Page 39 - ARM_19-1945_02

ւ տ ք ^ & ա ա ւ օ - ա ւ ւ ա ա ծ ւ տ ա ւ Թ 1 ըի4 ա փ ր ք ՊԱՏԵՐԱԶՄ

ՐՕՈճ6 611 192 5
II.0.8. 376.286

Օ ւ ^ է տ ւ ս - Ր ւ օ բ ո շ է տ ծ տ : տա. ա տ տ ճ ճ ա Մուսպիևի դԱդակառաաւհցաւ

17–, էէս* Օտսատտատ - ք ձ » 1 Տ ( 1 3 6 ) 4-7 մ ե ղ ս ա կ ի ց Ս ե ա ւ Խտ
ա : 0 0 8 . 15-70 ֊ Շ. 0. Բ. Բ » ո » 1 6 7 8 - 6 3 օ–

Օէ*Ծք–*ԽՐԹ՝ ա&ձ\ ւ ա 1945 Երեքշաբթի 1 Մայիս ՀիթլԽ՛ Ո 1 \ շ ե թհ Վ ե ւ ւ ա ծ

Ժ Զ • Տ Ա Ր Ի - 16" Ճ ո ո 6 6 14° 4391-Ոար շ ր ջ ա ն թ ի ւ 2 0 Խ մ բ ա գ ի ր ՝ Շ. Մ Ի Ս Ա ^ Ե Ա ՚ Ն Գին՝ 3 Ֆբ– Լուրերը իրար Հը Հրմշտկեն , մէկը մ իւս էն
չռնգալից • Գերմ ան իա ան սլա յմ ան անձնատր ու­

թիւն խնդրեց Լի՝ ուս ո լին ի գնգա կաՀ արոլեցաւ

47 մեղսակիցներու հեա, Հէթէէր մեո ահ
Վենետիկը,
ՄԵՐ ԽՕՍՔԸ ԵՐԵՍՆԱՄԵԱՅ ՊԱՏԵՐԱԶՄԸ ՚իաչնակիցները գրաւեցին Միւնիիսր,
9 ) 1 Օը Ռու–
Փատովան , Աիլանօն, եւն.–. Պերլինի

ՑՐՏԻՆ՛Ի Եհ ԱՐԻԻՆ սերուն ձեռքը եւն • : Մէկ խօսքով փլուզում վերէն

Գերմանիոյ պատմութեան որո շրջանները վար , րոլոր ճակատներուն փրայ :

տարօրէն նմանութիւն մը ունին այսւ ււան |իԱ1յյխ^/ Ջանանք ամփոփել երկու օրուան անցու֊

Աքլարին Մայիս Մէկը, աղատադրո ւմէն է վեր : եղերական ի բա կանո ւթե ան Հետ։ եղին բուռն դարձը

ւ « \ճակտի քրտինքովդ պիտի ուտես Հացդ» : խառնուածքը , ս բացած՜ տեսակ մը տ .՚ւրԱրա յին ճա~– ԻռՋՊԷՍ ԳՆԳԱԿԱՀԱՐՌՒԵՑԱՒ ՄՈՒՍՈԼԻնԻ

Եթէ էրրեւ~ պատիժ սա Հման ո ւահ՜ էր այս տէ­ կաաագրապա շտոլէժեան Հետ , ա ր ա ւ. սգիր կ ՚ ընեն ինչպէս գրած էինք արդէն , Աուսոլինի ձերբա­

րունական սասար ըստ ա ւան գո ւթե ան ոէէսլ\1 ԳԸսՔԸ յաղթութեան թէ պարտութեսւն մ էջ ծայ– կալուեցաւ իտալացի Հայրենասէրներու կողմէ,

Բայց մ՛արգը, որ անասունէն կր տարրերի միայն րայռղուէՒրւնը փնտռելու։ Գերման ՚իաքը չափա­ երբ զուիցերիական սաՀմ անագլուխր կ՚երթար

երկու տ առուի , այգ երկու ա աս ե ր ր վերածեց ւոր եւ ս՝ րշբն լուծ՜ում ներով չէ բաւս կանասար ։/էր– գերմ ան սպա յի Համ ա զգեստ ո վ ; Ապստամ բներ ը
պա– քան խանգաւէառութեան , նոյնքան գառնութեան ա ն մի ջ ա պ է ս ժողովրդական
սլա ա ո ւան գան ի մ ր , եւ սլա տուէրը գարձուս ատեան կազմելով,
բաժակը էլընախընտրէ պարպել մինչեւ մրուրը,մին–
տուՀաս ; կատարեալ անէծք ճաշաէլը ու­ ն՛աՀ ո ւան դատապարտեցին իտալիոյ երբեմնի ա–
ձ\եէ– յազեց ում ։ 1կիիէխար ի աղէտներու յ իր Ցեղի
Ո՛ւի որ ուժով էր թաթով եւ գոյքով, աղգե– մենակաբող Առաջնորդը, սիրուՀին՝ ՝Բլարա Փէ"
նի կարծէք , ո բո ղի ետ եւ կը Հաւատա
ցութեամբ կամ խելքով, Հեծաւ Հազարաւորներու թաչչի , խում բ մր նախարարներ ել արբանեակ­
անսպառ կենս ունակութեան :
շալակը, եւ քշես։ Տրորես ու քամես։ Ոչ միայն ներ : Առաջին առթիւ գնգակաՀարուեցան \ 7 Հո­

քըաինք , այլ եւ արիւն Հոսեցնելով։ Ոչ միայն խա– Օրեսնամեայ պատերազմի շյ՚ջա՚ւր (1618—1648) գի , գլուխն Ըէէալով Մ ուս ո լինին , յետոյ 3 0 Հոգի

րազանր շաչեցնելով եւ մորթը քերթելով, այլ եւ ճիշԳ ա յսօրուան նման Գերմ ս–/;ի ան Հաս ցուց ան­ եւս ։ Բոլորն ալ զարնուեցան կռնակէն , ի նշան ան–*

ստրուկներու խայտաբղէտ , անճանաչելի զան* դունդին ափը ։ (յւր ո սլա կա ն պատ մ ո ւթեան տեսա­ պա տ ո ւո ւթ ե ան ։ Ա յս վերջին ՅՕը գն գա կա Հ ա ր ո ւե–

գուածի մը վերածելով բազմ ո ւթ իւննե ր ը։ կէտովդ անկիւնագարձ ս՝ ը կարե՜լի է Հ ՛մարել արիւ*– ցան այն վայրին մէջ ուր Աեւ Հյապիկաւորներր 15

Գարեր ու գարեր , արքան կր Հրամայէր , իշ­ նաՀ եղ այդ ե ր ե սկան՛ ե ա կլը : ՝ք՝ա ե ի մ՛ ո սեղմ գէծե– Հա յրենասէ րնե ր ս ոչ անն ած էին։ Ա ո ւս ո լին ի ի , կ– լա–

խաններն ու ազնուականները կր զինակցէ ին , ի՛­ՐՈՎ պիտը ջանամ տալ այգ շրջանք։ ֊^ատկերբ , որ րայի , կուսակցութեան ոնգՀ . քարտուղար Ա թա"

րենց արիւնազանգ մականին տակ սլաՀելու Համար անգան՛ մը , եւս պիտ լ. ցուցնէ թ՜է ին՚չպէս աննշան րաչէի դիակները նախ ցուցադրուեցան ՝Բոմ ա յի

ամ բող^ ժ ո զո վո լրգներ ։ դէպքեր աննախատեսելի Հետեւանքներու ծնունդ մէջ, յետոյ փոխագրուեցան Միլանոյի Տիէորէթթօ

Փարաւոնները բուրգեր շինել կուտային , փառ­ կոլտան , թէ ինչպէս Հնօրեա յ մ եր Ե ւր ո պա յի մէջ Հրապարակը , ուր ֆաշականներ ո վերջերս Հայ–*
քի յիշատակարան կամ դամբարան։ Ուրիշներ կրնա յ
ճամբայ եւ քաղաք ։ Գեռ ուրիշներ աշտարակ մ՛ասնակի պա յքար մը շաա դիւրութեամբ ն՛ը։ բենասէ բներ կա խած է ին ։ Մ արմ ինները ցուցա­
, պա­
վերածուէւլ Ա ր շա զգա յ ր ե բարդ պատերազմի դրուեցան ն՚եծ վաճառատան մր ապակեվւեգկեբուն

լատ կամ կրկէս ; 17րգ գարու ս կրգրը Գերմանիա տակաւին ա– մ էջ , ուր Հ ա զա ր ա ւո ր քաղաքացիներ օրն ի բուն

Գարեր ու գարեր , Հողատէրն ու կալուած ա– պակեգրոն , անկազմ աղերպ այլատարր երկիր մըն գիտեց ին ։

աէրը, ունեւորն ու գրամ ատէր ը, «կամօքն Աս– էր , անուանական կայսրութիւն ն՛ը , որու ւԼե Տ ա– քՒերթերո մասնաւոր յաւելուածներով ծանու՛­

տուծո յ» Հաստատուած նուի րա պ ետ ո ւթ ի լննե ր , պետը կընարուէր քանի ն՛ը լիաղօրուած , ը Ա տ յ ա զ ցին Մ ո ւս ո լին ի ի եւ իր մ եղս ա կիցներո ւն զն գա կա-

մինչեւ անգամ քրիստոնէական Աթոռներ եւ իսլա– իշխաններու քուէարկութեամբ ։ Ա եծ ու պւլտիկ Հաբումր։ Այո լուրին կր սպասուէր արդէն ։ Հայ­

մ ական ա ւաաապետ ութ իւններ աՀ ուս ար սափ կր աւանդական , ազնուապետական կառավարսւթիւն– րենասէրն ե ր ր վճռեր է ին ամ էն բան վերջացնել

տարածէին ա^ ու ձախ, գե անին Հաւասա րեցնե լու ներոլ էսան իճաղանճ ին մէջ ան՛ էն էն ազդեց ի կ ուժը ժամ առաջ , որովՀետեւ , զինադադարի պա յմ անա–

Համար աշխատաւոր բազմ ութ իւննե ր ը ։ կը ներկայանար Աւստրիո յ Հապսպուրկսան տունը, գրութեամբ , Գաշնակիցները կրնային պաՀանջել

Բայց, արթնցած էր Մ եծ Համրր։ որմէ կ՚ընարուէին առՀասարակ կայսրերը։ Հ ա– որ իրենց յանձնո լին Մ ո ւս ո լին ին եւ պատերազմ ի

Յեղափոխական միտքը, որ կը գործէր անընդ– պըսպուրկեան տ ունին մէկը ճրւղը կ ի շի՛ է Ա պա– միւս պատ ա ս խանաա ո ւնե ր ր : թերթերս կր գրեն թէ

Հատ , իր կարգին քրտինք եւ արիւն թափելով , վեր նԲոյ Վրայ։ Իտալիոյ մէջ բոլոր շրջանակները զո Հ են այս գրն–

ի վայր շրջեց, «ժառանգական՜» կո՜չուած իբաւունք– Կ ր օն ա կան պւ։ւ յքարներյ.՚ւ ԿիրՔԼՀ մ՛եղմ ացած գակաՀա րութիւննե րէն որոնք տեսակ մր սփոփանք

ները ։ Ե*– ունեցանք ) ՏեՕը , Մ ա յիս Մէկ - - ՚ պան– է ր , բողո քական ո ւէժ ր ւն ը տա րածուած էրառաւե լա– եղան ժողովուրդին Համար ։ Այո յեղափոխական

ծացումը Աշխատանքին եւ անոր անբռնաբարելի , պէս Հիւսիսային Գերմանիոյ մէջ, մինչ Հարաւը եւ արարքով փրկուած կը Համ արուի Ի տա լի ո յ ազգա­

սրբազան իրաւունքներուն ։ Աւստրիան կը մնային կաթոլիկ։ յին պատ ի ւր ։

Տարրական էին ա յգ իրաւունքները եւ շատ I Օ I ՝3ին Հապսպուրկեան ձ ուն էն դուքս մը Գնգա կաՀ ա ր ո ւածն եր ո ւն մէջ կր գանուին նա­

բնական * շաբաթը 4 8 ժամ աշխատանք : Բարւո­ կա յոր կ՛ ընտրոլի %իէ րտինանտ /» . անունով : Ա յս ները տարածել Գերմանիս ք բողոքական շ ր ջան ա կ–

քում աշխատանքի պայմաններու։ Արգելք* ՛ւր ո շ մ՛արգը ճ ը զո ւի թական դա ս տ ի ար ա կո ւթ ե ա մ բ ս ը– ներուն վրա յ , քա ղա քա կ ան խաղերով կր ջանար
եւ Հոգա­ նած , թունգ նաթոլիկ մըն էր ։ կորովի նկարագրի բաժնել զանոնք։
տար իքէ մր վար կամ վեր ։ Արձակուրգ Լուտեբական իշխաններ դիմեցին
տէր, ան թաքուն նպատակը յղացաւ միակ կրօնի
ծութիւն յղի Լիսերու : Ապա Հ ո վա գր ո ւթ ի ւն ար– արտաքին օժանդակութեան ։ Գանիս յ թագաւո­
մ՛ր , կա իժ ո լէ կո ւթ ե ան մականին տակ միաւորելու ,
կահն ե ր ո ւ գէմ եւ ձրի զարմ ան Հ ի լան ղո ւթ ե ան ց
Համ աղբելու գե ր ն՛ ան խա յտա բոէտ , ա յ լա ա ա ր ր րը տկար փորձ մր բրաւ օզնելու բողոքական իշ~
պարագային եւն * :
սլետազանոլթիլնր ;
Ե՛– սակայն , նորէն պայքար ու սլայքար , խաններու , բայց ապաբդիւն ։ Իր ուժեր ր 0«/ խջա իւ–

ա յգ բնական է ր ա ւո ւն քն ե ր ր եւ ուր ի շ առաւելու– Իր վէորձար կութ եան առաջին զոՀը եղաւ ՊոՀե–* ո ւեց ան կայսերական կաթոլիկ բանակին կողմէ
\ե29ին–.
թիւննեբ ապաՀ ովելու Հ ամ ար ։ Պա յքար գրամ ա– միան ։ Աեխերը , որոնք գերման ծովուն մէջ սլաւա­ դեր մ ր
մին,
տ ի րա կան էոլ֊ծր թօթափելու եւ արտագրութեան կան կղզի մը կը կազմեն , մի շտ նախանձախնդիր Ա յ դ կռի ւն ե ր ո ւն ոնթացքին վճռական

մի2ո ցներ ր , Հանրա յին Հա րստութիւննե ր ը բուն ի– եղած են իրենց անՀ ա տ ա կան ո ւթ ի ւն ը անվթար իսազաց կայսերական ուժերու ղեկավարներէն

ր ա ւա ա ի ր ոջ՝ ա շխատաւո ր ժողովուրդին վերա– պաՀելու, եւ իբրեւ այդ ջանացեր են ինքնուրոյն, Վալենշթայն :

դարձնելու Համար ւ ազգային եկեղեցի մր ստեղծել իբրեւ կռուան ի– Ասիկա վերջին տիպարն է արկածախնդիր այն

րենց ցեղա յին գո յութեան ։ ՊոՀեմ իան մ ի շտ մնա– դ Ո ւ ա ա թ փ Է ո ի յորջորջուած -—
ա զա տ ա ն՛ տ ո ւթ ե ան ասպետներէն
Շատ լայն է եւ երկար մինչեւ Հէմա կտրուած ցեր է Հերձուած ի , կրօնական

ճամբան։ Արդէն իրականացած են այնպիսի ծրա- կեդրոն մ՛ր . 1 7րգ գարու սկիգթԼՀ կեխերը բաժ­ որ միջին գարուն Հրապարակ կուգա յին այս կամ

ւլի րնե ր որ ե՜րազ կը Համարուէին երէկ ։ նուած էին Հ իւսականոլթեան եւ լուտեր ական ու­ այն երկրին մէջ, անՀայրենիք, ասպատակ, բախ­

1936^5՛ * ա յ ս երկրին մէջ, հ$՝ ո զո վր դա կան ,ճա– թէ ան միջել, երկուքն ալ Հա կա կաթ ո լի կ դաւա­ տախնդիր մ արգոցմէ վարձկան բանակ մ ը կը
նանքներ ; կազմէին յնուՀետեւ իրենք զիրենք կը
կատի կառավարութիւն ո °րէսքի կաՐԳ ՜ Ցա ս ռ ո ւ
տրամ աղբէին աւելի վճարող , յաղթանակ խոստա­
կարգ մը իրաւունքներ որոնք յեղափոխութիւն կր
զսէ բաինանտ Բ * զ ր ւչ ո ի չ պա տ ր ո ւա կն ե ր ստեղ­ ցող ո եւ է իշխանի ։ Աւար ա ռո ւթ ի ւն ր իրենց գո ր–
Համարուէին* շաբաթական 4 0 ժամ աշխատանք , ծեց , 1618 Մայիս 23ին չեխ ազնուականներ
ու ե– ծ ո ւն է ո ւթ ե ան չարաշուք խթանն էր ։ Վալենշթա յն
վճարովի արձակուրդ գործատիրոջ ծաիւքով, 15 ր ե ս էիո խանն եր Փրակայի
թագաւորական պալատի , այգ պղտոր շրջանին Համապատասխան մարգն էր ։
օր , ժողովրդական զբօսանքներ եւն • :
« Հ ր աղէն» ի մէկ պա տ ո ւՀ ան էն գուբս շպրտեց ին կայսրր զայն օգտագործե՜ց առաւելագոյն չափով,

Ե կաւ պաաե րազմ ր իր անխուսափելի լՀ՚ո՜րի՚Ք՛ կայսեր ներկայացուցիչները , որոնք աղբակոյտին բայց իբրեւ բա ց ա ս ա կան ուժ գժգոՀ ութեան տեգի

ներով եւ Հ իմնական փո փո խո ւթ իւննե բ կամ շե­ վրա յ ի յնալով կրցան փախուստ տալ ։ « ՚ 7 ա տ ո ւՀ ա– տուաւ կաթոլիկ շր ջանա կնե ր ո ւն մէջ իսկ :

ղումներ կատարուեցան % Բայց օրէնքս մնաց ան– նի ա յգ դրուագը» կա յծ տուաւ Հ րգեՀ ի ն՝ր որ 3 0 Գան իո յ պա ր ա ո ւթ են էն վերջ , Ֆերաինանտ Բ*

ս բ բագրե լի ։ Եւ աւելին ։ ինչ որ կր իս բա չեցնէ ր տաբի պիտի աւրշակէրԵւրոպան , նման Աէրայե– կա յս ր ը սկսաւ սանձարձակ բնաջնջել բո լո ր կ լւօ–

բանդէ տները , իբրեւ րն կեր վար ական վարդապե­ վոյի մաՀափորձին ։ նական ա զա տ ո ւթ ի ւնն ե ր ր ։ Վալենշթա յն , որ գոր­

տութիւն , արգէն դարձեր է ընտանի , ամենօրեայ Կայսրը , ուրիշ գերման իշխաններու մեգսակ– ծադիրն էր իր Հ բովար տակն ե րուն , կ ո յա յտա բա­

գիաելիք ։ Ամ բողջ Եւրոպա յի մ էջ եւ աւելի Հ ե– ց ո ւթեամբ գրաւեց ՊոՀեմ իան ; Պ աա ո ւՀ ա ս ր եղաւ բէ ր թէ անՀ ր աժ Լ շա է գերման 4 0 0 ^ մօտ իշխանոլ–

ռուն : Նախկին կարգուսարքը, Գրամապեաութիւ– վա յրագ , գազանա յին : Բո լո ր ի րաւաս ո ւթ իւննե ր ր թ իւննե ր ր ձուլել մ իակ , կեդրոնացեա լ պետակա–*

նը կր ճարճատի առանց ԴՂՐԴաԳէ*ս սնցումնե ր ջնջո ւե ցան , պա րագլո ւիւնե ր ր զլիյ ա տ ո լե լէ վերջ գ նութեան մը մէջ ու կա յսեր րնտանիքին աա լ ժա–

պատճառելու։ Մեծ գործարաններու , Հանքերու , չեխ ազնուականութիւն ր կորսնցուց իր սե փակա– ռան զա կան իրաւունք ։ Համ ագերմ ան ա կան ո ւթ ե ան

Հողերու, արտադրութեան մենաշնորՀներու ազ– առաջին ազդանշանն էր այս, Պալթիկէն մինչեւ

գա յնացում ր տեղի կ՝ ունենա յ մ երթ յամ ր , մ երթ նութիւնը եւ ժառանգական իրաւունքները ; իրենց Ադրիական մ իակ կա յ ս ր ո ւթ ի ւն մը Հ իմնելու երա–

սրընթաց , Համաձայն իւրաքանչիւր երկրի պայ– . կալուածները բաշիսուեցան գերման բախաաիսրն– ղղ , որուն Հմա յ ք ր > ինչսլէս տեսանք, մինչեւ ա յսօր

մաննեբուն եւ պատերազմ ի պս/Հ անջնեբո ւն : գիրներու, 4 միլիոննոց աղդա բնակչութ իւն ը ին­ ալ կր գինովցնէ զերման քաղաքական միտքր։

Մայիս Մէկ ստեղծագործ Աշխատանքն է կաւ մէկ միլիոնի : Գերման լեզուն պարտադրուեմ

ցաւ ինչպէս նաեւ կաթոլիկ եկեղեցին։ Գ՝երմանա– Բա ւց Համազերման այգ ծրազիրր այն օրե­

ոբ, թեւերը լայն բացած, ՔՐտէ"ՔՐ ճակտին, տի– ցումի առաջին արիւնռուշտ վարձն էր ա յս , որ ի րուն ալ կր բախէ բ ոչ մ իա յն ներքին բազմ ազան ,

րաբար կը գրաւէ իր փրկարար դիրքեր ր ՚ վերջոյ պիաի վերածուէր պետական մեթոտի մը ։ աւանդական բարքերու եւ իրաւունքներու , այ լ

«Այդ մենք ենք գալիս»։ 1621/՛ այս աՀարկու զսպումը որ չեխ ժողո­ մանաւանդ արտաքին շաՀեբու ։ ՀակաՀարուած մր

Եւ֊ շաՀադործողնեբր , եբէկուան ու այսօր– վուրդը երկու գար պիտի Հեռացնէր պատմութե­ անխուսափելի էր ։

ուան տիբակալներր արդէն իսկ Հնարքներ կը փըն– նէն , մ՛ինչեւ ա յսօր մնացեր է անջնջելի վէրք մ ը Փ– ՍԱՆԱՍԱՐ

առեն , քակուած , խորտակուած շղք&ս՚֊՚երր վերա­ այդ դժբախտ ազգի սրտին մէջ։ Անոր յիշաաակը

կազմելու Համար։ ՄԱՏԻՍ \Ի ԳԱԳԱՐԻՆ ԱՌԹԻՒ, «Ցառաիի
օր, ինչ­
Անօգուտ ։ ճակատը շատոնց ճեղքուած է ՚ &<֊ կը թունաւորէ մինչեւ այսօր՛ ալ երկու տարրերու

պաաե բազմ ր պիտի փութացնէ մնացեալը Հ յա բաբերութիւննե րը ։ յաիրդ թիւր լոյս Կա տեսնէ Հինգշաբթի

Ֆերտինանտ Բ * կը խորՀէբ իբ կամէութիւն» պէս բ"Լ"Բ տեղական թերթերը :

Fonds A.R.A.M