HARATCH, du 1er janvier au 29 juin 1952 - page 114

^ 6 Ա Ռ Ա Ջ »
ԼեԻՈ ս ՑՍնԹ
(ԻՐԱՒ ԳԱՍՏԻԱՐԱԿ ՄԸ)
ՈԻՐԱեՈԻԹԻԻՆ
Ջինքյւ կը ճանչնսւմ զ"յգ մը լուսանկարով, -
մին Լրիս^ս֊սսւրղ կեղրոսեաեկն , իոկ միւսը ալե -
ւռբ Շանթէն : Հեղա-^ամբոյր Հալի մբ կ՝ալ.աացո^
լար անււնց խո-^ուև Լւ իմասաուն աբսաայայաոլ -
թիւններէն :
Ուրեմն , չեմ աշակերտած՛ իբենՀ ՎստաՀա -
բաբ, իր շ"ւնշը եւ իբ ռնձին օրինակբ ուսաԼռզը
ամրապէս սլիտի կասլէին նուիրական այն ասսլա -
րկղին^ որուն անՀբաժեչտ բոլոր գիտելիքներովը
դինեւյին ղինքբ արեւմուաքի օտարազգի ուսոլց -
չասլետները։ Ավւսո՜ս, սակայ՚ւ, ^ անոնք չէին կրբ–
ցած Հայուն էութեան մ է^ գնել սրբազան ա յն
հուրը, որ մչտատեւ կբ գարձնէ կոչումին նուի -
բում՛բ։ Միայն ւլագա վւա րս– սլա շտ եւ Հաւատաւէաբ
Հայ գաստիաբակ մբ կրնար գոբծել այգ Հրաշքը,
մեր լեզուին ջերա^երմ բաււեյւուն գ՚՚ր^իքովբ ։
Ուրեմն , չեմ ս/աշտօԼւսւվարած , յետո յ , իբ
տեսչութիւնբ վայելող որեւէ ղպրոցի մէ^, ուր ,
անկա ս կած , ամէն օր եւ անլձւգՀատ , ՚Լորբնծան
սլիտի ղաստիաբակոլէր վարպետին ձեռքին տակ ,
դառնսէլու Համար տիպար Հայ ղաստիարակ մբ >
կարծեմ թէ տեղին ղործածեցի Օշականի
իրաէ-Հ/, որ արգէն քաղաքա ցիու թեան իրաւունք
ստացած իր մասնաւոբ առումինւ մէ^, այլեւս չա­
կերտին պէտքբ չի ղգացներ մեղի այսոլՀետել :
կւ անչոլչտ , գաստիարակ րառին սլիտի եր -
թար նւաէբնտրութիւնբ , քանի որ ամէն ուսուցիչ,
•ամէն մանկավարժ կամ ամէն Հողեբան անպատ -
ճառ ղաստիարակ չէ ։Մինչգեռ ,ղ.աստիարակբ այգ
երեքբ մ իանղամ այն բլլ՚՚՚լոլ պարտաւոր է ;
Ոայց այն ատեն, ուրկէ՞ կոլղայ Հետեւեալ
Հասաատումբ , Շանւթ եղաւ իրաւ գաստիարակ
մբ։
Պարղապէս , ի՛ր իոկ վաստակէն :
Երանին անոնւց՝ որ Հարուստ են ժառանղու -
թեամ բ , որ գիտցած են ճգնիլ եւ տքնիլ անգուլ
անղաղար, որ իրենւց բովանղակ կեանքին ներկան
լեցուցած են աԱ^ՀՀ^Օյյով , որ բո՛ց են պաՀած Հե–
տաքրքր ոլթեանց իրենց ս/ատՈլՀտնբ մինչեւ ՚էեր—
չին շունչ :
իսկակա՛ն, եւ ճչմ արի^ տ մ եծու թիւննե ր է
Շանթ եղաւ կամոլր9 մբ բնւղմէ9 Արեւմուտքի
եւ Հա յութե՜ա ն ։ Եղաւ բացաո իկ ու տմ բողջ ական
այն Հա յ մ աաւորականնե րէն , որոնք կ՝ ե բ թան բմ–
պել , չարունակ եւ ան քաղօրէնւ , արեւմտեան ա՛ն -
Հոլն քաղաքակրթութեան ակերէնւ, ի չաՀ Հայկա՛–
կսէն մչակո քթին ։
Շանթ կ՝ըսէ . . * ^
« Մարգկա յին ամբողջ քաղաքակրթութիւ­
նը իրար նմանուելով եւ իրաբ կապկելով է ռբ կը
պաՀոլի , կը տարտծոլի , կ՝ամրանայ ու կը զաբ–
գանայ» ։
ճանչնանք , ուբեմն , կրթական իր այգ բեբքԱ,
որպէսղի ծանօթանանք գաստիարակին ՝.
Վասնղի, պէաք է ըՍգունիլ որ, գործ մը իբ
տէրն է, եւ աէրբ իր գործը է
կ՝աբժէր ոյւ երկարաշունչ ուսումնասիրող -
թիւն մբ, մանրակրկիտ քննոլթեամբ եւ տքնաջան
վերլուծումով, ձեղ Հաղորդակից բնէր իբ գաս -
աիարակչական առատ ե լ չաՀեկանւ Հունձքին , ուր
ինչեր, ինչեր կան պաՀուած , օգտակար ու շինիչ,
բոլոչւ ծ՛նողքներուն Համար ընդՀա՚նբապէս , եւ.
կրթական մշակնեբուն՝ ի մասնաւռրի :
ԱՀաւասիկ, .արագ եւ բնգՀանուր ակնարկ մը,
փ"քլ՚իկ փորձ մբ մի միայն, պարզապէս գտնելու
Համ ար ողբացեալ գասաիա բակին գիմ ագիծբ :
Շանթ կրթ՛ական բոլոր Հարցերով զբաղած է
ել իբ գիրքր ճշդած՝ անոնց Հանղէպ ։ Ղ՚իրք մբ, որ
կբ յենու ոչ մ իա յն մ անկա վարժ ական , Հոզե բանա­
կան , բնւախօսական եւ լ^կերային գիտութեանց
Հին ու նոբ պատգամներուն , այլ նաեւ, եւ մանա–
ւանգ, երկար ա՚աբիներոլ փորձառու ե լ իմասաուն
թո բՀուրդին :
Ւր կրթակ՛ան Հանգանակը չի սնանիր անպատ­
ճառ , եւ մի միայն , մանկավարժութեան ու Հոգե–
բանոլ թեան ա յս կամ ա յն վերջին խօէ՚քովը , ան -
տեսելով կամ ուրանալով անցեալինբ, որ շաաե -
բո՜ւ Համար կրնայ այլեւս անպէտ նկատոլիլ ;
Անտարակո յս , ան կր քալէ իր ժ՝ամ տնակին
Հետ։ Ոայց, կ՝օգտադործէ նաեւ որեւէ ժամանա–՛
կի աո ողջ տեսակէտբ , տոկոլն սկզբունքր Ա^
կարեւորութիւն կ՝րնծա յէ նո յնիսկ Հնալանգ սովո–
բոլթեանց ։ Բաւէ որ անոնք պա տ շա ճին արզի բմ–
բռնում ով դաստիարակութեան գո րծին :
Շանթ եղաւ իբալ գաստիարակ մբ, որովՀե -
տեւ դաստիարակուեցաւ կեանքին մինչեւ վերջի^ւ
օրբ ։
ՈրովՀետեւ , կրթուեցաւ ապրելու Համ ար էւ.
ապրեցաւ կրթուելու Համ աբ ;
Ան կբ գրէ–
« Մարգկա յին անՀաաներու կրթոլթիէնբ
սկիզբ կ՚առնէ ա\Հատի ծնունդին Հեա, կբ շարու–
ծակուի .անոր ամբույ ^ կեանքբ անբնգՀատ ե լ կբ
գադբի անՀատի մաՀով՝^ ։
Եղաւ արդի րմբռնումով դասաիաբակ մբ ,
հւՄԲ Հ ա յ ա դ է ա ՝ Բիւ ր տ մ ը Հ – 511ւդի,
ս ո ւ մ ն ւ ս ս ի ր ո ն թ ի ւ ն մ ը հրատարակած է Երեւ֊անի
« Ս ովե տական Գրական ութ իւն ել Արուեստ» ա մ -
ս ա գ ր ր 11*51 ՜ Ն ռ յ ե մ բ ե ր ի թ ի ւ ի յ մ է ջ , • ^ ի ւ ր տ է յ ս ւ Ն
յ>ա|ւգմս;(1ւական գրււ;1յա1ւօւթեա1ն մ ա ս ի ն : Կ ՚ ա մ վ ա ^
փ ե ն ք հ ի մ ն ա կ տ ՚ ն մ ա ս ե ր ը
Շատ աւե լի թարգմ անոլթիլններ կ՝ ընեն ա յն
ժոդաէո էլւդն ե բ ը որոնք ուշ սկսած են իբենց գրա–
կանութիւնբ։ Հայաստանի եզիղի ՚Բիւրտեբբ ա -
տոնցմէ են ։
Առաջին առթիւ Մ աբքսի դասական դո րծերլ*
քրտերէն թարգմանւո ւե ցան , որոնք իրենց Հա -
րուսա բառապաշարով Հաստատեցին քրտեբէնբ ։
Լո քս տեսած են կ. Մք^բքոի ել Ֆ֊ էնդէլսի ՀԿՈ -
մու՚սիստական Մանվւֆէստբ» , Լենինի ^Ֆր1>արիիւ
կնղէլս^ի ել «1905 թ •Մ֊եւոլուցիայի մասին» Աթա­
լին՛ի ա շիսատութ իւննե ր բ , եւն. :
Ժո ՛լո վր դա կան բանաՀ իլս ու թիւնբ ղրի առն ե–
լու մէջ եթէ աոաջտցալ քոլրտ բանաՀաւաքբ ք
թարգմ անութեան մէջ ձեւալո րուեցաւ քիւրտ
թարգմ անի չը , որ կարե լի է կո չե լ թաբղմ անիչ -
գրող յ
Բրաական թարգմանական ղրականութիւնր ա–
մէնէն աոաջ կապուած է Մ • Գ"րհէի եւ Տ– Տա -
կոբեանի անուննե րուն Հետ , ո րոնցմ է թար՚լմ ան -
ուած են Գորկիէն «ՄրրկաՀալի երղբ», «Աայր»
վէպէն Հատուածներ : Տ՛ Տակորեանէն «Մէկ էլ ,
մէկ էթ , «Մայիս մէկեան երղ» ելքւ • ։
թարգմանութիւններուն մէջ
մասնաւոր տեզ
կլէ գրաւեն ալն զործերր որոնք քս • Հայաստանյի
Բիւրտերոլ կեանյւէն առն/ուած ենւ , ինչսլէս Տսէկոբ
Լազար եանի (1869 - 1926)
«՛Բուրգ Ջասմի պատ–
մոլթիւնր» մանկական պատմոլածքր , Հբտչեաք
Բոչտրի «հքաջէ» պատմուածքբ , (քիւրտ -
ոլորներու կեանքէն որոնէք ՀետղՀետէ նստակեաց
կբ դառնան) :
Բ իլ րտ թարզ մանա կան ղ րական ութ իւ նր Հա -
րստացււ լ ա ք\ պիսի ղո րծե րով ո րոնք կբ սլատկե -
րաց^ ենւ Համ ե բ ա շխութ իւն ր : թաբղմ անուած են
Գ • Գէմիրճեանի «Աբդոլլբ» , Ատ • Զ՚>րե՚սնի «.Ջբ–
Հո րի մ օա» , Աաբպէ յճանցի ^աբաբ Ջա բաբ լուի
«Փե րոլզ» պս. տմ ուածքը , ինչպէս եւ Ա • ՚Լարղ ու–
նիի , Ազատ Վչաունիի , Ղ՛ • Աարեանի զ ո րծե րէն ։
՝Բ րտա կան զբակա՚ւ ութիւնբ աւելի թտվւ ստա­
ցաւ , երբ երկրին մ էջ ծաւ ա լե ցաւ կո լտնտեսական
շարժում բ , եւ քո չո ւո ր Բիլ րաբ մ տալ բո լո բովին
նոր կեանքի մէջ ; թարգմ անեցին Հատուածներ (/•
վասնէլի տէր էբ բաղմակողմանի Հմտութե-ան ,
զգայուն սրտի մբ եւ գործունեայ մաքի մբ։ Որով­
Հետեւ , գաղափաբապաշտ էբ , ինքնազռւսպ էր ,
ողջամ իտ էր եւ պա չտամ ունքն ունէ ր գեզեց իկին ,
ճշմարիտին եւ բա բ ի ին ;
Ւբ կրթական զործունէութիւնը մտաՀոգուե -
ցաւ տղոց եւ մարմնական , ել մտալոր , ել զգա -
ցական լ^գո ւնակութեանց երրեակ ու նեբ դաշնակ
մ շակում ովբ :
Ուբեմն , լիուլի բմբոՏւած արդի գաստիարա -
կո լթեան էոլթիւնբ , ան չձգտեցաւ երբեք մ իաքբ
միա յն կրալո րապէս դիտելիքներու պա շաբով լե -
ցնելու ; Ամէն ոք զիտէ թէ թոլթաէ^եբբ դաստիա­
րակուած անձեր չեն X
ԱՀաւասիկ մտածում մբ իրմէ »
• « ԸնգՀանուր կբթութիւնբ ել լուբջ սւսոլ–
մր Հաց ուտելու Համաբ չէ , ա յլ մ արգ գաոնպւչռւ
Հ ամար է է
Պարղ այդ խօսքը, էԼ"՛" Ի՛* * վճռապէս կ*ոչըէէ–
չացնէ դաստիարակութեան ա րուած օգաապաշա
այն սաՀմանումը թէ դպր՚՚սին նպատակը պիտի
բլլար անՀատը երջանկութեան Դ՚՚ր^իք մը Գ՛՛՛ր ՜՜
ձնել, թէ ինքն իրեն ե թէ իր նմաններուն Համաբ %
Որքան արդաՀատելփ եւ անդոՀացուցիչ գեբ
մբ տալ պիտի նշանակէբ ատիկա* դաստիաբակու—
թեան բարդ արուեստին եւ խ՛՛բ գիտոլթեան ;
• Երջանկութիւն : Ւ՞նչ է , սակայնւ , գերաղանցա -
պէս ենթակա յական ա յգ բառբ , ղ" բ մ եղմ է իւր՚ա–
քանչիլրր կր զնաՀատէ բստ իր րմբռնում ին եւ
ճաչակին։ Մին եբջանիկ կ^րԱայ ս ի կ ա ւ Լ ռ ^ մր, ո–
բոլն ղ ուլա^յ - ղ ոլլա^ յ ծուխերուն անպատճառ
դոՀունակութեան ^աղ մբ կբ Հետեւի , իսկ միւսբ՝
ԳԲՔՒ ^ւ՛. ք^թերցոմովը , որուն պարգեւած եր^ան–՛
կութիւնր աշխարՀ մբ Հոգ կր թագէ։ Մին երջա -
նիկ հ^ԲԼԼ՛" .ք "րաբ չալ ինքնա չաբժի մր թեւբ ձ եռ­
քեր ուն մ էջ , մ ինչ ուրիչ մբ ստեգծազո բծոլ -
թեամբ :
Անչուչա , շաա Հեռունեբբ պէտք է երթալ։
գանե լո լ Համար բնարեալ Շանթերու ե բջանկո լ -
թեան ագբիւբբ ։
Բանթ որքանէ ճիշգ բմբոնած էր գաստիարա–
կութեան նպատակբ •
« Զ՛՛՛բ՛/ ացնւել իւրաքանչիւր անՀաաի մէ ք
այն Համ ակ կատարե լո ւթիւնբ որոլն բնգունակ է
՛ն »
ԱՐՇԱՒՒՐ ԽԱՆԷՏԱՆԵԱՆ
(Մնացեալը յաջււրդով)
Գոնէ անգամ մը պայթէր ուրաւխութիւ-նն իմ »ի–
տէ4
Կեանքի լուսեղ տեսիլքին դիմա-ց հրեղէն աւիւնով,
Ամրա1ս՛ շրքեղ ոսկեվաո. ու քաղցրազօծ միրգի պէա
Զոր էաւշակււ՚ղը կ՚ըԱայ երջաՑկայլէա ու գինււվ:
Ու ճարճաաէբ անիկա ձմրան կրակին պէս յ ս * -
կարծ,
^երմացը։;էր է ո ւթի՚ ֊ նս եւ արիւնիս փոխաւնցէր
Երիսնասարդ արեւի մը ծիբաւնին սիրաբծար ծ,
Եւ յոյսերուս իմ ըլլար նորէն մոիիրն արփտւյեյւ :
Րրխէր, ո՛չ թ է ի-էւ՚ձ համար միայն, տօլբիՂր հ ա յ­
րենի,
Անանձնակաւն խորհռւ֊րդով ա1ն հողն ու քարն ււղո֊
զէր ,
Հոսէր ամէն պարաէգի, ամէն տունկի ցնծւսբեր :
Ի՜ ն չ փ ո յթ որ իր անւսւսլակ ուղ2սին ծարաւ մըԹայի.
Գո1։.է աււգամ մը սրաէս պ՛այթէ՜ր և սիրտրսայլեւս
Պարունակել չը կրնար մրրկայոյգ ըղձանքներս •• .
ԱՐՍԼ՚Ն ԵՐԿԱԹ
Զաբեանի «Ո՚ուզանի քարավւբ» գրքէն , Մ • Գոյ։ —
կիէե եւայր ։
Բ բ տ ա կան թարգմ անական գրականութեան
մ էջ աչքի կբ գարն է մանկական գրականութիւնդ ,
ինչպէս Արազիի «ի) ո րՀ րդա յ ին առաւօտէ , «Արել^ ,
«Հէքեաթը» , Հձհյալիչան», ՚Իէմիրճեանի «Բաբ ֊
Հաաներ» , Ա • Զ՚^րեռնի «Մի ՚ւիչեր անտառում» ,
«Պիոներ» , «կարմիր Արագիթ եւա յլն :
Տարրական գպրոցի քրտեյէն լեզոլի գասա —
դրքեբոլն մէջ զետեղուած ե՛ն քՕնկօ - Ապօր , Հայ–
րապետեանի , ս տեւլծաղո րծ ո լթիլննե ր էն : է ՞ / "
տԼւՀ^ծ են Պուշկի՚-ի չափածոյ ե լ արձակ Գ՛՛Բ ՜՝
Նեբէն ;
Բ ր տական թա րգմ անական ղրական ութ իւնը
մաս՜ւ աւո րասլէս Հարստացած է Հայ ղասական ղբ՜
րոզներոլ ստեղծաղո րծութիւնւ ե րով : Թա բզման -
ուած են Խ • Աբովեանի «Վէրք Հայաստան»էն ,
Պերճ Պօչեանի «Ցեցեր»էն, Վ. Աղայեանի «Ծ ի -
ծեռն ակ»բ, մանկական ոտան՚ա ւո րնւեր եւ սլտա —
մուածքն եր , 3 . Պարոնետնի «Մ եծապատիլ Մ ու -
բացկան»էն , Հ,աբղոսի «Նեղ օրերէն մէկը», Վր թ •
Փափաղեանի «Արտը» , «Հողի Աչխատաւորը» , Ա .
Տատռլրեանի «Բանուո րոլՀ ե ի Օրօրբ» , Շ • Կոլբ յ–^,
ղինեանի «Հանդց րէք ջաՀեբ» բանս, ստե ղծո ւթ իլ% -^
^ե՝րբ, Վ. Միրաքեանւի «Լալռւատի որս»բ, գիւղէ
գիրներ , Ա . ՇաՀնաղաբեաԼէն «Ախպէր Ջոմաբգ^.
պատմուածքբ եւն • :
8 ո վՀ անւնէ ս Թում անեանէն թարգմ անուած զ՚՚բ–
ծեբը քրաական գրականոլթեանւ մէջ մասնաւոբ ա–
բակ կբ կազմեն, «Անոլշ»ր, «Մարօն՝», «Սասոլնցի՛
Գալիթբֆ (^Հատուած մը), «Շունէն ու կատուն» ^1
«Արծիւն ու կաղնին», «Զարի վեբջբ», «Մի կաթիլ\
մ-եղրբ», «Փիսիկի ղանզատ»բ եէն ^ : \
Թումտնեանւէն թարգմանուած դործերը, բացի ^
դասագիրքերէն , լոյս տեսած են թէ քբտական՛^
՚տՌյա Թագա» թերթին մէջ ել թէ մասնաւոբ զըր– \
քոյկնեբոլ մէջ։ •
Հայաստանի մէջ ապրող ամէն Ագրպէյճանցի , ՝\
Բիւրտ կամ ուրիչ փոքրամասնութեան պատկանողՀ
֊աչակերա կբ ճանչնայ Թումանեանբ, ել գոց գիտէ
ոաանաւռրբ, թէ իր մայրենի լեղուով եւ թէ Հա–՝–
յեբէն : .1
Բիւրտ թարգմանի չբ յաճախ կբ դիմէ թու -
մանեանին , իւրացնելով անոր թարգմ անչտկան\
վարպետութիւնն ու արուեստ ը - ՚
Թարգմանուած են նաեւ Ֆիբգուսիի «ՇաՀ՚նա ~1
մէէ»ն , եւ Շոթա Ո–ուսթավէլիի «Վագրենաւոր»էն 1
Հատուածներ : Հայնէէն , Շիլլեբէն, Զ ՚ ՚ լ ա յ է ն , Ա-օ–՝
լանէն , եւ ուրիչնեբէ է
Աւետիք իսաՀակեանէն թարգմանուած է «Աթ\
րաՀաբ Նատօն» «Ալադեազի Մանինեբ»էն , «կա –\
նաչ գարուն», «Ալադեազի Աստղեբուն մէջ», բա–\
նաստեզծութիւննեբը ։ Վ. Փափս.ղեանէն « Լուր –՛։
Գա - Լուբ»ը, Աիրտսէն «Աամէն ե լ Աշէն» , Շի –\
բազէն ^Ա իամ ան թօն եւ իյջէզաբէն» ե լ ուրիշներ ։ •
Բրձւական գրականութեան մէջ որոշ տեղ կբ՜\
գրաւեն թարգմանուած թատե րղո լթ իլնն ե բ , ո ->
րոնք բեմադրուած են Ալազեազի թատրոնին՛,
խումբին կողմէ, ինչպէս Ջարեանի «Վրէժ՝», Բո –\
չարեանի «Հարաղատ մաբզիկ–», Ա , Տարօնցիի՝
«Մամէ եւ Զինէ»։ Աոլնգուկեանի «Պէպօ»ն, Շ ի բ–\
վանզատէի «Զար Ոգին», Գէմիրճեանի «Բտջ %ա–\
զաբ»ր թատե րղ ութիւննեբբ ;
Բիւրտ գրող - թարգմանի չնե բ բ սքանչելի կլի
տիրապետեն Հայերէնին : Բիւրտ գրողին Համաբ\
Հարաղատ է Հայ գրա կանո լթ իւն բ Հ Ջս՚րգօ և Գէն––
քօն թարգմանած է Հայերէն գործերբ Հարուսա^
քեզուով : ^
Թարգմանական գբականոէ թիւնբ մանտւանգ ՚՚.
յետպատե րազմե՚ան աա ր ինե րո ւն գաբգացած է
զ աղա փա րա կան թէ դեզա ր ուեստա կան աեսա -«
Կէաէն։ Հ՛ ՋՆԳԻ :
Fonds A.R.A.M