Page 36 - ARM_19-1945_02

1 ՏԱՌԱՋ

ԱՅՍՊԷՍ խ Օ Ս է Տ Ա Ն եՐեՍնԱմէԱ՞Կ... Ո ՚ շ 5 0 Ա Ա Ե Ա Կ արիին...ա ՝Յ Ո Ւ Ա Ր հ հ Ն . . . 1 Ա 8 Ո Տ

ՆԱՀԱՏԱԿՆԵՐԸ • 1895 - 1915 - 1945 Ամրողէ աշխարհ կշ ցնծայ այսօր, յաղթու­

Ս՛եր Ժամ ան ա կա կից ողբերգութէւնը 1915^1՛ թեան եւ խաղաղութեան մօտալուտ աւետ էս է յոյ­

-- Կը Պերկէէ դաշտս , եւ աբեւը խաղաղ կ ել– չէ որ կը սկսէ։ Անկէ քսան տարէ առաչՀ կարմէբ սով : >

չէր Հայաստանի բարձունքներէն ւ իմ պզտիկները Աուլթանն ու էր արէւնարբու պաշտօնակալներ շ, ԱմբողչՀ կւրոպան կը տքայ այսօր , գործուած

կը սպասէ ին ցորենին : Ես Հոռովել կարգէի . * • երբ մեղսակցութեամբ քրէստոնեայ եւ զհայասէր» մեծ հսկայ ոճիրէն ծանրութեան տակ։

եաթաղանը ձայնս կտրեց կոկորդիս մէջ՛. պետութեանց , Հայաէ՚ինչ^ կոտորածներ սարքեցէն Երեսուն տարէ առա9^, փոքրէկ հայ ժողո­

Ինչոռւ , ինչո5ւ , ի՛մ թոռներ • . • Ոսկի ցորենը , ոբպէսզէ Հայաստանն առանց Հայոլ մնայ։ Ու վուրդն էր որ կը ճմլուէր արէւնաներկ, ղոհ մէեւ–

կարմիր կակաչներուն Հետ կը ծածկէր իմ Հա­ Տաւրոսէ ստորոտներէն մինչեւ Արարատ՝ Հայ աշ– նոյն ոճէրէն :

սակս ։ Ես երջանիկ էի ։ Ես չէի ուզեր արիւն թա– խարՀը լողաց 3 0 0 0 0 0 նաՀ ատակներու արիւնին Անքակտելէ շղթայ մըն է պատմութէւնը։ Զա–

փել։ մէջ՝ Առածին արարուած : սազաս ձեւե օղակներ որ կը շարուին իրարու

-— Ե ս կը թամբէի ցորեան, բայց՝ ուղեղին մէջ 1895 9եի ջարդերուն յիսնամեակն է ուրեմն քով ։ Երեսուն օղակներու բաժանումը գրեթէ

մանուկներուն է Լո յսն իմացական, անոնց բիբերը այս տարի։ Ու երբ Ապբիլեան Եղեռնի երեսունե­ չնչկին մ իջոց մ ըն է գարերու Հո լովո յթին մ էջ* * •

պատռտելով, կբ պոռկթար ։ կը բազմանար արտն րորդ աարելիցը կը սգանք այսօր, չմոռնանք կէս Եւ այսօր , երբ աշխաբՀասասան արՀաւիբքին

իմ ցեղիս , ի փառս Հանճարին հ կը զննէի իմաստը դար առաջ միեւնոյն նուիրական նպատակին Հա­ պատասխանատուն պաբտուած է, ամբողջ աշխար–

թանին՝ Աբեւմուտքի ոաւակնեբուն , երբ գնգակլչ մար՝ իբրեւ նախավկաներ Հայրենիքի սրբազան Հը . $1 ատ ի՛ ժ , պատի^ ժ , կո կանչէ մ իա բերան :

ձգեց գիրքթ ձեռքէս , ու կասեցուց կեանքը սրտիս ։ սեղանին վբայ ողջակիզուած մ եր Հարիւր Հազա բա­ Ւսկ երեսուն տաբի առաջ, ոռվ.էբ որ Համարա

ք*նչոԲւ, ինչո^ւ ,թոռնե՛ րս իմ,որ կը կարդա՛ք նո– լո ր Հայրերն ու եղբայրները , մայրերն ու քոյ" ձակեցաւ խեղճուկ ձայն մը իսկ բարձրացնել ի

բէն , որ նոբէ՚ն լո յսը կո պոռթկա յ ձեր բիբերէն բերը ։ պաշտպանութիւն այն օրուան արիւնլուայ ղոՀին ։

գեբուշիմ * * » կ՚աճէր ցեգս , ի փառս Հանճարին , ի Զմոռնա՛նք նաեւ 1909/՛ Կէլէվէոյ Համատարած Աղէտէն խելացնոր Աբմենուշի ձայնը փընեւի

սպաս բոլորին ։ Ես երջանիկ էի ։ Ե" չէի ուզեր ա– ջարդը, որուն ղոՀ գացին Հայութեան 3 0 0 0 0 լաւա– մ էջ , ժամ ան ակին ճչաց Համ ա րձակօրէն :

րիւն թափել ։ գոյն զաւակները՝ Ատանայի արգաւանդ դաշտէն — յ 6 հատ էօստ շ շ ւ ^ ց ա օոէ VII տէ ո ՚ օ ո է ո շ ո քաէ • • *

- կռանիս տակ աՀեղ, պողպատն Հրաշէկ Կը մինչեւ Հայ Լեռ. ու Անտիոք: Ու ա յ ս ՝ առաջին Եւ այսօր, այն ատենուան ^տեսնողներն ու

դառնար խոփը արօրին , երբ եկան ըսին որ Սել*՝ հարուածն էր երիտասարդ Թուրքիս յ , որ ազատու* բան մը չընողներն՝^ են որ արիւն « արցունք կը

ճուկ մը դրացի կոխկռտեր է պատիւն Հօրս ալեՀեր , թեան, Հաւասարութեան եւ եղբայրութեան կեղծ թափեն ի տես աՀաւոբ աղէտ ին • • •

մէկ ապտակովը պիղծ ձեռքեր ուն ։ Ես բարձրացայ նշանաբաններով Հրապարակ ի^ած էր դեռ ինը ա– 1915 Ապրիլ աս°իսը եւ Ապրիլ ամիսը 945ին—

լեռ . * * միս առաջ՛. Այս ալ երկրորդ արաբուածը Հայկա­ արիւնի եւ ոճիրի ի նչ նմանութիւն ••*

ինչո^ւ , ինչո0ւ , զաւակներն իմ զաւկներուս . • կան ողբերգութեան ։ Այն ատեն, 1 9 1 5 ^ , կը բաւէր խօսք մը, ո՛չ,

ինչո^ւ , ալեՀեր գլուխն իմ Հօրս • * » Ես անձեւ նիւ– 1915./* երբորդ արարուածն է, բայց ո չ վերջի–– բառ մը միայն, բառ մը չորս տառերէ բաղկացած ,

թին՝ ձե՚ւ կ ուտայի ։ Երջանիկ էի։ Երբե՛ք, երբե՛ք նը : &.աճա խ ողբերգութեանց եւ վիպասանո ւթե ասս 1^61111 (ո՛չ) մը, եւ թուրքին պատիւը պիտի

արիւն թափել չեմ ուզած ես ։ մէջ կը Հանգիպինք դէպքերու , որոնք կը շա բու­ փրկուէր իրենին Հետ ...

Երբ նայեցայ աչքերուն իմ եղբայրներուս նտ կո լին քսան , երեսուն տարի ետքն ալ եւ էսաղին Եւ եթէ բոլոր ^տեսնողներն ու ոչինչ ընողնե­

եւ քոյրերուս Հրաշափառ, տեսայ որ երկինքը կը կամ վէպին Հերոսը յաճախ ղոՀ քսութեանց կամ րը՝^ այն ատեն տեսած ԱԼԷաէով իրապէս բան մը

ցոլայ Հոն եւ բոցերը արշալոյսներուն։ Ես դարձայ վատութեանց՝ յանկարծ մէջտեղ կ՚ելլէ եւ իր վրէ" ըրած ք՚էէա յին) յ — - թերեւս ա յսօր տեսնէին ա՛ յն ,

քերթողո իմ ցեղիս , եւ ասպետը Գեղեցիկին : Անա­ ժը կը լուծէ վերջապէս ։ որու Համար այնքա՛ն կ՛աւաղեն .

պատի ուղիներուն վրայ փոշիները կը շաղախ– ԱՀ , Հայու արի՛ւն , Հայու արի՛ւն , որքա՛ն

ուէին արիւնով , մ ինչ աչքերս կը մնային յառած Ծէ յքսփիբեան ծանօթ ողբերգութեանց մէջ կարմիր ես դուն, եւ որքա՛ն կենդանի ։ Երեսուն

Հորիզոններուն, կը մերժէին տեսնել կարմիր թա–, բոլոր Հերոսներն ալ կը մեռնին վերջին արա ր ուա­ տարի վերջ՝ դետնի խորունկ շերտերէն քոլ շոգիդ

լալում ր ա յ ս ա Հար թա թառին , եւ * * • բառերը կը ծին եւ ամէն ինչ կը վե ր ջանայ , Հերոսը լուծած կր բարձրանայ ել գեռ րոզոքի ծուիսը քուլանե–

շարունակէ ին իրենց ցնծատօնր սուրբ, լուսայեզց Բէէալով իր վրէմ՜ը եւ Հասած նպատակին ։ Մեր ող­ րուգ մ էջ 1լարձագանգես ամ պերու մ էջէն ո լ կը

դաՀլիճներուն մէջ Հոգիիս : Աղու կշո֊ոյթը իրենց բերգութիւնը գեռ չէ վերջացած , քանի որ Հերոսը ա աՀ ան ջե ս ան յողդողդ ...

պար ան ո ւա գին կը պաՀէր զիս գեռ կախարդուած , Հայութիւնը որ յաւիտենական է դ ե ււ չէ լու­ — Ա ր դ ա ր ո ւ թ ի ւ ն , արդարոլթի՜ւԹ.. .

երբ, դանակ մը, ժանգոտած , վիզի" * Լ ր ա յ երթե-Հ ծած իր վբէժո , չէ Հասած իր նպատակին , տէր ՄԵԼՈ8ԵԱՆ

ւեկեց։ չէ դարձած իր սեփական Հողին, իր պապերու

Ինչո՛՛ւ, ինչո՛՛ւ, իմ թոռնե՛ր... նուիրական Հայրենիքին , որ տակաւին կը Հեծէ իր

դարաւոր թշնամիին պիղծ կրունկներուն տակ։

Ես սիրեցի մոգութիւնդ բառերոլն , ու օրՀներ– Հայկական Գատ քՒրքաՀայ Գատ ։ Այգ Գա–
իրաւատէրը
գը իրենց պարին։ Ես Հ " է՛" կ^՛՛յէ1 ինչ որ վե՝՛Հ է ա** տբ չէ լուծուած դեռ։ Անոր բո՛ւն աշխարՀ ի Ապրիլեան այս պատմական օրերուն, յուղու­

րեւին տակ , այն որ կը բարձրացնէ սիրտը գէպի տարագիր թբքաՀ ա յո ւթիւն ր՝ ի սփիւռս աշխարՀի մով կբ վերյիշեմ 1914^ գարնան այն գեղեցիկ եւ
ժոզովներ
վե՛ր։ Ես Հ"–Լա\եցի երանութիւնը արտոյտներու ցրուած, արդարութիւն կո պաՀանջէ ափերուն զուարթ օրը , զոր ապրեցայ մեր ամէնէն տաղան­

Հագագին , եւ անպատում խո րՀուրգր մ արգո՛ ւս մեծերէն , որոնք այս օրերս Հանդիսաւոր դաւոր եւ ինքնատիպ բանաստեղծներէն Ատ ո մ

էք ա ղա ղո ւթ ե ան , եւ մ արգո՛ ց խ ա զա ղո ւթ ե ան * • * կը դում ար են Հ եռաւոր ք$ աղաղական ի Եարճանեանի Հետ : ՚. ••

ինչո^լ , ինչո^ւ , իմ թոռներ . * ե՛ս , . • , ե ս , . . վրայ ,երկրագունդիս նոր դիմագիծը կերտելու Հա­ Լոգանի մէջ կը պատէինք քան ի մ ը ընկերնե­
արթ* ւն ։
մար։ ԱշխարՀասասան այս պատերազմէն ետք ,- րով, երբ յանկարծ դիմացէն մեզի մօտեցաւ գե­

—- Ո՛՜վ եղբայրներ ի տարագրութիւն , եւ ի երբ Եւրոպայի եւ Ասիոյ մէջ նոր սաՀմաններ պի­ դա զէ մ , աշխորժ երիտասարդ մը։ Անմ իջա պէս

նախճիր . . . Ես կուգամ ձեզի՝ ցնծութիւնը սրտիս աի դծուին , այգ մեծերը պիտի յիշեան արդեօք՝ զինք ճանչցոզ ընկերներ ծանօթացուցին մեզի

մէջ, այն միակ ցնծութեամբը որ տրուած է Ա՝տա­ Ո ր չորս Հ ո վեր ուն տարտղնուած թրքաՀ ա յ գաղ­ Ա իամ անթօն ։ խանդավառ տրամ ա դ ր ո ւթ ե ա մ բ բո­

ծողին՝ երբ ճշմարտութեան թունաւոր տեսէ՚լքը թականութիւն մըն ալ կայ , որուն արդար իրա­ լորս միասին Լէմանի ափը իջանք եւ սրճարանի մը

յայտնուած է իրեն, երբ անոր թեւերը, նորոգ ւունքն է վերստանալ այն նուիրական Հողբ , որուն մ էջ , սեղանի շուրջ , փոխանակեցինք զանազան

փառքով, քսուած են իր ճակտին։ Ես էԱե*յի բո լո–Հ ամէն մէկ քարն ու թուփը իր նաՀատակներուն եւ գաղափարներ եւ տ պա լոր ութ իւննե բ , որոնց մեծ

րիդ՛, եւ կթ յայտնեմ ձեզ ահա ։ Արեւի աշխարՀին Հերոսերուն արիւնովն է օծո ւած : Այդ ար11Լ–նը ար­ մասը, դժբախտաբար յի շողութիւնէս կը վրիպի

մէջ թէ Հանդերձեալին , մեծադո՛յն ողբերգութիւ­ դարութիւն կը պաՀանջէ ։ այս պաՀուս ։

նը կը գալարուի Բաբի՛ Աարդուն սրտին մէջ՛. Եթէ Մեր անՀամ ար Հ երոսնե ր ր մ եռան նաՀա– Կը յիշեմ մ իա յն շատ լաւ՝ թէ Ա իամ անթօն

բարի ես՝ մատներգ կը ժխտեն բրտութեան զէնքե­ տակի գափնեպսակո իրենց ճակտին՝ որպէսզի սաստիկ վրդովուած էր որ չէր կրցած Ժընեւի մէջ

րը։ Այն ժամանակ, անբան բրտութեան ո ել է ապրի Հա յութիւնը։ Աւ էրենց մաՀով անմաՀ ու տպել տալ իր բանաստեղծութեանց փոքր Հատորը

զէնք մ ր կո յր՝ կուգա յ աւր շտկե լ , ել արիւնաշա­ սրբազան կտակ մը ձգեցին մեզի Հայրենիքի ա– զոր ամբոզջութեամբ նուիրած էր Սիմոն Զաւար–

ղախ ու դիա խառն ցեխի վերածել Գեղեցկու­ ղատութիւնը Հ եանի ։

թեան փեթակները , եւ պալատները իյաղաղութեան <ձՈ՛չ թէ Սուգի Տօն, այլ Ուխտի Օր», կբ Այդ միջոցին, ժընեւի մէջ, «Գբօշակ»ի խըմ–

խո րՀուրգին Հ րաշտցոլ : Ա յս եղերական երկընտ­ գրէ ինք ա յս սիւնակներուն մէջ , տարիներ առաջ ; բագրատունը գրեթէ դատարկ էր ։ Վյսրանգեան

րանքին մէջ տարուբեր , ինչպէ^ս Հաշտեցնէ աստ* Այսօր նոյնը կը կրկնենք ։ կը նորոգենք մեր Հիւանդ րԱալով, չէր զբաղեր , իսկ ԳՐ՚^ձ^ՐԱ) Ան–

ոլորը անոր չՀաշտուոգ եզրերը : Ուխտը Հաւատա ր իմ մնա լու մեր մ ի Աւոնաւո ր ղո– տոն Գօշ ծերացած եւ անկարող՝ մերժած էր գո–

Կ՚ըսե՛ն, Հեռաւոր Արեւմուտքին մէչ, Ազքնակ Հերուն, այգ զոՀերուն մեզի աւանդած նուիրական Հացում տալ Սիամանթօյին ։

մը խաշնարած, չէր տեսած երբեք դէմքը Զարին։ կտակին : քէոՀեր , որոնց շարանբ կներկարի մինչեւ Ս՝էկ օր իսկ չեմ մնար Հոս, բացագանչեց

Մէն մի մասնիկք։ իր սրտին զօրութիւնն ունէր աշ­ 1895 : Կտակ որ իր եաեւ գարեր ունի ու կ՛երկարի Աիամանթօ, ժպիտը իբ թաւշային աչքերուն խո­

խարհ մը լեցնող բարութեան : Անրնտել աշխարհի մինչեւ 1375 Կէւ1՚^ւէոյ թագաւորութեան կործա­ րը ։ Կը սիրեմ էւրոպան , սակա յն մեզի Համ ար

մարգոց ձայներուն՝ երկնքի բնակիչներուն հ ըն– նում ը ։ կեանքը իմ աստ մը ունի մ իա յն մ եր երկրին մէջ

չիւնները կը լսէր՛– Ու մինչեւ այգ ուր իր սիրտը ՀՐԱՆՏ-ՍԱՄՈԻկէ ուր կայ Հոծ Հա յ ութ իւն ։ *
է)ր բութ իւն : Արդ,՛
Բարութիւնն էր՝ կը դառնայ Եւ դնելով թուղթէ ծրար մը սեղանին ւԼրայ,

ի՞նչպէս , ինչպէ"ս այղ սրտին մէչ՝ սրբութիւնն ու Հակակա ր– մեզի բացատրեց թէ վաղն իսկ կը մեկնի Վենետիկ
արիւնը կրցան Հաշտոլիլ ... րը Աւերում է Վէշապէն , անմէ^ապէս
Ս • ՚Լազարի տպարանը , իր բա՛նաստեղծութեանց
ուածը ձեր բազուկներուն թող ըլլա յ. ան ո զո ք՝ ինչ­
վերոյիշեալ Հատորիկը տպել տալու, եւ յետոյ,
ԿՀրսե՚ն , Հեռաւոր Արեւմուտքի այգ Աղջնակը պէս ս/ատոլՀասռ արոյրէն մեկնող Հրագունդէն :
անմիջապէս Պոլիս վերադառնալու Համար , ուր
խաշնարած կ՝առաչՊւորդէր բանակները գէպի յաղ­ Պատասխանը ժէ ր բազուկներուն թոզ ըլլայ շան–
զինք կը քաշէ ազգային կենսատու մթնոլորտ մը։
թանակ, երբ, թշնամի գնդակներու տարափին թաՀարող, ինչպէս պայթէլնը ամպրոպներուն։

տակ, իիսլ վար նժոյգէն, կապեց վէրքը արիւնա– Բայց, ո վ թոռներն էմ թոռներուս , չմոռ­ Ա իամ անթօ կը զարմ ան ար որ իրենց ուսա­

Հոս, զինքը նշած ու ապա ինկած մէկ թշնամիին.. նա՛ք երբեք կոյս Աղջնակը խաշնարած։ Այն րո­ նողական շրջանը աւարտած եւ տարիքը շնոբՀքով

ւէս լ"եցի ՐոլոՐԳէ եւ կը յայտնեմ աՀա ձեզ։ պէէն իսկ երբ ձեր ն էզակները Արդարութեան մէ^ առած տղաքնեբ կը յամենան տակաւին այս ՀԼա–

Ո՛վ եղբայրներ ի նախճիր , ո վ զաւակները իմ զա­ թաթաւուն ու անոր կայծքարէն յեսանուած՝ կր, տող քաղաքներոլն մէջ , մինչդեռ Պոլիս եւ գա­

ւակներուս , ո՛վ թոռները իմ թոռներուս որ նո– էեայթքեցնեն արէւնը նենգ, թոզ ձեր կուրծքերուն ւառները աՀ ագին աշխատանք կար կատարելիք ։

րէ՚ն Գեղեցկութեան վւեթակները կը լեցնէք մ եզ­ մէ^ բաբախէ այն նոյն սիրտը՝ պատրաստ ամոքե­ Կը վերապրիմ այս պաՀուս , խոՐ ախրու­

րերուն անպատում քաղցրութեամբս, որ նորէն կը լու վէրքն արիւնահոս, պատրաստ , այգ նոյն րո­ թէ ամ ր , այդ երանելի օրը՛, կապոյտ Լէմանի վրայ

կառուցանէք բարձրաբերձ պալատներ իբրեւ պար­ պէին, բերելու իր սիրտը ողԳւսկկ՛ղ , յանուն խոր. արեւը պար բռնած, Հէքեաթի պէս 1լօրօրէ երեւա­

գեւ իյազաղութեան խորՀուրգին , Հրաշացո՛ղ պա­ Հ ուրդին Սիրոյ, յանուն խորհուրդին դարերու Խա­ կայութիւնս : Կը վերյիշեմ անզուգական Ա իամ ան­

լատներ որ կոլգան գգուել բոլրումնա լէ ր հովերն ղաղութեան : թօն , տիրական եւ փոթորկայոյզ որ կը խօսէր

Արարատնեբուն լանֆերէն վազած եկած : Ո՛վ թոռ­ Ո՛վ թոռներն իմ գալոց բոլոր գարերուն , մոգի մը ներշնչումով։ Վերադարձաւ ան իր սի՛

ները էմ թոռներուս , ո՛վ թոռները , թոռնե՛րն իմ՝ այդ բազուկները, ինչպէս սուգի այսօրուան օրը բած ու երգած ժողովուրդին մօտ, լեցուն անՀոլն

զալոց բոլոր գարերուն, ես կը յայտնեմ ձեզի ա– վերածեցէն փառատօնէ ՛՛յն դրօշներովը որ Հաւատքով, բայց տաբի մը վերջ, աւաղ, Ապրիլ­

Հա : Այն բազուկները որ կո Հերկեն, այն բազուկ­ րարձրացուցէն , այդ բազուկները թող գործեն եան արեւոտ եւ ծաղկագեղ առաւօտ մ ր խաւարե­

ները որ կո կոփեն, այն բազուկները որ կդերկնեն՝՝; մէշտ եւ հանապազ կառչած դրօշներուն ամէն– ցուցին իր պա յծառ իմ ա ց ա կան ո ւթ ի ւն ը , ինչպէս

թող ըլլա՛ն, թոզ մնան մէշտ՝ հզօր ու պատրա՛ստ : օրեայ, եւ Գրօշակէն յաւերժական : Այն ժամա­ իր միւս տարաբախտ մտաւորական ընկեր­

Ցաւերժապէս ծնրադիր՝ Աստզէկէն առչԴլ նակ , յաղթանակները պիտի տանին դէպի Յաղ­ ներուն, որոնք նաՀ ատ ակո լեց ան արիաբար , ոբ–

գեղահրաշ, նոյնքան հզօր ու պատրաստ՝ Վա­ թանակը : պէսղի Հայ ազդը ապրի յաւիտեան։

հագնին կրակէն հրաչոլի » Երբ երկարին ճէրաննեա ՀՐԱՔ ՋԱՐԳԱՐԵԱՆ ՀFՐԱoԶnds ՍAԱՐ.ԳRԻ.AՍԵԱ.MՆ