ արուեստին սին ։ Եւ կ^եղրակացնէ *
չէ իր ապրած ու Հիւրընկալուած երկիրներէն, ո– մէջ*. Այս թ եր ո ւ թի ւն ր թրքական լուծին Հետե– « Հանդիպած եմ շատ մբ Հայերու , Հա
մր ո֊
րոնք գնաՀ ատեցին գինք , իր խազազ աշխատանքբ, ւանքբ չէ ; թուրքերու արշաւանքէն առաջ ալ ա– րուստ թէ աղքատ : Տարօրինակ մողովուրգ կարծիք
մո Ո ո
ցեզային իր ստեղծագործ կաբոզութիլննեբբ եւ նոնք չեն կրցած սլաՀպանել իրենց իշիսանութ\իւնբ * բուն մասին կարելի չէ րնգՀանրական
օգտուեցան անոնցմէ : անվե րջ ե ր կպա ռա կո ւթ ի ւնն ե ր ո վ բամ ան–րամ ան քայտն՚ել։ Տեսած եմ 300 Հոգինոց խումբ
Այսօր , քս անՀ ինգ տարի չար չա բագին ու տա եղած էին եւ յա^ււ ր ղ ա րա ր ենթարկուած են Պար ջարդուելու Համար տեզաՀան ե զած էր * գիտէին
րագիր կեանքէ մ բ ետք , կր մ եկնին շատեր , պա թեւներու , Հռովմ էացինեբու , Պ ա բ ս ի կն ե բ ո ւ եւ թէ ինչ պիտի բլլար իրենց ճակատագիր բ * իր են ց
տասխանելով Հա՚յբեն՛իքի Հրաւէրին–* բնական ու Տոյներոլ տիրապետութեան » ; Հեղինակբ կբ բա Վրա յ կբ Հսկէ ին երեք քնացող մանտաբմ աներ ,
Հասկնա լի՝ բՈ լո ր ին Համ ա ր ։ կարելիէ է կասկածի ցատրէ ա յս երեւո յթբ մ եր աշխաբՀ ագրա կան զիր՜ բայց անոնք քալեցին անխռով, դառնոլկի պէս , ա֊
որ բնա քաջաբար
տակ առնել որեւէ Հա յ , Հայրենադարձի ա յս օրե քով , Հ որուն Համար յանցաւոր են իրենք այլաաէս ռանց ղ իմա գրելու : Ա իւս կողմէ սակայն
մէջ : Ընդ–
րուն * կասկածի տակ անոր ուրախութիւն բ , վե կան խո բշտաւք մբ ունեցած են ծովէն, կռուեցան Վանի կամ .Հ^էպէլ Մուսայի
րադարձի բաղձան քբ , զո Հ ա բեր ո ւթե ան ու օժան կ ր ն ա յ ի ն գ՚բաՆէսծ ըլլալ Պոլիսն ո ւ կ ո վ է ա ս ը : Այս Հ ան ո լր առում ով ս իբ ուելիք մ ո զո վո ւր գ մ բ չեն •
դակութեան տրամագբոլթիւնբ * մԷկ խօսքով ա– երկու ամրոցնեբբ իբ ձեռքբ •ունեցող մոգովուրդ շատ ջղայնոտ են , չափէն աւելի վարպետ որ դի ել
նոր անՀոլն Հայբենասիբութիւնք , էբբ զգացում ու ս9Ը կրնար շատ ո ւմ ե գ ԲԱալ Տ> : իյորամ անկ ։ Աշխ ա տ ա ս է բ են եւ գիմ ացկռւն , այն
գոբծւ Պարկեշտ մարգ մբ չի կրնար Հաստատական Երկրորդ՝ Հա յե ր բ ուզզափառ եկեգեցիի ան պէս որ երկու սերունդ չանցած արդէն իրենց ա՜
պատասխան տալ • պարկեշտ ու Հարազատ Հայ գամ լ\ԲէէաԼո1է 1 « Տ ա յկական ջա րդեբբ մ ո զո վր գա– փին մէջ կ՚առնեն ամբողջ թրքական քագաք մբ ել
մր՝ չի կրնար տխուր վկայութիւն մր տալ, Հէսյ– կան զայրո յթ չստեղծեցին Ո՚ուս իո յ մ էջ » եւ օր այն ատեն ամէն թուրք իրենց ձեռքբ կ՚իյնայ փոխ
րեն աս իրութիւն բ իրե՛ն վերապաՀելով եւ ուրա - թոտոքս ի շխանո ւթ ի ւննե րբ դրական ձեւով չար— տրուած գումարի մբ շնորՀիլ* յետոյ ճնշում կբ
ցում բ նետելով ուր ի շներ ու ճակատին ։ տա յայտեցին իրենց ցասում ր » : Երբ՛որ դ՝ « Հա յե բանեցնեն անգթօրէն եւ չա րամ ա ո ւ թե ամբ : Պէ ՚
Պարզ իրոզոլթիւններ ասոնք* պարդ խօսքեբ, րբ առեւտրական տաղանդ ունին, ճարպիկ են եւ ծակնեբոլ բոյնի մբ կբ նմանին , Հակակրելի , բար
բայց, Հակառակ ասոնց , կան միշտ մարդիկ, ճկուն ուրիշներուն դրամբ առնելու Համար* Հերոս կա ց ո ւո. յ ար ա ա ե ւօրկն Հարստութիւն կբ դիզեն, ե֊
խմբաւորումներ ալ, որոնք պաՀբ յարմար կբ դա— Րէլալու չափ կամակոր են իրենց • յաականիշնեբր թէ նոյնիսկ այգ Հա րստութի ւն բ իրենց ձեռքբ անց
տեն պալքաբ բանալու, Հակառակորդ ուրուական պաՀելոլ Համար , բայց եւ այնպէս չունին գրաւիչ նի կեգծիքով ՛ու խարգախութեամբ : Անդրդուե–
ներ տեսնելու, ստեղծելու ի Հարկին* պայքար՝ ի յատկո ւթիւններ գեղա բո ւեո տա կան Հա սկաց ո — Ժ է էրեսս յամառոլթիւնր ու թէեւ Հազար անդամ
նպաստ ներգազթի ել յանո՛ւն Հայրենիքի ։ ղոլթիւն , բաբեՀամ բո յբ բնաւորութիւն եւ կարդ ջարդուած են , արագօրէն ոտքի կ՛՚ելլեն : Վերջա
մ բ Հայեր քաջութիւն ^: պէս 1920 2\ին Մ • ՚Բէմալ վտարեց ղանոնք իր
Պ այքար՝ րս ե լո լ Հ ամ ար թէ Հ այ բ են ասէ՛ բ են
իրենք, ուրիչներ՝ ոչ * Հայաստանեա՚ն են իրենք , Մեր պատմութենէն, Եկեղեցիէն, լեզուէն, ել՛ կրէն : Անկարելի է Հա յերբ սիրեք , բայց մարդ
մինչ ուրիշներ « Հ ա կաՀ այտս տան եան՚ֆ * • • գ բ ա կան ո ւթ են էն եւ ցեզա յին ն կա ր ա գր էն վերջ կբ Հիանայ իրենց տոկունութեան վբայ։ իրենց ա՛
,ճառեր , յօդուածներ եւ ճոռոմ ու խայաա– քար մ րն ալ մեր Հայրենիքին՝ Հոգին ու բնութեան մէնէն գլխաւոր յատկանիշն է գր ամ աս ի բ ո ւթ ի ւնբ՛.
բգէտ Հ խմբագրականէն եր , քսու խօսակցութիւն— գէմ, Այս բանբ կարելի չէ բսել ուրիշ մոզովոլրգնեբու
ներ՝ ակումբներու եւ սրճարաններու մէջ, նոր « Հիւսիսային Հա յասաան բ աշխաբՀի ամէ– Համար; Ոմանք դրամբ կր սիրեն ում֊ ձեռք բերե
նէն մ ռա յլ ել տխուր երկիրն է ։ Գարնան կ* ունե լու Համ ար * ուրիշներ Հանգստաւէտ կեանք կամ
«փաստերի ու ղվ կա լութ իւննե ր՝^ ճարելով, ապացու նա յ կա բճատել Ս՛^***՛" ^ բ մ եզմ ու քաղցր օդով ւիառք մբ ապաՀովելու բազձանքով* բայց Հայր
ցանելու ,Հ ամա բ՝ թէ բուն , ճ շմար իա Հայրենասի գո ր երբեք տեսած չեմ , բայց ամ բան եւ ձմր ան դրամբ կբ սիրէ դրամին Համար։ Հաստափոր Հա
րութիւն ր իրենցն է , դաւաճանս ւթի ւնր՝ ուր ի շն ե– օդր շատ խիստ է այնտեզ, դաման ո՛ւ սոսկալի »: յր մղոններով ճամբայ կ՛՚երթայ կամ ֆիզիքական
բուեր * * * աշխատանք կբ կատարէ դրամին սիրոյն։ Վատոգի
Այս ^արդէ^էԱ^ որոնք կբ յուսան շնոբՀնեբ Մ եր ազատագրական շարմում ին նախաքայլե– Հայր ամէն չարչարանքի իլր տոկայ, նոյնիսկ մաՀր
ձեռք բերել ել խօսքով ու ազմոլկով Հայրենասէր բ ր ՉՕական թ ո ւա կան ին ուրիշ բան չեն , Հ եզինա– աչք կ՚առնէ դրամի Համար »:
դառնալ, ասո՛նք կբ մոռնան Լկամ այնպէս կր ձե կին գնաՀատոլթեամբ , եթէ ՛ոչ « աՀաբեկչական
ւացնեն ) , որ ներգազթի պաՀ ան1945ին չէ որ ձեռնարկներ » : Ւն չ կր վերաբերի թրքական Հա– X
սկսած է , թէ ամբողջ քառորդ դարէ ի վեր դ՛աշ լածանքնե բուն « շր^աՀ ա յեաց ս կե պտ ի կո ւթ ի ւն մբ • • • Այսքանն ալ բաւական չէ՞ բանալու Հա
նակցութիւնն ու դ՛աշնակցական օրկաններբ բարձ— ան տեգի պիտ ի չրլլաբ » : Հեզին ակր կա բ ե կցաՀ բա բ մար մեր աչքր կամ չափաւորելու Համար մեր օ–
րազազակ ներգաղթ պաՀանթած են Հա լբենազուրկ էլբնդունի որ թրքական բանտերբ սարսափելի են, տարամոլոլթիւնն ու գերադրական միամտութիւնը
բազմութի ւննեբոլ Համար։ ՊաՀան^ած են՝ բանաք կ^բեղունի որ պատիմներ կբ գործադրուին , բայց "Բ այնքան վնասակար եղաւ մեղի ։
Հայրենիքի դռներբ, եւ աս՝ ոչ միայն Հայրենասի « ա յգ բոլոբբ չեն ապացուցաներ ճ շմ աբտութիւնր ւ ԺԻՐԱՅՐ
րական զգացումներէ մզուած, այ/եւ Հայբենիքբ Հգմոխային՚ֆ , ^աննկարագրելի՛^ չարչարանքներուն
զօրաւոր տեսնելու Համոզումէն թելադրուած։ որոնցմով ազատօրէն 1լ ամբա՛ստ ան ուին թուրքեր ր :
Տ աճա իւ րս ուած է թէ այղ չա ր չա բանքն եր բ այնքան Նէբգտտր Խանա
Պա յ քա ր ո զն ե ր բ գիտեն այս ամ էն բ * բա յց կբ զարՀոլրելի են որ կարելի չէ անոնց նկարագրու
պալքարին* գիտեն նաեւ թէ մեծ թիւով Ղ՛ ւսշն ա կ– թիւն ր թուղթին յանձնել : ք՚այց ես Համոզուած եմ ԹեհրաւնԷն կր գրեն « Յ ռ ւ ս ա բ ե ր » ի Յ ո ւ ն ի ս 16
ցականնեբ կան արձանագրուողներուս մէք, բայց որ անոնք ախտաւոր ու անձուկ •ուղեղներու կողմէ թուականով (տպուած՝ Յւււլիս 10ին) • —
պիտի պա լքար ին դարձեալ, ոբա է սգի, Հ ա® ր կ է բ– Հնար ուած են : Բմշկոլթիւնբ կբ վկայէ թէ մարդ Երեւանից ներգաղթ ի գործով երկու Հոգի ե–
սել, դիբքեր ապաՀովեն, ուր ոբ կարելի է, այսօր էակբ չի կրնար դիմանալ այն չարչարանքներուն
կամ վագր Հ Ու կբ պայքարին Հազար միջոցներով ո բոն ց ենթար կո լա ծ են եղեր շա ամբ Հ այ եր ա– կած են տեղի վրայ ամէն ինչ կարգագրէ լու Հա–
ու առիթներով • Ա՝ ա յիս 2.Տի դէմ, յանուն ՀՀսլԼ աա֊ ռանց մեռնելու »: մար : Որոշած են առայմմ տանել 6000 < ոգի , որից
կանութեան՝^ գազափաբին, երբ նոլն այգ թուակա I1 ււ կ պատմ ութ իւնբ կբ վկայէ ոբ մէկոլկէս մի– 1500հ11 Նոր Ջուղայից , իսկ մնացեալբ ԶՀարմաՀա–
նո՛վ թրծուած բազմ ութի ւնն ե րն են առածին ներ– լիոն Հայեր 1 8 9 5 ^ մինչեւ 1920 չդիմացան այդ լի եւ Փերիայի գիւղական շրջաններից : ԶՀարմա–
գա զթ ո զն երր % չար չար անք ներ ուն ու մեռան, որպէսզի Եվրոպան Հալն ունի 9 գիւղ (շոպվ 3000 շունչ) , իսկ Փ երի
կբ պայքաբին մարզական կազմակերպութեանց Հեգնէ անոնց Մնացորդաց ր : տն՝ 24 գիւղ (18.000 չունչ), իսկ Ջուղան՝ 5000
մ է^ ափ մր Հ րամ ար ականն եր շաՀ ագո բծել փորձե շունչ, ընդամէնը 26.000 շունչ։
լով, ափ մ ր անփորձ ու դաւադիր խազերու զոՀ X ՋՀարմաՀալից տանում են 6 գիւղ ամբողջա
պա ա ան ինեբ, երբ Հազա բալո ր բազմ ո ւթի ւնն եր, ա– պէս , իսկ Փերիայից՝ 10 գիւղ, որոնք թէ փոքր
ռո րլ. ու Հաւաաաւոր, փարած կբ մնան նո լն դրօ Երկրորդ Հատորն է ԱտւՀօ\ձ ճաւտէւ՚օո§^ քսւ-եշյք են եւ թէ գտնւում են շրջանի ծայրամասերում եւ
շի1 • Աոլբիայէն մինչեւ Լիբանան ել Պաղեսաինէն Տոճ ՏյՕ՚ւՏւ ՀԼշհօռբ , նախոըգէն երեսուն տարի կամ աւելի ենթակայ են վտանգի։
մ թէ <ել Եգիպտոս ։ մեր զփոքր դաշնակիցէ ճանչցուելէն 15 տաբի ետ շրջանների Հայութիւնը, ինչպէս յայտնի
քը՝՝ \930ին գրուած : 260 է^սոց այս Հատորը ճամ– է, սրանից աւելի քան երեք գար առաջ բռնի տե–
Հետապնդուած նպատա® կբ . ո՛ չ ներգաղթի բորգական յուչերու ամբողջութիւն մ ըն ԷՀ Հեղի ղաՀանուեց իր բնակավայրից՝ Հին Ջուղայից,
յա ջ՛պո ւթի ւնր, ոչ մ ար զա կան շա րմումր, ոչ ալ նակբ ՛ո՛չ մէկ ատեն ու ո՛չ մէկ տեղ Համակրա Պարսից Հռչակաւոր արքայ ՇաՀ Ապպաս Ա-ի կող
Հա ւ րենիքն ու իր պետականոլթիւնբ, ա յլ քա յ քա կան բառ. արտասանած է ի նպաստ մեզի , գրական մից (1586—1629) եւ բեր ուեց ու աեզաւո բու
ք՛՛ / մ ր Դ՛աշնակցութեան, • խ ո չ բն դո՛ տ ր իրենց ասպարէղր նեաուելէն ի վեր։ ժամանակին թարգ Ս պաՀ անի չրջակայքբ, ուր եւ Հիմնեց %որ Ջուղան :
սլա ծափ՛ վերելքին, ի րենց Հ ան բա յին ու Հ ա յրե– մանաբար ներկայացուցած ենք այս թերթին մէջ Աւելի քան երեք գար օտարութեան մէջ ապրե
նասիրակա՛ն Հրաբորբոք դործունէութեան ... իր զ՛հոր չ Գայրբ, որուն 300 էջերուն վրայ ի զուր լով՝ այդ Հայութեան բեկորները այսօր պիտի վե
(«Ցոսւա-ոերյփ խմբագրականէն) կը փնտռէք մեր անունը։ րադառնան Հայրենիք։
Fonds A.R.A.M
