Page 80 - ARM_19-1945_03

Զ Ր Ո Յ Ց ՀԱՏԿ, ՀԱՐՑԻ ՄԱՍԻՆ ԵՐԵԻԱՆԻ ՄԱՏԵՆԱԳԱՐԱՆԸ տուժեց, օրինակի Համար, 1795^ պարսկական
ի) ան ի Հ բա մա­
արշաւանքի ատեն, Աղա ԱաՀմէտ
իշիանութիւնը
(Մոսկուայէն՝ Արտասահմանի ր-երթ-երուն) նին ներքեւ ։ Միայն ԱորՀբգային

ՏԵՍԱԿՑՈՒԹԻՒՆ ՄԸ ՆԻՒ ԵՈՐՀԻ ՑԱՆՁՆԱ - Հաստատուելէն ետքն է ոբ Հայ ^՜ոզովոէ֊րդր պա–

եՈՒՄԲԻ ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՑԻՉԻՆ ՀԵՏ տեՀութիւն ունեցաւ իրարու քով բերելու այս բո­

Հին մագաղաթի՝ դեղնած 1^ՈԼ՝Ղւ^^ՐւՀ ԴԳՈ7ձ լոր իժ ան կարժ Էք պատմական արձանագրութիւն -

ԽՄԲ— <Հ.Հ"ւյրենէք–»\ւ թղթակիցը տեսակցու­ ձեռքով թդթատուելով էկ Է2ի ետեւէ ուղիղ տողե­ նեբբ։ Հիմա Է^միածնի գլխաւոր մատենադարանին
թիւն մը ունեցած է Հայկ. Դատի կեդր– Յանձնա­ րու մէկ կր պատմեն սլատաՀարներն դարերու ոբ վրայ
խումբի ներկայացուցիչիս հետ (՛նիւ. Շորք) , Սան շաաոնց անցած են : աւելցած են Ագթամար եւ Աեւան վանքերու

* եւ շատ ուրիշ գրադարաններու ձեռագիբնեբբ,

էհրաս>(ակոյը սքջ կատարուած աշխատասքսհբոլ « ՀԼնվեՀ եր Վարգան իր անվախ նիղակա - այնպէս որ անոնց թիւը Հիմա կբ Հասնի ինը Հա­

մասին–; Կ՚արտատսրյսք հիմնական մասերը ւոբներով շատ քաշութիւններ բբաւ եւ Հոն գտաւ զարի կրկթչլ 191^ եղածին։

Հարցում ի՞նչ կր ներկայացնէ Հ ա յ Ղ՛ատի Հ ե բո սա կան մ աՀուան թ աղբ : & ւ ճակատ ամ արաբ Ա ատենագարանը աշխարՀի մէԼ ամէնէն մեծ

է$՚անձնա խ ո լմբբ * ճի՛շգ է , որ ՛իա շնա կցական կո՛–" տեւեց դիչերբ ուշ ատեն ու շատեր իրենց մաՀ ուան գանձատունն է Հայ դրչադէր դրքերու. Հայկական

սա կցական մ արմին մբն է ։ ժամուն Հանդիպեցան եւ իրենց մարմիններն ին - ձեռագիրներ կը գանուին բրիտանական թանգա -

ՊաաասիաԱ • Հա յ ՛իա տի պաշտպանութեան կան նորատունկ տաքցած տապարներու պէս՚ֆ : բանին Լո՚Վրի եւ Վիէննայի եւ Վենետիկի Հայ­

. գործի նախաձեռնութիւնը կը աա ականի Հ*՝ 3* Ընթերցողը անոնց մէկ կը տեսնէ անցած գտ­ կական վանքերու գրադարաններուն մէկ։ Եբբւ– *

՛Ւ * Ամերիկայի Կեգբ • կոմիաէին։ Այգ գործին ցած օրերու ամենաղօրաւոր եւ քակ մարտիկները : սաղէմ ունի ատոնցմէ պատկառելի թիւ մը, մօտ

ձեռն ա ր ղե էէ առա^լ , կեգբ • կոմիտէն երկու, աա րի Հաւլար Հինգ Հարիւր տարի առա շ ե րկրէ վտանգի չորս Հազար ;

անպաշտօն եւ. պաշտօնական բ ա ս ա կց ու Է)՛ի ւնն ե րով ժամուն անոնք ոտքի ելան թշնամ՛իին դէմ* իրենց Աատենագարանի ամէնէն Հին ձեռադիրբ կր

2անաց աղգային մ րաց ե ալ ճակատ մը ստեղծել Ա– կ՝առա^նորգէբ ՚Լարգան Ա ամիկոնեան , Հին օրե­ կրէ 886 թուականը :

մերիկայր մէշ եւ, միացեալ ուժերով գործել։ ՚Իըժ– րու մեծ Հ ր ամ ան ա տ ա ր ը , եւ Աւարտ յրի ռաղմ ա - Ա՛ատենագարանբ Հայաստանի Հպարտութիւ -

բախաաբար , այգ խա՜նքերը անցան ասչարղիւն * դա շտ ին վրա յ իրենց կեանքի գնով պա շտպանեց ին նբն է ։ \^ՀՀ)էն ետք եւ մասնաւոբապէս 1939^

Հակառակորգ կողմ ը խուսափեց աւ Հ ամ ագո ր&ա կա­ Հա յ ժողովուրդի աղգա յին ան կախ ո ւթ ի ւնն ու սկսած երբ ձեռագիբնեբբ Երեւան փոխագրուե -

ցութենէ , լժէեւ սկզբունքի առարկուէՒիւններ մշակոյթը ։ ցան՝ ձեռնարկուեցաւ անոնց խոր ուսումնասիրու­

չունէր , քանի որ Հ ե ա ա պնգէտ լի ք նսչաաակր լ\Ոէ՜Րլ\ Պատմագրին բառեր բ կարտաշնչեն եռանդուն թեան % Նոյն իսկ պատերազմի ատեն ուսումնասի­

աարաղարծ՜ուլժ-րւն չ\կայ * աԱԼ/աւս բաղձանքն ալ Հայրենասիրութեան ոգին : Ան ձեր աչքեբան կը րութեան եւ մա թեմա թիքայի վերաբերեալ աշխա­

նոյսն Է թրքահայ գողերու կցումը կայրեն բքին ։ պատկերացնէ ճակատամարտի ա~* աւլգւ,ցր1լ դաշ - տութեանց առանց մէկ օրուան բնդՀատումի , Հա­

Համ ե բա շխո ւթեան ճիգերու ձախողանքէն տ բ , ո բուն վրա յ Հայ ժողովուրդի ճակատագրին կառակ որ այդ գործին լծուողէւերէն շատեր բանա­

՛Լեր շն էր որ ՚իաշնակցութիւնը մինակ ձեռնարկեց կռիւը կբ մղուէր : թշնամիին կատաղի յարձա - կին միացան ; թէ յա յան ի գիտնականներ եւ թէ

Հայ ՛հատի սլա շասլան ո ւթեան ղործին բանալով կումնեբը խիտ շարքերով >. Հայ մարտիկներ սուր նորեկներ կ՚ուսումնասիրեն պատմութեան , դրա -

Հբապաբա կային Հ ան գանա կո ւթ ի ւն ։ ^եբգէ՚^ՔԸ, ի ձ հ I։ ր ՛հ կր խոյանա յէն փիղերուն ւն օրրռրեւ կան ո ւթ ե ան , բժշկութեան եւ մ աթեմաթ իքա յի

ձեղի ծանօթ է» քանի մը ամսուան մէշ, Հայ ժողո– վերաբերած ձեռագիրները։ Նորաբոյս գիտնական

վոլՐԳՐ խանդավառութեամբ սա լաւ 105,()Հ)0 աո - ՚Լւ՚այ մը Լեւոն էՕաչիկեան , Հինգերորդ գարու պատմի­

լարի պատկառելի գումար մը Հ Հրասայլերուն ^լ Կ. է յ ս ս յ յ է ՚ ս անոնց ղ էակ՛չին , ԵղիշԷի պատմութիւնը կ1 ո ւս ո ւմն աս իր է իր

Այգ Հանգանակութենէն վեր2ն ալ, Ղ՚աշնակ - նե բուն տակ ; աւարտական ճառին Համար ; Գիտութեան Ակադե–

ց ո ւթ ի ւն բ պատրաստ էր , ի գՀ՚ն ամ էն զիչումնե– Այս բարձր առաստաղով կլոր սենեակին մէկ մ ի ի խում բ մ բ երիտասարդ անգամներ գլխաւս -

բու , գոր&ել բոլոր ՀոսաԱքԱեբու Հետ մրասէն , դա ս ա ւո ր ո ւա ծ են բաղմ ա թ ի ւ ձեռագիր մ ատեան­ րոլթեամբ Տոքթ՜* Տէր Ա ինասեանի , որ Հեղինա–

միացեալ ճաղատովդ, բայց միւս Հոսանքները տրա­ ներ , որոնք Հայ ժողովուրդի եւ անոր դրացինե - ՜ կութի ւն մբն է բանա սի բո ւթեան մէկ , ուսումնա–

մադրութիւն ցո յց չտուին ։ ՚ի ա շնա կց ո ւչժ ր ւԱ ը նա­ բուն սլա տ մ ո ւթ ի ւն ը կո լա ան գրաբար Հա յ Եկե– ս իրոլթիւննե ր կբ կատարեն Ա իքփն ՛իա ր ո ւ արձակ

խաձեռնեց Հ^ա յղ • ՚իաաի պա շտ պա ն ո ւթ ե ան գոր­ ղեցէի ֊ լեզոլով Տ եւ քերթողական բաղմ աթիւ Հատորներուն մ է^ ։

ծին Համակիր ու ՀԷ*ԼոՔ անՀատներոլ Հետ ; կային , Ղ՚րուած Հին գաբերու գիտնականներէն , պատ– Ակաղեմիկոս Ց ովՀ աննէսեան դիրք մ ը Գրեց մ իշ­

ան շուշտ , մ արգի կ , որոնք ո եւ է կուսակցութեան մագիրներէն եւ բանաստեղծներէն , ու վանքերու նա դա բ ե ան Հա յ բժշկական գո րծերուն մ աս ին *

չէին պատկանն ր եւ ՛իա շնակցութեան Համակիր ալ աղօտ խց ի կներ ո ւն մ է^ Համ եստ գրչագիրն եր ո լ Տոքթ . ԱբրաՀամեան , բանասէր, 1լ ուսումնասիրէ

չէ ին , բա յց Հա յ ՛իա ա ի պա շտ պան ո ւթ ի ւն բ կբ գրիչով բնգօրինակուած եւ անոնց վրձինով պատ­ Տ ՛ւ վհ անն էս Ա արկաւագի Հ ա յ փիլիսոփային

նկատէ ին աղգային կարեւոր գործ եւ պատրաստ կեր ա զար գո ւած ատոնք 1լարձանագրեն Հա յ ՚1ործերբ* նոյնպէս ապաղրութեան Համար պատ -

է ին աշխատելու *իա շնա կցականն եր ո լ Հ ետ ։ Հա յ կեանքի Հաղաբաւոբ տարիներբ ւ բաստ ած է եօթներորդ գարու թուա բանագէտ ին ,

Հայ ձեռագիբներու Երեւանի Մատենադարա­ Անանիա ՀՀ իրակացիր ամբող2 գործերբ :

՚իաաէ հանձնախումբը /\ա16ՈաՈ ԻՅ&է10Ո6ւ1 Շօա– նին անգին գանձբ կբ կազմեն գբութիլններբ Հին ՝ք՚ իմ իագէ տները շատ Հետաքրքրական աշխա­

Ո՜ԱէէՇՇ ստեղծուեցաւ ոչ - կուսակցական Հիմուն­ եւ մի2ին գարու Հայ մտքեբու, ինչպէս Ա՚ովսէս տանք կբ կատարեն թափանցէ լու Հ ամ ար ներկե -

քով, ո ր ո շ նպատակ մբ Հետապնդելու Համար, Խորենացի , Եղիշէ , Անանիա Շիրա կաց ի , Ամ իր– բու գաղտնիքին ղո ր հայ նկարիչներբ գործածած

տարբեր դաւանանքի տէր անձերէ, որոնց ՜մ իա - աովլաթ, ՏովՀաննէս Աարկաւագ եւ շատ մբ ու - են իրենց նուրբ նկարներուն Համար :

ցընող /լաււլբ Հա յ /լա /լան Հարցի լուծումն է ։ Անոր Բեշկեր* Գ"րծ՜երբ մի2ին գարու մեծ Հայ բանաս­

մէ2 կբ մտնեն եւ "իա շԳւա կցական եւ ոչ - դաշնակ­ տեղծներուն , ինչպէս Ֆրիգ Ներսէս ՀՀնորՀալի , I) աաենագա բան ի բնթերցասրաՀ ին մէշ դուք

ցական անհատներ ։ Անիկա՚իաշնակ^ցականմարմին Լյա րե կաց ի , եւ թա ր գմ ան ութի ւնն ե ր յո յն փէ՚լիԱո– կը Հանգիպիք գրագէտներու , բժիշկներու, բա -

մը չէ եւ կը գործէ ՛ինքն ուր ո յն , իր առաջադրած ՜ փաներէ Արիսաոտէլ , Պղաաոն եւ քՀհնոն \ նաստեղծնեբոլ եւ քիմիագէտներու , որոնք ձեռա­

նպատակներու սահմանին մ՜էշ : Անոր ատենապետն Աօա եօթբ գար առակ Հաստատուեցաւ մատե­ գիբներու խոշոր Հատորներուն մ էշ խո բա ս ուղ -

է ձ-ոքթ* Արմէն Ալի խ ան եան , ընդհանուր յարգանք նադարանը* Հոն Հաւաքուած են ղան ա ղան վանքե­ ուած են ;

վա յելող չէդոք Հա յ մը։ Անոր անդամներ են Կ ոս­ րու եւ անՀատներոլ քով գտնուած ձեռագիբները ; Ա ատենագարանբ միայն Հայաստանի պատ -

տան ՀԼարեանր պէս Համ աղգային՝ գրագէտ մը , Ժողովուրդի զա ւակն եր բ այս մագաղաթներ բ փըր" մութե ան գրքեր չունի , ունի Մի2ին Արեւելքի շատ

՝ք՝էփթրն 3 * 10ա չա տ ո ւր եան ( Հէչ) , անկաշառ եւ կեցին եկեղեցիներու ու վանքերու փլատ ակն եր էն , ժողովուրդներու պատմ ո ւթեան գրքեր ալ * ունի

Հաստատուն գաղափարներ ունեցող Հայրենասէր բոցերէն ու մոիսիրներէն եւ աղգային աղէտներէն նոյնպէս ձեռագիրներ արաբերէն , պարսկերէն ,

Հա յ մ բ ։ Ա օտ 15 անգամ է բաղկացեալ Հա յ Ղ՛ատի ու պաՀեցին ապագա յ ի պանծացում ին Համար ։ թուրքերէն եւ ուրիշ լեզուներով * մաս մըն ալ՝

էձանձնախումբբ Նիւ Եորքի , վՀրգ փողոցի վրայ , Հակառակ ատ ո բ տգէտ ա ր շա ւո ղնե ր փճացու­ ռուսերէն :

կեդրոնական էէնքի մ ր մէշ ունի իր գրասենեակը ։ ցին շատ մբ ձեռագիրներ • մատենադարանը այն Պատերազմի ատեն արժէքաւոր յաւելումնեբ

ք*բ տրամադրութեան տակ գրուահ է Հա յ Ղ՛ատի ատեն է՚շմի ածն ի վանքբ կբ գանուէր եւ ծան րօ րէն եղան, ոմանք եզական , օրինակի Համար, տասն -

պաշտպանութեան Համ աբ Հանգանակուած Գոլ– ՚* ^Ր%.ՐՈՐԳ դալալ Աստուածա՛շունչ մբ, ՐսսյԳլ*ՐՐ

մ արը ; Բնականաբար , ան կբ վա յելէ Ղ*ա շնակցու­ տա կան ութի ւնն ու իրաւունքն է տէր կանգն իլ իր տասնբչոբրորդ գարու գրական Հատընտիր ծաղ -

թեան բարոյական աջակցութիւնը, բայց, ինչպէս ՚իսւա ին : Հայկական Հար ց ը էՍ • Հայաստանի Հարց կա քաղի , որ իր մէշ կբ պարունակէ տասներորդ եւ

Բ"ի , բնդՀանուր աղգային բնոյթ կրոզ անկուսակ­ չէ . \ծ՝րքաՀայաստանի եւ թրքաՀայ ^՜ոզոէԼրգէ տասնբչորրորգ ղարու աշխարհական ու եկեղեցա­

ցական մարմին մբն է ։ Հարցն է ։ Հարց մբ, որ նուիրաղոբծուած է մի - կան գրողներու ու բանաստեղծներու գործերը։

Հարցուիք կրնա՞ք աւելի լուսաբանել* ի^ն չ ^ազգային յանձնառութիւններով ու դաշնադիրնե­ Մատենադարանի գանձերէն մէկբ ՏԼենոնն է

է Հա յ Ղ՛ատի Տանձնա խում րի նսլատակբ ։ րով։ Հարց մբ, որու վերաբերմամբ մեծ պեաու - լւնութI,ան վրայ . որ միայն Հայերէն թարգմա -

Պաաասխան Ըսի արդէն, Հայ Գաաի Յանձ– թ իւննե րբ պարտա կլչւնո ւթիւններ ստանձնած են : նոլթիւնով պաՀպանուած է ։ Եւրոպացի եւ ռուս

նախումբբ նպատակ դրած է վերաբծա բծել Հա յ - Եթէ ԽորՀբգ* Հայաստանբ ի վիճակի չէ, արտա­ Ա ի2ին Ղ՛արու ղրողներէն շատ մբ թարգմանու–

կական մոռցուած Հարցը : Վերջին քսան տարուան սահմանի Հա յութիւն բ պէտք է գուբս գա յ իբրեւ թիւններ կան ։ Հետաքրքրական է Ֆէտոր էմինի ,

ընթացքին աշխարՀ մեղ մոռցած է ։ Կբ կա բծեն , իրաւատէր եւ պաՀան^ող Հայկական իրաւունք ~ աասնբութեբորգ գարու ռուս Հեղինակի գործին

թէ Հայկական Հարց այլեւս գոյութիւն չունի ; ներու ; թ ա րգմ անութ իւն ը :

Ատեն մբ ֆյորՀրդ* Հայաստանի վարիչներն ալ Ա եղի մ ի շտ կ՚առարկեն , թէ ա րաասաՀմ անէն Աեռագիրներբ կը պաՀուին մեծ խնամքով։
է մտնել միայն
ա յ Գ ա է ս ^արտայայտուէին ։ կբ յիշէք , երեւի , Հա յկ • ՚իաա Հ եաապնդելով մ ենք մ ի^ամ տած կ^ըլ՜ ՍրաՀբ ուռ կբ պաՀուին կարելի

Հանգուցեալ Ալ * Ա ի ա սնի կ ե անի յա յ ա ար ար ութիւ– լանք /Ա ՚ Հայաստանի կառավարութեան գործե - սպիտակ վերարկուով ։

նը , թէ Հայկական Հարցը այլեւս լուծուած վեր­ բուն* պէտք է ձգել որ անիկա գործէ* մենք պէտք

կացած էէ Աեֆ– պետութիւններ ու Համար ատիկա է Հանգիստ նստինք եւ սպասենք անոր քայլերուն։ **ՀՂաՂէ՚Ր Հատորներէն ղատ չափազանց աբ -

երկինքէն ինկած պարգեւ մ բն էր ւս ււ ա ա ււ ւ Լ Եթէ Խո րՀրդ . Հա լաստանի կառավարութիւնը ա– ժ է քաւոր է ււասներորդ եւ քսաներորդ գաբերու
Հայկական
տաղտուկէն հ ԱրտասաՀմանի Հայկա - զատ ըլլար գործելու , ա յս առար կո ւթ ի ւն բ ֊ կ՚ըլլար գիւանաթուղթերու Հալաքածոն ; Ատոնց մէշ կան

կան որոշ խաւերու մէ^ ալ մտայնութիւն մբ ստեղ­ Հ իմնաւոր ։ Ներկա յ պա յմ աններու մ էկ նմ ան ա - համբաւաւոր Հայ խորհողներու , քաղաքագէտնե -

ծուած էր , թէ 1Ս * Հայաստանի գո յոլթեամբ ա յ լ՜ ռարկութիւն մբ կը նշանակէ ձգել, որ պատերազ­ բո֊ եւ եկեղեցիի գլոլխներու նամակներբ , շատ մբ

եւս Հա յ կա կան Հարց բ գագբած է գո յոլթիւն ու­ մի այս բախտորոշ օրերուն Հայկական ՀաԲՑԸ թաղաւսրնեբու Հրովարտակները եւ գիւանագի -

նենալէ : կամ , աւելի շիտակ , արաասաՀմանի Հա­ մնայ մոռացութեան մէկ։ Ընդհակառակն , որով - տա կան թղթակցոլթիլններ ։

յութիւն բ այլեւս քաղաքական դեր չունի կատա - Հետեւ Հայաստանն ինքբ անկարող է իր ձայնը Մ աս Լնաղարանի ապա գրուած գրքեբոլ բա -

րելիք* ամէն ինչ կախուած է ԷՕորՀրդային իշխա­ լսելի դարձնելու , ա րաասաՀմ անի Հա յութիւնը ա– ժ ինն ալ ճոխ է եւ կը ներկայացնէ որոշ պատմա­
ւելի եւս պէտք է խօսի ու գործէ : Ղ՚ժուաբ է են­
նս ւթենէն , ամէն բան պէաք է ձգել անոր՝. կան շաՀեկանութիլն։ կը պարունակէ 1512/՚&

Ա ենք ալ 1լ բնգունինք , անշուշտ , ոբ 1ս . Հա­ թադրել , որ Հա յա ս տ ան ի մ էկ գտնուի մ է կը յ ո բ տպուած աստկին Հայերէն Հատորը։
անի Հա - 8ԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ
յաստանն է Հա յ Ղ՛ատի ա յ բն ու բէնբ , բայց չենք Հ ա կա ռակ ձա յն բա ր ձր ա ցնէ արտասաՀմ

կարող անտեսել , ոբ դէթ մինչեւ վերջերս , էյ . յութեան գործունէութեան գէմ ։

Հա լ ա ււ ա ան ր ի վիճակի չէ եղած ներկա յացնելու. Այս նկատումներով է որ մենք անցանք Հայ - ԱՊԱՆԻՈՅ մէշ խլրտումները կը նչմարուին ,

թբքաՀայկական պաՀան^ւերբ՝. Անձնապէս ես կական Հարցի արծարծման : Հայկական Հարց բ– զօր՛ Ֆրանքօն տապալելու Համար։ Կբ վախցուի

կասկած չունիմ , թէ Հայաստանի մէկ բոլոր Հա­ սելով մենք կը Հասկնանք, ինչպէս արդէն Ա"է ) որ զինուորական դիկտատուրա Հաստատուի ։Զ0Ր *

յերը բոբլիկ թէ ոչ - րոլշեւիկ Հայկական թրքաՀայ Հողերու կցումը ԽորՀրդ. Հայաստանին Ֆրանքօ բողոքեց փոցտամի ժողովին որոշման

Հարցի մասին մեղի պէս կբ մտածեն, բայց մտա­ եւ տարագիր Հայերու վերաբնակումը իրենց Հայ­ դէմ որ Սպանիան գուբս կբ ձգէբ Միացեալ ԱզգեՓ

ծելն ու գոբծելբ տարբեր բաներ են ւ Ա ենք կը րենի Հողերու վրայ ; Ուրիշ խնդիր մենք չոլնինք բու կազմակերպութենէն ։

խորՀինք, թէ քանի Խ » Հայաստանի ձեռքեբբ այսօր։ Այս է Հայութեան օրուան գերագոյն նպա­ ՇՈԳԵՆԱՒԱՅԻՆ երթեւեկը վերաՀաստատուե–
միՀեւ։
կապուած են, արտասահմանի Հայութեան "Լար - տակը։ (Շար՛) ցաւ Ֆրան սայի եւ Անգլիոյ

Fonds A.R.A.M