Page 86 - ARM_19-1946_04
P. 86
ՄԱ՛ՐՍԻՍ՝ ԿՈՐ՛ԻԻՆ Լ ո ճ տ ո Ա կը գուէգոՆքայ բրիտանացի զինուորները շատ չյոգնեցնել, անոնց
տալ Հանգստաւէտ ւանւզոզին ելն » :
ԵԻ Հ Ա Ց Կ , ՄՇԱԿՈՅԹԸ Թ ո ւ է ք րաԱակիԱ վրայ թ՛ուրք զինուորր ոչ գիտէ ոչ ալ զ՝ակնկալէ ա–
մենաթեթել աերճանք մր : Ան տարին միայն երկու
զ՚՚յգ Համազգեստ կը ստանայ , մէկը ամառուան ,
Խ Մ Ր — «Աովեա՛ Հայաստան» ամսագրի 1946 հ » Ս ՝ Ր – ՏէյԱ. Մէյձ֊ % 1 * » յ թ ղ թ ^ է Խ Թ հե միւսը ձմրան Համար , իր ւամսակսէնըՀՕ ամ֊ ան գլա
Յունիսի թ-խ-էն, մ1ւր հայերէնով տեւեալ աեսութիւնը կը երասւարսւկէ թրքակա՛ն նիկ գնելու միայն կը քաւէ : բռնող
րանակի մացխնւ, «Մէկ շիլիԹ ամսականով թ ո ւ ր ք կը
քիուս Հանճարեղ գրող Աաքս իմ \ո րքէէ դոո - զիքասւրը» իարագրին տակ՛— ԱշիարՀի վրայ թուրք զինուորին տեղը
&/1ւՖէու.թիւսն Ըսլ^աօՔԼԼ շա՛տ կանուխ էն սերաօրէն եք. թուրքին բարոյական ը պաՀոզ քիձ ղէ՚նոլոր
կապուած է Հայ մշակոյթէ Հետ–, կորքէ ժողո ֊ ԱշիարՀի ամէնէն խեղճ վճաբռ-լյսՖ֊ զինուորը գտնուի : էք լ բացատրութիւնը շատ պարզ Էհ
լր դն՛եր ո ւ մշակոլթային շփումին բացառիկ նը– թուրք զինուորն է ասլաՀովաէար : Ասոնք այն Ադամին պատճառը այն է որ թուրք զինոք-որ -
յանակութԷւն կուտար %^ողովուբղներոկէենէնեա%\– մարգիզն են որ պաՀազ կեցածի են թո/ւրքիոյ արե ները քքեձ– մասով գի՚պբ՚ցի^յ՛ են֊, որոնք 18 մի -
սթալինեան բարեկամութե ա՛ն վեՀ գաղափարները ւելքի ել արեւմուտքէ սէսՀմաֆազլուխ%իրուն եւ լիոն բնակչութեան 14 միլիոնը կը կազմեն : Անոնց
կ1ոդեկոչէին մեծ ՝ԳԲՈ1ՍԼ եւ * * * յ դ գաղափարներու Աել ծովու ափերուն Վրայ ռուսակա<ն Հզօր թան՛ա– կեանքը տայ֊անելի է նոյնիսկ ափ մը Հողի վրայ
իրականացմանն Է նոլիրուած աս՛որ ստեւէն ագո ր ֊ կին գ Է մ ։ զոր՝ կը մշակեն ամբոզշ^ ըն՛տանիքին Հետ է
ծութ իւն ս ու. կեանքը : 750.000 Հոգի են ասոնք, բ ա յ ռ ասոնք են որ Երկրորգ պատճառն այն Է որ քՒուրքիոյ մէք>
ք*արճէր գնա Հայտելով Հ ՝ ա յ ժողովուրդի ւ1՝շա - ում՝ պիտի տան ՛Լ, եզո լցներ ու մասին եղած ռուսա խոր զգացում կայ յ֊ոզովրդապետու-թեան մասին։
կոլթային ու գր ա կան ժառանգութիւնը՛ կորքի կր կան տռա ֆա ր կն՚ե ր ո ւ մ եր ժումին՝ ; ՝Բիչ թիւով Հարուստներ կան եւ ստուար մե&ա -
ձգտէր ծանօթացնէլ անոր Հ ետ ռուս Հ ա ս ա ր ա կու– քհուսական ձեռն՛արկիչ գլխաւոր նպատակն է մասնութիւնը իրապէս խեղճ է % Ասիկա կը նշանա
թիւ֊նը : Հերկաթեայ վարագոյրֆը անգամ մըն ալ գէպի յա–– կէ թէ դասակարգի կամ Հարստութեան շատ քիչ
Կորքի սՀէն սմ Հ ա /աստա•նով եւ Հ\ա / ռաչ քշեչ։ տարբերութիւն ունին, այգ մասին կռուելու Հա
գրականութեամր
Հեաաքրքրուեբ Է անցեալ գարու ԱՀ ա այս եբկաթեայ վարագոյրին՝ գիմացը մար ւ
*)0ա կան թուականներուն , Թիֆլք՛** ապրած ձԲւ\ա~ կանգնած 750.000 թ ո ՚ ֊ ը ք •զինուորները ամսական կը Եւ բոլոր Թուրքերը վերԼին Հայր Հպարտ են
նին : Այգ ^ ա մ ան ակ ալ ան հ անօթ ա ց ահ Է Հայ ստանան մէկ շիչին՝ երեք ֆարտինկ • իրենց քսաներեք տարեկան Հանրապետութիւնով,
սլա ր լւե ր ա կան մ ամ ուլին ; Անգլիան ինէ Հետեւանք կամ շաՀ կը սպասէ որ Հիմնուեցաւ «Յաւիտենական պետթ» ՚Բէմալ
ասկէ ; Հյ ատ մ եծ :
Հայ Հասարակութիւնն աչ ջերմօրէն Հետաքբ– Աթաթիւրքի կողմ է :
քրրուահ՜ է ^ոՐՔէ՚է "աեղծագործութեամբ ։ Այժմ Պ ո էտ ո լին ար գա մ մը ըսաւ թէ Անգչիո յ սաՀ - Հհողովրգական Հանրապետական կոլսակցու -
կորքիի գրեթէ բ"էոր ^րԿ^քլ՛ Հայերէնի թարգմանէ մանագԼուիւը Հռենոսն Էհ Այգ օրերը անցած են թիւնը որ Ազգային ժոզովէն 465 աթոռներէն 396ր
ո լ ահ են : Գեռ անցեալ գարու 90"՛ կա ն թուականդ այլեւս ։ Այսօր \™\ֆեփ է ըսել որ Անգլխւյ սահմա11Լ կը գրաւէ , իբրեւ խորՀրգանիշ ունի վեց նետեր ,
ներուն Կ ո բքին Հ ս՛ յ թարգմ ան ա կան գրական ու ֊ ներէն մէկը Թուրքխւյ մէջ է : որոնք իր վեց սկզբունքները կը ներկայացնեն .-
թեան մէ^ առածին տեղերէն մէկր գրաւած է ։ Եթէ Թուրքիա շարունակէ վճռապէս մերժել Հան րապետականո ւթիւն , Ազգայնականութիւն ,
Կորքիի առածին Հայ թարգմանիչյլ եղած է Լ» Տարտանէչի վրա յ իր գեր ի շիւանո լթենէն– Որ եւ է Ժողովրդային ՎեՀ ա պետ ո ւթ իւն , Պետական րնկեր–
ք)՝ու մանեան յ Ան է կատարած թարգմանութիւն ր իրաւունք գիտելու (հուսիոյ , եւ ռուսական Համբե– վարութիւն , աշխարՀականացում եւ, Յեզափոխու–
«Բազէի երգեին , որ լոյս տեսաւ \Տ99ին «(/՚/ւք-րճ» րութիւնն սպառի , քՒուրքիռյ ամսական՝՝ մէկ լԷւչին թիւն :
ամսագրին մէ^ ։ ե ր եք ֆա րտ ինկ ո վ զինուորն է որ առածէն անգամ Այսսլէս ուրեմն կր տեսնուի որ թուրք զինուո
\903ին թումանեանի թարգման ո ւթիլն ր ներ պիտի կրէ զինուորական ո եւ է պոռթկումի– ծան- րր աշխարՀի լաւագոյն է , միեւնոյն ատեն ամէնէն
կայացուեցաւ Փեթերսպուրկի գրաքննական ր ութի ւն՛ ը : ագքատՀը% ին չ որ կ ըսլակսի , մեքենաշարմ֊ սարքն
յանձնախումրին՝ առանձին ԴԸՔՈ յկով Լ"յս ընծա Անոնց պա ր են ա չափը բա զգա տ ե լով Անգլիո / է եւ օղային ումըւ
յելու Համար ։ Տ անձնախումբը արգիլեց անոր Հրա– Հետ յ մերինը շռայլութիւն կը թուի այսօր է Անոնց & ա ւո մը քՒուրքե ր կը Հաւատան՝ միայն որ այս
տարակո լթիլնր : գլխաւոր րմպելին ^ուրն Է միայն ^ ամէն ճաշի ՛ա 750.000 զինուորներն են որ զիրենք կ^ասլաՀովեն
Աակայն ոք մ՝Էկ բան կրնար կասեցնել կորքիի տեն ։ թ է յ ն ու սուրճ ը բաներ են որոն ց . մ աս ին ԼեՀաստանի ճակատագրէն : Եթէ աշխարՀի խա -
ս ա ե զծագոր ծո ւթ ի ւնն եր ո ւ ն ե ր գո րծօն գե ր ը ^ Հայ թուրք զինուոր բ կ՚երագէ ի բացակայութե՛ան գե - խուտ խաղաղութիւնը խորտակուի քՒոլրքիոյ գե -
ժալովոլրգի յեղափոխական գիաա կց ութ իւն բ Թե գագէմ աղջիկներու ; իրենց կերակուրները գրեթէ րիշխանութեան բռնաբարումով , թուրք ժողո -
ւաւորելու գործին– մէ^։ 1898^5> «Ակնարկներ ու անփոփոխ սաՀ մանափակուած են ոսպով ) գետնա վ ոէ-րգը մ տապէս անպատրաստ պիտի չգտնեն։ ;
սլատմ ուածքեե ր՝ֆուս լոյս տեսնելէն անմի Փաււլէս խնձոր ով գ լուբիա յով կամ փիլաւոՎ ; Պատերազմ ի կարելիութեան մ ասին ո Հ մՀկ
վեր^գ Հակառակ գրաքննական ր " / որ խոչընդոտնէ– ^Անգլիական բանակը ի^ն՚չ եղած է՝% , զարմա - աեղ այնքան կբ խօսին՝ որքան Հոս : ՚Հյիւթ մըն է
ր ո ւն ՝ կ ո րքիի ՛Լ" ր ծե ր ր սկ ս ան լա յնօրէն տսլ ադըր - ցած Հարցուցին կարգ մը թուրք զօրավարներ , երբ այգ որ ինքնաբերաբար խօսակոութեան առարկայ
՚ո*–իլ Հայ՛երէն լեղ֊ուով; քՒա րդմ անութիւձևնե րու քա– կարգացին որ մառէ շալ Մ ոնթկոմըրի թելագրեր է կը գառնա յ՝ Անատոլռլէն իսթանպոլլ , Ա ամս ոնէն
նակր տար ո լէ տարի կ*աճի մ ասն աւո բա–բար յ եղա– Սրտանա : Եւ ասիկա ուղղակի Հետեւանքն է քիուսե–
փոխական վեբելքի ժամանակ : Կ"Րքիի Հ ա յ թո– դ֊ ֊ է ՚/ճ՝ վիգերու պատերազմին՝ է
մանիչներուե մէ^ կր գտնուին Անդրկովկասի ///- Հայ քԱնագատոլթիւնր միշտ մեծ ուշագբու
կան աւո ր յեղափոխական գո րծ ի *ներ , <ք՜ ո գո ւիյ% գա - թեամբ վերաբերուած է *որքիի սաեղծագործու ֊ Վերջին տարիներս Ա ո ս կո ւա ամէն օր կը փոր֊
կան բանաստեղծներ ^ սով^ետ գրո դներ : թեան Հանգէպ ւ Անոր երկերու մասին\յ՝11\յբ.քւ.ք Լա ձէ որոմ* ցանել թուրքերու մէ^ անթելի մ իդոսաւ :
կորքի ի առածին Հ ա յ ի1 արգմ ան ի չն ե ր էն էր մս1յ Տ|սւրազ Հանգէսներուն եւ « \յՈր . Գար » , (յ՚ոսկուայի ռատիօն շատ լաւ կը լսուէ եւ դեկու -
Ատեփան ՀթաՀումետնւ Ա՛ն է թարգմանած <ձՄի ան՛ «Մշակ» թերթերուն մէ^ գեռ 90ակտն թուական - ւյումնե րն ալ կը յ ի շեցնեն նախկին «Լորտ Հօ -
գամ ա շնանար ո ր տսլագրուեցաւ Թիփլիսի ներուն բաւական մեծ թիւով յօգոլածներ տպա - Հօն՛. (հՄԲ* Ա^ԳլԻաՑէ խօսնակը որ Պերլինէն
1901/ւ*,։ զրուած են ; կը. խօսէր եւ որ կախուեսալ^ : Այսպէս կամ այն -
1906^ 3"վՀ * Թում՛անեան ր. թարգմանեց անոր կորքիի մ ասին Հ\ա՛յ գր ա կան ո ւթ ե ան մէ^ Հե - պէս Մոսկուայի թրքական խօսնակներր իբենս ղե–
<հՓ ոքրիկ ֆէա յի եւ ե րիտասարգ Հ ովուի մ ա ս ի ն » տա քրքրութիւնն առանձնապէս կ^աճի 1905^ յե ֊ կուսու-մներուն մէ^ կբ Հաղորգեն լուրեր թրքա -
բանաստեղծութիւն ը Լվա լաքեան աւանգավէ) : ղավա խութեան շրջանին ; 191 եին « Հա ւ կան Հեռաւոր գիւղերէն ^ յաֆորգ օրն ի"կ Հ Աւելորգ
\$՝ումանեան սերտօրէն կապ՛ուած է ռուս մշակոյթի գրականութեա՛ն ժ ււ դ ո վսւծ ո / ն » Լռուսերէն^ լո յս է ըսել թէ ա յգ նիւթեր ը կը տար ած ո լին՝ պարղա -
սոցիալիստա պէս թ ր քա կան կա ռավար ո ւթ ի ւն ը սրան եղելու
Հետ : Ան առանձին սիրով կր վերաբերոլէր Ա* • տեսնելուն առթիլ եւ Հոկտեմեբեան
։ Մասնա՝ - Համաբ :
Կ որքին Հանգէսլ : կան մեծ յեգափխոլթեան նախօրեակին
^"Րքիի եր կեր ո ւն շատ մ բ թարգմ ան ո լթ ի ւն - ւորապէս այգ տարիներուն1 ^1 ո լ՛ քի ի ստեղծագոբ Այս կարգի լա֊ըերը քՒուրքիայէն Ա*ռսկուա
ներր Լ ո յ ս աեսած են է/ւրոսլ\այի ու Ամերիկայի. Հայ ծո ւթեան ու գործ ո ւնէ ո ւթեան բաց՛առիկ ուշա - կ անցնին այն տեսակ մի^ոոներով որոնք պարզ
սլարբերական մամուլին մէ^Հ գրութ իւն կը գար ձնէ յառա^ագէմ Հայ քննագա ֊ չեն ։ Ա\նշոլշտ անոնք $՝ո լրքիո յ Ո* ո ւսե բոլն կողմ է
Կորքին կր թարգմանէր բանաստեղծ Յա - տ ո ւթ ի ւն ը : Երբ <ձէ՝ագոլ՝% ( ռուսերէնէ լրագր ի աշ չեն։ Հաղորդուէր պետական Հեռագրաթելերով։
կոբեանր) որ Հայ ընթերցողին կր ծանօթացնէր ա֊ խատակիցներ Այվազովը եւ Ատարցելը փորձեցին իյԱԲ Թղթակիցը պաամելէ վ՛երջ Ս՛ոսկա
նոր «ի տ՛ա լա կան Հէքեաթները՝^ ստ եղծ ագո րծու - աղաւաղել ել ընթերցողին կեղծուած ձեւով ներ - յ ի անթելին ք արռգոՆթխնները, ի նպաստ. Թույր -
թեան հ Անոր երկերի թարգմ անութի լններր կանո - կայացնել թորքին՝ Ատեփան ՀթաՀումեանը ^երմ ֊ ք իոյ Դեմոկրատ. կուս|;սկցուՀթ–եա՚նք անցեալ յուլիսի
նա լոր ա բա ր կը տ սլագ ր ո լէ ին՛ ՀՀ Պ՛այքա Ր » թերթ ին օրէն՝ զայն պա չ։ ո սլան Լ ց : ՀթաՀումեան յետագիմա՝ - ընտրական պայքար|ին սաթ–իւ. ^ կր շարունակէ
մէչ կան մամուլի կեղծիքն ու ղրպա րտոլթիւն ը մեր - Զիգեբու պատերազմ ին Հետ միաժամանակ
մ է 9 Համայնավարական կացոլց՛, Ընգգծեց կորքիի կապը ռամկավարական (հուսերը կը փորձեն աՀաբեկել թուրքերը , զէ%* -
Հայաստանի իշխանու- Հոծ զանգուածներուն
Հետ ^ անոր "էրը գԷ՚ղԻ ^աը~. ոլորական յաճ ա խակի շարժումներ կատաբ ելով ա–
թեան Հ աստաաուեէէն վեր^ , Կ"րքիի երկերու, գը : Գնա Հա տելով
Կ"Րքիի ստեղծագործութիւնը^ րե ւելե ան սաՀ մ տնագլուխ ին վրայ ;
թարգման՚ութի ւնն երլՒ ղգալասլէս կ՚աւելնան : 1928–
&աՀումեան կը գրէր « • * րքին աչխատաւորա Անգամ մը երեք Հարիւր ռուս զինուորներ իբ
ին անոր երկիր վերագառև՝ալուե առթիլ բաղմա
կան գրակ ան ՝ո ւթեան գա րգն ու սլարծւ ՚՝"քն է ։ Ե, րեւ թէ թրքական սաՀման բ մտան*. Անոնց դիմաց ը
թիւ֊ թաՐԳ^ ան ո ւթ ի լեն ե ր ը 1 ո յ ս աեսան * Առան ձին
բանուորները կրնան Հպարտօրէն յայտարարել^ կանգնած քՒոլրքերբ միջադէպ մը էստեզծելու Հա
Հրատարակոլթեամբ լ ՛ւ յ ս տեսան Կ " լ՛ ք ի ի սլա տ -
այս՛ յ թորքին մերն է՛. Ան մեր արուեստագէտն է^ մար քայլ առ քայլ ետ քաշուեցան*, քիուսերր քիչ
մ ո ւածքն ե ր էն երկու Հատոր՝ Ա տեփան ՀԼօրեանի
մեր բարեկամն ու դիվակիցը աշխատանքի աղքա մը յ՛առաջացան հ ()՝ուսերը յետոյ ետ քաշուեցան X
ի/մ բագր ո ւթեամ բ ։ Հա յ ըն թ ե ր ց ողբ Հնարաւո րու–
տութեան Համար մղուած մեծ պայքարին ՝մէֆչ։ Այս տեսակ դէպքեր կր պատաՀին տաբիէ մլլ ի
թիւն՛ ունի լա յնօրէն ծանօթանալու Կորքիի սաեղ֊
քՍիստ արմէքաւո ր եւ տեղին էին նաեւ Ա * Ա պան - վեր։
ծագործութեան Հ ետ ՚
գարե անի եւ Ա* Մ"֊աւեանփ ելոյթները ՛անոր մա -
Արձակագիր Արաղի թարգմանութեամբ Երե - Աակայն (հուսերը այժ՜մ սկստհ– են կորսնցնեք
լանի մէ^ կը Հրատարակուի Աաքսիմ Կորքիի Հ.Ըն– ս ին : Տ առաֆագէմ Հայ մ ամ ո ւլր կր զարգացնէ ր ՛այս Դլամարտր^ շնորՀիլ թուրք ժոզովուրգի նշա
սէիր երկեր՚ծի երեք Հատորը՝ «Մանկութիւնդ (1 932) , էէն ին ի ու Աթալինի տեսակէտներ ը կորքիի գո ր - նաւոր պազարիւնութեան , որովՀետել Համաշ -
«քհառայութեան մէի (1934) եւ «իմ Համ ա լռարան– ծունէութեան մասին ; խարՀայիներկրորգ պատերազմի ընթացքին ,անոնք
ները» (1937) : 1935 թուին լոյս է տեսած «Կլիմ թորքին ինչպէս աշխատաւոր ո ւթեան աղա տա - վեց տարի նոյն բաները էսահ՜ էին Ղ՝երմանն՝երէ% :
Աամգինի կեանքը» վէպին առածին Հատոր ր , ի"կ գրութեան այնպէս եւ ընկերվարական իրաւակար Մինշեւ Հիմա անոնց արդիւնքը եզաՆ է այն որ
\938ին «Մայր» վէպը։ գի կառուցման գործին՛ մէ^ Լէսէսի –ոլ Աթալինի, շատ մը Թուրքեր ճակատագրականօրէն Հաւատան
Կ՝որքիի ժողովրդականութիւնը ^/ . Հա յա ս տա - զինակիցը եղած է : ^"Րքիի աաղանգը ձեւալոր –հ թէ պատերազմը կրնայ պայթիլ ուշ կամ կանուխ :
նի մէ^ շատ մեծ է : Անոր եր կերը Հայ բաղմաՀա - ուած է այգ երկու մեծ Հանճարներու Հ ետ անմի– Թուրքիա այցելող յոռետես ՛օտարականներ կը
գա ր ընթերցողն ե րուն կողմ է բացառիկ Հ ետաքրք– ^ական շփման եւ նամակագրութեան շնորՀիւ ; Հարցնեն թէ թրքական բանակը ո՛րքան կրսայ գի–
րոլթեամբ կը կարդացուին %Մ եծ Հայրենասէ ը ի եր Հոկտեմբերեան յեզափո խ ութ են էն վեր^ Հայ մանւալւ առանց բաւարար զրաՀապատ կառքերու
կերը մ ասնաւո րաբար պատե րաղմ ի ւռար իներուն՝ ամսագրեբու եւ թերթերու է^երը լի են ^ոՐքիի ել օգային ուժի, եթէ քիուսիա Հոգային ընգար -
մեծ յաջողութիւն ունեցան՝։ Անոր երկերուն թարգ– ստեղծ՚ագո րծութեան եւ կեանքին վե րա բերող քըն– ձաէլման փոր ձեր կ ատ ար Էր : Այս տեսակ Հարցումդ
մ ան ո ւթ ի ւնն եր ը՝ բադմ աթիւ. տ ււլ աղ ր ո լ թ համբ ^ նագատական յօգուածներով եւ ո ւսո ւմնաս իր ու ներուն միակ պատասխանն Է յիշեցնել թէ թուրքը
ռազմաճակատ կր ղրկուէին X ^ոբքին իր բոցավառ թիւններով ւ Աովե տա կան Հա յա սա ան ի գրագէտն ե ^ աշխարՀի ամ Լնա սա կո ւն ղինուորներէն մէկն Էհ
իյօսքով անձնուրաց կռուի կը մ ղէր Հ այ մ արտի կ– րըն ու քննագատներ ը մ եծ ուշագրութի ւն կ* ընծա « Հը՛***՝ 1 ԼեՀերն) ալ այդպէս էին^^ պիտի պա «
նեըը յանուն մեր Հայրենիքի ազատութեան եւ յեն Կորքիի գրական ժառանգութ եան խնգիրները տասխանէ օտարական ը ^ կասկածոտ եւ մ տախոՀ յ
անկաիւութեան : քննելու գործին մէ^ ; կորքիի սաեղծագործութիլ^ ... Բայց վերադառնանք Տարտանէլի խնդրին։
Ան ո ր երկերը ոգեւորութեան անսպառ ագբի*֊ր նը Հա յ ժ՜ոզո վո ւր գի գրական ժ՜առանգութեան ան Անդլիա եւ Ա՝ • ՚էյաՀանգներբ կրնալն թո յլ տալ որ
էին նաեւ մեր թիկունքի Հայ <աշիաաաւորութեան քակտելի մասը կը ղ առեա յ ; քիուսիա վւակէ ՚Լյեղուցներուն անցքբ եւ Ա ել Ծովու
Համար։ (Մնացեալը յաջպւգււվ) ԱԱԼՈՄկ ԱՐԷՇԵԱՆ 164.000 քառ* մղոն տարածութիւնը դարձնելով ս/–
Fonds A.R.A.M
տալ Հանգստաւէտ ւանւզոզին ելն » :
ԵԻ Հ Ա Ց Կ , ՄՇԱԿՈՅԹԸ Թ ո ւ է ք րաԱակիԱ վրայ թ՛ուրք զինուորր ոչ գիտէ ոչ ալ զ՝ակնկալէ ա–
մենաթեթել աերճանք մր : Ան տարին միայն երկու
զ՚՚յգ Համազգեստ կը ստանայ , մէկը ամառուան ,
Խ Մ Ր — «Աովեա՛ Հայաստան» ամսագրի 1946 հ » Ս ՝ Ր – ՏէյԱ. Մէյձ֊ % 1 * » յ թ ղ թ ^ է Խ Թ հե միւսը ձմրան Համար , իր ւամսակսէնըՀՕ ամ֊ ան գլա
Յունիսի թ-խ-էն, մ1ւր հայերէնով տեւեալ աեսութիւնը կը երասւարսւկէ թրքակա՛ն նիկ գնելու միայն կը քաւէ : բռնող
րանակի մացխնւ, «Մէկ շիլիԹ ամսականով թ ո ւ ր ք կը
քիուս Հանճարեղ գրող Աաքս իմ \ո րքէէ դոո - զիքասւրը» իարագրին տակ՛— ԱշիարՀի վրայ թուրք զինուորին տեղը
&/1ւՖէու.թիւսն Ըսլ^աօՔԼԼ շա՛տ կանուխ էն սերաօրէն եք. թուրքին բարոյական ը պաՀոզ քիձ ղէ՚նոլոր
կապուած է Հայ մշակոյթէ Հետ–, կորքէ ժողո ֊ ԱշիարՀի ամէնէն խեղճ վճաբռ-լյսՖ֊ զինուորը գտնուի : էք լ բացատրութիւնը շատ պարզ Էհ
լր դն՛եր ո ւ մշակոլթային շփումին բացառիկ նը– թուրք զինուորն է ասլաՀովաէար : Ասոնք այն Ադամին պատճառը այն է որ թուրք զինոք-որ -
յանակութԷւն կուտար %^ողովուբղներոկէենէնեա%\– մարգիզն են որ պաՀազ կեցածի են թո/ւրքիոյ արե ները քքեձ– մասով գի՚պբ՚ցի^յ՛ են֊, որոնք 18 մի -
սթալինեան բարեկամութե ա՛ն վեՀ գաղափարները ւելքի ել արեւմուտքէ սէսՀմաֆազլուխ%իրուն եւ լիոն բնակչութեան 14 միլիոնը կը կազմեն : Անոնց
կ1ոդեկոչէին մեծ ՝ԳԲՈ1ՍԼ եւ * * * յ դ գաղափարներու Աել ծովու ափերուն Վրայ ռուսակա<ն Հզօր թան՛ա– կեանքը տայ֊անելի է նոյնիսկ ափ մը Հողի վրայ
իրականացմանն Է նոլիրուած աս՛որ ստեւէն ագո ր ֊ կին գ Է մ ։ զոր՝ կը մշակեն ամբոզշ^ ըն՛տանիքին Հետ է
ծութ իւն ս ու. կեանքը : 750.000 Հոգի են ասոնք, բ ա յ ռ ասոնք են որ Երկրորգ պատճառն այն Է որ քՒուրքիոյ մէք>
ք*արճէր գնա Հայտելով Հ ՝ ա յ ժողովուրդի ւ1՝շա - ում՝ պիտի տան ՛Լ, եզո լցներ ու մասին եղած ռուսա խոր զգացում կայ յ֊ոզովրդապետու-թեան մասին։
կոլթային ու գր ա կան ժառանգութիւնը՛ կորքի կր կան տռա ֆա ր կն՚ե ր ո ւ մ եր ժումին՝ ; ՝Բիչ թիւով Հարուստներ կան եւ ստուար մե&ա -
ձգտէր ծանօթացնէլ անոր Հ ետ ռուս Հ ա ս ա ր ա կու– քհուսական ձեռն՛արկիչ գլխաւոր նպատակն է մասնութիւնը իրապէս խեղճ է % Ասիկա կը նշանա
թիւ֊նը : Հերկաթեայ վարագոյրֆը անգամ մըն ալ գէպի յա–– կէ թէ դասակարգի կամ Հարստութեան շատ քիչ
Կորքի սՀէն սմ Հ ա /աստա•նով եւ Հ\ա / ռաչ քշեչ։ տարբերութիւն ունին, այգ մասին կռուելու Հա
գրականութեամր
Հեաաքրքրուեբ Է անցեալ գարու ԱՀ ա այս եբկաթեայ վարագոյրին՝ գիմացը մար ւ
*)0ա կան թուականներուն , Թիֆլք՛** ապրած ձԲւ\ա~ կանգնած 750.000 թ ո ՚ ֊ ը ք •զինուորները ամսական կը Եւ բոլոր Թուրքերը վերԼին Հայր Հպարտ են
նին : Այգ ^ ա մ ան ակ ալ ան հ անօթ ա ց ահ Է Հայ ստանան մէկ շիչին՝ երեք ֆարտինկ • իրենց քսաներեք տարեկան Հանրապետութիւնով,
սլա ր լւե ր ա կան մ ամ ուլին ; Անգլիան ինէ Հետեւանք կամ շաՀ կը սպասէ որ Հիմնուեցաւ «Յաւիտենական պետթ» ՚Բէմալ
ասկէ ; Հյ ատ մ եծ :
Հայ Հասարակութիւնն աչ ջերմօրէն Հետաքբ– Աթաթիւրքի կողմ է :
քրրուահ՜ է ^ոՐՔէ՚է "աեղծագործութեամբ ։ Այժմ Պ ո էտ ո լին ար գա մ մը ըսաւ թէ Անգչիո յ սաՀ - Հհողովրգական Հանրապետական կոլսակցու -
կորքիի գրեթէ բ"էոր ^րԿ^քլ՛ Հայերէնի թարգմանէ մանագԼուիւը Հռենոսն Էհ Այգ օրերը անցած են թիւնը որ Ազգային ժոզովէն 465 աթոռներէն 396ր
ո լ ահ են : Գեռ անցեալ գարու 90"՛ կա ն թուականդ այլեւս ։ Այսօր \™\ֆեփ է ըսել որ Անգլխւյ սահմա11Լ կը գրաւէ , իբրեւ խորՀրգանիշ ունի վեց նետեր ,
ներուն Կ ո բքին Հ ս՛ յ թարգմ ան ա կան գրական ու ֊ ներէն մէկը Թուրքխւյ մէջ է : որոնք իր վեց սկզբունքները կը ներկայացնեն .-
թեան մէ^ առածին տեղերէն մէկր գրաւած է ։ Եթէ Թուրքիա շարունակէ վճռապէս մերժել Հան րապետականո ւթիւն , Ազգայնականութիւն ,
Կորքիի առածին Հայ թարգմանիչյլ եղած է Լ» Տարտանէչի վրա յ իր գեր ի շիւանո լթենէն– Որ եւ է Ժողովրդային ՎեՀ ա պետ ո ւթ իւն , Պետական րնկեր–
ք)՝ու մանեան յ Ան է կատարած թարգմանութիւն ր իրաւունք գիտելու (հուսիոյ , եւ ռուսական Համբե– վարութիւն , աշխարՀականացում եւ, Յեզափոխու–
«Բազէի երգեին , որ լոյս տեսաւ \Տ99ին «(/՚/ւք-րճ» րութիւնն սպառի , քՒուրքիռյ ամսական՝՝ մէկ լԷւչին թիւն :
ամսագրին մէ^ ։ ե ր եք ֆա րտ ինկ ո վ զինուորն է որ առածէն անգամ Այսսլէս ուրեմն կր տեսնուի որ թուրք զինուո
\903ին թումանեանի թարգման ո ւթիլն ր ներ պիտի կրէ զինուորական ո եւ է պոռթկումի– ծան- րր աշխարՀի լաւագոյն է , միեւնոյն ատեն ամէնէն
կայացուեցաւ Փեթերսպուրկի գրաքննական ր ութի ւն՛ ը : ագքատՀը% ին չ որ կ ըսլակսի , մեքենաշարմ֊ սարքն
յանձնախումրին՝ առանձին ԴԸՔՈ յկով Լ"յս ընծա Անոնց պա ր են ա չափը բա զգա տ ե լով Անգլիո / է եւ օղային ումըւ
յելու Համար ։ Տ անձնախումբը արգիլեց անոր Հրա– Հետ յ մերինը շռայլութիւն կը թուի այսօր է Անոնց & ա ւո մը քՒուրքե ր կը Հաւատան՝ միայն որ այս
տարակո լթիլնր : գլխաւոր րմպելին ^ուրն Է միայն ^ ամէն ճաշի ՛ա 750.000 զինուորներն են որ զիրենք կ^ասլաՀովեն
Աակայն ոք մ՝Էկ բան կրնար կասեցնել կորքիի տեն ։ թ է յ ն ու սուրճ ը բաներ են որոն ց . մ աս ին ԼեՀաստանի ճակատագրէն : Եթէ աշխարՀի խա -
ս ա ե զծագոր ծո ւթ ի ւնն եր ո ւ ն ե ր գո րծօն գե ր ը ^ Հայ թուրք զինուոր բ կ՚երագէ ի բացակայութե՛ան գե - խուտ խաղաղութիւնը խորտակուի քՒոլրքիոյ գե -
ժալովոլրգի յեղափոխական գիաա կց ութ իւն բ Թե գագէմ աղջիկներու ; իրենց կերակուրները գրեթէ րիշխանութեան բռնաբարումով , թուրք ժողո -
ւաւորելու գործին– մէ^։ 1898^5> «Ակնարկներ ու անփոփոխ սաՀ մանափակուած են ոսպով ) գետնա վ ոէ-րգը մ տապէս անպատրաստ պիտի չգտնեն։ ;
սլատմ ուածքեե ր՝ֆուս լոյս տեսնելէն անմի Փաււլէս խնձոր ով գ լուբիա յով կամ փիլաւոՎ ; Պատերազմ ի կարելիութեան մ ասին ո Հ մՀկ
վեր^գ Հակառակ գրաքննական ր " / որ խոչընդոտնէ– ^Անգլիական բանակը ի^ն՚չ եղած է՝% , զարմա - աեղ այնքան կբ խօսին՝ որքան Հոս : ՚Հյիւթ մըն է
ր ո ւն ՝ կ ո րքիի ՛Լ" ր ծե ր ր սկ ս ան լա յնօրէն տսլ ադըր - ցած Հարցուցին կարգ մը թուրք զօրավարներ , երբ այգ որ ինքնաբերաբար խօսակոութեան առարկայ
՚ո*–իլ Հայ՛երէն լեղ֊ուով; քՒա րդմ անութիւձևնե րու քա– կարգացին որ մառէ շալ Մ ոնթկոմըրի թելագրեր է կը գառնա յ՝ Անատոլռլէն իսթանպոլլ , Ա ամս ոնէն
նակր տար ո լէ տարի կ*աճի մ ասն աւո բա–բար յ եղա– Սրտանա : Եւ ասիկա ուղղակի Հետեւանքն է քիուսե–
փոխական վեբելքի ժամանակ : Կ"Րքիի Հ ա յ թո– դ֊ ֊ է ՚/ճ՝ վիգերու պատերազմին՝ է
մանիչներուե մէ^ կր գտնուին Անդրկովկասի ///- Հայ քԱնագատոլթիւնր միշտ մեծ ուշագբու
կան աւո ր յեղափոխական գո րծ ի *ներ , <ք՜ ո գո ւիյ% գա - թեամբ վերաբերուած է *որքիի սաեղծագործու ֊ Վերջին տարիներս Ա ո ս կո ւա ամէն օր կը փոր֊
կան բանաստեղծներ ^ սով^ետ գրո դներ : թեան Հանգէպ ւ Անոր երկերու մասին\յ՝11\յբ.քւ.ք Լա ձէ որոմ* ցանել թուրքերու մէ^ անթելի մ իդոսաւ :
կորքի ի առածին Հ ա յ ի1 արգմ ան ի չն ե ր էն էր մս1յ Տ|սւրազ Հանգէսներուն եւ « \յՈր . Գար » , (յ՚ոսկուայի ռատիօն շատ լաւ կը լսուէ եւ դեկու -
Ատեփան ՀթաՀումետնւ Ա՛ն է թարգմանած <ձՄի ան՛ «Մշակ» թերթերուն մէ^ գեռ 90ակտն թուական - ւյումնե րն ալ կը յ ի շեցնեն նախկին «Լորտ Հօ -
գամ ա շնանար ո ր տսլագրուեցաւ Թիփլիսի ներուն բաւական մեծ թիւով յօգոլածներ տպա - Հօն՛. (հՄԲ* Ա^ԳլԻաՑէ խօսնակը որ Պերլինէն
1901/ւ*,։ զրուած են ; կը. խօսէր եւ որ կախուեսալ^ : Այսպէս կամ այն -
1906^ 3"վՀ * Թում՛անեան ր. թարգմանեց անոր կորքիի մ ասին Հ\ա՛յ գր ա կան ո ւթ ե ան մէ^ Հե - պէս Մոսկուայի թրքական խօսնակներր իբենս ղե–
<հՓ ոքրիկ ֆէա յի եւ ե րիտասարգ Հ ովուի մ ա ս ի ն » տա քրքրութիւնն առանձնապէս կ^աճի 1905^ յե ֊ կուսու-մներուն մէ^ կբ Հաղորգեն լուրեր թրքա -
բանաստեղծութիւն ը Լվա լաքեան աւանգավէ) : ղավա խութեան շրջանին ; 191 եին « Հա ւ կան Հեռաւոր գիւղերէն ^ յաֆորգ օրն ի"կ Հ Աւելորգ
\$՝ումանեան սերտօրէն կապ՛ուած է ռուս մշակոյթի գրականութեա՛ն ժ ււ դ ո վսւծ ո / ն » Լռուսերէն^ լո յս է ըսել թէ ա յգ նիւթեր ը կը տար ած ո լին՝ պարղա -
սոցիալիստա պէս թ ր քա կան կա ռավար ո ւթ ի ւն ը սրան եղելու
Հետ : Ան առանձին սիրով կր վերաբերոլէր Ա* • տեսնելուն առթիլ եւ Հոկտեմեբեան
։ Մասնա՝ - Համաբ :
Կ որքին Հանգէսլ : կան մեծ յեգափխոլթեան նախօրեակին
^"Րքիի եր կեր ո ւն շատ մ բ թարգմ ան ո լթ ի ւն - ւորապէս այգ տարիներուն1 ^1 ո լ՛ քի ի ստեղծագոբ Այս կարգի լա֊ըերը քՒուրքիայէն Ա*ռսկուա
ներր Լ ո յ ս աեսած են է/ւրոսլ\այի ու Ամերիկայի. Հայ ծո ւթեան ու գործ ո ւնէ ո ւթեան բաց՛առիկ ուշա - կ անցնին այն տեսակ մի^ոոներով որոնք պարզ
սլարբերական մամուլին մէ^Հ գրութ իւն կը գար ձնէ յառա^ագէմ Հայ քննագա ֊ չեն ։ Ա\նշոլշտ անոնք $՝ո լրքիո յ Ո* ո ւսե բոլն կողմ է
Կորքին կր թարգմանէր բանաստեղծ Յա - տ ո ւթ ի ւն ը : Երբ <ձէ՝ագոլ՝% ( ռուսերէնէ լրագր ի աշ չեն։ Հաղորդուէր պետական Հեռագրաթելերով։
կոբեանր) որ Հայ ընթերցողին կր ծանօթացնէր ա֊ խատակիցներ Այվազովը եւ Ատարցելը փորձեցին իյԱԲ Թղթակիցը պաամելէ վ՛երջ Ս՛ոսկա
նոր «ի տ՛ա լա կան Հէքեաթները՝^ ստ եղծ ագո րծու - աղաւաղել ել ընթերցողին կեղծուած ձեւով ներ - յ ի անթելին ք արռգոՆթխնները, ի նպաստ. Թույր -
թեան հ Անոր երկերի թարգմ անութի լններր կանո - կայացնել թորքին՝ Ատեփան ՀթաՀումեանը ^երմ ֊ ք իոյ Դեմոկրատ. կուս|;սկցուՀթ–եա՚նք անցեալ յուլիսի
նա լոր ա բա ր կը տ սլագ ր ո լէ ին՛ ՀՀ Պ՛այքա Ր » թերթ ին օրէն՝ զայն պա չ։ ո սլան Լ ց : ՀթաՀումեան յետագիմա՝ - ընտրական պայքար|ին սաթ–իւ. ^ կր շարունակէ
մէչ կան մամուլի կեղծիքն ու ղրպա րտոլթիւն ը մեր - Զիգեբու պատերազմ ին Հետ միաժամանակ
մ է 9 Համայնավարական կացոլց՛, Ընգգծեց կորքիի կապը ռամկավարական (հուսերը կը փորձեն աՀաբեկել թուրքերը , զէ%* -
Հայաստանի իշխանու- Հոծ զանգուածներուն
Հետ ^ անոր "էրը գԷ՚ղԻ ^աը~. ոլորական յաճ ա խակի շարժումներ կատաբ ելով ա–
թեան Հ աստաաուեէէն վեր^ , Կ"րքիի երկերու, գը : Գնա Հա տելով
Կ"Րքիի ստեղծագործութիւնը^ րե ւելե ան սաՀ մ տնագլուխ ին վրայ ;
թարգման՚ութի ւնն երլՒ ղգալասլէս կ՚աւելնան : 1928–
&աՀումեան կը գրէր « • * րքին աչխատաւորա Անգամ մը երեք Հարիւր ռուս զինուորներ իբ
ին անոր երկիր վերագառև՝ալուե առթիլ բաղմա
կան գրակ ան ՝ո ւթեան գա րգն ու սլարծւ ՚՝"քն է ։ Ե, րեւ թէ թրքական սաՀման բ մտան*. Անոնց դիմաց ը
թիւ֊ թաՐԳ^ ան ո ւթ ի լեն ե ր ը 1 ո յ ս աեսան * Առան ձին
բանուորները կրնան Հպարտօրէն յայտարարել^ կանգնած քՒոլրքերբ միջադէպ մը էստեզծելու Հա
Հրատարակոլթեամբ լ ՛ւ յ ս տեսան Կ " լ՛ ք ի ի սլա տ -
այս՛ յ թորքին մերն է՛. Ան մեր արուեստագէտն է^ մար քայլ առ քայլ ետ քաշուեցան*, քիուսերր քիչ
մ ո ւածքն ե ր էն երկու Հատոր՝ Ա տեփան ՀԼօրեանի
մեր բարեկամն ու դիվակիցը աշխատանքի աղքա մը յ՛առաջացան հ ()՝ուսերը յետոյ ետ քաշուեցան X
ի/մ բագր ո ւթեամ բ ։ Հա յ ըն թ ե ր ց ողբ Հնարաւո րու–
տութեան Համար մղուած մեծ պայքարին ՝մէֆչ։ Այս տեսակ դէպքեր կր պատաՀին տաբիէ մլլ ի
թիւն՛ ունի լա յնօրէն ծանօթանալու Կորքիի սաեղ֊
քՍիստ արմէքաւո ր եւ տեղին էին նաեւ Ա * Ա պան - վեր։
ծագործութեան Հ ետ ՚
գարե անի եւ Ա* Մ"֊աւեանփ ելոյթները ՛անոր մա -
Արձակագիր Արաղի թարգմանութեամբ Երե - Աակայն (հուսերը այժ՜մ սկստհ– են կորսնցնեք
լանի մէ^ կը Հրատարակուի Աաքսիմ Կորքիի Հ.Ըն– ս ին : Տ առաֆագէմ Հայ մ ամ ո ւլր կր զարգացնէ ր ՛այս Դլամարտր^ շնորՀիլ թուրք ժոզովուրգի նշա
սէիր երկեր՚ծի երեք Հատորը՝ «Մանկութիւնդ (1 932) , էէն ին ի ու Աթալինի տեսակէտներ ը կորքիի գո ր - նաւոր պազարիւնութեան , որովՀետել Համաշ -
«քհառայութեան մէի (1934) եւ «իմ Համ ա լռարան– ծունէութեան մասին ; խարՀայիներկրորգ պատերազմի ընթացքին ,անոնք
ները» (1937) : 1935 թուին լոյս է տեսած «Կլիմ թորքին ինչպէս աշխատաւոր ո ւթեան աղա տա - վեց տարի նոյն բաները էսահ՜ էին Ղ՝երմանն՝երէ% :
Աամգինի կեանքը» վէպին առածին Հատոր ր , ի"կ գրութեան այնպէս եւ ընկերվարական իրաւակար Մինշեւ Հիմա անոնց արդիւնքը եզաՆ է այն որ
\938ին «Մայր» վէպը։ գի կառուցման գործին՛ մէ^ Լէսէսի –ոլ Աթալինի, շատ մը Թուրքեր ճակատագրականօրէն Հաւատան
Կ՝որքիի ժողովրդականութիւնը ^/ . Հա յա ս տա - զինակիցը եղած է : ^"Րքիի աաղանգը ձեւալոր –հ թէ պատերազմը կրնայ պայթիլ ուշ կամ կանուխ :
նի մէ^ շատ մեծ է : Անոր եր կերը Հայ բաղմաՀա - ուած է այգ երկու մեծ Հանճարներու Հ ետ անմի– Թուրքիա այցելող յոռետես ՛օտարականներ կը
գա ր ընթերցողն ե րուն կողմ է բացառիկ Հ ետաքրք– ^ական շփման եւ նամակագրութեան շնորՀիւ ; Հարցնեն թէ թրքական բանակը ո՛րքան կրսայ գի–
րոլթեամբ կը կարդացուին %Մ եծ Հայրենասէ ը ի եր Հոկտեմբերեան յեզափո խ ութ են էն վեր^ Հայ մանւալւ առանց բաւարար զրաՀապատ կառքերու
կերը մ ասնաւո րաբար պատե րաղմ ի ւռար իներուն՝ ամսագրեբու եւ թերթերու է^երը լի են ^ոՐքիի ել օգային ուժի, եթէ քիուսիա Հոգային ընգար -
մեծ յաջողութիւն ունեցան՝։ Անոր երկերուն թարգ– ստեղծ՚ագո րծութեան եւ կեանքին վե րա բերող քըն– ձաէլման փոր ձեր կ ատ ար Էր : Այս տեսակ Հարցումդ
մ ան ո ւթ ի ւնն եր ը՝ բադմ աթիւ. տ ււլ աղ ր ո լ թ համբ ^ նագատական յօգուածներով եւ ո ւսո ւմնաս իր ու ներուն միակ պատասխանն Է յիշեցնել թէ թուրքը
ռազմաճակատ կր ղրկուէին X ^ոբքին իր բոցավառ թիւններով ւ Աովե տա կան Հա յա սա ան ի գրագէտն ե ^ աշխարՀի ամ Լնա սա կո ւն ղինուորներէն մէկն Էհ
իյօսքով անձնուրաց կռուի կը մ ղէր Հ այ մ արտի կ– րըն ու քննագատներ ը մ եծ ուշագրութի ւն կ* ընծա « Հը՛***՝ 1 ԼեՀերն) ալ այդպէս էին^^ պիտի պա «
նեըը յանուն մեր Հայրենիքի ազատութեան եւ յեն Կորքիի գրական ժառանգութ եան խնգիրները տասխանէ օտարական ը ^ կասկածոտ եւ մ տախոՀ յ
անկաիւութեան : քննելու գործին մէ^ ; կորքիի սաեղծագործութիլ^ ... Բայց վերադառնանք Տարտանէլի խնդրին։
Ան ո ր երկերը ոգեւորութեան անսպառ ագբի*֊ր նը Հա յ ժ՜ոզո վո ւր գի գրական ժ՜առանգութեան ան Անդլիա եւ Ա՝ • ՚էյաՀանգներբ կրնալն թո յլ տալ որ
էին նաեւ մեր թիկունքի Հայ <աշիաաաւորութեան քակտելի մասը կը ղ առեա յ ; քիուսիա վւակէ ՚Լյեղուցներուն անցքբ եւ Ա ել Ծովու
Համար։ (Մնացեալը յաջպւգււվ) ԱԱԼՈՄկ ԱՐԷՇԵԱՆ 164.000 քառ* մղոն տարածութիւնը դարձնելով ս/–
Fonds A.R.A.M
