Page 90 - ARM_19-1946_04
P. 90
X » ւա
ՄԱ-ԲՍԻՍ՝ ԿՈՐ՝ԲԻ Խ ա Ա ի Հ ա յ ե դ ՀայաստաԱուՎ ԳԽմաԱիոյ վերամշակումը
ԵԻ ՀԱՅԿ ՄՇԱԿՈՅԹԸ ԽՄԻ .— ՚Աոբ թերթ– մը լոյս կը տեսնէ Թ՚հհրսս Խ Մ Ի — Այս յօգւււածը գրողն է գերման հո.,
(ի, եւ վերջին մաս) Թ՛ի մ է ջ ; Աշխատանք, երեւաւնեան ուզղա<յր»ւ - չսւէաւսր գրագէտը, էրիր» Մ^սրա, Ռըմարք, ե է .
թ ե ա մ ր : Սեպտ • 23ի թիւէն կարտատպենք եետՖւ– զի4ակը՝ «Ոչ մէկ ՚Թարսւթհւն. Մրեւմտեստյն ՚Տ՚սւկա.
Մաքսիմ Կորքիի կեանքի ու. գործ–ոմնէութեան եալ 1<կ(յւրագրւււյյ–իւնը, թաւբիզաճայ եըիտաստյբդ տիճ վ ր ա յ » վէսլիև, ոը ճայ՛երէս ալ ր-աըգմանուած
դայծ**–ռ էէերէն մէկն ալ անոր խմբագրի ու Հրա– մաաւորականի մը սսարագրւււթեամբ • - է ։ Հրթլէբական իշրւաւաութհ|յււն եաստասաւմէն
աարակչի բեղ–՝ա*ոբ ո՛ք. բազմազան աշխատանքն է–. Աոյն թոկի Ցոլլիոի սկզբ%երից մինչեւ Օգոս վերջ հեոացա^^ԳերմանիայէՕ. ե ւ Ամերիկա կը. գտ.
Այ»։ ասպարէզին մէէ •ա՛լ ա% շատ բան՝ կատարած– տոսի 20ը Երանից Հայրենիք են վեբագարձել 1414 նոփ.^. • -՝
.է Հայ., գրակ՛անո՜ւթեան Համար : Ան՛որ նախաձեռ֊ - ընտանիք Հայեր՝ 12.737 մարգ։ Նրանք շթԱ7 մաս ժողովոչջդՀ մ չէ իրակալ զսէք^աց^խմ^ թ՚Հրիչ
նոէ-թեամբ \Գ\եին ռուսերէն լեդուով լոյս տեսաւ նագիտութիւնն երլւ եւ զբաղմունքի տեղաւոբոխած ժրղովուըգի մ% Րքժի միիԱւ՚վ՚էԻ կրնար՛ զա^ար,
<էՀայ Գրականութեան ժողոված՛ու^–" : են Երեւանում՝ , Արաաշատի , Էջմիածնի, Աշտարա ուիլ։Գաշնակից զօր ավարն երր– որ քան ալ լալ արա–
Կորքի ազգային գրա՛կանս լթիւններ ու ժողո կի, ՛Լափան ի , Հոկտեմբերեանի է Վեգի ի , ՏԼանգի– մադրոլթիւններով տոգորուած ԱԼԷ"*" , չեն կըր–
ված՜՚ուներ Հրատարակելու միտքը յղաց՛ած է գեռ բասարի ե.լ Ա՚իկոյեանի շրջաններում : նար ամ բող՛է ժողոՎուրգ մր «վերստին դաստիա
1 ԳՕՕական թուականներուն : Այգ յղացումս իրա Հայրենի կառավարութեան–, մեր Հարազատ րակէ ինչպէս կր մտադրեն Ը^^Լ Ամերիկացիներ
կանացաւ 14 տարի վերէ՝ «Պարուս» Հրատարակ եգբայրների ու քոյրերի անսաՀման Հոգատարու Ր՛Բ : Գերմանացի ժողովուրդին կերպա րանափո խո լ—
չականի կազմակերպման՛ առթիլ ւ թիւնը ներգաղթողների Հան՛դէպ դրսելորուեց Հենց թիլնր կրնայ կատարուիլ միայն ներսէն , Գերման–
\9\5ին Կորքի դիմեց ՎաՀան Տէրեանին, խնգ– առա չին քայլերից : ներուն միջոցով;
րեէոՎ անկէ որպէ սգի ^ ա ձ գրա՛կանութեան ժողո– Կայարաններում Հանգիստ տալուց յետոյ մեզ Գերմանիան ժողովրդապետական սկզբունքն ե–.
Վածուն կ ազմ ել ու գործէն մա Ահա կ ո է : Հրաւէր աւտօմ՝եքենաներ՛Ո՛Վ ո*–*Լարկեցէն •որոշեալ բնակա - բու վրայ գնելու Համար անՀրաժեշտ է որ դաշ
ս ա ան ա լուէ ՝ Տէբեան կ՚երթայ $)էն\լան՝տա , ^"՚բքէէ Վայրեր բՀ նակից պետութիլննեբլլ անոր գեղեցիկ՜ օրինտ՚կր
մօտ, ուր կբ գանուէ բ այգ մ էպոսին՝ է Այգ ամա՛ռ Այն Հոգատար գ ազն է լ վերաբերմունքն ու դժ տան իրենց երկիրներուն մէշՀ ել եռանդագին օգ
Էբիկուն մ բ , ա յգաեգ կազմ ուեցաւ ժողոՎածոլին ^ ուար էն ա շխատանքբ , որ կա տա բո լյմ են մեր Հ ա~ ՛նեն այն բոլոր Գերմանացիներուն 7 Որոնք իրեն^
մօտաւոր
ծ բ՛ագի ր բ ; հ$* ո ղո Վածո ւ֊ն կազմ ե լու մ աս– . րապատնե բ բ մ եզ Համ ար կրկնապատկում է մե ր ե– անձը վտանգեցին՛ կռուելու Համար միէազգԶ-յին
նակցող թարգմանիչներու մէՀ կբ Հանդիպինք Կ* րախա ագի տ ո ւթեան
զդացմ ունքներբ , ուժն ու ե - ֆաշականութեան ղէմ , Գերմանիոյ մէէ, թէ Գեր
թոլմոնտին , ի. Բունէնէն) վ. Բրուսովին , Վս * ռանղբ, որ մենք մեր ն՛որ կեանքում
՛մեր րս– մանիա յէն դուրս հ
իՎանոՎէն յ Վ^ես ե լո Վս կի ին եւ ռուս գրական ու ֊
լագո յնի լաւադո յն բ տանք մ եր ՎեՀ Հայբ ենիքին յ Ծնունդէն վերէ ՀԼուիցերիա կյուղեմ երթալ ,
թ՜եան ա յգ մամ անակուան միւս մ եհ՜ գործի չնեբու
Հպարտօրէն պիտի շեշտեմ, որ, մենք Հայրենի ան՛կէ ց ալ Գերմանիա, ուսումնա՛սիրելու Հ\ամար
անուններուն ։ կորքի Հայ գրողներէն կատարուած
Հոգի Վրա յ ոտ ք գնելոՎ , բնա կա րաններ եւ տնա– այնտեղ կատարուած փոփոիս ո լթիւննե ր բ : քՀայց
թարգմանութէւններբ մանրակրկիտ կբ նայէ ու կբ
մերձ Հողամասեր ստանալոլց յետոյ , իսկոյն եւեթ այլեւս Գերմանիա պիտի չբնակիմ : Աիայս կհուզեմ
խմբագրէ ։ Ա ասնաւորաբար 9** Աունդուկեանէ
ցուցաբերել ել ցուցաբերում ենք մեր ճշմարէա քննել թէ ֆաշականութիւնր .որքան ՛կրցած է ազ–
«ՊէպօՖ թատեբախազէն թարգմանութեան՝ Վրա յ
Հայբենասիրութէւնբ • //^՚/^1^ առանց աշխատանքէ ղ ե լ մշակոյթին եւ մտածումին վրայ հ
մեծ ուշադրութիւն կր դարձնէ * <Հ.Պէպօ՝%է բն՛ագրին
եւ քրտինքի շի գանւում X ԱենԼք բարձր ենք զնա -
վրայ կատարած էր ա շխատանքբ յատուկ ուշա Գալո՛վ ամ բողէ գերմա՛ն ժողովուրդի յանցա–
Հատում մեր Հարազատների տարած քրտնաՀան՝ սլար՚տո ւթեան Հարց ին , ես այն՛ կարծիքէն չեմ ,թէ
դրութեան արժանի է ։ Ա յգ ա շխատանքբ այնքան բոլոր Գերմաններ ր պէտք է ֆաշական Համար -
ազնիւ աշխատ անքբ՝ շինա բարութ իլե՚բ ՝ մ եր Հ ա յ–է
ինքնատիպ է, Համարձակ ու ինքնուրոյն , որ լւստ,
ր են իքբ է լ աւելի բա ր գա լաճ ե բկի բ գ ա \ ր ձնե լու
էութեան ո չ միայն՛ խմբագրութիւն է ան, այլ կա՛ ուին՛ ՝.\յ ս քո յր մր եւ շատ մր բաբե կամն ե րկո բսնցա-
ձգտմ ամ բ X Ա յժմ մ ենք ուզում ենք աշխա՛տեք %՝ո յն
տա՛կերգութեան վե րաստ եղծում ռուսերէն՝ լեզու— ցի , բոլորն ալ սպաննուա՛ծ Կէսթափոյին կողմէ :
կր՚կնա պատ կո լած ե ռանդո Վ * աւե լին աշխատել
;ոՎ։ Կորքի ամէն կերպ Հունասեր է պաՀպանել ազ ,ճիշտ է սակայն որ– Գերմանացին՛երու էախէա–
այնպէս յ որ մեր պանդխտ՛ութեան օրերի րացբ լբց֊ կամովին
գային երանգը^ բնոյթբ եւ լեզուի առան՚ձնայատ– խիչ մեծամ ասնութեան մր պէտք է , ո լրի շ
նենք յ ա ալ ար գի ւն անցա ծ մեր օրեր բար ժ ան աւո ր ենյ, Հրեաներու
կութէւնբ % զգացնե լ թէ պատասխան՛ատու են էարգին
մեր սիրելի Հայրենիքում՝ ազնիւ ՚աշիյատանքոՎ *
երկիրներ՛ու գրաւման եւ վեց միլիոն
Ա յ դ մո զո փածո լի Վրա՝յ մի աս ին ա շխա՚տած
Գործա բանա յին ա շիւատանքն>եր ի ոնդուն՝ա.կնե– սպանութեան՛ հ
միմոսին է որ Կորքիի եւ $է րեանի բարեկա՛մ ո ւթիւ– րբ ք աեիԹիկ^ձ^յՀ/ , ինժին1յր5/^/^ , ուսուցիչնեբբ ,
Հէւ^լէրէ վարչաձեւին մէկ Հետեւանքն եղաւ
նբ աւելի սերտացալ : Բանաստեղծբ ^".րքիի Հան - ա բո ւեստագէտն ե րբ տեգաւորլոլմ են գլխաւո ր՝ քա- արմատախիլ
րեել գերման մտալորականութեան
դէպ տածած իր Հերմ զգացումներ բ աբտայա յտեր ղաք%\երում ; ՜Լթբանց օժանդակում են գրամոՎ^ պա– կարեւոր
մէկ ,մասր ։0տար երկրի մէէ ապրող գրա
է 1917 Հոկտեմբեր 29ին ուղղած Հեռագրին մէշ. բէնոՎ 1 տալիս են՝ 30 Հ ազար րոլբլոլ Վարկ է ա–
գէտ մր ստիպուած է երկու տեսակ պայքար մղեի
«/՚ սրա է կբ չնորՀաւո րեմ ձեզ ռամկաՎ\ար ո լ տազձ հ շինանիւթ ել Հողամաս՝ բնակարան շինե
պա՛յքար իր մտաւոր գոյութեան ՛եւ իր գործին
թեան պանծալի , Համարձակի Հաւատարիմ առաՀ լո՛ւ Հ ամ ա լւ :
Համար : Այն գերմաֆ գրագէտ ր, որ կապ չունի իր
նարգբ) Հերմօբէն սիրելի , ճշմարիտ ԳՐոգՐ) քա ՚Հյոր սոՎետական քաղաքացին չի րնկնում գժ՜է
"՚յբհնիքին Հետ ել որուն Համար աքսորր տելա–
ղաքացին ու մարգբ՚ֆէ ուաբութիւն՚ներ ի մ ԷՀ : Երբեք սեփականութիւն , ֊՚՚կան վիճակ մր դարձած
է, կր ՛նմանի ճակատի
Կ"էրքի մօտիկ Էր նաեւ շարք մբ ուրիշ Հ՝ա՝յ չունեցող նախկին իս1ոել1իգ՚ենա^ մի երկու ամսից դինուորի
մր որ ներքնաշխարՀ չունի։ Ան չի կր
գրողն՛եր ու Հ ետ % ՚)՝հ // $՝իֆւի" ապրած աարինե ֊ յետո յ տեզաւո րլում Է իր նոր է քա րա չէն բնակա - նար
խմել իր Հայրենիքի Հ՛արուստ , կենդանի ել
րու1ն (1892-1897)՝ Կ»բքի կր ծանօթանայ Շիրվան. րանբ^ որէ գէմաց գ նա եկոգ գարնան՛՛ պաբտիղում ^
զադէի ստեղծ ագործութեանն ու գործունէութեա– օ բ ու այ իր՝ աշխատանքից յետոյ կբ Հանգստանա յ
նբ* յետադաս յին՝ ո ւշադրո ւթեամ բ կբ կարդայ ան–, Ամ ենուր եք բարձրանում են նո րան ո բ քարա գաղթած ինժիներ Բունիաթեանր, միւս օրն եւեթ
ուանի Հայ Վիպասանի գործեր ր հ&ի բՎանգագէն աւ շէն բնակարանն՛եր X \յե րգաղթ ողներ բ Հսկում են ՝1. շանակւդԼց աղիւսի գործարանում դիրեկտորի
սիրոՎ ու յա ր գանքո Վ կբ վերա բեբո ւի Կ "բքի ի աշխատանքբ ^ շին՛ում են սե փա կան ձեռքեբոՎ ի կք 11 տեղակալի պաշտօնով : ՛էյ ու վերջնականապէս գտել
պետութիւնբ
Հանդէպ ւ 1906^^՝ կբ ԳՐ՛Է՝ <տԿ"Րքի անպայման Վառ միաժամանակ նրանց տա՛լիս է բան–, է իր ուղին՝. ՚(,ւս ին՛ձ Հանդիպեց աւտ՛օ՛մ ե քենա յով,
տազանգ Է***Հ կորքի մեծ արուեստագէտ է՝% X ո ւ ո րական ֊ուժ 1 Վարպետներ եւ շին՚ան ի ւթ ի փո - Ատալինեա՚ն պողոտայի վրայ, Երեւանում :
խադրա՚կան մ ի Հո ցն եր :
կորքիի ՛ուղղած իր նամակին ՝ մէՀ ՀյիրՎանւլագէ Ես նոր եմ թրծոլում աշխատանքի մԷԷ,
Հիացմունք 1լ արտայայտէ անոր «Մանկութիւնդ Հենց ինձ Հետ յ իրանի քՒաւրիզ քագաքից նեբ– ասաց նա մեքեն՛ան պաՀելով՝. ժպիտր շողում էր
Վիպակին առէթոՎ ; նրա դէմքին։ քհրծում ենք աղիւս ր, թրծոլում
Կորքէ սերտօրէն կապուած է Հայաստանէ բա ենք մենք : թելերիս մէէ նոր ուժ եմ զգում , կեան–
քրս իմա՚ստալորուել էւ\ քՒաւրիզեցի Գա–
նաստեղծութեան Հետ % Ա եր ժամանակէ մեծագոյն դաՎառութեամբ X \Թիֆլի"էն մեկնելով եկաւ Կի~
Յ՚ուցանակներ պատրաստող
քնարերգու , Ա՛ իսաՀակեանբ Կորքիէ "տեգծագՈբ– րոՎական*. ապա Ղ՝իլիՀւսն)^ Աեւան^ է^րեւանx րեգինր պ^ա\^աոներ պիտի գրի ;
ծ ո ւթեան Հետ ծանօթացա ծ է \Տ99էն սկսեալ։ *)՝ ի լի Հան ի ձոր ին մ ԷՀ \ան կբ ՎեբյիշԷ Հայ ժո -
ԲանաստեգծոլՀի &ուշան էկ կոլրղէնեան կոր զոՎՈէ֊Րգէ մռայլ անցեալբ^ որ միանգամ բնդմիշա Ջգիտես որթն Հասնել, վրձինիս աշխարՀն
՜՜
քիի Հետ որպէս մերձաւոր հ սիրեէի մարգ կր Վե ՎերՀ գրած է Հոկտեմ բերետն րնկերՎա րական մեծ է, աշխատանքն անՀա՚տնում :
ժպտալով։
րա բե բուի X Նկատելի է Կ ո՛րք էէ՛ ազդե ց ո ւթ է ւն\բ յեղափոխութիւնբ : • ի՞ն՛չ պիտի գրես , ասում եմ
կոլրզինեանի «Արշալոյսէ ղօղանջներդ յեղափոխա «՚/՛ ի՝ է Ի ^ ա ս Ի քնարերգական գե ղե ց կո ւթ ե ա մ բ • «Բարի գալուստ մեր եղբայրներին^ տե
կան բանաստեղծական ժողոՎածուին մ ԷՀ։ օժտուած ձորր ամէնէն աւելի քիչ շրՀանակ պէ՚տք ղաց՛իները գրեցին մեզ Համար , իսկ մենք պիտի
Հա յ արուեստին մ ԷՀ ալ Կորքէ նուագ գեր չէ է ծառայէ մգձալան Հային պատկերներու , աբիւնա– գրենք նոր եկողների Համար; (ժպտում է պայ -
բեմէն յեզ ոճրադործութիւններու •ծտռօէն հ
կա՛տարած X Անոր ողբերգութիւնն երբ Հայ Վեբյուշմ ան Համ արդ ,
Վրայ յաճախ ներկայացուած են .Գեռ 1908/& Թիֆ– կր գբէ ^ոՐքԻ։ Սակայն՝ միտքին մէՀ ակամայ կբ Ար տա շատի շրէանի 32 գիլզերում տեղաւոր-
լի"է մ՝է$է բեմագրուեցալ «Տատակումդ թատերգու– Վերակենդանանա յ \9րդ դա բոլ ՎերՀի , 2,0րգ գա ուել են 523 տնտեսոլթիլնից բաղկացած 2678
թիւնբ X րու սկէզբէՀայաստանէ ողբերգական՝ պատմութիւ- շունչ Իրանի Հայերից –.կանաչագեղ Ե՛՛ւ՛/՛ո գիլզում
Հա յաս տան ի մ ԷՀ սոՎետական իշխանութիւն ՝նբ\ Կ՛ Պոլսո յ Հարդբ) Ս ասունէ կոտորածբ , եծ արդէն իրենց սեփականութիւն դարձող երկյարկ,
Հաստատ՛ուելէն ի Վեր Աունդուկեանէ անուան Պե ՀաբդաբարբԴ , «քաղաքակիրթդ \)ւրոպայի քրէս - քարաշէն նոր տան մէէ Հա՛նդիպեցի վերէերս թաւ–
տական քՒատրոնի խազացան\կէն մ ԷՀ ^որքէ ի Ր՝ տոննաներ ու զազիր անտաբբեբութիւնբ, որոՎ կբ ԲՒգՒ ՚ԼսայոՎ Հայաստան դարձած Աոլլթանաբադի
տեզն ունէ X Մեծ յաՀողո ւթեամ բ կբ բեմադրոլէէն՛ Վե բաբեր ո լէ ի ն անոնք Հանդէպ իրենց «եղբարց ի շրէանի Հիւսէյնաբագ գիւղից Վարդենի Չիրախ–
«8 եղբարց ի ՝ք* ր ի ս տ ււ սդ Հ \քանր է Վեբյիշել այն բո - եանին։ Նրա երկու երեխաների տրախոմայով Հի
ատակումդ , «էյգոր Բ՛ուլի չեւ ել ուրիշներրԴ Հ լոր ո դրեր գոլթի ւնն երբ ^ որ ապրեր է ա յս եռան ֊ ւանդացած աչքերը թ-ալրիզի կայարանում կապ
« ք)՝ ո ս ւո է դաե ւ ել ո ւրիչն երբդ 1 ՀԼ աս սա Ժելե զն ո Վա » գուն ժողոՎուբդբդ ; ուած էիս լարով։ Այստեղ, Հայրենի յարկի տակ ,
խաղեր բ : կորքիի գործեր ր կր բեմ ագրոլին մեր քյ ո րՀ բ գ ա յին կաբգեբբ մի անգամ \բնգ մ ի շա նահապետական տատիկի շուրէր րոլորուած,նրանք
Հան բա պետռ ւթեան մ իւս քաղաքային եւ շրջանա ՎերՀ գրէս Հ ա յ ժողոՎուրդի այդ ողբերգական Վի աՀագօրէն ծծում էին կաթի փոքրիկ պտուկներից :
յին թատրոններոււն մէՀ եւս : ճակին X Ս ո Վետ ական Հա յ ա ս տան բ , Կ ո Ր քէ ի տեսած Նրանց աչքերբ փայլում էին մ՛անկական պայծա
Կորքի Հայ թատրոնէն զատ՝ շատ բարձր գնա– Հայասաանբ ^ կբ ծաղկի Սթալինեան Ա^աՀմանա - ռութեամբ, իսկ երիտասարդ մայրը սենեակի ան-
Հատուած է նա եւ երաժշտական մշակոյթի աս - րութեան դրօշէն ներքեւ ^ ՍոՎետ • Միութեան միլս կիւնում աշխատում էր գորգի դազգահդ առա է :
պարէզին մէի Գեռ \902ին ան հր իմ ի մ ԷՀ երգա– ժ ււ ղ ո Վո ւրգն՝եբ ո ւ եզբայր ակ ան մ եծ բնա ան իքէս՝ Կարճ ժամանակուայ րնթացքում Վարդենին
Հան Ապենդիաբեանի կբ Հանդիպի X Այգ մասին մ էհ Հիւսել էր արդէն երկու քառակուսի մետր իրան–
Սպենդիարեան կ\ր գրէ* Արնիկա մաբդփնտռող էր* Տասբ տարէ առաՀ բա բա խելէ գագրեցաւ Հան - եան Հրաշալի գորգ։
չ յ ա Հ ո զէ ելո ւ պար ադա յ ի՛ն կ բ զա րմա ն աբ ու նոր էն ճարեղ գրողին գ մեծ մտածողին ^ ււ՛ ո ա Հա զէ մ քա - Նախշերը բերե՛՛լ ես, քոյրիկ, Հարցրի
կբ փնտռէ բ ։ Տա յտնարեբ ել մ արդու Հանքա բոՎր , ղաքացիին ^ սքանչելի մարդուն բոցաշունչ սիրտբ : նրանից :
տ Հ ա անոր Հ րճուանքբ ։ Ա արդկա յին Հանքբ աւելի ԱնմաՀ է ան իր ստեզծագոբծութեամբ ^ որ դար ՛Ամօթխած կինը բարձրացաւ տեղից, մօտեցաւ
արժէքաւոր է քան ոսկիի Հ՚անքբդ : ձեր է աշխարՀի բոլոր ժոգոՎուրգներոլ սեփակա– լուս՛ամուտին եւ իր նուրբ , շնորՀալի ձեռքը մեկ
Կ"րքի Սպենդիարեանին կբ կարդար իր երկե– նո ւթ իւն բ : Այգ ստեգծադո բծո ւթ իւն բ նաեւ Հայ նեց գէպի տանձենիների ստուեր ից դումբս արեւէ
րբ ու երդաՀանբ անոնցմէ ներշնչուած՝ ձայնա -, ժ ո զո Վո ւր գի մ շակո յթին անքակտելի մ ասն է : տակ ժպտացոգ ծաղկաշատ պաբտէղբւ
գրեց «Ձկնորսն ու փերէնդ գեգօնբէ նաեւ «Էսէբլ - Հա ք ժոգո՚Վոլբդբ ռուս մեծ ժ ոգ ոՎո ւրդի պ ան - ֊ Ահա իմ ն ախչհր,ը։ Արանից յետոյ Հայաս
ծալի
վայսբդ ։ պէս զաւակ կորքին՝ Հերմօբէն կբ սիրէ^ մեծա տանի վարդեր եմ Հիւսելու ( ասաց գորգագործ
)92Տին կորքի ՍոՎետական Հայաստան այցե– կր յաՐԳէ –ոլ հ֊ՀԼ գսաՀատէ : ՀայուՀին՛, նախկին «ԳիլլԼ արան» :
լե ց ։ Հանրապետութեան ա շխաաաւո բնե ր բ Հռչա - ՍԱԼՈՄԷ ԱՐԷՇԵԱ% ՑՈՎՀ • ՂՈԻԿԱՍԵԱ1
կաւոր ռուս ղ^ղշ գիմաւ֊ոբեցին բացառիկ խա%~>
Fonds A.R.A.M
ՄԱ-ԲՍԻՍ՝ ԿՈՐ՝ԲԻ Խ ա Ա ի Հ ա յ ե դ ՀայաստաԱուՎ ԳԽմաԱիոյ վերամշակումը
ԵԻ ՀԱՅԿ ՄՇԱԿՈՅԹԸ ԽՄԻ .— ՚Աոբ թերթ– մը լոյս կը տեսնէ Թ՚հհրսս Խ Մ Ի — Այս յօգւււածը գրողն է գերման հո.,
(ի, եւ վերջին մաս) Թ՛ի մ է ջ ; Աշխատանք, երեւաւնեան ուզղա<յր»ւ - չսւէաւսր գրագէտը, էրիր» Մ^սրա, Ռըմարք, ե է .
թ ե ա մ ր : Սեպտ • 23ի թիւէն կարտատպենք եետՖւ– զի4ակը՝ «Ոչ մէկ ՚Թարսւթհւն. Մրեւմտեստյն ՚Տ՚սւկա.
Մաքսիմ Կորքիի կեանքի ու. գործ–ոմնէութեան եալ 1<կ(յւրագրւււյյ–իւնը, թաւբիզաճայ եըիտաստյբդ տիճ վ ր ա յ » վէսլիև, ոը ճայ՛երէս ալ ր-աըգմանուած
դայծ**–ռ էէերէն մէկն ալ անոր խմբագրի ու Հրա– մաաւորականի մը սսարագրւււթեամբ • - է ։ Հրթլէբական իշրւաւաութհ|յււն եաստասաւմէն
աարակչի բեղ–՝ա*ոբ ո՛ք. բազմազան աշխատանքն է–. Աոյն թոկի Ցոլլիոի սկզբ%երից մինչեւ Օգոս վերջ հեոացա^^ԳերմանիայէՕ. ե ւ Ամերիկա կը. գտ.
Այ»։ ասպարէզին մէէ •ա՛լ ա% շատ բան՝ կատարած– տոսի 20ը Երանից Հայրենիք են վեբագարձել 1414 նոփ.^. • -՝
.է Հայ., գրակ՛անո՜ւթեան Համար : Ան՛որ նախաձեռ֊ - ընտանիք Հայեր՝ 12.737 մարգ։ Նրանք շթԱ7 մաս ժողովոչջդՀ մ չէ իրակալ զսէք^աց^խմ^ թ՚Հրիչ
նոէ-թեամբ \Գ\եին ռուսերէն լեդուով լոյս տեսաւ նագիտութիւնն երլւ եւ զբաղմունքի տեղաւոբոխած ժրղովուըգի մ% Րքժի միիԱւ՚վ՚էԻ կրնար՛ զա^ար,
<էՀայ Գրականութեան ժողոված՛ու^–" : են Երեւանում՝ , Արաաշատի , Էջմիածնի, Աշտարա ուիլ։Գաշնակից զօր ավարն երր– որ քան ալ լալ արա–
Կորքի ազգային գրա՛կանս լթիւններ ու ժողո կի, ՛Լափան ի , Հոկտեմբերեանի է Վեգի ի , ՏԼանգի– մադրոլթիւններով տոգորուած ԱԼԷ"*" , չեն կըր–
ված՜՚ուներ Հրատարակելու միտքը յղաց՛ած է գեռ բասարի ե.լ Ա՚իկոյեանի շրջաններում : նար ամ բող՛է ժողոՎուրգ մր «վերստին դաստիա
1 ԳՕՕական թուականներուն : Այգ յղացումս իրա Հայրենի կառավարութեան–, մեր Հարազատ րակէ ինչպէս կր մտադրեն Ը^^Լ Ամերիկացիներ
կանացաւ 14 տարի վերէ՝ «Պարուս» Հրատարակ եգբայրների ու քոյրերի անսաՀման Հոգատարու Ր՛Բ : Գերմանացի ժողովուրդին կերպա րանափո խո լ—
չականի կազմակերպման՛ առթիլ ւ թիւնը ներգաղթողների Հան՛դէպ դրսելորուեց Հենց թիլնր կրնայ կատարուիլ միայն ներսէն , Գերման–
\9\5ին Կորքի դիմեց ՎաՀան Տէրեանին, խնգ– առա չին քայլերից : ներուն միջոցով;
րեէոՎ անկէ որպէ սգի ^ ա ձ գրա՛կանութեան ժողո– Կայարաններում Հանգիստ տալուց յետոյ մեզ Գերմանիան ժողովրդապետական սկզբունքն ե–.
Վածուն կ ազմ ել ու գործէն մա Ահա կ ո է : Հրաւէր աւտօմ՝եքենաներ՛Ո՛Վ ո*–*Լարկեցէն •որոշեալ բնակա - բու վրայ գնելու Համար անՀրաժեշտ է որ դաշ
ս ա ան ա լուէ ՝ Տէբեան կ՚երթայ $)էն\լան՝տա , ^"՚բքէէ Վայրեր բՀ նակից պետութիլննեբլլ անոր գեղեցիկ՜ օրինտ՚կր
մօտ, ուր կբ գանուէ բ այգ մ էպոսին՝ է Այգ ամա՛ռ Այն Հոգատար գ ազն է լ վերաբերմունքն ու դժ տան իրենց երկիրներուն մէշՀ ել եռանդագին օգ
Էբիկուն մ բ , ա յգաեգ կազմ ուեցաւ ժողոՎածոլին ^ ուար էն ա շխատանքբ , որ կա տա բո լյմ են մեր Հ ա~ ՛նեն այն բոլոր Գերմանացիներուն 7 Որոնք իրեն^
մօտաւոր
ծ բ՛ագի ր բ ; հ$* ո ղո Վածո ւ֊ն կազմ ե լու մ աս– . րապատնե բ բ մ եզ Համ ար կրկնապատկում է մե ր ե– անձը վտանգեցին՛ կռուելու Համար միէազգԶ-յին
նակցող թարգմանիչներու մէՀ կբ Հանդիպինք Կ* րախա ագի տ ո ւթեան
զդացմ ունքներբ , ուժն ու ե - ֆաշականութեան ղէմ , Գերմանիոյ մէէ, թէ Գեր
թոլմոնտին , ի. Բունէնէն) վ. Բրուսովին , Վս * ռանղբ, որ մենք մեր ն՛որ կեանքում
՛մեր րս– մանիա յէն դուրս հ
իՎանոՎէն յ Վ^ես ե լո Վս կի ին եւ ռուս գրական ու ֊
լագո յնի լաւադո յն բ տանք մ եր ՎեՀ Հայբ ենիքին յ Ծնունդէն վերէ ՀԼուիցերիա կյուղեմ երթալ ,
թ՜եան ա յգ մամ անակուան միւս մ եհ՜ գործի չնեբու
Հպարտօրէն պիտի շեշտեմ, որ, մենք Հայրենի ան՛կէ ց ալ Գերմանիա, ուսումնա՛սիրելու Հ\ամար
անուններուն ։ կորքի Հայ գրողներէն կատարուած
Հոգի Վրա յ ոտ ք գնելոՎ , բնա կա րաններ եւ տնա– այնտեղ կատարուած փոփոիս ո լթիւննե ր բ : քՀայց
թարգմանութէւններբ մանրակրկիտ կբ նայէ ու կբ
մերձ Հողամասեր ստանալոլց յետոյ , իսկոյն եւեթ այլեւս Գերմանիա պիտի չբնակիմ : Աիայս կհուզեմ
խմբագրէ ։ Ա ասնաւորաբար 9** Աունդուկեանէ
ցուցաբերել ել ցուցաբերում ենք մեր ճշմարէա քննել թէ ֆաշականութիւնր .որքան ՛կրցած է ազ–
«ՊէպօՖ թատեբախազէն թարգմանութեան՝ Վրա յ
Հայբենասիրութէւնբ • //^՚/^1^ առանց աշխատանքէ ղ ե լ մշակոյթին եւ մտածումին վրայ հ
մեծ ուշադրութիւն կր դարձնէ * <Հ.Պէպօ՝%է բն՛ագրին
եւ քրտինքի շի գանւում X ԱենԼք բարձր ենք զնա -
վրայ կատարած էր ա շխատանքբ յատուկ ուշա Գալո՛վ ամ բողէ գերմա՛ն ժողովուրդի յանցա–
Հատում մեր Հարազատների տարած քրտնաՀան՝ սլար՚տո ւթեան Հարց ին , ես այն՛ կարծիքէն չեմ ,թէ
դրութեան արժանի է ։ Ա յգ ա շխատանքբ այնքան բոլոր Գերմաններ ր պէտք է ֆաշական Համար -
ազնիւ աշխատ անքբ՝ շինա բարութ իլե՚բ ՝ մ եր Հ ա յ–է
ինքնատիպ է, Համարձակ ու ինքնուրոյն , որ լւստ,
ր են իքբ է լ աւելի բա ր գա լաճ ե բկի բ գ ա \ ր ձնե լու
էութեան ո չ միայն՛ խմբագրութիւն է ան, այլ կա՛ ուին՛ ՝.\յ ս քո յր մր եւ շատ մր բաբե կամն ե րկո բսնցա-
ձգտմ ամ բ X Ա յժմ մ ենք ուզում ենք աշխա՛տեք %՝ո յն
տա՛կերգութեան վե րաստ եղծում ռուսերէն՝ լեզու— ցի , բոլորն ալ սպաննուա՛ծ Կէսթափոյին կողմէ :
կր՚կնա պատ կո լած ե ռանդո Վ * աւե լին աշխատել
;ոՎ։ Կորքի ամէն կերպ Հունասեր է պաՀպանել ազ ,ճիշտ է սակայն որ– Գերմանացին՛երու էախէա–
այնպէս յ որ մեր պանդխտ՛ութեան օրերի րացբ լբց֊ կամովին
գային երանգը^ բնոյթբ եւ լեզուի առան՚ձնայատ– խիչ մեծամ ասնութեան մր պէտք է , ո լրի շ
նենք յ ա ալ ար գի ւն անցա ծ մեր օրեր բար ժ ան աւո ր ենյ, Հրեաներու
կութէւնբ % զգացնե լ թէ պատասխան՛ատու են էարգին
մեր սիրելի Հայրենիքում՝ ազնիւ ՚աշիյատանքոՎ *
երկիրներ՛ու գրաւման եւ վեց միլիոն
Ա յ դ մո զո փածո լի Վրա՝յ մի աս ին ա շխա՚տած
Գործա բանա յին ա շիւատանքն>եր ի ոնդուն՝ա.կնե– սպանութեան՛ հ
միմոսին է որ Կորքիի եւ $է րեանի բարեկա՛մ ո ւթիւ– րբ ք աեիԹիկ^ձ^յՀ/ , ինժին1յր5/^/^ , ուսուցիչնեբբ ,
Հէւ^լէրէ վարչաձեւին մէկ Հետեւանքն եղաւ
նբ աւելի սերտացալ : Բանաստեղծբ ^".րքիի Հան - ա բո ւեստագէտն ե րբ տեգաւորլոլմ են գլխաւո ր՝ քա- արմատախիլ
րեել գերման մտալորականութեան
դէպ տածած իր Հերմ զգացումներ բ աբտայա յտեր ղաք%\երում ; ՜Լթբանց օժանդակում են գրամոՎ^ պա– կարեւոր
մէկ ,մասր ։0տար երկրի մէէ ապրող գրա
է 1917 Հոկտեմբեր 29ին ուղղած Հեռագրին մէշ. բէնոՎ 1 տալիս են՝ 30 Հ ազար րոլբլոլ Վարկ է ա–
գէտ մր ստիպուած է երկու տեսակ պայքար մղեի
«/՚ սրա է կբ չնորՀաւո րեմ ձեզ ռամկաՎ\ար ո լ տազձ հ շինանիւթ ել Հողամաս՝ բնակարան շինե
պա՛յքար իր մտաւոր գոյութեան ՛եւ իր գործին
թեան պանծալի , Համարձակի Հաւատարիմ առաՀ լո՛ւ Հ ամ ա լւ :
Համար : Այն գերմաֆ գրագէտ ր, որ կապ չունի իր
նարգբ) Հերմօբէն սիրելի , ճշմարիտ ԳՐոգՐ) քա ՚Հյոր սոՎետական քաղաքացին չի րնկնում գժ՜է
"՚յբհնիքին Հետ ել որուն Համար աքսորր տելա–
ղաքացին ու մարգբ՚ֆէ ուաբութիւն՚ներ ի մ ԷՀ : Երբեք սեփականութիւն , ֊՚՚կան վիճակ մր դարձած
է, կր ՛նմանի ճակատի
Կ"էրքի մօտիկ Էր նաեւ շարք մբ ուրիշ Հ՝ա՝յ չունեցող նախկին իս1ոել1իգ՚ենա^ մի երկու ամսից դինուորի
մր որ ներքնաշխարՀ չունի։ Ան չի կր
գրողն՛եր ու Հ ետ % ՚)՝հ // $՝իֆւի" ապրած աարինե ֊ յետո յ տեզաւո րլում Է իր նոր է քա րա չէն բնակա - նար
խմել իր Հայրենիքի Հ՛արուստ , կենդանի ել
րու1ն (1892-1897)՝ Կ»բքի կր ծանօթանայ Շիրվան. րանբ^ որէ գէմաց գ նա եկոգ գարնան՛՛ պաբտիղում ^
զադէի ստեղծ ագործութեանն ու գործունէութեա– օ բ ու այ իր՝ աշխատանքից յետոյ կբ Հանգստանա յ
նբ* յետադաս յին՝ ո ւշադրո ւթեամ բ կբ կարդայ ան–, Ամ ենուր եք բարձրանում են նո րան ո բ քարա գաղթած ինժիներ Բունիաթեանր, միւս օրն եւեթ
ուանի Հայ Վիպասանի գործեր ր հ&ի բՎանգագէն աւ շէն բնակարանն՛եր X \յե րգաղթ ողներ բ Հսկում են ՝1. շանակւդԼց աղիւսի գործարանում դիրեկտորի
սիրոՎ ու յա ր գանքո Վ կբ վերա բեբո ւի Կ "բքի ի աշխատանքբ ^ շին՛ում են սե փա կան ձեռքեբոՎ ի կք 11 տեղակալի պաշտօնով : ՛էյ ու վերջնականապէս գտել
պետութիւնբ
Հանդէպ ւ 1906^^՝ կբ ԳՐ՛Է՝ <տԿ"Րքի անպայման Վառ միաժամանակ նրանց տա՛լիս է բան–, է իր ուղին՝. ՚(,ւս ին՛ձ Հանդիպեց աւտ՛օ՛մ ե քենա յով,
տազանգ Է***Հ կորքի մեծ արուեստագէտ է՝% X ո ւ ո րական ֊ուժ 1 Վարպետներ եւ շին՚ան ի ւթ ի փո - Ատալինեա՚ն պողոտայի վրայ, Երեւանում :
խադրա՚կան մ ի Հո ցն եր :
կորքիի ՛ուղղած իր նամակին ՝ մէՀ ՀյիրՎանւլագէ Ես նոր եմ թրծոլում աշխատանքի մԷԷ,
Հիացմունք 1լ արտայայտէ անոր «Մանկութիւնդ Հենց ինձ Հետ յ իրանի քՒաւրիզ քագաքից նեբ– ասաց նա մեքեն՛ան պաՀելով՝. ժպիտր շողում էր
Վիպակին առէթոՎ ; նրա դէմքին։ քհրծում ենք աղիւս ր, թրծոլում
Կորքէ սերտօրէն կապուած է Հայաստանէ բա ենք մենք : թելերիս մէէ նոր ուժ եմ զգում , կեան–
քրս իմա՚ստալորուել էւ\ քՒաւրիզեցի Գա–
նաստեղծութեան Հետ % Ա եր ժամանակէ մեծագոյն դաՎառութեամբ X \Թիֆլի"էն մեկնելով եկաւ Կի~
Յ՚ուցանակներ պատրաստող
քնարերգու , Ա՛ իսաՀակեանբ Կորքիէ "տեգծագՈբ– րոՎական*. ապա Ղ՝իլիՀւսն)^ Աեւան^ է^րեւանx րեգինր պ^ա\^աոներ պիտի գրի ;
ծ ո ւթեան Հետ ծանօթացա ծ է \Տ99էն սկսեալ։ *)՝ ի լի Հան ի ձոր ին մ ԷՀ \ան կբ ՎեբյիշԷ Հայ ժո -
ԲանաստեգծոլՀի &ուշան էկ կոլրղէնեան կոր զոՎՈէ֊Րգէ մռայլ անցեալբ^ որ միանգամ բնդմիշա Ջգիտես որթն Հասնել, վրձինիս աշխարՀն
՜՜
քիի Հետ որպէս մերձաւոր հ սիրեէի մարգ կր Վե ՎերՀ գրած է Հոկտեմ բերետն րնկերՎա րական մեծ է, աշխատանքն անՀա՚տնում :
ժպտալով։
րա բե բուի X Նկատելի է Կ ո՛րք էէ՛ ազդե ց ո ւթ է ւն\բ յեղափոխութիւնբ : • ի՞ն՛չ պիտի գրես , ասում եմ
կոլրզինեանի «Արշալոյսէ ղօղանջներդ յեղափոխա «՚/՛ ի՝ է Ի ^ ա ս Ի քնարերգական գե ղե ց կո ւթ ե ա մ բ • «Բարի գալուստ մեր եղբայրներին^ տե
կան բանաստեղծական ժողոՎածուին մ ԷՀ։ օժտուած ձորր ամէնէն աւելի քիչ շրՀանակ պէ՚տք ղաց՛իները գրեցին մեզ Համար , իսկ մենք պիտի
Հա յ արուեստին մ ԷՀ ալ Կորքէ նուագ գեր չէ է ծառայէ մգձալան Հային պատկերներու , աբիւնա– գրենք նոր եկողների Համար; (ժպտում է պայ -
բեմէն յեզ ոճրադործութիւններու •ծտռօէն հ
կա՛տարած X Անոր ողբերգութիւնն երբ Հայ Վեբյուշմ ան Համ արդ ,
Վրայ յաճախ ներկայացուած են .Գեռ 1908/& Թիֆ– կր գբէ ^ոՐքԻ։ Սակայն՝ միտքին մէՀ ակամայ կբ Ար տա շատի շրէանի 32 գիլզերում տեղաւոր-
լի"է մ՝է$է բեմագրուեցալ «Տատակումդ թատերգու– Վերակենդանանա յ \9րդ դա բոլ ՎերՀի , 2,0րգ գա ուել են 523 տնտեսոլթիլնից բաղկացած 2678
թիւնբ X րու սկէզբէՀայաստանէ ողբերգական՝ պատմութիւ- շունչ Իրանի Հայերից –.կանաչագեղ Ե՛՛ւ՛/՛ո գիլզում
Հա յաս տան ի մ ԷՀ սոՎետական իշխանութիւն ՝նբ\ Կ՛ Պոլսո յ Հարդբ) Ս ասունէ կոտորածբ , եծ արդէն իրենց սեփականութիւն դարձող երկյարկ,
Հաստատ՛ուելէն ի Վեր Աունդուկեանէ անուան Պե ՀաբդաբարբԴ , «քաղաքակիրթդ \)ւրոպայի քրէս - քարաշէն նոր տան մէէ Հա՛նդիպեցի վերէերս թաւ–
տական քՒատրոնի խազացան\կէն մ ԷՀ ^որքէ ի Ր՝ տոննաներ ու զազիր անտաբբեբութիւնբ, որոՎ կբ ԲՒգՒ ՚ԼսայոՎ Հայաստան դարձած Աոլլթանաբադի
տեզն ունէ X Մեծ յաՀողո ւթեամ բ կբ բեմադրոլէէն՛ Վե բաբեր ո լէ ի ն անոնք Հանդէպ իրենց «եղբարց ի շրէանի Հիւսէյնաբագ գիւղից Վարդենի Չիրախ–
«8 եղբարց ի ՝ք* ր ի ս տ ււ սդ Հ \քանր է Վեբյիշել այն բո - եանին։ Նրա երկու երեխաների տրախոմայով Հի
ատակումդ , «էյգոր Բ՛ուլի չեւ ել ուրիշներրԴ Հ լոր ո դրեր գոլթի ւնն երբ ^ որ ապրեր է ա յս եռան ֊ ւանդացած աչքերը թ-ալրիզի կայարանում կապ
« ք)՝ ո ս ւո է դաե ւ ել ո ւրիչն երբդ 1 ՀԼ աս սա Ժելե զն ո Վա » գուն ժողոՎուբդբդ ; ուած էիս լարով։ Այստեղ, Հայրենի յարկի տակ ,
խաղեր բ : կորքիի գործեր ր կր բեմ ագրոլին մեր քյ ո րՀ բ գ ա յին կաբգեբբ մի անգամ \բնգ մ ի շա նահապետական տատիկի շուրէր րոլորուած,նրանք
Հան բա պետռ ւթեան մ իւս քաղաքային եւ շրջանա ՎերՀ գրէս Հ ա յ ժողոՎուրդի այդ ողբերգական Վի աՀագօրէն ծծում էին կաթի փոքրիկ պտուկներից :
յին թատրոններոււն մէՀ եւս : ճակին X Ս ո Վետ ական Հա յ ա ս տան բ , Կ ո Ր քէ ի տեսած Նրանց աչքերբ փայլում էին մ՛անկական պայծա
Կորքի Հայ թատրոնէն զատ՝ շատ բարձր գնա– Հայասաանբ ^ կբ ծաղկի Սթալինեան Ա^աՀմանա - ռութեամբ, իսկ երիտասարդ մայրը սենեակի ան-
Հատուած է նա եւ երաժշտական մշակոյթի աս - րութեան դրօշէն ներքեւ ^ ՍոՎետ • Միութեան միլս կիւնում աշխատում էր գորգի դազգահդ առա է :
պարէզին մէի Գեռ \902ին ան հր իմ ի մ ԷՀ երգա– ժ ււ ղ ո Վո ւրգն՝եբ ո ւ եզբայր ակ ան մ եծ բնա ան իքէս՝ Կարճ ժամանակուայ րնթացքում Վարդենին
Հան Ապենդիաբեանի կբ Հանդիպի X Այգ մասին մ էհ Հիւսել էր արդէն երկու քառակուսի մետր իրան–
Սպենդիարեան կ\ր գրէ* Արնիկա մաբդփնտռող էր* Տասբ տարէ առաՀ բա բա խելէ գագրեցաւ Հան - եան Հրաշալի գորգ։
չ յ ա Հ ո զէ ելո ւ պար ադա յ ի՛ն կ բ զա րմա ն աբ ու նոր էն ճարեղ գրողին գ մեծ մտածողին ^ ււ՛ ո ա Հա զէ մ քա - Նախշերը բերե՛՛լ ես, քոյրիկ, Հարցրի
կբ փնտռէ բ ։ Տա յտնարեբ ել մ արդու Հանքա բոՎր , ղաքացիին ^ սքանչելի մարդուն բոցաշունչ սիրտբ : նրանից :
տ Հ ա անոր Հ րճուանքբ ։ Ա արդկա յին Հանքբ աւելի ԱնմաՀ է ան իր ստեզծագոբծութեամբ ^ որ դար ՛Ամօթխած կինը բարձրացաւ տեղից, մօտեցաւ
արժէքաւոր է քան ոսկիի Հ՚անքբդ : ձեր է աշխարՀի բոլոր ժոգոՎուրգներոլ սեփակա– լուս՛ամուտին եւ իր նուրբ , շնորՀալի ձեռքը մեկ
Կ"րքի Սպենդիարեանին կբ կարդար իր երկե– նո ւթ իւն բ : Այգ ստեգծադո բծո ւթ իւն բ նաեւ Հայ նեց գէպի տանձենիների ստուեր ից դումբս արեւէ
րբ ու երդաՀանբ անոնցմէ ներշնչուած՝ ձայնա -, ժ ո զո Վո ւր գի մ շակո յթին անքակտելի մ ասն է : տակ ժպտացոգ ծաղկաշատ պաբտէղբւ
գրեց «Ձկնորսն ու փերէնդ գեգօնբէ նաեւ «Էսէբլ - Հա ք ժոգո՚Վոլբդբ ռուս մեծ ժ ոգ ոՎո ւրդի պ ան - ֊ Ահա իմ ն ախչհր,ը։ Արանից յետոյ Հայաս
ծալի
վայսբդ ։ պէս զաւակ կորքին՝ Հերմօբէն կբ սիրէ^ մեծա տանի վարդեր եմ Հիւսելու ( ասաց գորգագործ
)92Տին կորքի ՍոՎետական Հայաստան այցե– կր յաՐԳէ –ոլ հ֊ՀԼ գսաՀատէ : ՀայուՀին՛, նախկին «ԳիլլԼ արան» :
լե ց ։ Հանրապետութեան ա շխաաաւո բնե ր բ Հռչա - ՍԱԼՈՄԷ ԱՐԷՇԵԱ% ՑՈՎՀ • ՂՈԻԿԱՍԵԱ1
կաւոր ռուս ղ^ղշ գիմաւ֊ոբեցին բացառիկ խա%~>
Fonds A.R.A.M
