Page 261 - ARM_19-1946_04

8 ԱՀԱԶ

ՊՈԻՏ՚Մ ԾԻԾԱՂ Հայաստան ՀԱ Տ ԱԱ $ Ա Ն

Պւղսոյ /էաքհվադ ա ա ե ^ բ ա ր ա և Ս ի է ա հ ո)չ Տիզ) ս / Լ ս Ա

~՝~-»— Քանի՛" տարի, ես տակաւին, օտար աաողհր ա)իտի
գիտեմ:
Պարապ տեղ իրար անցած են Թուրքերը: Ի՛՛ն՛չ Թեհրանի «Նովոսաի Գնեա» բ-երբ֊ը կը գրէ.—
Ո՞րքան ատեն, դհո ես այսպէս խորթ– արեւի պիտի
պէտք ունին՝ Հայ հալածելու՝ իրենց պատիւն .աԼ նայիմ :

վրայ տալով։ Հայոլթիսելլ ինքզինքհաչածելու, մէէ Ու դհո. երկայր ախքաշհմ ես՛ երր լուսնակին ա . Գուբսէն Երեւան եկող մէկը կր զարմացնեն
չհրս յսսւեմ,
մասն ա գէտ է : բազմայարկ աուեերբ , որոնք կառ՛.լցուած են բազ­
Պանդրխտուրեան, տար աշխարհի ափերուն վբայ
Պոլսահտյ լրագրութիւնո իր պաշ . փափագի ո՛վ Հայաստան : մերանգ^ առաւելապէս վարգագոյն տոլֆէ ; Ակա–

Հեա միասին , էՀոլր կր կրենթուրք խաղացքին : Աբեւիդ տա՛ք, լուսնիդ անո՛յշ, մ ո ՚ յ լ աստզերոլդ .. "՝ ա յ փափաք մբկբ ծագի, իմանալու Համար թէ
կարօ՜տն ունիմ :
Վերթրս երգիծաթերթ մր սկսած են կո խել " լէ՚Կ^& Է ձեռք բեք՚ուած այս քարբ եւ որոռնք են
Դա՛լարագեղ երկինքիդ պարզ՝ ինչպէս ովկէան -
Ի սա ամ պո լ լի մէջ՛. Հայերէն տառերով; կարօ՜տն ունիմ : գտե ր ա յս ուրախ , մ այիսեան առաւօտ ո լան նմ ան

յ« Երգիծական» բառը Հոմանիշ է մեբ մէջ Լհււնհրուն քու , արքենի, վէս , դաղձի բոյլավ . քարբ։
կարօ՜տն ու1նիմ :
տղայական կամ ԱւՈնՄաՆ յա կան ի * Հասա ր ակ բարե– ՛Երկրաբանական թանգարան ին մեծ սրաՀին
Իմ կաբօտը՞ս,— ո՛չ , կարօտ չէ, «կաբօտսւիւտ» է
ւագիր մբ տողելու, անճրկողը , «երգիծական» յօդ­ ջե՛րմ Հայաստան : մէջ , խնամ քով դասաւորուած են այս Հն աղար եան

ուածներ կբ շարագրէ Հրապարակաւ՛. Մեր մէջ , կաբօս^ն ունիմ, քու դաշտերու երկար հասկով երկրի քա ր ե բուն՝ եւ Հանքեր՛ուն թանկարմէք ժո­
ցորեաններուն :
գրականութեան ամենադիւրին ճիւղն է այն ւ Հինգ ղովածո լն ե րր :
կարօ՛տն ունիմ, քու բերքառատ, արեւարո՚յբ այ.
տող գրութեան մէջ, երեք տող թուրքերէն եւ տող գինհրուն : Փոքր աշխատանոցինմէջ, սեղանին մօտ՝ գի­

մըն ալ աղաւաղուած ֆրանսերէն որ խառնես , կարօ՜տն ունիմ, նաշխուն կուրծքով ու կագկրր - տական Հ ե րթական աշխատանքի վր ա յ Հակած է
ն՛ուն կաք ուընհրուն ,
թերթիդ անունը կամ ստորագրութիւնդ ոբ կավռօ– թանգարանին վարիԼ\(Լ ե ր կք ա բան ա կան գիտու ֊
Որոնց ձայնր սըրտիս մէջ միշտ կ՚աբձագանգի • • •
չառնես կ՚ըլլայ «երգիծական * * • Պարոնեանն ու ի՛մ Հայաստան : թ իւննե բու թեկնածու՝ Աիրանս յշ Տիգրանեան :

0աեանբ ծունկի կուգան , մատ խածնելով* ԱղբիւրՕհրբդ, վրտակներըդ . սրրաիս մէջէն միշտ ՝ԲսանեւՀ ինգ տարի աուա^ , Հա յա ոտանի մ էջ
կը հոսին :
Այնքա՛ն աղքատ է Հայ լեզուն՝ երգիծանք խորՀրգային իրաւակաբգբ Հաստատուելէն 1Լեր^\է
Դհտհրըդ գաւ, բազում - բադում - հոգւոյս մէջէն
գրելու Համար՛է Ո՚ղ^ մնայ թբքերէնք, որ եղբայ­ միշտ կը վագեն : ան , երիտա սարդ աղջիկ մք , Ալեքսանդր ա պո շէն

րական օգնութեան կք Հասն՚ին մեր անճար՛ լեզուին ։ Քու սխբագեղ ծովակներըդ ալ՛իք , ալիք ծա՛փ կը Լարգի Լենինական) , ճամբայ ելաւ դէպի Ա՛ոսկու ա
գարնեն • • • :
Աւելորդ բան է մաշեցնել Մեսբոպեան՛ լուսա­ եւ մտաւ Համալսարանին երկրաբանական ճի^ԴՐ *
Մասիսն հըպարտ, մէջն աչերուս • • • ինձ կը սպասէ
շող տառեր ք : Օ գա ագո րծելու է , լատ ինաձեւ քէ - կեա՛նք Հայաստան : 1 92,5ին Համ ալսա բանն ա ւա ր տ ե լո վ , Աիրան՚ո յշ վե­

մալագիւտ թուրք դիրերք ։ Աման եւ դիւանա դի տա - Ա՛լ հերիք է , կաբօտհնի՜ս , դո՛ւն կանչէ գիս , տո՜ւն րադարձաւ Հա յրենիք եւ սկսաւ աշխատիլ Շ ի բակի
կանչէ զիս:
կան է միեւնոյն ատեն ։ ջրանցքի կառուցման վրայ * Բուռն թափով 1լ ա -
Աչերուս մէջ՝ կաբօտհնիս դուն ես ծաղկած • • •
« Փա՛ստ կ* ուզենք» պիտ ի պոռաք անշուշտ ։ տո՜ւն կաչէ զիս : ճէին երիտասարդ Հայաստանի քաղաքներն ՛ու գիւ–

ԱՀա ձեզի միսով ոսկորով փաստ ; Մօտեցէք , միա­ Քուրայ կուրծքիս հուրը շուտով պիտւի հանկի • • • դերբ Հ կառուցումներուն Համ ար ան-Հ բաժեշտ էր
տո՜ւն կանչէ զիս :
սին՝ կարդանք* դիմացկուն եւ աժան շփնանիւթ ։
Դալար ձայնովդ տո՛ւն կանչէ գիս, դո՛ւն կանչէ
«ԿԹիկ ըսուածը , էրքէկին գլխուն պէլա է աըռւած , գիս մա՛յր Հայաստան : Հայաստանի շինարարական ք ս՛ ր ի բե ա սլ ա -

Վիսաան մերճամէբ– չունի, կ՚ելլայ թէփէթ: Ն • ՇԻՆԱԿԱՆ Հեստներն անսպաս են։ Հրա շալի շինանիւթ է տու

Գիշ՛երը պիլէ Հի չ չունիս րահաթ–, ֆբ * թեթեւ յ բա ղմ ե ր ա՛ն գ , դիմ ա ց կո ւն ( ամ էն տե­

Հայտէ՛ պաքալբմ , էէ՛ ք Պէյօղլունա* սակ մշակման յարմար։

Անլաթամազսբն լաֆ էլ օղլունա : Ա իրան ո յշ Տիգրանեան ին կք պատկանի Լենի­

Տ աՀ ա չ է անցած խազքխին եարան նականի եւ Գետառէայի տուֆի նոր րնա/զա Հ ե սա­

Խելքդ կը դաււնայ պիտ՚իյնաս սամբան : ներու յայտնագործումբ ։ Ջերմէն , տենդէն ոլ տօ­

նաս ըլտա չըգտ ըմ ս էն ին լէ եօլա ; թէն տառապելս վ ^գիշերելով բաց գա շտեբուն մ էջ,

ՊիրւինՑի չրլլա՚բ , էիւքս , քօլթոլկ , լօճա անձրեւի տակ մնալով , անիկա կր յայտնաբերէ

%սյրլ պաքալըօք, ^րււվալլը գօսա ։ շարք մբ աղբիւրներ , եւ ջո*~ր կր ^ ա յ ^ ա յ ք ^ է Արս՚–
Զապէ՜լս , 1ադ)իս , պիտ՚աււնեմ պալքօն ։
ղածի լեռնային ա յն գիւղերուն , ոքոնք անցեալին

. . .Ուզածդ կ ՚ ը ն է կնիկ խըսմքսին * * * մ էջ կր՝ բաւականանային Հալող սառ ո յցն երու առ–

ուակնեքու ջուրերով ։ Զուրի սակաւութենէն տա­

Ատափաղաբի Թուրքը ,ասկէ լաւ Հայերէն գի­ ռապող Վամ ար լուի շրջանին , Աիրա՚նո յշ Տ իգրան -

տէ Հ Աակայն այս սրամիտ գրութեան մէ^էն Հայե­ եան ջուր կուտա յ արթէզեան ջրՀ ո րնե րո վ *

րէնի Հ ոտ ալ կուգայ* Մ ո ս կո ւա յի Փ ա պո լզի ի Լմեթրօ) կա յարան բ

Ըսէ՛ք տեսնեմ, ա յս գրութեան մէջ ո՛ք լեզուն Ա վե րգլովեան Հ ր ապա բակք շինուած է Աղամ–

է տիրապետողը; Հայերէնի մէջ թուրքերէնն են զալոլ գիւղի եղբնղնաքա ր ա կեր պ (օ՛ն՛իքս) եւ յակն–

խառներ թէ թուրքերէնի մէջ Հայերէն*** կամ Պիոտոս աոււա1(՝ւ5/յ&^7 , միւսիւ կարպիս կամ թ ագո յն եւ ՛ծ՛աւալուի սել մարմարէ, որոնց յայտ–

Ասկէ աւելի ՛ինչ կհուզեն մեր .Տաճիկ վաթան– Ինդոս ազան եք ոբ խոլբպան ^ րլրմն ա յս լեզուին : նաբեբման վրայ շատ է աշխատած Ա ՛Տիգրանեան ։

տաշները : (թլփատութիւնն ու նամառ զըկը պակ - էֆէնաիմ , ղացէթ-ա քսածդ աստնկ կ՚ըլլայ ։ Երեւանի Համալսարանին երկրաբանական ճիԼ–

սին ; (Ի ամ ս/ն ա կի խնդիր Հ Մարգ կարդայ նէ սանկ սիրտդ կբ ֆէրա1ւ#>ւյ^ Տ ղբ այսելող պատանինեքուեւ աղջիկներուաշքեքուն

Վերի գրութեան տակ , խմբագրութիւնն ալ Ատամ պո լի Հ՛ոտ գալու է ; Հոսի դադէլՅ֊Ա15յ՛երէն՝ առջեւ, ան կք բանայ Հէքեաթային աշխարՀ մբ

քանի մք տող ւլնաՀ ատանքով կք կլայեկէ ա յս գրաբար կբ Հոտի։ Պան չես Հասկնար* Չէթ֊ին ոէ– քարերու , որոնք կր Հանգչին իքենց Հ ան ք ա պե տ ո ւ—

Հրաշազան Հի ւսո լա ծքին՛ սաորագրիշր վիզ բաներ ե ն ւ Հ է ՚ յ կիտի կավււօշ , ո՛ւր ես չմեռած թեան Հ ո ղա շերտերուն մէջ ։

քՕնգա՚լէն սաամոքսգ դուրս կուգայ այս սրա - ես նէ լուս իրէ օքէզարիդ վրայ։ Չէշմէփ. կուրին Մոա քսան տարի է , մանկավարժական աշխա­

միտ տողեր ր կարդալով : պէս զուլալ էին գրածներդ * տանք կք կատարէ անիկա , րլլալով նաեւ ուսուց­

ԴաղթաշիյարՀի մէ^, կան տակաւին Ըսկոլկ Կ. ՊԵՏՈՒՇ չապետութեան թ ե կն ածո ւ ։ Երկրաբանա կան թան–

ԱՑՆՊԷՍ՝ ԻՆՁՊեՍ ԿԸ ՊԱՏՄԵՆ ԻՐԵՆ* կեանին , երբ ռուս դօրքը Հասնէր Ա աքար իա ՚. Առա­ Հայերու Համար։ Համ աձա յն ականն եու նաւատոր -

ջին քայլով, զինեալ Հայ բնակչոլթիւնը խռովու - մին ի նպաստ գործուն էութեան սկսան , ապա միա­

թի ւններ պիտի ստեղծէր՝ օսմ անեան բանակի բա­ ցան թշնամի ուժերուն ։

բո յական կոր՛ովն ու դիմ աւլ րական ուժը խորտա­ Ի րենցմէ շատերը ձ ե բ բա կա լո ւե ց ան ու յանձ -

ւա\աւ, աոէ կելու Համար • Այս ծրագիրը նախատեսուած էր ն՚ուեցան պատերազմական ատեաններու : Տետ խու—

ԱաՀմանադրութեան յաջորդոդ օրերուն ; Պուբսայի զա ր կո ւթ ե ան եւ փնտռտուքներու , գտնուեցան մե–

նման, Իզմիթ եւ ,շյրջակայքը եւ մասնաւորաբար ծաքանակ ռազմանիւթ , ոէնք , ուժանակ , դրօշակ–

(ԹԱԼԷԱԹ ՓԱՇԱՅԻ ԱՆՏԻՊ ՆՕԹԵՐԷՆ) Պարտիզակ ( Պ տՀ չէճիք) ապստամ բա կան՛ շարժում ի նեք եւ այլ առարկաներ ։

կեդր՛ոն պիտի Հանդիսանային ; ՍԱՄՍՈՆԻ ԵՒ ԻԶՄԻՐԻ ՄԷՋ -

Եօթբ Հար իւր ի մօտ ապստամ բներ , Վան՛ի ամ– Ապստամբական շարժումի ղե կա վա րնե ր ր , երբ

րացեալ դիրքեր ք քարուքանդ ղա րձուցած էին ձեռ­ իմացան թէ պետութիւնն ու զին* իշխանութիւն - Իգմիրի խուզարկութեանց ընթացքին շատ մեծ

նառումբերով։ Մինչեւ ապրիլ տեւեց այս ապս - ներբ տ ե ղե կո ւթ ի ւն ունին բոլոր՝ այս ծ բագի րնե - քանակութեամբ պայթուցիկ գտնուեցաւ։ Աամս՚ոնի

տամ բտկան շարժում բ ։ իսկ ապրիլի կէսին , 400"՛– բէն , Հքոսակային խումբեր կազմեցին ու գրկեցին ապստամբութեան ղեկավարութիւնը ստանձնած էր

կան Հոգիէ բաղկացեալ Հայկական վաշտեր սկսան էբսնոնք Եալովա յի շր ջաննե ր ը ; Աւելի վերջ , Իզ - նոյնինքն տեղւոյն կոմիտէն եւ Իզմիրի ներկա յա -

թուրք Հ ողեր ու մ էջ առաջանալ ռո ւս կան ՛ուժերու միթի ուժերը եւս միանալով այս Հրոսակներուն , Ա՝"*֊ւլիձՐ ։ Հ ա յ եկեղեցիին մէջ գնտուեցան անՀաշ -

կողքին : ձեռնարկած Էին՝ ի ս լամնե ր ու Հաւաքական սպա - ուելի քանակութեամբ զէնք, ռազմանիւթ , տա ՝-

Բախումներու ընթացքին գտնուեցան դր°Լակ– ն ո ւթեան * կառներով ուժանակ եւ այլ առարկաներ ։
տողերը*
նեբ , որոնց վրայ գրուած էին Հետեւեալ ՊՈՒՐՍԱՅԻ ՄԷՋ ՈԻՐֆԱՅԻ ՄԷՋ -

(«Անկախ Հայասասէն» , «Վրէժ» , եւայլն։ իդմիթի շարժումներէն քիչ վերջ* ծայր տուին

ԻԶՄԻԹ ԵՒ ԱՏԱՓԱԶԱՐ Պուբսայի ապստամբտկան շարժումներ ը ; Այս Ին չպ էս պ ետ ո ւթ ե ան զանազան մ աս ե րո ւն ,

պատճառով ալ, օսմանեան բանակի զինեալ ուժե­ նոյնպէս եւ Ուրֆտյի մէջ, ապստամբս ւթի ւննե ր ր

Մինչ քիուսերը կը ռմբակոծէին Հէրակլիան, սկսան ա յն շրջանին , երբ կը ծագէր պատերազմը ։

Հա յեր ը լծուած է ին լրտեսական ել թշնամական րուն, մեծ մ ասը՝ Հար կադր ւս բա ր պաՀ ո ւե ցան ա յգ Հայերու պարտականութիւն էր Հոս եւս արգելք

ա յլ գո րծ ո ւն է ո ւթ ի ւնն ե ր ո ւ , ի նպաստ Ո*ուսեր՝ուն ։ շրջանին մէջ։ Յետ խուզարկութիլննեք՝ոլ, Հազա­ Հանդիսանա լ թրքական բանակն երու զինուորական

Երկրին մէջ ամէն կարգի գրղռութիւն կը կա­ րաւոր զէնք. Հրացան, ձեռնառումբ եւ սնտուկնե­ գործողութեանց , եւ փակել անոնց նաՀանջի ճամ -

տարէին , խռովութիւննեբ ստեղծելու Համար : կա­ րով ուժանակ գտնուեցան։ Աեռք անցան փաստա­ բան, երբ ռուս բանակները սկսէին Հետապնգեք

ռավար՛ութիւնը , որ մինչ այդ չէր յուսար ա յս թուղթեր, Որոնք կք Հաստատէին՝, թէ ապստամ - թուրք ուժերը։ Օսմանեան իշխան՛ութիւնն եր ու

կար զ ի ատելավառ ընթացք մը, Հ ա ք կա գբ ո ւե ց ա ւ բտկան շարժում բ գործն էր կազմակերպուած ու­ գէմ այս ապստամքութիւնը , լուրջ դժուաբռւթիւն–

քննութեան ձ եռն ա ր կե լո ւ : Ա յս քնն՚ութեանց քն ֊ ժերու* կք Հաստատուէր , մ՛իաժամանակ, թէ Հա ք ներու պիտի մատնէր պետութիւնը։ Տեղափոխա -

թացքին՝ Ատափազաքի մէջ երեւան ելան Հազարա­ մ տաւո րական ո ւթի ւնն եւ եկեղեցականներ եւս մաս կան գործիչն եր լեց՛ուեր էին Ուրֆա եւ Հայերը կբ

ւոր ձեռնառումբեր , մսալգէր ատրճանակներ ,Հրա– կը կազմ էին յեղափոխական կազմակերպութեանց ։ պատրաստէին ծրագրուած ապստամբութեան * Շր­

ցաններ , ոստիկան զօրաց Համազգեստներ , եւ ԱՏԱՆԱՅԻ ՄԷՋ ջան կ՚ընէին զրոյցներ, որոնց Համաձայն Վանը

ռումբի ու այլ զէնքեր՛ու պատրաստութեան գոբ Ատանայի մէջ ամէն ինչ կազմակերպուած էր գրաւուած էբ ռուսական ուժերու կողմէ , եւ քհու–

ծիքներ : Փնառտուքքներք տ ար ած ո ւե ց ան մինչեւ մանրամասն Հաշիւներով : Երբ ծագեցաւ պատե - սերը շուտով կը Հասնէին Հայերու օգն՛ութեան՝ բո­

Իզմիթ , ու այսաեղ եւս՝՝ Հարիւրաւոր ձեռնա - բաղմը, միաժամանակ սկսաւ ներքին ապստամբու­ լոր այն նաՀ ան գներ ուն մէջ* ուր ապստամբութիւն

ռումբ եւ զէնքեր փնտռուեցան * Ըմբոստութեան թիւնը* Ատ անա եւ շրջակա յքք կք գտնուէին Աու - ծայր տուած էր ։

ձերբակալուած պետերը իս ոստս վան ե ցան թէ այս րիոյ եւ ի բաքի գծին վրայ* ու այսպատճառաւ իսկ

ղէնքե րով շարժ մ ան պիտի ա՛նցն էին այն կ^ այր - դարձան լրտեսական դոբծոլնէութեան կեդրոններ՝ (14) I (Շար.)

Fonds A.R.A.M