Page 68 - ARM_19-1945_03
P. 68
6 Ա Ռ ԱՀ
ՓԷԹԷՆԻ ԴԱՏԸ խնդիրը բերաւ ղինագագարին , յիշեցնելով Լա վա ԼՈՒՐ Հ ԻՄՈՐՈԻՄՆԵՐ
լի թէ տիրական ղեր կատարած՜ է ա յս գո ր ծ՜ին մէջ։
Լավալ* Ես խոբՀրղարանին անգամ էի* ԹՈՒՐ՚ԲԻՈՅ ՄԷՀ
Պոռտոյի մէջ գլխաւոր մտաՀաղութիւնը զինա -
գագարի մը կնքումն էր*
Նախագահը Խօսեցէք այն ձեռնարկնեբու ԽՄՐ Պէյրոլր֊ի «Ազգարարգէն կ՚ամփո -
Լ Ա Վ Ա Լ ԿԸ ԻՕ0Ի մասին որ կատարուեցան ո րպէ սղի Հանրապետու - վւենք եեսւհւեալ յօդուածը, որ գաղափար մր կա
թեան նախագաՀը Հիւս* Ափբիկէ էերթայ 1 սլայ Թուրքիոյ մէջ կատարուած խմորումսեբոս
ԳԵՐԱԳՈՅՆ ԱՏԵԱՆԻՆ ԱՌՀԵԻ Լավալ՛—. Ես այգ մանբամասնութիւսները ի՛ մասին։ Յօդուածագիրը, ար մօտէՕ. կը ճեսւեւի
մացա յ պարզապէս իբրեւ ծ՛երակուտական։ Ես թրքական անցուդարձին, կը դրէ թ է րոլոր յայէ*
կառավարութեան անդամ չէի , բայց անոնցմէ էի տարարութիւնները թարգմանուած են Անգաբայի
Խ կ ա պ ե դ ԱառհշաւիԱ ոևտ որ կր կարգէին թէ կառավարութիւնը պէաք է կիսապաշտօնական օրկանին՝ «Ուլուս»\ւ Մայիս
Ոէ֊րրաթ առտու ժ ամը ()ին Լաւք ալը արթնցու– Ո)րանսա մնար, եւ չէի Հաւատար թէ պատերազմը 22 , 23 եւ 25 թիւեբէն —
ցին ՖրԷնի բանտին մէջ*. Ժամը \ ՅՕին պիտի լըս– Ափրիկէ հ մ էջ երկարաձգելու փորձ մը կրնար յա– 21 Ա ա յիսի պիւտճէ ի վիճաբանութեանց ըն -
ոլէր Գերագոյն Ատեանին առջեւ֊, բայց առտուան ջոԳէԼՀ " Բ"ե $է հ.աԲ^՚ւէ էէ –**ԲԿէԲ ^Բ ոլաշտպա– թացքին , բուռն բախումներ տեղի ունեցած՜ են
մ՜ամը 7.1 Օի՛ն բանտային կառք մը գրուեցաւ. , փո նել ձգել երթալով ։ Եբեսփո իւ անն եր եւ ծ՜երակու - րնգմէջ երեսվախաններ ԱաղՀար Աիւֆիտի, Պերճ
խագրուէ լու Համ ար Դատական %ալատը : էք տեւէն տականնեբ Էին որ պաՀանջեցին պատուի րակու - Թիւ-բքէրի (՚Րերեսթէճեան) , էմին Աաղաքի, Հիք–
ուրիշ կառք մը կուգար , ոբսլէսոի տեգր բռնէ , թիւն մը ղրկել Հանրապետութեան նախագաՀին : մէթ Պա յուրի եւ վարչապետ Շիւքրիւ Ս ար աճ -
եթէ առաջինը խանգարուի % Հինգ ոստիկանական Ես խօսեցա յ մ իա յն անոնց անունով ։ Ա՛նաց որ , օ գլուի :
կառքեր ալ կը Հետեւէին թափորին ։ ժամը իա րՀ ր դա րան ի անգամներ ո ւն 90 առ Հարիւր ը Հա Դիտելի է, որ վարչական մեքենան կը լղրտայ
7.2.֊)իՆ արգէն Հասած՝ էիս Դատական Պալատը , ուր մաձայն Էիս որ կառավա բութ իւն ր Ձ)րանսա մնար։ Թուրքիոյ մէջ; Ո*– «.ազգընտիր» երեսփոխաններէ
նախկին վարչապետը անմիջապէս փոխագրուե - Այս պատերազմը յայտարարուած՜ Էր ապօրինա - աղէտ մը կը նախատեսեն այս առիթով; Ֆէրիտուն
ցաւ խցիկ մը եւ քիէ մը Հանգստանալէ վերջ , սե բար։ Ես Համոզուած՜ եմ որ եթէ խորՀբգաբանը ^Ւքբէէ^՜ իրաւունք ունի, երբ կբ պոռայ Ժողովի
կարենար գաղտնի նիստ դում արել , թերեւս պա բեմէն*
ղանի մը առջեւ անցնելով , սկսաւ նիշեր առնել ; 1 <տԶաԲ ս՝՛ան ա լի է, որ շրջաբերող ղրամը
բերան տերազմ ր չէր յա յտարարուեր ։ Ա՛ ենք պատերազմ ի կ՚աւելնայ ՀետզՀետէ , իսկ պիւտճէն
Կէս օրէն փեբջը , գատասրաՀը բերնէ մ տանք առանց ա ր դի ա կան ռմ բաձիգ օդանաւ մ ը բաց կ՝ունե -
լեցուած՝ էր՛* Ւնչպէս գիտ^է կուտայ թերթ մը, ե՛ ունենա լու , եւ , երեք ամ իս վերջը , մ իա յն ի"ր նա յ : կազմ ակերպութեան պակաս է ա յս , եւ կ Ր11"
թէ մ ուտքի տոմ սակնեբը սեւ շուկա յով ծ՜ա խէ ին , ռմբաձիգ ունէինք; Ջեմ գիտեր Դե րման ի ան քանի կծ՜ալի իրողութիւն : կացութիւն բ սկսած՜ է լուրջ
անՀ աւատ ս/լի գումարներու պիտի Հասնէին ։ Երբ Հարիւր կամ քանի Հազար Հատ ունէր ; Այս պայ– ազդեց ո ւթ ի ւն ունենալ մ եր Հանբա յ ին կեանքին
գա տ աս ր ա Հ ը բա ցոլեց ալ , լո ւս ան կա ր ի գործ՛իքնե մաններուն մէջ սկսած՝ պատերազմ ր կանխաւ կո ր– վրա յ , յոռի Հ ա կազգեց ութ իւն ; Ա եր վարչական
րը լա ր ո ւ ած՜ էին արգէն յ սու ահ էր՛՛ Խ ո րՀ րզ արան ր մ ի շտ քո լէ ա ր կած՜ է մեքենան կր կաղայ, ու պէտք ուն*ի հ|ւմԹական նո
Նախ ա դահը • ՝ ա ո ա սւ ա Լ Հաճեցէք ներս վարկերը , բայց * . . րոգութեան : Երկրին վ ա ր չո ւթ ի ւն ը պէտք է վերա
թէ
կանչել վկայ Փիէու Լավալը ; կ՝ ազդարար եմ կազմել, պէտք է զեղչել տուրքերը որոնց բեռան
թո յ լ պիտի չտամ որ եւ է ց ո յ ց ։ ^Դատաւորը չար Նախագահը Ի ՞ ս չ է մառէ շալին պատաս խա– տակ կը Հեւա ւ *եոՂ.ոՎՈէ–Լ՚ԳԲ *՝ Պէաք է զարկ տանք
վարկերու յոռի
տասանեց «ն ախ ա դ ա Հ » բառը որ կը արուի նախ - նատուոլթիւնը զ/ւնուորական անՀատական ձեռնարկնեբու , ու օգտագործ՜ենք
պիտի ըլլար
կիս վարչապետներուն^ ; դործտօթութեան մէջ։ տնտեսական մեր բոլոր աղբիւբները; Պէաք չէ դե–
Լավալ • ՚ Այլանդակութիւն մ ա– - դեւիլ այլեւս, ու պեաական մենաշնորհ> դարձնեք
րջապատ ուած՜ պաՀ ակներով , Լավալ սբաՀ ոէ շալին վ Ր՛",/ ձգել այգ պատասխանատուութիւ ամէն բան» ;
մտաւ կորաքամակ, երեսը ձէթի գոյն, այտերը նը; Պատերազմական նախարարներ կային, ս պա Աւելի բիրտ է էմին Աազաք, երբ կը մոլեգնի*
, աչ -
փոսացած՝ , մ աղեր ր ճերմ կած՝ , խոժոռադէմ յակս յ ա ի պետեր կա յիս • * • «Պատերազմէն վերջ, ի^ն չ պիտի ըլլա այ մեր
է
քերը բացխվւելով։ Արագօրէն անցաւ մառէ շալին Այս ա՛եզ պաշտպան ւի աստ ա րան մ ր գիտել վիճակը : կ առավա ր ո ւթ ի ւն ր պատաս ի/անա ւո ո ւ
, մինչ ներ Լոլ՜
քովէն , եւ յառաջացաւ ղէպի ատեանը ո ւթեամբ ել տուաւ թէ մ առէ շալը բոլոր պաշտօննե՜րէն Հրաժա նիւթապէս ել բարոյապէս; Պէաք է այլեւս ,
կաները կը խլրտէ ին բուռն Հ ետաքրքր րած՜ էր 1 93 1 իս * 75 տարեկանին Հ ա ս ւս ձ ըլլա լով ; սաբանել այս ժողովուրդը , դո բծն ա կան օր էն ,
ղանաւլան շշուկներով ։ Ունկնդրութիւնը տեւեց չորս ժամ եւ շարոլ - թուանշաններով ; Տնտեսական կացոլթիւնր Հեռու
1լամփո -
1Լկան յայտաբարեց անունը , Լավալ Փիէռ , նակուեցալ երէկ , շաբաթ : Անաց եա լը է դո Հ ունակութիւն պատճառելէ ; Պէաք չէ սուտ
մէջ։
ձնած֊ 1883 Յունիս 28ին Շաթէլտօնի էիենք յաջորդով; խուլ ձեւանալ այլեւս; Դիտէք թէ ինչեՀր կր խօս
Նախագահը. Երգում ընել չեմ տար* ձեղ կը Ի՛նչպես պիտի ԽւտոպաԱհԱ ուին կառավարութեան մ ասին ; Տ առաջիկա յ ին
լսեմ միայն ի տեղեկութիւն ։ Պէաք է պատասխա մեծ՜ գառնութիւններ պիտի կրենք; Ա ի՛ մոռնաք,
նէք շատ կարճ , առանց վիճաբանութեան եւ շե - Ֆաւնստյի կաուստՕեդ որ շաՀագէտ մը պոռացած՝ էր*, քանի մը օր առաջ,
ղումի : Զեր Հարցաքննութիւնը չէ որ կը կատար դատարանի մ էջ *— Զիո մահուան կը դատապար
տէք : ք՝այց գիտէ՞ք թ է իմ շահադիտութիւնս հա
ուի , այլ մառէ շալին գատը։ Ե՞րր սկսան ձեր քա օ րի լրին 40ն է միայն կառավարոլթեան շահադի -
ղաքական յա րա բե բութ իւններ ը մ առէ շալին Հետ ։ կառավարութեան մասնաւոր յանձնաժոդովբ ,
Լավալ Հաւանաբար \936ի վերջերը ։ որ կազմուած՜ Էր անցեալ Հոկտեմբերին , ներկա– տոլթ-իլններուն : «Աենք մեզ չխաբենք; Ուղղակի
Նախագահը )934/՚ն չէ՞ր , լաւ յիշեցէք։ յացուց իր տեղեկագիրը, Աք ր ան ս ա ւ ի կրած՜ կո - կաշկանդած՛ ենք վաճառականը ՚ առանց ի՛սոք րՀ ելու
տասա
Լավալ՛ Արգարեւ, գաղթային նախարար էի րուսէոներոլ եւ պաՀանջելիք Հատուցումներու մա թէ ան ալ Հաց պիտի ուտէ : Դիւղացիէն
Տ ում է բկի գաՀ լիճ ին մ էջ , յետո յ եղա յ արտաքին սին , որոնց էլում արը կը Հասնի 4893 միլիառ ֆր*ի նորդ 1լ առնէինք * Հնձեցինք , բա յց նո յն4ըան եւ ա–
նախաբար , ապա վարչապետ : Լ^ամառօրէն կը (24.480.000.000 անգլ. ոսկի) : Տեղեկագրին Համա– ւելի ծ՜անր տուրքեր Հաստատեցինք ; Անաառա յ ին
պայքարէ ի պատերազմին գէմ որուն գալը կը զգա ձայն, Աքրանսայի կորուստներն են* սսլանեալ զին– օրէնք ունինք* բայց ո^ւր է Հողամ շակութիւնը ,
լի եւ ուր կբ տանէր մեր արտաքին քազաքակա - ոլոր՝ 200.000, քաղաքացի՝ 450.000։ Վիրաւոր - արջառա բուՆութիւնը ; կրթական զօրաշարժ է կր
նոլթիւնը ; Ես երբեք չեմ ոչ՛ ա զա ծ՜ ուրիշ երկիրնե ուած՜ զինուոր՝ 230.000 , քաղաքացի՝՛ 355.000 : Տե ճառենք , բա յց Դիւղական էնսթիթիւէն շբջանա -
րու ներքին վարչաձեւեբով։ Աեբ երկիրը երջանիկ ղեկադիրը մանրամասնութ իւններ կբ պարունակէ ւտրտներ՝ իրենք զիրենք Աթաթիւրք կը նկատեն ;
էր՛. Որ եւ է վիճելի խնդիր չունէր մէկուն Հե նաեւ գրաւման ատեն Դե րմ անիո յ վճարուած՜ դու– Ո՛1՝ ւր է գա ս տ ի ա ր ա կո ւթ ի ւնն ու կր՛թքո\ւթ1Էէւնւը է
Լավալ կր խօսէր խուլ, անստոյգ ձայնով մր, Ր Ր ,մա նե ոլ Հողագործութեան, շինութեանց ճար. կրնա՞նք ըսել լ>Է սերունդ կը պատրաստենք : Պե
՛Է ՛ւէր ՀետզՀեւ ւմրանլ բարճրանար : տա րադո բթութեան կրած՜ վնասներու ե ւն . մասին, տական կազմ ա կե ր պո ւթ իւննե ր ը պէտք է Հակա -
պատմ ել ա յն ա տ են ո լան
Ա կսաւ մ ան րամ ասնօրէն թէ թշնամի գրաւման եւ թէ Դաշնակիցներու դոր– կըշռուին ժոզովուրգի աչքին տակ : ՕահադիաոԼ–
քաղաքական կա ց ո ւթ ի ւն ը , իր բանակց ութիւններր ծ՜ողութեանց Հետեւանքով ; Կը Հաշուէ նաեւ, վի - տութփւն ու՛" զեղծում, գողութիւն ու անսանձ զեղ
յ1 տալի ո յ Հետ ք^՚ու նու զի մ ասին ; Այստեղ նախա - րաւորներու եւ արկած՜եալներու վճարելի գումար ծարարութիւն՝ իրենց գլուխն աոած կը քալեն :
դաՀը միջամտեց , բայց վկան շարունակեց , պատ– ները ։ Այս առիժիլ կր րասատրէ թէ Ֆրանսայի Զպիտի® շարժինք» :
մ ելով թէ կամլէնի մ իջոցաւ դա զան ի զինակցոլ - աղդ* Հարստութիւնը մեծապէս նուազած՜ է , իբրեւ Հ ի ք մ է թ <1|այՈլր «Երկրին մէջ տարր մը
թիւն մը կնքած՜ էր Աուսոլինիի Հետ, ի Հարկին Հետեւանք ժողովուրդին ֆիզիքական վիճակի կայ որ կր պաշտպանուի * ան ալ շաՀագէտ ր ու
պա շտ պան ո ւե լո լ Համար Դերմանիոյ նախա յար - տկարացման, որ իր կարգին Հետեւանք է ան բա - դոզն է միայն; կեանքր Հարիլրին 500 սղեց; Թըշ–
ձակմ ան դէմ , պատմ եց Եթովպիո յ դէպքեր ր , ւրար սննգաոութԼան ել ուրիշ պատճառներոլ ոլաււութիւն, հիւանդութիւն ու աղքատութիւն
տեսակցութիւնբ կալլէ սի իշխանին Հետ ե ւն • : Ա ՛ս տ ա ո ո լա՛ն Հունձքր սովորականէն 45 առ Հա համատարած ե ն ։ Հապա՜ ԿԱՌԱՎԱՐԱԿԱՆ շբջա -
լ՛իւր սլակաս սլիտի րԱ՚սյ ցորենի Համար,
<(.Ա ենք եւ Անդլիաց իներբ Համ աձա յներ էինք ոբ նակներու մէջ կատարուած գալութիւնները , գէ–
60 առ
առանձին բանակց ութ ի ւնն եր պիտի չկատարենք շռւթիւնները , կաշառքները : Ժ ողովուրդի բե րն ին
Դերմանիոյ Հետ* երբ իմացայ թէ Աեծ՜ն ք*րիտա - Հարիւր պակաս ոլ֊րԻձ ՚յ,Ր՛^ ա իքներու Համ ար ; մէջ՝ ինչե՜՛ր, իսձ^Բ հ.Բ ս լ ա ս ւ ի ն ։ կառավարու -
ն իա նաւա յ ին Հ ամ աձա յն ութ իւն մ ը կնքած՜ է Դե ր– ^/Լ \, ա իսա ր ա ր ա կան խո րՀ ուրդի վերջին ն իս -. թիւնը ի՞նչ կ՚ընէ* թնչ կը խորՀի։ Պիաի շարու–
մ անիո յ Հ ետ * • * տ ին մ էջ , վերա շինութեան նա խա րա ր ր յա յաա բա նակէ® ականջ խցել ժողովուրդին դէմ» ։
Նախագահը \,որէն կբ յիշեցնեմ, խնդիրը բես թէ 370.000 Հէքթար տարածութեան մէջ ա - (Վերջր յաջորդով)
կը վերաբերի Փէթէնի դատին։ կաննեբը մ աքր ո ւած՜ են 1 1 0.000/՛ Վբա / » ա յսԻ"Ք"
Հ1.ազ5ի00.լ 00մ0 էակկաներնրեորրդ ե;լ Տ մուիլնի սչիենւ տարմ ոաքւրան ա վեածր՜1ր.են
Լ ա վ ա լ ՛ – Կը Հրաւիրեմ անգլիական դես պան ր մէն ամիս պ իա ի մ աքր ուի 3 մ իլիոն , իսկ
(աղմուկներ) • . . բայց պարոններ , անՀրաժեշտ է րնթաոքին՝ Հինգ միլիոն։ կր յուսան րոլոր ական– 700 ՕԴԱՆԱՒԵՐ թռիչք մր պիտի կատարեն
որ պա բզեմ թէ ինչ է բ կացութիւն ր ա յն պաՀ ո ւն ներր մաքրել \947ի ամառէն սաւոք : Գերլքաննեթը այսօր , կիրակի ւ կէս օրէն վերջր ժամ ր ՚հ-^ւին , ա–
երբ սկսան իմ յարաբե ր ո ւթ ի ւնն ե ր ս մ առէ շալին իբր հարիւր միլիոն, ական ցանած են Ֆրանսայի մ երիկեան օդանա ւա յ ին ցոլցաՀանգէսին առթիւ
Հետ ; Անաց որ , ինծ՜ի Համար դժուար է պատաս մէջ։ (&ան տր Ա սւ ր ս ՝) : Թո֊իչքր կարգադրուած– էր չո–
խանել, պարոն նախագաՀ , որովՀետեւ չեմ գի - բհքշարթի օ ր ո լան Համ ար , բա յց յետաձգուէ ցաւ. (
տեր թէ մինչեւ Հիմա ի՛նչ խօսուած՜ է այստեղ ։ Օդը աննպաստ ՐէէաԼով ՚
Ես ԼԲագԻբ չեմ տեսած՜ ։ Ամ էն պարագա յի մ էջ , ՎՐԱՑԱԿԱՆ ԿԷԱԹԱՓՈՅԻ անդամներէն վեցը ՃԱՓՈՆԸ կատտրելապէս պա շարուած՜ է այ -
ինչ ո բ 1լ ըսեմ կր շաՀաղրդռէ Ֆ ր անս աց իներբ մաՀուան դատապարտուեցան , դեղանին էլէն տը ժըմ , Դաշնակիցներու, նաւա յին ել օդանաւս/ յ ին
(աղմուկ) : Պարոն նախագաՀ , , կրնա^մ խնդրել որ քՒրանզ՝ ցկեանս թ ի ա պա ր տ ո ւթ ե ան , մ իւսներն ալ ուժերուն կողմ է : Այլեւս ոչ ուտեստ կրնայ փո -
գաւաթ մը ջուր բերել տաք ։ ղան տղան պա տ իժն ե ր ո ւ : Անպարտ արձակուեցաւ խագրել , ոչ ալ վառելանիւթ ։ Նաւատորմն ալ
90 ԱՌ ՀԱՐԻՒՐԸ ՀԱՄԱՁԱՅՆ միայն մէկ Հոգի , Վիքթոր ՛Բիր թավա՝ : Մ իւսներն գրեթէ ոչնչացած՛ է; Ո*մ բա կոծ՜ոլթ իւններ ը կը շա–
ալ դա տ տ պա ր տ ո ւե ց ան զանաղտն պատ իժն ե բու յ րունա կուին ան ըն դՀ ա տ եւ անխնա յ յ
\,ա խա գա Հ ին Հ րամ անով բարապան մր շի շ մ ր քՍ ում բբ կբ բաղկանար քսան Հոգիէ , իսկ ի՛մ բա -
Վ^ի շի ի ջուր բերաւ , դժուարաւ կրցաւ բանալ եւ պետը , Ջալկա Օտիխարիա , ւիախած՜ է եւ կը
գաւաթ մր ջուր Հրամ ցուց Լավալի, ոբ շարունա կարծ՜ուի թէ Դերմանիա կր գտնուի : (^երթերը կը ԱԶԳ– ՄԻՈՒԹԵԱՆ Պանեէօ - ՝Ր աշանի մաս -
եւ
կեց իր պատմ ո ւթ իւն ը * գրեն թէ կէսթափօն ոչ միայն լբտեսութիւննեբ նաճիւգին գա շտաՀանղէս լլ այսօր, կիրակի , առ
^Բ մտած՛է ի թէ մառէ շալը կրնար զօրացնել ձերբա կալութիլններ կր կատարէ բ , այլ առեւտուր տուան յ՜ամր \§էն մինչեւ իրիկուն, Փառք տիւ
մեր ղիրքբ ամէն գետն ի վրայ » ԿաԲԳէ կանոնի րնելով ի Հաշիւ Գերմաններու, 150.000.000 ֆրանք Պարի ։ Գեղարուեստական ճոխ րամ՜ին : Ա՝ ո լա ք 25
ֆրանք յ
գնել մեր գործ՜երը։ Ըսած՜ եմ այն ատեն ալ, դաւ շաՀաՆ էր : էլէն ար @՝րանղ , «խմրապեա՚ֆին սի -
՚^Բ ձէր ՈԲ ^ԼԲ պատրաստուէր ։ Ես քէէ անգամ կը րուՀին, 1,1 ք՛է մ 20 տարեկան, 14 տարեկանին աոլա
աեսնէի մառէ շալը։ նէն փախչելով զգաստարան մր գրկուած , արձա
՚ԼթախագաՀը զանազան Հարցումներէ վոԲ^ * կում էն վհրԳյչ խում րին միացան՜ էր իբըե1– քար ԽօոՀոո* 0Տ8–*601>ա1. 17, Տ ա Թտտաոա \3թ
տուղար յ
Fonds A.R.A.M
ՓԷԹԷՆԻ ԴԱՏԸ խնդիրը բերաւ ղինագագարին , յիշեցնելով Լա վա ԼՈՒՐ Հ ԻՄՈՐՈԻՄՆԵՐ
լի թէ տիրական ղեր կատարած՜ է ա յս գո ր ծ՜ին մէջ։
Լավալ* Ես խոբՀրղարանին անգամ էի* ԹՈՒՐ՚ԲԻՈՅ ՄԷՀ
Պոռտոյի մէջ գլխաւոր մտաՀաղութիւնը զինա -
գագարի մը կնքումն էր*
Նախագահը Խօսեցէք այն ձեռնարկնեբու ԽՄՐ Պէյրոլր֊ի «Ազգարարգէն կ՚ամփո -
Լ Ա Վ Ա Լ ԿԸ ԻՕ0Ի մասին որ կատարուեցան ո րպէ սղի Հանրապետու - վւենք եեսւհւեալ յօդուածը, որ գաղափար մր կա
թեան նախագաՀը Հիւս* Ափբիկէ էերթայ 1 սլայ Թուրքիոյ մէջ կատարուած խմորումսեբոս
ԳԵՐԱԳՈՅՆ ԱՏԵԱՆԻՆ ԱՌՀԵԻ Լավալ՛—. Ես այգ մանբամասնութիւսները ի՛ մասին։ Յօդուածագիրը, ար մօտէՕ. կը ճեսւեւի
մացա յ պարզապէս իբրեւ ծ՛երակուտական։ Ես թրքական անցուդարձին, կը դրէ թ է րոլոր յայէ*
կառավարութեան անդամ չէի , բայց անոնցմէ էի տարարութիւնները թարգմանուած են Անգաբայի
Խ կ ա պ ե դ ԱառհշաւիԱ ոևտ որ կր կարգէին թէ կառավարութիւնը պէաք է կիսապաշտօնական օրկանին՝ «Ուլուս»\ւ Մայիս
Ոէ֊րրաթ առտու ժ ամը ()ին Լաւք ալը արթնցու– Ո)րանսա մնար, եւ չէի Հաւատար թէ պատերազմը 22 , 23 եւ 25 թիւեբէն —
ցին ՖրԷնի բանտին մէջ*. Ժամը \ ՅՕին պիտի լըս– Ափրիկէ հ մ էջ երկարաձգելու փորձ մը կրնար յա– 21 Ա ա յիսի պիւտճէ ի վիճաբանութեանց ըն -
ոլէր Գերագոյն Ատեանին առջեւ֊, բայց առտուան ջոԳէԼՀ " Բ"ե $է հ.աԲ^՚ւէ էէ –**ԲԿէԲ ^Բ ոլաշտպա– թացքին , բուռն բախումներ տեղի ունեցած՜ են
մ՜ամը 7.1 Օի՛ն բանտային կառք մը գրուեցաւ. , փո նել ձգել երթալով ։ Եբեսփո իւ անն եր եւ ծ՜երակու - րնգմէջ երեսվախաններ ԱաղՀար Աիւֆիտի, Պերճ
խագրուէ լու Համ ար Դատական %ալատը : էք տեւէն տականնեբ Էին որ պաՀանջեցին պատուի րակու - Թիւ-բքէրի (՚Րերեսթէճեան) , էմին Աաղաքի, Հիք–
ուրիշ կառք մը կուգար , ոբսլէսոի տեգր բռնէ , թիւն մը ղրկել Հանրապետութեան նախագաՀին : մէթ Պա յուրի եւ վարչապետ Շիւքրիւ Ս ար աճ -
եթէ առաջինը խանգարուի % Հինգ ոստիկանական Ես խօսեցա յ մ իա յն անոնց անունով ։ Ա՛նաց որ , օ գլուի :
կառքեր ալ կը Հետեւէին թափորին ։ ժամը իա րՀ ր դա րան ի անգամներ ո ւն 90 առ Հարիւր ը Հա Դիտելի է, որ վարչական մեքենան կը լղրտայ
7.2.֊)իՆ արգէն Հասած՝ էիս Դատական Պալատը , ուր մաձայն Էիս որ կառավա բութ իւն ր Ձ)րանսա մնար։ Թուրքիոյ մէջ; Ո*– «.ազգընտիր» երեսփոխաններէ
նախկին վարչապետը անմիջապէս փոխագրուե - Այս պատերազմը յայտարարուած՜ Էր ապօրինա - աղէտ մը կը նախատեսեն այս առիթով; Ֆէրիտուն
ցաւ խցիկ մը եւ քիէ մը Հանգստանալէ վերջ , սե բար։ Ես Համոզուած՜ եմ որ եթէ խորՀբգաբանը ^Ւքբէէ^՜ իրաւունք ունի, երբ կբ պոռայ Ժողովի
կարենար գաղտնի նիստ դում արել , թերեւս պա բեմէն*
ղանի մը առջեւ անցնելով , սկսաւ նիշեր առնել ; 1 <տԶաԲ ս՝՛ան ա լի է, որ շրջաբերող ղրամը
բերան տերազմ ր չէր յա յտարարուեր ։ Ա՛ ենք պատերազմ ի կ՚աւելնայ ՀետզՀետէ , իսկ պիւտճէն
Կէս օրէն փեբջը , գատասրաՀը բերնէ մ տանք առանց ա ր դի ա կան ռմ բաձիգ օդանաւ մ ը բաց կ՝ունե -
լեցուած՝ էր՛* Ւնչպէս գիտ^է կուտայ թերթ մը, ե՛ ունենա լու , եւ , երեք ամ իս վերջը , մ իա յն ի"ր նա յ : կազմ ակերպութեան պակաս է ա յս , եւ կ Ր11"
թէ մ ուտքի տոմ սակնեբը սեւ շուկա յով ծ՜ա խէ ին , ռմբաձիգ ունէինք; Ջեմ գիտեր Դե րման ի ան քանի կծ՜ալի իրողութիւն : կացութիւն բ սկսած՜ է լուրջ
անՀ աւատ ս/լի գումարներու պիտի Հասնէին ։ Երբ Հարիւր կամ քանի Հազար Հատ ունէր ; Այս պայ– ազդեց ո ւթ ի ւն ունենալ մ եր Հանբա յ ին կեանքին
գա տ աս ր ա Հ ը բա ցոլեց ալ , լո ւս ան կա ր ի գործ՛իքնե մաններուն մէջ սկսած՝ պատերազմ ր կանխաւ կո ր– վրա յ , յոռի Հ ա կազգեց ութ իւն ; Ա եր վարչական
րը լա ր ո ւ ած՜ էին արգէն յ սու ահ էր՛՛ Խ ո րՀ րզ արան ր մ ի շտ քո լէ ա ր կած՜ է մեքենան կր կաղայ, ու պէտք ուն*ի հ|ւմԹական նո
Նախ ա դահը • ՝ ա ո ա սւ ա Լ Հաճեցէք ներս վարկերը , բայց * . . րոգութեան : Երկրին վ ա ր չո ւթ ի ւն ը պէտք է վերա
թէ
կանչել վկայ Փիէու Լավալը ; կ՝ ազդարար եմ կազմել, պէտք է զեղչել տուրքերը որոնց բեռան
թո յ լ պիտի չտամ որ եւ է ց ո յ ց ։ ^Դատաւորը չար Նախագահը Ի ՞ ս չ է մառէ շալին պատաս խա– տակ կը Հեւա ւ *եոՂ.ոՎՈէ–Լ՚ԳԲ *՝ Պէաք է զարկ տանք
վարկերու յոռի
տասանեց «ն ախ ա դ ա Հ » բառը որ կը արուի նախ - նատուոլթիւնը զ/ւնուորական անՀատական ձեռնարկնեբու , ու օգտագործ՜ենք
պիտի ըլլար
կիս վարչապետներուն^ ; դործտօթութեան մէջ։ տնտեսական մեր բոլոր աղբիւբները; Պէաք չէ դե–
Լավալ • ՚ Այլանդակութիւն մ ա– - դեւիլ այլեւս, ու պեաական մենաշնորհ> դարձնեք
րջապատ ուած՜ պաՀ ակներով , Լավալ սբաՀ ոէ շալին վ Ր՛",/ ձգել այգ պատասխանատուութիւ ամէն բան» ;
մտաւ կորաքամակ, երեսը ձէթի գոյն, այտերը նը; Պատերազմական նախարարներ կային, ս պա Աւելի բիրտ է էմին Աազաք, երբ կը մոլեգնի*
, աչ -
փոսացած՝ , մ աղեր ր ճերմ կած՝ , խոժոռադէմ յակս յ ա ի պետեր կա յիս • * • «Պատերազմէն վերջ, ի^ն չ պիտի ըլլա այ մեր
է
քերը բացխվւելով։ Արագօրէն անցաւ մառէ շալին Այս ա՛եզ պաշտպան ւի աստ ա րան մ ր գիտել վիճակը : կ առավա ր ո ւթ ի ւն ր պատաս ի/անա ւո ո ւ
, մինչ ներ Լոլ՜
քովէն , եւ յառաջացաւ ղէպի ատեանը ո ւթեամբ ել տուաւ թէ մ առէ շալը բոլոր պաշտօննե՜րէն Հրաժա նիւթապէս ել բարոյապէս; Պէաք է այլեւս ,
կաները կը խլրտէ ին բուռն Հ ետաքրքր րած՜ էր 1 93 1 իս * 75 տարեկանին Հ ա ս ւս ձ ըլլա լով ; սաբանել այս ժողովուրդը , դո բծն ա կան օր էն ,
ղանաւլան շշուկներով ։ Ունկնդրութիւնը տեւեց չորս ժամ եւ շարոլ - թուանշաններով ; Տնտեսական կացոլթիւնր Հեռու
1լամփո -
1Լկան յայտաբարեց անունը , Լավալ Փիէռ , նակուեցալ երէկ , շաբաթ : Անաց եա լը է դո Հ ունակութիւն պատճառելէ ; Պէաք չէ սուտ
մէջ։
ձնած֊ 1883 Յունիս 28ին Շաթէլտօնի էիենք յաջորդով; խուլ ձեւանալ այլեւս; Դիտէք թէ ինչեՀր կր խօս
Նախագահը. Երգում ընել չեմ տար* ձեղ կը Ի՛նչպես պիտի ԽւտոպաԱհԱ ուին կառավարութեան մ ասին ; Տ առաջիկա յ ին
լսեմ միայն ի տեղեկութիւն ։ Պէաք է պատասխա մեծ՜ գառնութիւններ պիտի կրենք; Ա ի՛ մոռնաք,
նէք շատ կարճ , առանց վիճաբանութեան եւ շե - Ֆաւնստյի կաուստՕեդ որ շաՀագէտ մը պոռացած՝ էր*, քանի մը օր առաջ,
ղումի : Զեր Հարցաքննութիւնը չէ որ կը կատար դատարանի մ էջ *— Զիո մահուան կը դատապար
տէք : ք՝այց գիտէ՞ք թ է իմ շահադիտութիւնս հա
ուի , այլ մառէ շալին գատը։ Ե՞րր սկսան ձեր քա օ րի լրին 40ն է միայն կառավարոլթեան շահադի -
ղաքական յա րա բե բութ իւններ ը մ առէ շալին Հետ ։ կառավարութեան մասնաւոր յանձնաժոդովբ ,
Լավալ Հաւանաբար \936ի վերջերը ։ որ կազմուած՜ Էր անցեալ Հոկտեմբերին , ներկա– տոլթ-իլններուն : «Աենք մեզ չխաբենք; Ուղղակի
Նախագահը )934/՚ն չէ՞ր , լաւ յիշեցէք։ յացուց իր տեղեկագիրը, Աք ր ան ս ա ւ ի կրած՜ կո - կաշկանդած՛ ենք վաճառականը ՚ առանց ի՛սոք րՀ ելու
տասա
Լավալ՛ Արգարեւ, գաղթային նախարար էի րուսէոներոլ եւ պաՀանջելիք Հատուցումներու մա թէ ան ալ Հաց պիտի ուտէ : Դիւղացիէն
Տ ում է բկի գաՀ լիճ ին մ էջ , յետո յ եղա յ արտաքին սին , որոնց էլում արը կը Հասնի 4893 միլիառ ֆր*ի նորդ 1լ առնէինք * Հնձեցինք , բա յց նո յն4ըան եւ ա–
նախաբար , ապա վարչապետ : Լ^ամառօրէն կը (24.480.000.000 անգլ. ոսկի) : Տեղեկագրին Համա– ւելի ծ՜անր տուրքեր Հաստատեցինք ; Անաառա յ ին
պայքարէ ի պատերազմին գէմ որուն գալը կը զգա ձայն, Աքրանսայի կորուստներն են* սսլանեալ զին– օրէնք ունինք* բայց ո^ւր է Հողամ շակութիւնը ,
լի եւ ուր կբ տանէր մեր արտաքին քազաքակա - ոլոր՝ 200.000, քաղաքացի՝ 450.000։ Վիրաւոր - արջառա բուՆութիւնը ; կրթական զօրաշարժ է կր
նոլթիւնը ; Ես երբեք չեմ ոչ՛ ա զա ծ՜ ուրիշ երկիրնե ուած՜ զինուոր՝ 230.000 , քաղաքացի՝՛ 355.000 : Տե ճառենք , բա յց Դիւղական էնսթիթիւէն շբջանա -
րու ներքին վարչաձեւեբով։ Աեբ երկիրը երջանիկ ղեկադիրը մանրամասնութ իւններ կբ պարունակէ ւտրտներ՝ իրենք զիրենք Աթաթիւրք կը նկատեն ;
էր՛. Որ եւ է վիճելի խնդիր չունէր մէկուն Հե նաեւ գրաւման ատեն Դե րմ անիո յ վճարուած՜ դու– Ո՛1՝ ւր է գա ս տ ի ա ր ա կո ւթ ի ւնն ու կր՛թքո\ւթ1Էէւնւը է
Լավալ կր խօսէր խուլ, անստոյգ ձայնով մր, Ր Ր ,մա նե ոլ Հողագործութեան, շինութեանց ճար. կրնա՞նք ըսել լ>Է սերունդ կը պատրաստենք : Պե
՛Է ՛ւէր ՀետզՀեւ ւմրանլ բարճրանար : տա րադո բթութեան կրած՜ վնասներու ե ւն . մասին, տական կազմ ա կե ր պո ւթ իւննե ր ը պէտք է Հակա -
պատմ ել ա յն ա տ են ո լան
Ա կսաւ մ ան րամ ասնօրէն թէ թշնամի գրաւման եւ թէ Դաշնակիցներու դոր– կըշռուին ժոզովուրգի աչքին տակ : ՕահադիաոԼ–
քաղաքական կա ց ո ւթ ի ւն ը , իր բանակց ութիւններր ծ՜ողութեանց Հետեւանքով ; Կը Հաշուէ նաեւ, վի - տութփւն ու՛" զեղծում, գողութիւն ու անսանձ զեղ
յ1 տալի ո յ Հետ ք^՚ու նու զի մ ասին ; Այստեղ նախա - րաւորներու եւ արկած՜եալներու վճարելի գումար ծարարութիւն՝ իրենց գլուխն աոած կը քալեն :
դաՀը միջամտեց , բայց վկան շարունակեց , պատ– ները ։ Այս առիժիլ կր րասատրէ թէ Ֆրանսայի Զպիտի® շարժինք» :
մ ելով թէ կամլէնի մ իջոցաւ դա զան ի զինակցոլ - աղդ* Հարստութիւնը մեծապէս նուազած՜ է , իբրեւ Հ ի ք մ է թ <1|այՈլր «Երկրին մէջ տարր մը
թիւն մը կնքած՜ էր Աուսոլինիի Հետ, ի Հարկին Հետեւանք ժողովուրդին ֆիզիքական վիճակի կայ որ կր պաշտպանուի * ան ալ շաՀագէտ ր ու
պա շտ պան ո ւե լո լ Համար Դերմանիոյ նախա յար - տկարացման, որ իր կարգին Հետեւանք է ան բա - դոզն է միայն; կեանքր Հարիլրին 500 սղեց; Թըշ–
ձակմ ան դէմ , պատմ եց Եթովպիո յ դէպքեր ր , ւրար սննգաոութԼան ել ուրիշ պատճառներոլ ոլաււութիւն, հիւանդութիւն ու աղքատութիւն
տեսակցութիւնբ կալլէ սի իշխանին Հետ ե ւն • : Ա ՛ս տ ա ո ո լա՛ն Հունձքր սովորականէն 45 առ Հա համատարած ե ն ։ Հապա՜ ԿԱՌԱՎԱՐԱԿԱՆ շբջա -
լ՛իւր սլակաս սլիտի րԱ՚սյ ցորենի Համար,
<(.Ա ենք եւ Անդլիաց իներբ Համ աձա յներ էինք ոբ նակներու մէջ կատարուած գալութիւնները , գէ–
60 առ
առանձին բանակց ութ ի ւնն եր պիտի չկատարենք շռւթիւնները , կաշառքները : Ժ ողովուրդի բե րն ին
Դերմանիոյ Հետ* երբ իմացայ թէ Աեծ՜ն ք*րիտա - Հարիւր պակաս ոլ֊րԻձ ՚յ,Ր՛^ ա իքներու Համ ար ; մէջ՝ ինչե՜՛ր, իսձ^Բ հ.Բ ս լ ա ս ւ ի ն ։ կառավարու -
ն իա նաւա յ ին Հ ամ աձա յն ութ իւն մ ը կնքած՜ է Դե ր– ^/Լ \, ա իսա ր ա ր ա կան խո րՀ ուրդի վերջին ն իս -. թիւնը ի՞նչ կ՚ընէ* թնչ կը խորՀի։ Պիաի շարու–
մ անիո յ Հ ետ * • * տ ին մ էջ , վերա շինութեան նա խա րա ր ր յա յաա բա նակէ® ականջ խցել ժողովուրդին դէմ» ։
Նախագահը \,որէն կբ յիշեցնեմ, խնդիրը բես թէ 370.000 Հէքթար տարածութեան մէջ ա - (Վերջր յաջորդով)
կը վերաբերի Փէթէնի դատին։ կաննեբը մ աքր ո ւած՜ են 1 1 0.000/՛ Վբա / » ա յսԻ"Ք"
Հ1.ազ5ի00.լ 00մ0 էակկաներնրեորրդ ե;լ Տ մուիլնի սչիենւ տարմ ոաքւրան ա վեածր՜1ր.են
Լ ա վ ա լ ՛ – Կը Հրաւիրեմ անգլիական դես պան ր մէն ամիս պ իա ի մ աքր ուի 3 մ իլիոն , իսկ
(աղմուկներ) • . . բայց պարոններ , անՀրաժեշտ է րնթաոքին՝ Հինգ միլիոն։ կր յուսան րոլոր ական– 700 ՕԴԱՆԱՒԵՐ թռիչք մր պիտի կատարեն
որ պա բզեմ թէ ինչ է բ կացութիւն ր ա յն պաՀ ո ւն ներր մաքրել \947ի ամառէն սաւոք : Գերլքաննեթը այսօր , կիրակի ւ կէս օրէն վերջր ժամ ր ՚հ-^ւին , ա–
երբ սկսան իմ յարաբե ր ո ւթ ի ւնն ե ր ս մ առէ շալին իբր հարիւր միլիոն, ական ցանած են Ֆրանսայի մ երիկեան օդանա ւա յ ին ցոլցաՀանգէսին առթիւ
Հետ ; Անաց որ , ինծ՜ի Համար դժուար է պատաս մէջ։ (&ան տր Ա սւ ր ս ՝) : Թո֊իչքր կարգադրուած– էր չո–
խանել, պարոն նախագաՀ , որովՀետեւ չեմ գի - բհքշարթի օ ր ո լան Համ ար , բա յց յետաձգուէ ցաւ. (
տեր թէ մինչեւ Հիմա ի՛նչ խօսուած՜ է այստեղ ։ Օդը աննպաստ ՐէէաԼով ՚
Ես ԼԲագԻբ չեմ տեսած՜ ։ Ամ էն պարագա յի մ էջ , ՎՐԱՑԱԿԱՆ ԿԷԱԹԱՓՈՅԻ անդամներէն վեցը ՃԱՓՈՆԸ կատտրելապէս պա շարուած՜ է այ -
ինչ ո բ 1լ ըսեմ կր շաՀաղրդռէ Ֆ ր անս աց իներբ մաՀուան դատապարտուեցան , դեղանին էլէն տը ժըմ , Դաշնակիցներու, նաւա յին ել օդանաւս/ յ ին
(աղմուկ) : Պարոն նախագաՀ , , կրնա^մ խնդրել որ քՒրանզ՝ ցկեանս թ ի ա պա ր տ ո ւթ ե ան , մ իւսներն ալ ուժերուն կողմ է : Այլեւս ոչ ուտեստ կրնայ փո -
գաւաթ մը ջուր բերել տաք ։ ղան տղան պա տ իժն ե ր ո ւ : Անպարտ արձակուեցաւ խագրել , ոչ ալ վառելանիւթ ։ Նաւատորմն ալ
90 ԱՌ ՀԱՐԻՒՐԸ ՀԱՄԱՁԱՅՆ միայն մէկ Հոգի , Վիքթոր ՛Բիր թավա՝ : Մ իւսներն գրեթէ ոչնչացած՛ է; Ո*մ բա կոծ՜ոլթ իւններ ը կը շա–
ալ դա տ տ պա ր տ ո ւե ց ան զանաղտն պատ իժն ե բու յ րունա կուին ան ըն դՀ ա տ եւ անխնա յ յ
\,ա խա գա Հ ին Հ րամ անով բարապան մր շի շ մ ր քՍ ում բբ կբ բաղկանար քսան Հոգիէ , իսկ ի՛մ բա -
Վ^ի շի ի ջուր բերաւ , դժուարաւ կրցաւ բանալ եւ պետը , Ջալկա Օտիխարիա , ւիախած՜ է եւ կը
գաւաթ մր ջուր Հրամ ցուց Լավալի, ոբ շարունա կարծ՜ուի թէ Դերմանիա կր գտնուի : (^երթերը կը ԱԶԳ– ՄԻՈՒԹԵԱՆ Պանեէօ - ՝Ր աշանի մաս -
եւ
կեց իր պատմ ո ւթ իւն ը * գրեն թէ կէսթափօն ոչ միայն լբտեսութիւննեբ նաճիւգին գա շտաՀանղէս լլ այսօր, կիրակի , առ
^Բ մտած՛է ի թէ մառէ շալը կրնար զօրացնել ձերբա կալութիլններ կր կատարէ բ , այլ առեւտուր տուան յ՜ամր \§էն մինչեւ իրիկուն, Փառք տիւ
մեր ղիրքբ ամէն գետն ի վրայ » ԿաԲԳէ կանոնի րնելով ի Հաշիւ Գերմաններու, 150.000.000 ֆրանք Պարի ։ Գեղարուեստական ճոխ րամ՜ին : Ա՝ ո լա ք 25
ֆրանք յ
գնել մեր գործ՜երը։ Ըսած՜ եմ այն ատեն ալ, դաւ շաՀաՆ էր : էլէն ար @՝րանղ , «խմրապեա՚ֆին սի -
՚^Բ ձէր ՈԲ ^ԼԲ պատրաստուէր ։ Ես քէէ անգամ կը րուՀին, 1,1 ք՛է մ 20 տարեկան, 14 տարեկանին աոլա
աեսնէի մառէ շալը։ նէն փախչելով զգաստարան մր գրկուած , արձա
՚ԼթախագաՀը զանազան Հարցումներէ վոԲ^ * կում էն վհրԳյչ խում րին միացան՜ էր իբըե1– քար ԽօոՀոո* 0Տ8–*601>ա1. 17, Տ ա Թտտաոա \3թ
տուղար յ
Fonds A.R.A.M
