Page 57 - ARM_19-1945_03
P. 57
ւտ աաւա օ ա տ ա տ պատատս տս տաաու նէԿ֊իլ ԴՓրմաննիբոյւձ քլբզմէ քս& թ է *ոբՀթ։մաբ.Հ -
ու֊իլ Ֆրանսացիներէնֆ :
ՈՃՈՃ7ՇԻ1 Հ՜օռձճ 6Ո 1925 Երկու նախագաՀնեբբ Փէթէնի անունը տուած
Ո.Շ.8. 376.286 չեն 1^40 Յունիսին ; Բայց արգէն նախարարութիւն
ւէսաօա-Րւօբհձէօա : ՏՇՒ1. 1 ^ 1 Տ Տ ^ 1 Ճ Ի 1 մբ կազմուած կ^եբեւաբ ։ Երկու նախագաՀնեբբ
Հանրապետութեան եւ չոր՜
17, 8ս« Օ&ատւատ - Բձ1ԱՏ (13տ) ն ա խ ա գա Հ ին կ՚երթան,
ա : Շ 0 8 . 15-70 - Շ. Շ. Ի. ՐՅՈՏ 1678-63 սբ միասին կբ խոբՀբգակցին ։ Փէթէն կբ յայտա -
ԲԱԺ՛ՍԵԳԻՆ.— Տար. "50, Ցաւքս. 400, Յամս. 200 ֆրանք։ բաբէ թէ պիտի չՀեռանայ Ֆրան սա յէն՛. Հ^Լա՚ւ,
ՍԽ՚օաԱ 1 ձօսէ 1945 Չորեքշաբթի 1 Օգռսստս ըսինք * ա յն ատեն թող կառավարութիւնը Հեռա -
նա յ երե սւի • ժողովին եւ երկու նախագաՀնեբուն
Հետ ւ Այգպէթէ ալ որոշուեցաւ ; Համաձայնութիւնը
* « • ՏԱՐԻ - 1§ ճաճտ « " 4467–1պւ շրջան թիւ 96 Խմբագիր՝ Շ • ՄԻՍԱ^ԵԱէւ Գիս՛ 3 Ֆր՛ կատարեալ Էր այն ատեն։ Ա ակա յն չյարգուեցաւ^ ։
ՀԼկային յայտարարութեան Համաձայն, ՀՀ,խա–
ղյբ պաբղ Էրֆ ։ Այգ մէտոցին բանա կց ութիւննե ր կը
Փ է թ է ն Ի ԴԱՏԸ կատարուէին ղինագագաբի Համար , եւ կը &ըգ "
օ
ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՀԱՐՑԸ ՆՈՐ ԳԱՂՏՆԻՔՆԵՐ ձգէին կառավարութեան մեկնումը, <Հ,մինչեւ որ
ՍԱՆ ՖՐԱՆԶԻՍԿՈՑԻ զինագտգաբը կնքուէր, մինչեւ ոբ Գերմանները
ԱկԶ
Պոռտօ Հասած Ը Է Լ ա յ ի ն * ինչ ոբ իրապէս եղաւ։
ԻՈՐՀՐԳԱԺՈէՈՎԻՆ Այս մ եկն ում ը որ պիտի փրկէր ինչ որ կարելի էք
վ՚բկել, տեղի չունեցաւ։ Գերմանները Պոռտօ Հա
սան եւ Տ ունիս 2Հ)ին երեք նախագաՀնեբբ ամօթն
Խ * Հայաստանը, որպէս այդպիսին » Ա ան ՊԻՏԻ 8Ա6ՏՆՈԻԻՆ ունեցան Պոռա ո յ է ն Հ ե ռ ա ն ա լու գեբմ ան սուիննե
տակդ ։
Ֆ բան չի ս կ ո յի Իք ոբՀ րգաժողովին մէջ ներկայ չէր, րու պաշտպանութեան
թէեւ Ուկրայինայի եւ Բելոռուս իա յի ընգունուելէ Այստեղ Պ *>էոիօ յուղումով յիշեց կրթական
վեր^, ան եւս իրաւունք պիաի ունենար ներկայ նախարարին՝ ժ՚ան Զէ յի սպանութիւնը , եւ ջեբ -
գտնուելու։ Ջէ՝* որ Խ* Հայաստանի գիրքն ալ է0 • Երկուշաբթի օբ վերջացան Փէթէնի գէմ եղած մապէս գնաՀատեց իբ Հա կառա կոր գին , $*ոռժ
Ա իութեան մէջ նոյնն է ինչ որ իՀւկրայինայինն ու վկա յութ իւեհե բ ը ։ ՎեբԼբս վկան էբ նախկին Աանտէլի Հայրենասիրութիւնը։ (յետոյ պատմեց
Պելոռ-ուսիայինր ։ Օ ուս անք , որ ապագային 1Ա * եբեսփ * ժողովրե նախագաՀ բ գ Պ • էո֊իօ , որուն 0ուլիս ւ0ի Ազգ* Ժողովին անցոլգաբձը։
Հայաստանբ եւս տեգ կր գ ր ա ւ է Միացեալ Աղգեբու յա յտա բ ա բութ իւննե բբ կ^ ամփոփենք ստորեւ
Վկայութիլններէն վերջ, Պ; ՄԵ-ՐԵՆԱՆ ԼԱՐՈՒԱԵ֊ ԷՐ ԱՐԳԷՆ •• •
բնգՀ * գա ա ա խ ա ւլբ , 1
անգամներու շարքին , որպէս գերիշխան պետոլ -
թիւն մր։ Առ այժմ ան ներկայացուած՜ է Խ * Միու Ա ոռնէ , Հարցումի մբ պատասխանելով բսաւ թէ Բայց մեքենան լա ր ո ւած էր եւ կը բանէբ ։
թեան պատուիրակութեան միջոցով, որու կազմին ատեանին առջեւ պիտի կարգաց ուին շարք մբ Պետական Խաբուածը տեղի ունեցաւ սաՀմ ա ն ա -
մէջ կան նաեւ երկու Հայեր Համ աղաս ոչ (Հարու֊ գաղտնի փ ա ս տ ա թ ո ւ գ թ ե ր որոնք պիտ ի ա սլաց ո լ - գրակասԱ ՛օրէ՜նքով իսկ։*Բէթէն շորթեց լիազօրու
թիւնեան եւ Աւետ Բ ա գ ա լ ե ա ն ոչ իբրեւ Հայաս ցանեն թէ Փէթէն յ ա ե ց ա պ ա ր տ է առանց ոբ եւ է թիւնը եւ Հանրապետութիւնը մեռաւ։ \՛րկտատու–
տանի ներկայացուցիչներ, ա յ յ որպէս ոնգՀանոլբ տաբակո յ ս ի ՚՛ ^Այգ վւա ս տ ա թ ո լղթ ե բ բ աւելի բ ա ր– բան գլուխ Հանուած էր ւինծի հ. Պ *Ժանընէի Հար–
/մ ո ր Հ ր ղ ւս յ ի ն պաշտօնեաներ ։ Երկուքն ալ Հա - ձբր պիտի խօսին քան վկաներէն ո եւ է մ է կբ X Ա՛յգ ցոլցրն Հրեայ երեսփոխաններու անունները։
մակբելի Հայ երիտասարդներ ։ Տաբութիւնեանբ , փա ս տ ա թ ո լղթ ե բ բ կեն գան ի պատմ ութ իւնբ կբ Ա ենք Հրեայ երեսփոխաններ ձէինք ճանչնաբ » կբ
իբրեւ պատուիրակութեան խորՀ ր գա կան , կա րե - ներկայացնենք ։ ^ ճան չհ ա յինք մ իա յն ազգին ընտրեալները * * * Առ -
ւո բ գ ե ր կր կտտա րէ $Ա ոբՀ բգաժողովի յանձնա | ԸնգՀ * գա տախ աղբ տեղեկութ իւննեբ չտուաւ ա ո ւ մ բն ալ ա ր ձա կո ւե ց ան ք մ եր պաշտօններէն :
խումրերու աշխատանքին մէջ*. Հետաքրքրական փաստաթուղթերու է ո ւթեան մասին ։ Կբ կարծուի Այն ատեն էր ոբ նամակ մը խմբագրեցինք * նամակ
էր իր յայտարարութիւնր , Տ ունիս \ 1 ին , երրորգ թէ մ էկ մ ասր գտնուած է ա յն սնտուկին մէջ զոր մը զո՛բ կարելի չէր Հրապարակ Հանել եւ ոբ Հա -
յանձնամողովխ մէջ, յանուն քԱոբՀբգային պատ - մ առէ չա լբ ձգած էր *Լիշիէն աճապարանքով Հե - գոբգուեցալ միայն քանի մբ բարեկամներու։ Ոչ
ուի րակութեան ։ Ան քսաւ, ի միջի այլոց, <Հ.ԽոբՀր՜ ո ա ց ած ատեն Հ Հաւանական է որ լլնգՀ ՚ գատախա– թէ իբ ա ւո ւնքն ե ր կը սաՀմ անափա կո լէ ին , ա յլ
գա յ ի ն պատուիրակութիւնը ր ր աւ ամ էն ինչ թէ՛ ՚լբ կա րգա յ նաեւ քաղուածքներ Լեն գլի ո յ աբտա - պարզապէս կը ջնջուէին անՀ ատ ական եւ Հաւաքա
բ ա ր ե լա ւե լո ւ Համ ար Տ բմ պա բթ լլև 0քսի առաջարկ քին նախաբար ութեան գաղտնի վաւե բ ա գ ի բնե բէն կան աղատութ իւննեբ բ ։ իրարմէ բաժնուէ լէ ա -
ներ բ եւ թէ ուժեղացնելու բնկերային - տնաեսա– որոնք կբ պարունակէն Փէթէնի , իբ ներկայացու– ււ. աջ , Հիանբնէ ի Հ ետ ս տ ո բ ա գր ե ց ին ք բողոքագիր
կան Համագործակցութիւնը ։ Առանձնապէս կ ու - ցիչներուն եւ անգլ » կառավարութեան միջեւ փո - մը Հրեաներու գէմ սաբքուած Հալածանք սուս
ղեմ բնգգծել կա բ ե ւո բ ո ւթ ի ւե բ ա յն փաստի , որ խ ան ա կո ւած գր ո ւթ ի ւնն ե բն ու խօսակց ո ւթիւննե - առթ՜իւ ։ Վ^երջա պէ ս միջագէպ մ բ տեգի ունեցաւ
Ո ւիստ ի՛ մէջ մ տցուեցալ մողո վուբգներ ոլ Հաւա - ԲԲ X ԸնգՀ * գատախազբ աւելցուց թէ վկաներ պի էնվալիտի բակին մ էջ , \,ափօլէոնի գամբաբանին
սարութեան եւ ինքնոբոշման իրաւունքի սկղբուե– տի կանչէ նաեւ այն աքսորականներէն որոնք ^եբ– մ օտ ։ Պ ս՛ ու ււ ւ ո յ Լեգէոնի շքանշաններ կբ բաժնէ ին
քբ , այլեւ ՀամաշխաբՀային բնգՀանոլբ յարգան– մ անիա գր կո ւած էին , իբրեւ Հետեւանք Փ էթէնի ա յն ֆրանսաց ի սպաներուն որոնք կռուած էին
քԲ գ է պ ի մաբգկային ի բաւս ւ ն քներ բ եւ միւս ազա գործակցութեան եւ որոնք շատ կարեւոր յայանոլ– գեբմ ան ական Հ ամ աղգեստով ։ Ֆրանսական կուրծ
տութիւնն ե բ ը , առանց ցեղի , լեզուի , կրօնի ել սե թ ի ւնն եր պիտի բնեն ա խ բ աՀ ռ չա կ ա բ գե լա ր անն ե - քէ րու վրայ 1լեղբայբացնէին Պատուոյ Լեգէոնբ եւ
ռի խտրութեանդ ։ .բու մէջ գործուած բաբ բար ո սո ւթեանց մասին։ գերմանական Եբկաթեայ /Աաչբ ։ 1ԱորՀեցայ թէ
Եթէ Հայաստանբ պաշտօնապէս չի մասնակ - մեր խա յտ առա կո ւթեան Հ բ ա պա ր ա կա յ ի ն ն ուի բա
ցիր Ա ան Ֆրանչիսկոյի հիոզովին , ինչպէս արգէն Վերջին լուրերու Համաձայն , գա տ ա վա ր ո ւ - գ ո բծո ւմն էբ ա յ ս ։ ՚Բաշեց ի Հանեց ի իմ պատուա
գ ր ա ծ եմ , անպաշտօն կե բ պո վ Հա յերբ ներկա յ են թիւնբ ՀետղՀետէ աւելի կբ ճնշէ մ առէ շալին վբ– նշանս ։ իմ Հայրս Պատուոյ Լեգէոնբ շաՀ ած էր
եւ նկատելի կերպով կր զգացնեն իրենց գոյութիւ րայ։ Երկուշաբթի օր իբ ոտքերն ալ սկսան գոգայ պատեբաղմի գա շտին վրայ* Բանի մը օր վերջը
ն բ ։ Հայաստանբ ունի ա յ ս տ ե գ իր լաւագոյն «գ ե ս - ինչպէս ձեռքեբբ։ ք^եբթ մբ կբ գ բ է թէ երբ էռիօ կբ ձերբակալուէի ։
պանբԴ , յանձին շՀոբճ Աաբտիկեանի , որու կատա կբ խօսէր , մառէշալբ իբ երկու ձեռքեբբ տարածեց
աո.ջեւի գրասեղանին վրայ, իսկ ոտքեր բ կբ շար Գատասխանելով նախագաՀ ին Հա բցումնե -
, էռիօ պատմեց Լա վալի
րած գերբ Հայկական փբոփականտի մարգին մէջ ժակէ ին սեղանին տակէն , կարծես գաշնակ կբ րուն իր Հանգիպումբ
Հեա, 1942 Օ գ ո ս ա ո ս
արմանի է առանձին ներկայացման։ Հայ ժողո - զարնէր։ Իբ առողջական վիճակն ալ խ ա ն գ ա ր ո ւ ա ծ \2ին։
վուբգի քաղաքական գատր , սկիզբէն իոկ , ներկա էբ եւ նախագաՀ բ յայտնեց թէ թեթեւ ցնցղատա « Լավալ տեսնելով որ Գերմանիան կր կոր–
յացուեցաւ Հայ Ղ՝ատի (Հ անձնա խո ւմ բի կոգմէն պէ կբ տառապի ^ Համ աձա յն բժշկական ՚Ս՚Ր^Ի" ս բնցնէպատե բաղմ ը , եկաւ գտաւ ղիս բանա ինմ էջ ,
ճաւշոաո ւ^ծեօո&ւ Շօաւաէէշշ, որու կեգբոնբ կբ տեղեկագրին : վիզս վւաթթուեցալ եւ աւետեց թէ ազատ եմ I
գտնուի \, ի ւ Ե ո ր ք եւ ոբ յատուկ պատուի բակու - (Հետո յ , ե ր բ ֊ մ ե բժ ե ց ի իբ առաջարկները , նոբէն
թիւն գ ր կ ա ծ է Ս ուն Ֆբանչիսկօ, ե)ո րՀ րգաժողովին էռ\ափ յայտսւէաաւբիւևԱհդ ձերբակալուեցայ :
առջեւ պաշտպանելոլ Համար Հայկական պաՀանջ 11ս՚1զ վկպութիւ^Աե^
նեբ բ ։
Հա յ Գատ ի ՝ անձնա խում բբ պատրաստած էբ Պ* է"–իոյի վկայութենէն առաջ, միջագէպ մբ
բնգարձակ (Հուշագիր մբ, որուն յետոյ կցուեցաւ պատաՀեցաւx Նաբաթ օր իբրեւ վկայ լսուած էր
նախագաՀ Ո՝ *–իլսբն ի Որո շմնագիբ բ Հայաստանի Լրագրող մբ , Ուինքլէբ , տնօրէն ՀՀ Աժ անս Ա ուն - ՛Նոյն օրբ լսուեցաւ նաեւ Հազարապետ Լուս–
սաՀմաննեբու մասին , քարտէսով միասին , տպա– տիդի գործակալութեան : Արգ յ Փէթէնի փաստա– թանօ Լաքօ , երբեմն անգամ մ առէ շալի սպա յա -
գբուած առանձին ԳՐՔոյկով ։ Տ11 ւշագի բ բ ներկա - բաններբ գիտել տուին թէ ա յ ս մ արգ բ նաց իներու կո յտ ին , ո բ ըսաւ թէ %.Փէթէն կրնա յ պատասխա
յա ցոլեց ալ քքքոբՀ րգաժողովին եւ բոլոր պատուի - գործակալ է , յաճախ Պերլին գա ց ած եկած է , իր նատու ըլլալ Ֆբանսայի փլուզումին, բայց ուրիշ
բակութ իւննե բուն Մ ա քիս 7 ին ։ ինչպէս գ ր ա ծ եմ գ ո բծ ա կա լո ւթ ի ւնն ալ Հ ի թլէ բ ա կան լուր երբ կբ ներ ալ պատասխանատու են։ Ես որ եւ է բան չեմ
արգէն , ա յ գ յուշագրով Հա ք Գատի (Հանձնախում– տարածէր %%բանսայի մէջ եւն* ։ Այո ամբաստա - պարտիր իրեն , բայց կը գան՚իմ տեսնելով ոբ բոԼոբ
բբ կբ ներկայացնէ բոլոր Հայերու մի ա Հ ա մ ուռ նութիւնբ Հիմնուած էր ոստիկանական տեզեկա - մեղքերս կբ բեռցնեն գրեթէ Հարիւրամեայ ծերու
բաղձանքբ մ իա ցնե լու հ/ ո բՀրգ * Հա յաստանին գբի մբ վբայ * Վկան ներս կան չուելով, յա յտա - նիի մը վրայ։ կ՚ըսեն թէ Փէթէն ա ն գ ա մ էր «Վե–
թրքաՀայակական Հ ուլԼլւբ եւ տարագիր Հայոլ - բաբեց թէ մեգագբանքբ վեբէն վար սուտ է , թէ ղաբալոբնեբԴու կազմակերպութեան ԼԲակոլ -
թեան վերագաբձբ Հայաստան ։ իբրեւ յաւելում 5րւլ գունդ բ սողոսկած է ո ս տ ի կան ո ւթ ե ան շարքե լաբ^ ։ Բոլորովին ծիծաղելի է ա յգ ամ բաստանու–
Տուշագրին կցուած է յ հ շ քւ՚օոէւ^ ետէ^66ո ճաւօոա րուն մէջ ել կարգ մբ վ ա բ կ ա բ ե կ ի չ տեղեկագիբներ թիւնը։ Ուրիշ մառէշալ մը, Ֆրանչէ տ1էփռէ ,
Տաճ ւ՚ա՚եշյ՛՛ մեծագիր գրք™յկբ *. ոՒբոլ մէջ ա մ փ ո փ - պատրաստած : կը մտածէբ միանալ Վեղարաւորներու շաբժոլ -
ուած են նախագաՀ Ուիլսբնի նամակի բնագիբբ մ ին , որովՀ ետեւ կբ Հ աւատ ար թէ ա յ գ է մէկ մի–
Գա շնակից Գ ե ր ա գ ո յն 1Ս ոբՀ րգին՝ Հա յաստանի Ի վերջո յ կաբելի եղաւ մ ի ջ ա գ է պ բ փակել եւ ջոցը Ֆ բ անսան մաքրագործելու ; Բա յց մ առէ շա լ
սաՀմ ա ն ա գ ծ մ ան իրաւարարութեան մ ասին , նա - լսել Պ * էռիօն , որ աւելի ծերացած , յոգնած երե Փէթէն կապ չունէր այս գործին Հետդ ։
խագ՚աՀ Ուիլսբնի Ոբոշմնագիբբ, որու մէջ Հան - ւոյթ մբ ունէր եւ շատ կամաց կբ խօսէր , ձայնբ ՛Լկան ծանրապէս ամբաստանեց Լա վա լբ : Զի ՜
գ ա մ անօրէն գ ծ ո ւ ա ծ է Հա յաս տան ի սաՀմ անբ եւ բարձրացնելով, տաքնալով միայն այն ատեն երբ նա գա գա բէն վերջ ինքն ալ ձերբակալուած եւ
մեծագիր քարտէս մ բ՝ Հայաստանի սաՀմ անա - կբ վիճէր ամբաստանեալին փ սյ ււ ւո ա րա Անել Գերմանիա աքսորուած էրէ Այգ առթիւ նամակ մը
Գ&՜ով, պաշտօնապէս վաւերացուած Ուիլսբնի Հետ։ ւ^իոնի քաղաքապետբ եբկաբօբէն պարղեց գ ր ա ծ Է Փէթէնի , բ ա յց պատասխան չէ ստացած :
ստորագրութեամբ եւ Ա իացեալ \,աՀանգնեբու պե ղինագագաբին գաղտնիքներբ ։ ինք ել Պ * Տ՝անբնէ , Լսուեցաւ նաեւ մայր մը, Տիկին Անռիէթ
տական կնիքով ։ Տոլշագիբր ներկայացուած է ա– \)՝ երակ ո յտին նախագաՀ ը , մ ի շա Հ ամ աձա յն են ե– Փսիքարի , քիընանի թոռնուՀին , որ իբ 25 տարե
ՀԶ°ԲՔԲ կան գաւակը
ւ ռանձին նամ ակով մբ , ս տ ո բ ա գ ր ո ւած Հա յ ՛հատի ղած թէ մ տածում ով եւ թէ գործքով ։ կոբսնցուցած է Հիւս* Ափրիկէի մէջ,
Տանձնախում բի ատենապետ Տ ոքթ . Ա * Ալի խան - յոգնած է եւ չի կրնար կռուիլ , կ՚ըսէին ։ Ա ենք ուր կռո ւե լո ւ գրկեր է ին Փէթէնի Հրամ անով ։ <ք,Ե~
էր կա ծ եմ բողոքելու ըսաւ
եանի եւ Ա ան Ֆրան չիս կո յի պատուիրակութեան բան չէինք գիտեր։ Զ^օբականնե բո ւ ն գործն յանուն 11.000 ղոՀեբու,
քարտուղար վւաստաբան Ա ո ւբ էն Աաբո յ Լ ան ի կող ս յ Գ ՝՛ Մենք կ՝ուզէինք որ փր*լոլէր ինչ որ տ ի կին ը Հ եծ կլա ա լո վ ։ Ա եր զաւակները մեռան
կաբելի
մէ ։ Օրինակ մր Տա֊շաղրԷն ղրկուած է թուրք ժերիան էբ փբկել,– մեր ն ա ւա տ որմբ , մեր Ալ կռուելով Գերմ ան ի ո յ Համ աբ : կառավարութեան
պատուիրակութեան : , կայսրութիւնբ , իր բոլոր Հ արս տ ո ւթ իւն՜ պետ մը որ գ է ա ի մ աՀ ա ռ ա ջն որ գած էբ 11.000
էք ո րՀ րգաժողովի բնգՀանուբ քաբտուգաբու - նեբով։ Մենք էլուզէինք պաշտպանել Հանբապե - ֆրանսացի եր իտասաբգներ , ծառա յելու Համ աբ
թիւնբ եւ գրեթէ բոլոր պա տուի բ ա կութ ի ւնն երբ տութիւնը : Անաց ոբ , կացութիւնը տարբեր էբ Գերմանիոյ, չի կրնար լաւ Ֆրանսացի մը բլ/աթ :
էբ * \940ին
սիբալիր նամ ակներով պատ աս խանեցին Տ ուշագբի 1 8 7 0 ^ ։ Այն ատեն Ֆրանստն մինակ Պատուելի Պէօկնէբ , Ֆբանսայի Բողոքական
ստացմ ան մ ասին յա յտնելով , թէ իրենք պիաի Ֆբանսան իրեն Հետ ունէր իր զինակիցը Մեծն Գ ա շն ա կց ո ւթ ե ան նախագաՀ ը, յայտարարեց թէ
ներկայացնեն իրենց կառավարութեան Հայկական Բբիաանիա։ Եւ ք*ոդվէլքէ մեր տրամ ա գ ր ո ւթեան վեց անգամ Փէթէնի ներկայացած է^ ՀՀանսր ու. -
6ուշագիբ բ ։ Ամեբիկեան պատուի րակութեան կող– տակ կը գնէր Մ • ՆաՀանգներու նիւթական Հարս - շագբութիւնբ Հրաւիրելու Համար ծանրակշիռ.
մէ պատասխան նամակբ ստորագրած է արտաքին տութիւննեբբ ։ Ես կբ նախբնաբէի Հրացանի րըռ– Հարցեբու մասին՚ֆ , մասնաւորապէս ցեղային Հ»–
նախաբար Աթեթինիուս ; (Մնացեալը յ ա 2 ո ռ գ ո Վ )
Fonds A.R.A.M
ու֊իլ Ֆրանսացիներէնֆ :
ՈՃՈՃ7ՇԻ1 Հ՜օռձճ 6Ո 1925 Երկու նախագաՀնեբբ Փէթէնի անունը տուած
Ո.Շ.8. 376.286 չեն 1^40 Յունիսին ; Բայց արգէն նախարարութիւն
ւէսաօա-Րւօբհձէօա : ՏՇՒ1. 1 ^ 1 Տ Տ ^ 1 Ճ Ի 1 մբ կազմուած կ^եբեւաբ ։ Երկու նախագաՀնեբբ
Հանրապետութեան եւ չոր՜
17, 8ս« Օ&ատւատ - Բձ1ԱՏ (13տ) ն ա խ ա գա Հ ին կ՚երթան,
ա : Շ 0 8 . 15-70 - Շ. Շ. Ի. ՐՅՈՏ 1678-63 սբ միասին կբ խոբՀբգակցին ։ Փէթէն կբ յայտա -
ԲԱԺ՛ՍԵԳԻՆ.— Տար. "50, Ցաւքս. 400, Յամս. 200 ֆրանք։ բաբէ թէ պիտի չՀեռանայ Ֆրան սա յէն՛. Հ^Լա՚ւ,
ՍԽ՚օաԱ 1 ձօսէ 1945 Չորեքշաբթի 1 Օգռսստս ըսինք * ա յն ատեն թող կառավարութիւնը Հեռա -
նա յ երե սւի • ժողովին եւ երկու նախագաՀնեբուն
Հետ ւ Այգպէթէ ալ որոշուեցաւ ; Համաձայնութիւնը
* « • ՏԱՐԻ - 1§ ճաճտ « " 4467–1պւ շրջան թիւ 96 Խմբագիր՝ Շ • ՄԻՍԱ^ԵԱէւ Գիս՛ 3 Ֆր՛ կատարեալ Էր այն ատեն։ Ա ակա յն չյարգուեցաւ^ ։
ՀԼկային յայտարարութեան Համաձայն, ՀՀ,խա–
ղյբ պաբղ Էրֆ ։ Այգ մէտոցին բանա կց ութիւննե ր կը
Փ է թ է ն Ի ԴԱՏԸ կատարուէին ղինագագաբի Համար , եւ կը &ըգ "
օ
ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՀԱՐՑԸ ՆՈՐ ԳԱՂՏՆԻՔՆԵՐ ձգէին կառավարութեան մեկնումը, <Հ,մինչեւ որ
ՍԱՆ ՖՐԱՆԶԻՍԿՈՑԻ զինագտգաբը կնքուէր, մինչեւ ոբ Գերմանները
ԱկԶ
Պոռտօ Հասած Ը Է Լ ա յ ի ն * ինչ ոբ իրապէս եղաւ։
ԻՈՐՀՐԳԱԺՈէՈՎԻՆ Այս մ եկն ում ը որ պիտի փրկէր ինչ որ կարելի էք
վ՚բկել, տեղի չունեցաւ։ Գերմանները Պոռտօ Հա
սան եւ Տ ունիս 2Հ)ին երեք նախագաՀնեբբ ամօթն
Խ * Հայաստանը, որպէս այդպիսին » Ա ան ՊԻՏԻ 8Ա6ՏՆՈԻԻՆ ունեցան Պոռա ո յ է ն Հ ե ռ ա ն ա լու գեբմ ան սուիննե
տակդ ։
Ֆ բան չի ս կ ո յի Իք ոբՀ րգաժողովին մէջ ներկայ չէր, րու պաշտպանութեան
թէեւ Ուկրայինայի եւ Բելոռուս իա յի ընգունուելէ Այստեղ Պ *>էոիօ յուղումով յիշեց կրթական
վեր^, ան եւս իրաւունք պիաի ունենար ներկայ նախարարին՝ ժ՚ան Զէ յի սպանութիւնը , եւ ջեբ -
գտնուելու։ Ջէ՝* որ Խ* Հայաստանի գիրքն ալ է0 • Երկուշաբթի օբ վերջացան Փէթէնի գէմ եղած մապէս գնաՀատեց իբ Հա կառա կոր գին , $*ոռժ
Ա իութեան մէջ նոյնն է ինչ որ իՀւկրայինայինն ու վկա յութ իւեհե բ ը ։ ՎեբԼբս վկան էբ նախկին Աանտէլի Հայրենասիրութիւնը։ (յետոյ պատմեց
Պելոռ-ուսիայինր ։ Օ ուս անք , որ ապագային 1Ա * եբեսփ * ժողովրե նախագաՀ բ գ Պ • էո֊իօ , որուն 0ուլիս ւ0ի Ազգ* Ժողովին անցոլգաբձը։
Հայաստանբ եւս տեգ կր գ ր ա ւ է Միացեալ Աղգեբու յա յտա բ ա բութ իւննե բբ կ^ ամփոփենք ստորեւ
Վկայութիլններէն վերջ, Պ; ՄԵ-ՐԵՆԱՆ ԼԱՐՈՒԱԵ֊ ԷՐ ԱՐԳԷՆ •• •
բնգՀ * գա ա ա խ ա ւլբ , 1
անգամներու շարքին , որպէս գերիշխան պետոլ -
թիւն մր։ Առ այժմ ան ներկայացուած՜ է Խ * Միու Ա ոռնէ , Հարցումի մբ պատասխանելով բսաւ թէ Բայց մեքենան լա ր ո ւած էր եւ կը բանէբ ։
թեան պատուիրակութեան միջոցով, որու կազմին ատեանին առջեւ պիտի կարգաց ուին շարք մբ Պետական Խաբուածը տեղի ունեցաւ սաՀմ ա ն ա -
մէջ կան նաեւ երկու Հայեր Համ աղաս ոչ (Հարու֊ գաղտնի փ ա ս տ ա թ ո ւ գ թ ե ր որոնք պիտ ի ա սլաց ո լ - գրակասԱ ՛օրէ՜նքով իսկ։*Բէթէն շորթեց լիազօրու
թիւնեան եւ Աւետ Բ ա գ ա լ ե ա ն ոչ իբրեւ Հայաս ցանեն թէ Փէթէն յ ա ե ց ա պ ա ր տ է առանց ոբ եւ է թիւնը եւ Հանրապետութիւնը մեռաւ։ \՛րկտատու–
տանի ներկայացուցիչներ, ա յ յ որպէս ոնգՀանոլբ տաբակո յ ս ի ՚՛ ^Այգ վւա ս տ ա թ ո լղթ ե բ բ աւելի բ ա ր– բան գլուխ Հանուած էր ւինծի հ. Պ *Ժանընէի Հար–
/մ ո ր Հ ր ղ ւս յ ի ն պաշտօնեաներ ։ Երկուքն ալ Հա - ձբր պիտի խօսին քան վկաներէն ո եւ է մ է կբ X Ա՛յգ ցոլցրն Հրեայ երեսփոխաններու անունները։
մակբելի Հայ երիտասարդներ ։ Տաբութիւնեանբ , փա ս տ ա թ ո լղթ ե բ բ կեն գան ի պատմ ութ իւնբ կբ Ա ենք Հրեայ երեսփոխաններ ձէինք ճանչնաբ » կբ
իբրեւ պատուիրակութեան խորՀ ր գա կան , կա րե - ներկայացնենք ։ ^ ճան չհ ա յինք մ իա յն ազգին ընտրեալները * * * Առ -
ւո բ գ ե ր կր կտտա րէ $Ա ոբՀ բգաժողովի յանձնա | ԸնգՀ * գա տախ աղբ տեղեկութ իւննեբ չտուաւ ա ո ւ մ բն ալ ա ր ձա կո ւե ց ան ք մ եր պաշտօններէն :
խումրերու աշխատանքին մէջ*. Հետաքրքրական փաստաթուղթերու է ո ւթեան մասին ։ Կբ կարծուի Այն ատեն էր ոբ նամակ մը խմբագրեցինք * նամակ
էր իր յայտարարութիւնր , Տ ունիս \ 1 ին , երրորգ թէ մ էկ մ ասր գտնուած է ա յն սնտուկին մէջ զոր մը զո՛բ կարելի չէր Հրապարակ Հանել եւ ոբ Հա -
յանձնամողովխ մէջ, յանուն քԱոբՀբգային պատ - մ առէ չա լբ ձգած էր *Լիշիէն աճապարանքով Հե - գոբգուեցալ միայն քանի մբ բարեկամներու։ Ոչ
ուի րակութեան ։ Ան քսաւ, ի միջի այլոց, <Հ.ԽոբՀր՜ ո ա ց ած ատեն Հ Հաւանական է որ լլնգՀ ՚ գատախա– թէ իբ ա ւո ւնքն ե ր կը սաՀմ անափա կո լէ ին , ա յլ
գա յ ի ն պատուիրակութիւնը ր ր աւ ամ էն ինչ թէ՛ ՚լբ կա րգա յ նաեւ քաղուածքներ Լեն գլի ո յ աբտա - պարզապէս կը ջնջուէին անՀ ատ ական եւ Հաւաքա
բ ա ր ե լա ւե լո ւ Համ ար Տ բմ պա բթ լլև 0քսի առաջարկ քին նախաբար ութեան գաղտնի վաւե բ ա գ ի բնե բէն կան աղատութ իւննեբ բ ։ իրարմէ բաժնուէ լէ ա -
ներ բ եւ թէ ուժեղացնելու բնկերային - տնաեսա– որոնք կբ պարունակէն Փէթէնի , իբ ներկայացու– ււ. աջ , Հիանբնէ ի Հ ետ ս տ ո բ ա գր ե ց ին ք բողոքագիր
կան Համագործակցութիւնը ։ Առանձնապէս կ ու - ցիչներուն եւ անգլ » կառավարութեան միջեւ փո - մը Հրեաներու գէմ սաբքուած Հալածանք սուս
ղեմ բնգգծել կա բ ե ւո բ ո ւթ ի ւե բ ա յն փաստի , որ խ ան ա կո ւած գր ո ւթ ի ւնն ե բն ու խօսակց ո ւթիւննե - առթ՜իւ ։ Վ^երջա պէ ս միջագէպ մ բ տեգի ունեցաւ
Ո ւիստ ի՛ մէջ մ տցուեցալ մողո վուբգներ ոլ Հաւա - ԲԲ X ԸնգՀ * գատախազբ աւելցուց թէ վկաներ պի էնվալիտի բակին մ էջ , \,ափօլէոնի գամբաբանին
սարութեան եւ ինքնոբոշման իրաւունքի սկղբուե– տի կանչէ նաեւ այն աքսորականներէն որոնք ^եբ– մ օտ ։ Պ ս՛ ու ււ ւ ո յ Լեգէոնի շքանշաններ կբ բաժնէ ին
քբ , այլեւ ՀամաշխաբՀային բնգՀանոլբ յարգան– մ անիա գր կո ւած էին , իբրեւ Հետեւանք Փ էթէնի ա յն ֆրանսաց ի սպաներուն որոնք կռուած էին
քԲ գ է պ ի մաբգկային ի բաւս ւ ն քներ բ եւ միւս ազա գործակցութեան եւ որոնք շատ կարեւոր յայանոլ– գեբմ ան ական Հ ամ աղգեստով ։ Ֆրանսական կուրծ
տութիւնն ե բ ը , առանց ցեղի , լեզուի , կրօնի ել սե թ ի ւնն եր պիտի բնեն ա խ բ աՀ ռ չա կ ա բ գե լա ր անն ե - քէ րու վրայ 1լեղբայբացնէին Պատուոյ Լեգէոնբ եւ
ռի խտրութեանդ ։ .բու մէջ գործուած բաբ բար ո սո ւթեանց մասին։ գերմանական Եբկաթեայ /Աաչբ ։ 1ԱորՀեցայ թէ
Եթէ Հայաստանբ պաշտօնապէս չի մասնակ - մեր խա յտ առա կո ւթեան Հ բ ա պա ր ա կա յ ի ն ն ուի բա
ցիր Ա ան Ֆրանչիսկոյի հիոզովին , ինչպէս արգէն Վերջին լուրերու Համաձայն , գա տ ա վա ր ո ւ - գ ո բծո ւմն էբ ա յ ս ։ ՚Բաշեց ի Հանեց ի իմ պատուա
գ ր ա ծ եմ , անպաշտօն կե բ պո վ Հա յերբ ներկա յ են թիւնբ ՀետղՀետէ աւելի կբ ճնշէ մ առէ շալին վբ– նշանս ։ իմ Հայրս Պատուոյ Լեգէոնբ շաՀ ած էր
եւ նկատելի կերպով կր զգացնեն իրենց գոյութիւ րայ։ Երկուշաբթի օր իբ ոտքերն ալ սկսան գոգայ պատեբաղմի գա շտին վրայ* Բանի մը օր վերջը
ն բ ։ Հայաստանբ ունի ա յ ս տ ե գ իր լաւագոյն «գ ե ս - ինչպէս ձեռքեբբ։ ք^եբթ մբ կբ գ բ է թէ երբ էռիօ կբ ձերբակալուէի ։
պանբԴ , յանձին շՀոբճ Աաբտիկեանի , որու կատա կբ խօսէր , մառէշալբ իբ երկու ձեռքեբբ տարածեց
աո.ջեւի գրասեղանին վրայ, իսկ ոտքեր բ կբ շար Գատասխանելով նախագաՀ ին Հա բցումնե -
, էռիօ պատմեց Լա վալի
րած գերբ Հայկական փբոփականտի մարգին մէջ ժակէ ին սեղանին տակէն , կարծես գաշնակ կբ րուն իր Հանգիպումբ
Հեա, 1942 Օ գ ո ս ա ո ս
արմանի է առանձին ներկայացման։ Հայ ժողո - զարնէր։ Իբ առողջական վիճակն ալ խ ա ն գ ա ր ո ւ ա ծ \2ին։
վուբգի քաղաքական գատր , սկիզբէն իոկ , ներկա էբ եւ նախագաՀ բ յայտնեց թէ թեթեւ ցնցղատա « Լավալ տեսնելով որ Գերմանիան կր կոր–
յացուեցաւ Հայ Ղ՝ատի (Հ անձնա խո ւմ բի կոգմէն պէ կբ տառապի ^ Համ աձա յն բժշկական ՚Ս՚Ր^Ի" ս բնցնէպատե բաղմ ը , եկաւ գտաւ ղիս բանա ինմ էջ ,
ճաւշոաո ւ^ծեօո&ւ Շօաւաէէշշ, որու կեգբոնբ կբ տեղեկագրին : վիզս վւաթթուեցալ եւ աւետեց թէ ազատ եմ I
գտնուի \, ի ւ Ե ո ր ք եւ ոբ յատուկ պատուի բակու - (Հետո յ , ե ր բ ֊ մ ե բժ ե ց ի իբ առաջարկները , նոբէն
թիւն գ ր կ ա ծ է Ս ուն Ֆբանչիսկօ, ե)ո րՀ րգաժողովին էռ\ափ յայտսւէաաւբիւևԱհդ ձերբակալուեցայ :
առջեւ պաշտպանելոլ Համար Հայկական պաՀանջ 11ս՚1զ վկպութիւ^Աե^
նեբ բ ։
Հա յ Գատ ի ՝ անձնա խում բբ պատրաստած էբ Պ* է"–իոյի վկայութենէն առաջ, միջագէպ մբ
բնգարձակ (Հուշագիր մբ, որուն յետոյ կցուեցաւ պատաՀեցաւx Նաբաթ օր իբրեւ վկայ լսուած էր
նախագաՀ Ո՝ *–իլսբն ի Որո շմնագիբ բ Հայաստանի Լրագրող մբ , Ուինքլէբ , տնօրէն ՀՀ Աժ անս Ա ուն - ՛Նոյն օրբ լսուեցաւ նաեւ Հազարապետ Լուս–
սաՀմաննեբու մասին , քարտէսով միասին , տպա– տիդի գործակալութեան : Արգ յ Փէթէնի փաստա– թանօ Լաքօ , երբեմն անգամ մ առէ շալի սպա յա -
գբուած առանձին ԳՐՔոյկով ։ Տ11 ւշագի բ բ ներկա - բաններբ գիտել տուին թէ ա յ ս մ արգ բ նաց իներու կո յտ ին , ո բ ըսաւ թէ %.Փէթէն կրնա յ պատասխա
յա ցոլեց ալ քքքոբՀ րգաժողովին եւ բոլոր պատուի - գործակալ է , յաճախ Պերլին գա ց ած եկած է , իր նատու ըլլալ Ֆբանսայի փլուզումին, բայց ուրիշ
բակութ իւննե բուն Մ ա քիս 7 ին ։ ինչպէս գ ր ա ծ եմ գ ո բծ ա կա լո ւթ ի ւնն ալ Հ ի թլէ բ ա կան լուր երբ կբ ներ ալ պատասխանատու են։ Ես որ եւ է բան չեմ
արգէն , ա յ գ յուշագրով Հա ք Գատի (Հանձնախում– տարածէր %%բանսայի մէջ եւն* ։ Այո ամբաստա - պարտիր իրեն , բայց կը գան՚իմ տեսնելով ոբ բոԼոբ
բբ կբ ներկայացնէ բոլոր Հայերու մի ա Հ ա մ ուռ նութիւնբ Հիմնուած էր ոստիկանական տեզեկա - մեղքերս կբ բեռցնեն գրեթէ Հարիւրամեայ ծերու
բաղձանքբ մ իա ցնե լու հ/ ո բՀրգ * Հա յաստանին գբի մբ վբայ * Վկան ներս կան չուելով, յա յտա - նիի մը վրայ։ կ՚ըսեն թէ Փէթէն ա ն գ ա մ էր «Վե–
թրքաՀայակական Հ ուլԼլւբ եւ տարագիր Հայոլ - բաբեց թէ մեգագբանքբ վեբէն վար սուտ է , թէ ղաբալոբնեբԴու կազմակերպութեան ԼԲակոլ -
թեան վերագաբձբ Հայաստան ։ իբրեւ յաւելում 5րւլ գունդ բ սողոսկած է ո ս տ ի կան ո ւթ ե ան շարքե լաբ^ ։ Բոլորովին ծիծաղելի է ա յգ ամ բաստանու–
Տուշագրին կցուած է յ հ շ քւ՚օոէւ^ ետէ^66ո ճաւօոա րուն մէջ ել կարգ մբ վ ա բ կ ա բ ե կ ի չ տեղեկագիբներ թիւնը։ Ուրիշ մառէշալ մը, Ֆրանչէ տ1էփռէ ,
Տաճ ւ՚ա՚եշյ՛՛ մեծագիր գրք™յկբ *. ոՒբոլ մէջ ա մ փ ո փ - պատրաստած : կը մտածէբ միանալ Վեղարաւորներու շաբժոլ -
ուած են նախագաՀ Ուիլսբնի նամակի բնագիբբ մ ին , որովՀ ետեւ կբ Հ աւատ ար թէ ա յ գ է մէկ մի–
Գա շնակից Գ ե ր ա գ ո յն 1Ս ոբՀ րգին՝ Հա յաստանի Ի վերջո յ կաբելի եղաւ մ ի ջ ա գ է պ բ փակել եւ ջոցը Ֆ բ անսան մաքրագործելու ; Բա յց մ առէ շա լ
սաՀմ ա ն ա գ ծ մ ան իրաւարարութեան մ ասին , նա - լսել Պ * էռիօն , որ աւելի ծերացած , յոգնած երե Փէթէն կապ չունէր այս գործին Հետդ ։
խագ՚աՀ Ուիլսբնի Ոբոշմնագիբբ, որու մէջ Հան - ւոյթ մբ ունէր եւ շատ կամաց կբ խօսէր , ձայնբ ՛Լկան ծանրապէս ամբաստանեց Լա վա լբ : Զի ՜
գ ա մ անօրէն գ ծ ո ւ ա ծ է Հա յաս տան ի սաՀմ անբ եւ բարձրացնելով, տաքնալով միայն այն ատեն երբ նա գա գա բէն վերջ ինքն ալ ձերբակալուած եւ
մեծագիր քարտէս մ բ՝ Հայաստանի սաՀմ անա - կբ վիճէր ամբաստանեալին փ սյ ււ ւո ա րա Անել Գերմանիա աքսորուած էրէ Այգ առթիւ նամակ մը
Գ&՜ով, պաշտօնապէս վաւերացուած Ուիլսբնի Հետ։ ւ^իոնի քաղաքապետբ եբկաբօբէն պարղեց գ ր ա ծ Է Փէթէնի , բ ա յց պատասխան չէ ստացած :
ստորագրութեամբ եւ Ա իացեալ \,աՀանգնեբու պե ղինագագաբին գաղտնիքներբ ։ ինք ել Պ * Տ՝անբնէ , Լսուեցաւ նաեւ մայր մը, Տիկին Անռիէթ
տական կնիքով ։ Տոլշագիբր ներկայացուած է ա– \)՝ երակ ո յտին նախագաՀ ը , մ ի շա Հ ամ աձա յն են ե– Փսիքարի , քիընանի թոռնուՀին , որ իբ 25 տարե
ՀԶ°ԲՔԲ կան գաւակը
ւ ռանձին նամ ակով մբ , ս տ ո բ ա գ ր ո ւած Հա յ ՛հատի ղած թէ մ տածում ով եւ թէ գործքով ։ կոբսնցուցած է Հիւս* Ափրիկէի մէջ,
Տանձնախում բի ատենապետ Տ ոքթ . Ա * Ալի խան - յոգնած է եւ չի կրնար կռուիլ , կ՚ըսէին ։ Ա ենք ուր կռո ւե լո ւ գրկեր է ին Փէթէնի Հրամ անով ։ <ք,Ե~
էր կա ծ եմ բողոքելու ըսաւ
եանի եւ Ա ան Ֆրան չիս կո յի պատուիրակութեան բան չէինք գիտեր։ Զ^օբականնե բո ւ ն գործն յանուն 11.000 ղոՀեբու,
քարտուղար վւաստաբան Ա ո ւբ էն Աաբո յ Լ ան ի կող ս յ Գ ՝՛ Մենք կ՝ուզէինք որ փր*լոլէր ինչ որ տ ի կին ը Հ եծ կլա ա լո վ ։ Ա եր զաւակները մեռան
կաբելի
մէ ։ Օրինակ մր Տա֊շաղրԷն ղրկուած է թուրք ժերիան էբ փբկել,– մեր ն ա ւա տ որմբ , մեր Ալ կռուելով Գերմ ան ի ո յ Համ աբ : կառավարութեան
պատուիրակութեան : , կայսրութիւնբ , իր բոլոր Հ արս տ ո ւթ իւն՜ պետ մը որ գ է ա ի մ աՀ ա ռ ա ջն որ գած էբ 11.000
էք ո րՀ րգաժողովի բնգՀանուբ քաբտուգաբու - նեբով։ Մենք էլուզէինք պաշտպանել Հանբապե - ֆրանսացի եր իտասաբգներ , ծառա յելու Համ աբ
թիւնբ եւ գրեթէ բոլոր պա տուի բ ա կութ ի ւնն երբ տութիւնը : Անաց ոբ , կացութիւնը տարբեր էբ Գերմանիոյ, չի կրնար լաւ Ֆրանսացի մը բլ/աթ :
էբ * \940ին
սիբալիր նամ ակներով պատ աս խանեցին Տ ուշագբի 1 8 7 0 ^ ։ Այն ատեն Ֆրանստն մինակ Պատուելի Պէօկնէբ , Ֆբանսայի Բողոքական
ստացմ ան մ ասին յա յտնելով , թէ իրենք պիաի Ֆբանսան իրեն Հետ ունէր իր զինակիցը Մեծն Գ ա շն ա կց ո ւթ ե ան նախագաՀ ը, յայտարարեց թէ
ներկայացնեն իրենց կառավարութեան Հայկական Բբիաանիա։ Եւ ք*ոդվէլքէ մեր տրամ ա գ ր ո ւթեան վեց անգամ Փէթէնի ներկայացած է^ ՀՀանսր ու. -
6ուշագիբ բ ։ Ամեբիկեան պատուի րակութեան կող– տակ կը գնէր Մ • ՆաՀանգներու նիւթական Հարս - շագբութիւնբ Հրաւիրելու Համար ծանրակշիռ.
մէ պատասխան նամակբ ստորագրած է արտաքին տութիւննեբբ ։ Ես կբ նախբնաբէի Հրացանի րըռ– Հարցեբու մասին՚ֆ , մասնաւորապէս ցեղային Հ»–
նախաբար Աթեթինիուս ; (Մնացեալը յ ա 2 ո ռ գ ո Վ )
Fonds A.R.A.M