Page 98 - \ARM_19-1946_03

ՕԱԹ*Զ

՜սԱՄԱԿ՚եԵՐ ԼՈ՚նՏն՚եէւյ եալ ոճիրներու պատասխանատուներուն մա» կը

ՄաԽպատիժի պաԽՕշ կաղմեռն թէ ո՛չ; ^.

պատեոազի ոճոսգա՚ծԱետոՆ դեԱ Ամերիկացի գատաւորը նկարագրելէ վեբշ թէ

0ԵՎ.ՌԻ ԳԱՇՆԱԳԻՐէ Նացիները ինչպէս իչխանութիւնր ձեռք առին

\933ին եւ ինչ մի1ոցներով պահեցին այղ ի շիա -

(ք՝. ե ւ վ ե ր ջ ի ն մ ա ս ) ԱՄԵՐԻԿԵԱՆ ԳԱՏԱԽԱՋԻՆ ՃԱՌԸ նութիւնը, կը շարունակէ .

իյՄԲ*— Ի ն չ պ է ս գ ր ա ծ է ի ն ք , Ց ո ւ լ ի ս 26ին ա, « Ակսելով այն վայրկեանէն երր իշխանու­

Համաձայն Հա2բոԴոո 2 9 յօգուածներ ո լ արա֊ թեան գլուխ եկան , Նացիները տենդագին ու գաղ­
Աուբիան, մ ե ր ի կ ե ա ն ո՛ւ ա ն գ լ ի ա կ ա ն դ ա ա ա խ ա գ ն ե ր մահապա­
մադրութեանց , թուբքիան կր կորսնցնէ յանձ– տ ի ժ պ ա հ ա ն ջ ե ց ի ն 21 գ ե ր մ ա ն ամ բ սա աան ե ալ ն ե - տագողի չանքեր թափեցին - արհամարհելով

Մ իքաղեաքր , Պաղես տինբ որոնք պիաի նշանակ– ր ո ւ ն հ ա մ ա ր ։ Ա հ ա ւ ա ս ի կ դ ա ա ա ւ ո ր ճ է ք ս ը ն ի ոա– Վէրսայլի դաշնագիրը - պատերազմի պատ ր աս -

ձնուին Ազգեր ու Ղ՝ ա շն ա 1լց ո ւթ ե ան կողմէ եւ Հ ի ֊ ոին ա մ փ ո փ ո ւ մ ը տուելու համար : \933ին օդային ում չունէին;

ուած պետութեանց Հողատարս ւթեան \939ին ունէին 21 օդային տորմիղ՝ 2400 առաջին

ճաղր որ կր Հ ո֊չակ ուի աղատ ո լ ան կաթ պ ետ ո ւ– Վերջին քառասնամեակր պիտի արձանագրուի գծի օդանաւերով, \933ին իրենց րանակը կը բաղ­

թիւն ւ Տեաոյ գ թուրքիա րացարձակօրէն կր Հրա­ պատմութեան տաբեգրութեանց մէջ իբրեւ ամէնէն կանար երեք հետեւակազօրքի ու երեք հեծելազօր­

ժարի Եգիպտոսի եւ կիպրոսի Վրայ ունեցան՝ իր աբիւնաչի էյր%ԱՍՐ* Երկու ՀամաշխարՀային պա - քի զօրաբաժիններէ : \939ին ունէին 51 սպառա -

վեհապետական իրաւունքներէն ւ Կր ճանկայ Ա՝ա֊ տեբազմնեբու բնթացքին մեռնոզնե բուն Համրանքբ զինեալ զօրաբաժիններ : 1 933էն նաւատորմը ունէր

Րոքի ե՛ւ թունուզի մԷՀ Ֆ րանսա յ ի թեւարկութեան աւելի մեծ է քան Հին ոլ միջնադարեան պատե - մէկ յածանաւ եւ վեց թեթեւ յածանաւ։ \939ին ար­

իրաւունքր։ Այս ճանաէումր կիրարկելի կր ն կա­ բազմնե բու մ ասնակցող բանա կն եր ո ւն թ ի ՚ ֊ բ ՚– Ոչ դէն հետզհետէ շինած էին չորս մարտանաւեր ,մէկ

տուի Մարոքի Համար, 1912 Մարտ ՅՕէն , իսԿ մէկ ատեն յիսնամեակ մբ ականատես եղած է այս՜ օդային փոխադրանաւ, վեց յածանաւ, 22 թորփի–

թուն ուղի Համար 1881 Մայիս \2էն : թուրքիա կր քան խո շոր ^ ա րգ.ի մր , այսքան անգութ ու Հակա– լահալած եւ 54 սուզանաւ : ՚

Հրաժարի նոյնպէս Լի րի այ էն որ Համաձայն մաբգկային աբաբքլևեբու ^ ժոգովոլբգներոլ այս - Այո նոր զէնքերը գործածուեցան կարգ մր

1912 Հոկտեմբեր \Տի Լոգանի գակագրին , փոխան­ սլիսի Համ ա տա րած աքս ո ր ի գէպի գերութիւն եւ չյայտարարուած պատերաղւՏներու մէշՀ այն աղ -

ցուած էր Լի րի ո յ սուլթանին - եւ Ե ր կ" ա ա ս ան փոքրամասնութեանց այսպիսի բնաջնջման : գերու գէմ որոնց հետ Գերմանիա համերաշխոլ -

կոգիներէն որոնք կր յանձն ուին ք1 տ ա լի ո յ : Հաւատաքննութեան աբՀաւիբ,րը կր տժգո լնի թեան ու ո չ– յարձակման դաշինքներ կնքած էր

Գակագրին 4բդ ԳլՈէ՜/սւՀ ^ԼԷՀ՛ ՚Լերարերի փոք֊ Նացիներու Հալածանքին առջեւ։ Եթէ չկարենանք բռնաբարելով տրուած կրկնակի ապահ ովութիւն–
ները :
րամ ա սնութեանց իրաւունքւննեքրնոեւրու պա շտպան ու՜ չէզոքացնել եւ մ էջտեզէն վ եբցնել ա յս բար բա բո՜

թեան - ապաՀովութիւն կեանքի ել ստացուածքի, ս ա կան դէպքերուն պատճառներ բե արգիլել անոնց Դատաւոր ը յետոյ կը բացատրէ թէ աւելորդ է

Հաւաքական կամ ան Հ ա ա ա կան ազատութիւն ղա­ կբկնութիւնր, անպատասխանատու մաբգարէու - լ՛ուսերուն դէմ գոր­
կ՚րնգու նի 1915/1 թիւն մր բրած պիտի ^քԼէէասՔ 1 երբ բսենք թէ քս ա՜­ մանրամասնօրէն նկարագրել
լան անք ի եւ լեղուի : թուրքիա
անա րդ ա ր ո ւթ ի ւն ր եւ ներ ո ր ւլ գա ր բ կրնայ տա կալին յառաջ բերել քա - ծուած զանգուածային կոտորածները, Անգլիացի
Լքեալ Գոյքեբդւ օրէնքին
եւ Ամերիկացի օդանաւորդներու գնդակահաըու -
չեղեալ կր նկատէ ղայն ։ թուրքիա յանձն կ՚առնէ զաքակրթո ւթեան քայքայում ր X
մր հակառակ Լա Հ է յ ի եւ (Իընեւի համաձայնու­
գիւրացնել \ * ) \ ֊ \ Յունուարէն յետոյ երկրէն Հեռա­ Կայ սակա յն պա բա ղ ա յ մբ որուն մ ասին կբր՜ յայտարա­
թեանց : Ամբաստանեալներէն Զ՛՛ուրէ լ
ցող քաղաքացիներու ներգաղթր եւ վեր ագար ձնե, նանք ապաՀով րլէաէ* Ապագային մարգիկ պիտի իա փոխա­
րած էր, կ՝ ("՛է դատաւորը, որ Գերման 200.000/.
անոնց գր աւեալ ստացուածքներ ր (144) I Ամէն չկրնան կասկածամաօբէն Հարց տալ թէ արգեօք
դրուած օտար աշիսատաւորե երէն միայն
թ ր քա Հ սլա ա ա կ ^ առանց ո եղի եւ կրօնքի խտբու– Նացիներ ր առիթր ունեցածն փրենց ի նպաստ ար­
կամաւոր կերպով գտցած են։
թեան, Հ ա ւա ս ա ր իրաւունքներ կր վայելէ (145) Հ տայայտ ո ւե լո ւ ։ Անոնց թոյլատրուեցաւ ր ս ե չ ինչ

թուրքիա կր ճան կայ օտար կրթական Հաստատու­ որ կարելի էր բսել : Անոնք ունեցան այնպիսի գա՜ (* ււ ն ի Գեր մ ան, ի ա տար ուածն երբ փո խա դրուած

թեանց վկայականներր եւ յանձն կ՚առնէ բանալ ա ավար ո ւթ ի ւն մբ որուն նմանր իրենք , իրենց են շոգեկառքէ րով առանց ջերմ ութեան , առանց

ագատ աս պար էգն երր ո չ ֊ ի սլա մ քա գա քա ցին ե ր ո ւն փառքի եւ իշխանութեան օրերուն , չտուին ոչ ոքի ։ սնունդի եւ առանց առո գքապաՀա կան պա յմ աննե–

առջեւ (146) : Փոքրամասնոլթիւննեբբ կր վայելեն Ամ բաստանեա կե բուն վկա յո ւթ ի ւննե բ ր ա յլեւս բոլ ։ Մ եռնոգնե րր դուրս նետուած են կա յա բան -

եկեղեցական ու կրթական ինքնավա բութիւն եւ կասկածի չեն ենթարկեր իրենց յանցանքներր : ներբ , նո րած ին մ անուկներ ր սուրացող շոգեկառ -

թուրքիա կր յարգէ Ա ո ւլթ անն եր ո ւն կողմ է նախա­ Մ ենք իրենց դիտաւորութեանց Համար չէ որ կր քերոլ պատ ո լՀ աննե բ էն գուբս նետուած են։

պէս տրուած բոլոր ֆնյւմաԱն ե բն ու պ ե բ ա / թ ^ յ ^ յ / յ : դատապարտենք զիրենք, սւ յլ այն բացայայտ ա- Գատաւորր կ՛ամ բաս տան է Նացիներբ թէ Հրր՜

Ւնչ նոր օրէնք որ պատրաստուած է այս վեր^ին– բարքնեբուն Համար զորս մենք կբ նկատենք իբրեւ եան ե բ ո ւն դէմ ի գործ դրած են պատմութեան մէջ

նեբր ջն^ող կամ սաՀմ ա ն ավւ ա կող , չեղեալ կր ո ճիբներ : իրենց գա ւանանքն ո ւ ո ւսուց ումր կա - նմանր չտեսնուած ու աՀաւոր ցեղային Հալածանք

նկատուին (149) : րեւոբ են միայն իբրեւ փաստ իրենց շարժառիթ - մ բ ։ Ա.Ա1 ո իի Ա յխմ ան ^ ա յգ չարագուշակ մ արգր ,

Ղ՛աշն ագրին Ե * Գլոլ–է* Ր խստօրէն կր կրճատէ նեբուն Հ խո րՀ ոլբգնե բուն , գէպքեբու մասին իրենց որուն յանձնուած էր ջարդերու դոբծադբման ծրա–
թուրքիո յ ղին ո ւո ր ա կան , ծովա յին ԳՒՐՌ ^ ^էԼ\ Հաշուէ թէ 6 միլիոն Հրեաներ բնաջինջ
ժերր ֊ բանակ՝ 50,000, նաւատորմ՝ ու օղային ու– ունեցած ծանօթութեան եւ իրենց նպատակներուն : եզած են ։

7 եգեբապաՀ Ամ բաստանեա կեր ուն գէմ բացուած այս Գա~

ո Լ 6 թ ո ր փ ի լա Հ ա լած , ղփնուո րական օդանաւ՝ ո՛ չ տր չափազանց պարզ է եւ կբ բխի Հ ե տ ե ւե ա / երեք Անցնելով Նացիներու պատերազմ ի սլա ա ր աս -

իսկ մէկ Հատ % Հար ցականն եր էն *~–^~ ֊ լռութիւնն եր տեսնելու դաւադրութեան , դատաւորր

Տաջորգ գլուխ ր կբ տնօրէնէ կարգ մ բ պար­ Ա ո ա ջ ի ն , օրէնքով ոճիր նկատ ուած արարքներ կր բացատրէ որ անոնց իշխանութեան գլուխ գալէն

տական ո ւթիւններ պատեբագմ ական գերիներու եւ տեգի ունեցա^ծ են թէ ոչ : քսան օր վել՚ջ, Հյախթ իր տուեր կր Հ բալի րէ Հիթ–

գերեղմ աննե ր ո ւ խնամքի վերաբերեալ : Ե ր կ ր ո ր դ , այգ արաբքնեբբ ի գործ գրուտ0ծ լէրր, Կէօրինկր եւ քսանի չափ յայտնի դոբծարա՜

Չափազանց շաՀեկան են 1րգ Գէխ11*–"՝ տրամա– են Համաձայն որոշ ծրագրի մր ել դաւադրութեան նատէբներ , որոնց մէջ նաեւ ՝Բրոլփ 3)օն ՊէօՀլէն,

գբութիւններր ։ թուրքիա յանձն կ՚առնէ Դաշնա­ մբ։ ՛Երրորդ , ներկայ ամ բաստ անե ակեր ր վերոյի շ֊ ՝քՀրուվւի զինարաններուն տէրբ ։ Գործարանատէր -

կից Պետութեանց յան ձնել ա յն անձ երբ որոնք բռ­ ներբ այնքան կբ խանդավառսւվւն որ, անմիջապէս
աաաաեաաաաաևաաաաաաաաատձ աա\\ աաաաա ւաաաաաաա&ասատաերաետքա միլիոն մարքի վարկ մր երեւան
նաբարած են պատերազմի միջազգային օբէնքներր9 կբ բերեն,

ինչպէս նաեւ անոնք ոբ դ՛աշնակից Պ ե տ ո ւթե ան ց պայմաննեբրւ Կբ բաւէ յիկէ միայն որ յ ա ւլթ ա - Նացիներուն ձեռքբ պաՀել տալու Համար երկրին

Տ պւ յկներուն գէմ ոճիրներ գո բծ՜ած են ( 2 2 6 – կան պետոլթիւններբ կբ տնօրինեն եյմտական Հա՛­ ի շխանութիւնր ։
նոյնպէս կր հաւանի Գաշնակիցնե մէջ ,
227)։ կակշռի տակ առնել թուբքիան : Գա՛կագրին յ նա՜ 1933 Ապրիլին Հի թլէ ր կբ Հրամայէ Լային որ
թուրքիա
իբրեւ՝ յաւելուած , նշան՚ակուած են թ՛ուրքիս իր ափին մէջ առնէ ԱբՀեստակցական Միութիւն՝ ֊

րուն յանձնել այն անձեր ր որ պատասխանատու կր քսապատերագմ եան պարտքեր ո ւն՛ դումա րր յյբ Աեբբ։ Նոյն ամ սուն գաՀլիճր կբ կազմէ պաշտպա­

ն կա ա ո լին օսմանեան կայսրութեան Հ ոգամւ. ւե ֊ գումար 161.845.116 թրք. մետաղ ոսկի, 1914 Ն նութեան խոբՀուբդ մբ, եւ 1936 Մայիսին Կէօ ֊

բուն վրայ պատերազմի ամբողջ տեւողութեան յեմրեր 5ին անվճար մնացած 143,241.757։ Տնտե– րինկ կր յայտարարէ . Հ<ԱյսուՀետեւ ամէն միջոց

գործուած ջարդերուն։ Այո անձեր բ պիտի գաա– սական պայմաններուն մէջ կբ վերաՀ աս տատ ո լին որ ձեռք կ՚առնուի , պիտի նկատոլի պատերազմա­

էուին Գակակիցներու կողմ Է նշանակուած դատա– նախկին քա փ ի թ փ ւ լ ա ս ի օ ն ե ^ Հ / եւ յարակից գա շ ՜ կան– քա յլ մ ր» •

ւննե, ու առ ջեւ ։ թուրքիա պիտի ճան կա յ այւ նադիրներն ու Հ ամ աձայն ո ւթ ի ւնն ե րր X Զօրավարներուն մեծ մասր , կ՚աւելցնէ գաաա՜

վերջիններ ուն ի րա լաս ութ ի ւնն ու Հ ե ղին ա կո լթփ ւ– Զանց կ առնեմ , տեղի անձ կ ո ւթ ե ան պատճա­ լոՐԼ1) (օժարակամ մեղսակիցներ եղած են։ կէօ -

նր ( 2 3 0 ) ։ ռաւ , գակագրին ուրիշ մանբամասնութիւններբ ո– րինկ, ՝Բայթէլ^ Ռատէր, Ֆբիք եւ Ֆունք Հինգ գբլ–

Գակագրին ա յս յօդուած բ խմ բա գրոգն երր կբ բ ոնք ուղղա կ ի առնչո ւ թիւն չուն ին մեր դատ ին խաւոր ամ բաստանեա կերն են։

Հաւատա** յին անոր կիրարկում ին ։ Ջեմ դիտեր , ՛Հետ ։ Ինչ կբ վերաբերի պատերազմական գսրծողոլ–

բայց իրոզութիւնր այն Է որ Մ ալթա աքսորուած Ա եվռի գա կ ա գ ի րբ ս տ ո ր ա գր ո ւե ց ա լ 1920 Օգ. թեանց ընթացքին կատարուած ոճիրներուն , դա ֊

70 Էլ^լ^ԷՀ ատական ջա րգա րա րնե բ բ Ա եվռի Գա շ - \0ին ։ Գակակից ու պայմանագիր 12 լ ետ ո ւթի ւն - տաւորբ գիտել կուտա յ որ ՛Բայ թէ լի Հ րամ անա -

նագրին մ ե լան բ տակաւին թաց, ազատ արձակուե­ ներէն ոչ մ էկբ վաւերացոլց զա յն , որովՀ ետել դրերէն մէկը կը անօրինէր հետեւեալը իլրա -

ցան * * . ոբպէսգի թուրքէրր Անգլիացիներուն վե– սա ո րա գրութենէն Հազիւ երեք ամ իս վերջբ , կա– քանչիլր զինուորի պարտականութիւնն է ,ի գործ

րտ դար ձնեն 1 1 անգլիացի պատանդներ Գէխ1սա լո­ ցութիւնբ Հիմնավին փսխուեցաւ, կորՀիւ օրուան դնել ամէն միչեց անխտիր, նոյնիսկ կիներու եւ ե–

րութեամ բ գնդ * Ր ո լինս բնի , Հանրածանօթ Հայ - յաղթականներուն ապիկարութեան ել ուրիշ շարք րախաներոլ դէմ , որքան ատեն որ այդ ձեւով Չա­

ատեաւ "3 1 մբ պատճաոնեբոլ որոնց պատմութիւնր նիւթիս պահովուի յաղթութիւնը;

կարելի չէ պնդել թէ Ա եվռի Գակադր ին բո - Հետ անմիջական կապ չունի է

լոր տ րամ ագրո ւթ իւննե բ ր ան իս ա ի ր մեր սի րա ը գո~ Ա եվռին յա ջո բդեց Գակակիցներու անորակե­ Գերմանիոյ մէչ ի գործ դրուած հալածանքնե­

վացնելոլ բեոյթ ունին ։ ԸնդՀակառակն , բարե­ լի նաՀանջբ։ 1923 Յուլիս 24ին Լոգանի մէջ ստո֊ րու եւ ահաբեկումներուն այս չարքը ո՛չ մէկ տեղ

խնա՛՛մ այդ. երանելի օրերուն բացատրութեամբ րադրուեցալ դակագիր մր որուն՛ մէջ մեր անունն այնքան յսաակօրէն կր նոյնանայ պատևրաղմա -

Հայասէ՛՛ր Գակակիցներբ անՀրաժեշտ նկատած անդամ չկայ : կան ոճիրներու հետ որքան Հէրմտն կէօրինկի վկա­

են որոշ կարեկցութիւն ցոյց տա լ պարտո ւած թո ւբ– 3 ա ղթ ա կան պետութեանց կոգմ է մ շակոլած յութեան մ էշ որ փնքնադովութեան ել իմաստս ւ -

քեբուն , ոբպէսգի անոնք չ ք՛ո յ ք ա յա ին տնտեսա ֊ եւ անոնց վեՀ ապետներ ո ւն /քամ նա խագաՀնե ր ո ւն թեան տարօրինակ խառնուրդ մըն էր ;

պէս։ Ո՛չ մէկ կասկած "՚յս մասին, եթէ ուշի ու­ ան ո ւն ո վ ստոր ագրո ւած Ա եվռի դա կագիր ր կբ Կէօ րինկ իր մտար խօթած է ամէն բանի մ էշ

շով կարդանք գակագրին 231 բդ յօդուածբ ; պաՀէռ իր իրաւական արժէքբ : Մ եր պատասխանր ,ե լ Հիթլէրէն վերշ, միակ

թուրքիա կ՚րնգունի որ պատերազմ Հրա ա ա - դրական է անտաբակո յս 1 քանի որ խո րՀ րդարան– սարդն է որ կապ հաս­

րակելռվ Գակակիցնեբուն դէմ , մեծ ւինասներ ներոլ վաւերացումր պարզապէս ձեւական է , մա՜ տատած է ներկայ ամբաստանեալներուն կատարած

պատճառած է ա յս վե ր ջիններ ո ւն , վնասներ զո րս նաւանդ Մնգլիոյ մէջ ուր անգիր սաՀմանադրական բոլոր աշխատանքներուն միշել :

պարտաւոր է ամ բո գջո ւթե ամբ Հատուցանել։ ՚ք^այց օրէնքով օրուան կառավարո ւթի ւնր ինքնակամ է ՛հատաւորը կր պատմէ յետոյ որ Հէս , միշտ

Գակակիցներբ կ՚րնդունին թէ թուրքիո յ Հասոյթ֊ ու քիչ մ բն ալ մենատիրական իր վարչական Հե֊ գործի վրայ էր , իր Անգլիտ փախուստէն առաշ մի­

նե բբ անբաւաբար են այգ Հատոլցումնե բբ կա տա– գինակութեամբ ։ Մնաց որ , Աեվռով Հաստատուած նակը վարած է կուսակցութեան մեքենան : Ռիպ -

բելո Հ ե ւ ո ե ւ ա բ ա բ յ նկատի ունենալով որ Հոզւ ու նուիրագո բծուած մեր ի ր ա ւո ւն քն եր ր յիշատակ– պէնթրոփ , ձախողած խանութպան , պաշտօն ունէր

յին նոր դա սա լոբում ով թուրքիա կբ կորսնցնէ իբ ո ւած կն Ա եվռին յա ^ո ր գո գ եւ զա յֆ փոխարինող գինիով խաբելու մարդիկ ու կը քարոզէր իրենց

Հասյթնեբուն մէկ մասբ, Գակակից պետութիւն՜ որեւէ վաւեբաթուգթի մէջ։ խաղաղասէր ու սահմանափակ գիտաւո ր ութիւննե–

ներբ կր Հրաժարին Հատուցումի պաՀանջնեբէն : Ուրեմն մենք ամուր կբ կառչինք այդ Ուխ­ րը։ ՚Բայթէլ տկար ու կամաւոր գործիք մը, զէնք

Գակակիցներր նոյնիսկ յանձն կ՛առնեն, կր բա - տին ու կր պաՀանջենք մեր անառարկելի ի բա­ կը հայթայթէր կուսակցութեան– •Բալթէնպրու -

ցատբէ յօդուածբ , օգնել թուրքիո յ։ լո ւնքնե ր բ : Այս մէկր իբրեւ պատասխան մեր մի­ նէր , մեծ հաւատաքննիչ իր վրան առած էր

&ատ պիտի երկարէր նամակս, եթէ մ ան րա - ամտութեան վրայ խնդացողներուն։ ՀէյտԲ՝էխԻ արիւնոտ ծիրանին՝ ՜իսկ քհօղէնպուրկ

մա սնէ ի դա կադրին ելմ տա կան ու տնտեսական ԺԻՐԱՅՐ կը տարածէր ատելութեան վարդապետութիւնը :

(Մնացեալը յաջորդով)

Fonds A.R.A.M