Page 79 - ARM_19-1945_02

8ԱՌԱՋ 3

ՊսՏՍ՜ՈԻԹ&սն ԱՆԿԻԻՆԱԴԱՐՅԸ ՄԱՅԻՍ 2 8 ՝ հ– ՀԱՑ, Տ Ա ՛ Ն Ի Գ Ր Ա Կ Ա ս Ո Ի Թ Ի Ի ՚ ն

ԱՐՁԱՆ ԱԲՈՎ-ԵԱՆհՆ

Պողսլաաէ ջիղ* աննկուն հոգեկան կորով 1լու–

զէր ա յ գ սե՛ւ օրերուն , Հանրային աշիւաաանք եւ Երբ նայում ե մ մ ե ր աշխարհի Մասիս սարին,
բու - Ասկն անգամ երր Աայաւմ ե մ մեր աշխարհին,
ժողովուրդի մր գո յութեան լեոնանմ ան ծան պատիւ Աղգերու մէջ, կարեւոր դէպքեր եւ թուական­ ՝Ի^.զ ե մ յ ի շ ո ւ մ , ± ՚ ո կ ա ր օ ա ն ե մ ե ս 1 ւ ծ կ ե կ ո ւ մ ,
անոնք մէջ կ՝աԲ ՜ ՛ք՛ո է լ ո բ ո ւ ս ս ա Է ս ի ր տ ս ս գ ո ւ մ :
թէլնր ուսերուն վրայ տանելու Համար։ Ի ներ կան , որոնք իրենց պատմութեան ԱսԷն անգամ, երր հայեացքս Մասիս սարին՝
մէջ կր մնայ
մեր երէց քերունգին , կարելի է ԱԱել֊ թէ, ձանագրուին ոսկետառ - որոնում ու չի գտնում սուրր կատարին,
թ՜ ս ւ մ է ր-է ա յ ն վ ա ր դ ա գ ո յ ն ա ս պ ն ե ս ո ր դ հ ւ ւ
ունեցան երկուքն ալ : . Աայիս 282> ալ մեր պատմ ութեան ք՚արսրաԱում է լաԱջերն ի ՛վեր :

Ոստում մ ր ըրէք, մ օտաւորապէ ս երեք տաս - ա յգ արձանագրութիւնը ; Ամէն անգամ, երբ ա յ ն պայ ծառ ամպն է կ^րչում7
օրերը։ Բառ երբ Արագն է նայում լերանն Է լ հաււաչում,
նեակ տարիներ ետ եւ ապրեցէք ույգ Եթէ ուղէինք Մայիս 2Տի վերլուծումը ընել, 1 ՚ւձ թ - լ ո լ մ է թ-է ս ո ւ ր բ լերան ա ն դ ո ւ ն դ ն ո ւ ծոր
Ք ո Ս՛ե ծ ս ր տ ի խ ո ց ե ր ն ե ն խ ո ր :
Գ՚ոէք կացութիւնը պատկերացնելու ։ կարելի էր քանի մր բառի մէջ ամփոփել անոր ի–

Հայութեան կկսր անապատներու փ ուսին մկջ մ՛աստը * լ՛իաբերէ ի վեր ան՝֊, ա յրենիք Հայ ժ ողո­

մ Ո խիր ղաոնա լու վրա յ ։ Գամ ոկլեան սուր ին պ է ս վս ւր զ ր կրցաւ իր ջանքերով, ստեղծել թէեւ սաՀ–

մեր գլխին կաթուած , Հին կտակարանի տարիքը մանափակ , բայց իր նախնիքի Հողերու մասի մը

ունեցող բնակավայրէ մը վերջնականապէս արմ ա– վրայ Հայրենիք մը»։

տաիյիլ ըլլալու վտանգը , ոբովՀետեւ , Նա յրա֊գո յն Հայրենիքի գաղափարը որ մինչ այգ կը մնար

Ասիոյ տափաստաններէն եկած ռազմիկ, մոնկիլա­ նպատակ մը, այգ թուականին էր միայն որ կր (Ա• կ ա ր օ տ ո վ ա մ է ն ա ն գ ա մ , — բ ա յ ց ց ն ծ ա գ ի ն —

ծին ցեղ մը Հաւներ էր Փոքր Ասիոյ յուռթի գաշ– գտնէր իր վերջնական լուծումը։ Ժողովուրդի մը Ե ր ր ն ա յ ո ւ մ ե մ մ ե ր ա շ խ ա ր հ ի ն , Ս ՜ ա ս ի ս ս ա ր ի ն ,

տերուն եւ կ՛ո լզէր տուն տեղ ր լ է ա լ 1 • - ՚* ապրելու ամ ենա կենսական պա յմ աններն են ան - ք ՚ ՛ ո ւ մ է ր - է Մ ա ս ի ս լ ե ւ ւ ն է ք ե գ ա շ խ ա ր հ ո ւ մ

Հեռաւոր սաՀմաններու վրայ սուրի ուԱ ՛վ շուշտ Հայրենիքն ու սեփական լեզուն ; ՜ք ՚ ր հ ւ ա ր ձ ա ն * վ ե ր բ ա ր ձ ր ա ց ն ո ւ մ :
նաՀ ան ջած |ր
տնկուած յաղթական մաՀիկը, Ո՚-նէինք այգ մ եծ ա ս քան չ լեզուն եւ անոր շր– 8ՈՎՀ- ՇԻՐԱԶ
աղղեբր կա ր–
ՀետղՀետէ եւ Հպատակ քրիստոնեայ էո1֊օ^ը : Մնացեր նորՀիւ էր որ մենք ալ կրցանք ազատութեան եւ

զով թօթափած էին բռնութեան Հ ա յ բեն իքի բարձր եւ ամենասուրբ գաղափար ր
-
էինք մենք՝ Հայերս, որ աններելի՛ մեղք ֊*երշ*֊ւչել մեր ժողովուրդին ։ ՄԱՑԻՍ 28 ե հ ԹՈՒՐԱՆ

փոիսանակ սովորական Համ բե րոլթեամ բ երկարե­ Պատրաստուած էր գետինը , կը մնար ի րա

լու մեր վիղը գանակին , սկսեր էինք քրթմն՛՛ջել ե% , գո րծումը։ • • » Համ ա իժ ո լրանա կան շարժումը իբ է ո ւ -

ե ր բեմն ձեռք բարձրացնել գաՀ իճ ին վ ր՛11 յ ՝ Շէնք ի մ ը կառուցմ ան Համ ար ինչ գեր որ կը թեամբ Հակառուսական շարժում մըն էր եւ այգ–

կատարէ Հ իմքը նո յնն է Ա ա յիս 28/* , մ եր Հայրե– ոլէս ալ կը մնայ։ Ս աո ամբ մըն ալ Պարսկաստանի

Հագար պատճառ փնտռեցէք , բացատրելու մ ;ր նիքի ստեղծման Համ ար : Այդ թ ո ւա կան ը Հ իմնա– գէմ է , նկատի առնելով Հիւսիսային Պարսկաս -

եւ թուրքերու յա ր արեր ո ւթեան ց լարում ր : Բո չ ո - քարն եղաւ Հայրենիքին : Ոչ ոք կրնայ ուրանալ " աան ի ազդա բնակչո ւթեան կազմ ը ։ Ո՛– ամ էնէն

րին խոբքր նոյնն է, եւ պարղ։ Մ ե ր հ ա լ ե ր ո ւ ն վո– կամ անտեսել այգ պատմական փաստը։ Հայրե - փոքր չափով ՀակաՀայկական է թուական Համե­

րայ, կամ"մենք պէաք է մնայինք, կ ա մ իրենք : նիքի գաղափար ին մ արմնացումն է այդ անջնջելի մատութեամբ : // ա կա յն Հա յաստանը աշխարՀ ա -

Ուրեմն , տեսնելով որ , մինչ ա յդ եղած ջաի՜ թուականը % գրական բերումով Հ ամ ա թ ո ւր տնական աչխարՀր

գերբ չէին կրցած արմատական լուծում մր բերեք , Եւ Հայ ժողովուրգր կրցաւ գնաՀ ատել այդ Թուրքիա յէն բաժնող 1ԱՈ ա ջ ի Ո դՈՆ1էն Է , ու Հեաե–
ւձ/բաբ՝ ե ն թ ա կ ա յ ա ռ ա ջ ի ն ճ ա ր ո ւ ա ծ ի ն ։
Թո ւրքե րր յարմար ժամանակին կը սպասէ իւ. , ղ էպքր ։ Ոչ մ իա յն մ ենք ա յլ նո յնիսկ օտար պե -

վերջնական Հ ա չո ւե յա ր գար ր տեսնելու ; տ ոէ֊թիւննե ր ։ Ա յգ թուականին էր մեր ան կա խո ւ ֊ Ա յԱօր 1 944ի մ ա յիոին , Թուրքիս յ մա յրաքա -

Աէրայէվո յի մէջ արձակուած գնդակով մր թե ան ճանաչում ը առաջին իոկ առթիւ՝ Թուրքին զ-՜ՔԸ նորէն յուղման մատնուած է Համաթուրա -
կողմէ ։ Առաջին
այգ առիթր ներկայացաւ։ Իրենցն էր ուժն ու պե­ անգամն էր Հայ ժողովուրդի դա­ նական շարժման Հետեւանքով։ Այսօր , նորէն Գեր­

տս ւթիւնր, իոկ մենք՝ անղկն եւ պա ռա կտուած , րաւոր պատմութեան մէջ, անկախութեան , Հայ - մանիան կեցաձ~ է այգ շարժման ետեւ, եւ Հար -

վեց գար ստրկութեան ժանգր Հոգիներուն մէջ։ րենիքի , պետականութեան իրագործում ր : ուածը ուղղուած է քՍորՀ * Մ իութեան դէմ ։ Մէկ

Ու , Քաչեցին դանակը ։ Երբ ա յժմ՝ քսանրեոթր տարի վերջ, կյուղենք տա րբե րութեամ բ սակա յն ։ Այսօր թուրք կառա -

Մեր պատմութեան մէջ նման Հարուած ստա­ իոօսիլ Հայրենիքի մասին , առանց կիրքի եւ յետին վա բութիւն ր շարժման ղեկավարները կր բանտար­

ցած չէիսՔ՛՝ Թուրքիան փրկուեցաւ Հայերէ.;, նպատակներու , անկարելի է չ յ ի չ ե լ այգ ազգային կէ , կը Հալածէ , եւ նախագաՀ ք-սմէթի բերնով կը

բա յց–, որպէսզի յաղթ անակր կատարեալ ԲէէաՐ» մեծ տօնը որ ոչ մէկ Հոսանքի մենաշնորՀն է , այլ յսքյտարարէ թէ թուրանականութիւնը չարիք մրն

ռուսական բանակներու ետեւ ապաստանած Հայու­ բուն իսկ հայ ժողովոլրղին սեփականութիւնը ; է Թուրքիս յ Համ ար , թէ ուրիշ երկիրներ գրաւե­

թեան մնացորդ մասր եւս Հող իջեցնելու էր։ Գէսլ– « Յառաջ »ի մէջ անցեալներս (թիւ 2 8 ) կար­ լու ձգտում ր Թուրքիո յ բաժանման պատճառ պիտի

քեբոլ դժբախտ դասաւոբումո էէ , ռուսական վիթ­ դացինք՝ ՀձԱղգոլ պատգամ մը» , ամփոփումը Հ* դառնայ , թէ Թուրքիան 1ՍորՀ, Միութեան բարե­

խարի բանակը կր լքէր կովկասեան ճակատը, տուն 3* Գ* Եգիպտոսի Շրջ* Ժողովին կամն է, եւ Հետեւաբար թ ո յ լ չ՛գիտի աա յ որ ցե–

վերադառնալու , նե ր քին վէճերր կարգագրէ \ որոշոլ մնե բու ԴֆՀֆ(աչտ քաղաքականութիւն մ ը ո րդեգրուի ;
.լ•.•Հնակձմհ մ՜ա&Խրուն։ Ի՞նչ կ՚ըսէր այգ պատգամը*
Համ ար , առանց մ տ աՀ ո գո ւե լո ւ թէ ս աՀ մ անին - հէորՀ • Ա իութեան յադթա կան ուժի ներկա յու»

•հետեւաբար ռազմադաշտին վրայ, փոքր ժողո­ - << Կազմակերպութիւնը պաՀած է իր ընդՀա– թ ի *–նը քաղաքա կան չ ա ա ո լժեղ Հ ա րկագ ր անք մըն

վուրդ մը գերեզման իջնելու վտանգին տակ էրէ նուր գիծը եւ կր շարունակէ պաՀել։ Հեռու վար­ է , ո րպէսզի մ եր օրերու Թուրքիան ա յս լեզուն

Թշնամ ին , յ ա զթան ա կո վ գինովցած , ո ւրա - դապետական մտաՀոգոլթիլններէ , գերագոյն մը– գործածէ ։

խութեան կանչերու մ Է ջ յառաջ կր քալէր : Փաստ տաՀ ոգութ իւն ունենալ Հայրենիքի բարօրութիւ­ 1 9 1 8 ^ քաղաքական մեծ ճգնաժամի օրերուն,

է, այգ ճակատագրական օրերուն, դրացիներու նը միայն , Հաւատարիմ ոգիով եւ աջակից կա­ երբ պզտիկ ազգերը կը ճզմուէին կայսերապաշտ

վերաբերմունքն ալ բարեացակամ չէր * Միս-մի - րելի բոլոր միջոցներով , նիւթական եւ բաբո յա– բանակներու անողոք Հարուածներուն տակ , երբ

նակ , գաղթականներով խճողուած , մերկ , անօթի– կան : • • մեծ Ո՚ուսաստանի ծա յրագաւառները անտէր էին

ծարաւ, մաՀր մեր աչքին առջեւ, ստիպուած էինք « • * * ծ*– ա յգ բո չո ր ր՝ ա յն խորին Հաւատքով , եւ զուրկ զօ ր ա բան ա կն ե ր է , թրքական ուժեր ը էր–

ամէն կերպով դէմ գնել, ու ին ր ամիս , ափ մը քա­ թէ պիտի Հնչէ վերջապէս արդարութեան ժամը եւ գրումն ու Վանր , Ա ուշն ու եքնուսը , Բասենն ու

ջեր , զարնելով՝ քաշուելով, քաշուելովն ղարնե - Հնարաւո բութիւն պիտի արուի Հա յբ ենա զրկուած Ալտ շկե բ տ ր վերա գրաւելէ յետ ո յ՝ Հասած էին Ա–

լով, անպատմելի Հերոսական դրուագներով զան֊ Հայութեան , իր Հայրենիքը Համախմբուելու, բրռ– րաքսի ափին, Արագածի ստորոտներր եւ Լոռիի

դազեցոլցին թշնամ իի յ ա ռա ջխ ա զա ց ո ւմ ր , մինչեւ, նա գրաւուած ի ո ա ւո ւն քն ե ր ո լ վերականգնում ով ել ձորերր ։ Հայ ժողովուրդն իր Հայրենական սլա ա ե–

անոնք մօտեռան է^միած՜նի պատերոլն ։ Վերջին Հայր՝ իր Հայրենիքին վերադարձնելով , ինչպէս րազմ ին մ էջ մ ինակ էր թրքական բանակներուն

էեամշ Հնչած– Էր։ Վա՛՛յ մեզի, եթէ թուրքերը հաս­ Հայրենի Հողը՝ Հայ ուն» ։ գէմ : /հո՛ ս ա ււ ա ան ր քաղաքացիական պատերազմի

նեին Բագու. ել աւելի վեր, մեր վրա յէն անցնելով, Բոլորիս ալ մտաՀոգութիւնր նոյնն է եւ կը թատերաբեմ մը դարձած էր։ քեուսասաանի եւ՜ Հա­

ճզմելով։ Ապրիլեան Եզեռնի չր^ազի&ՀԼ փա զո ւահ՛ մնայ : Ամ էն մէկս կհուզենք բաժնէ լ այդ մտաՀ ո - յաստան ի մ իջել կա յ ին Վրաստան , Ազբբէ յ Լ \ ա ս 1

զ՝ ֊Աար ։ զու թիւնր եւ բերել մեր աջակցութիւնը, միշտ նը– Հիւսիսային կովկասր եւ Ուկրանիոյ մէկ մասր, ո–

կաահլով ժողովուրդի եւ Հայրենիքի շաՀը իբր մեր րոնք ուր ի շ Հ ո սան քով ել քաղաքական կեանքով

Ցանկ արծ, գանակր ոսկորին Հասաւ Տալին գերագոյն նպատակը : 1լ ընթանային , ու Հայ ՚եոգովուբգը կ՝ամփոփուէր

ազդեցոլթեան տակ ցնցուեցալ Հայ –^ոզովո՚–բդը ՝• Մասիսի եւ Արագածի լանջեբուն տակ , բոլորովին

Վիրաւոր , արիւնաքամ , գերմարդկային ճիգով մը Այսօր աւելի քա՛ն երբեք, անՀ բաժեշտ ութ իւ– կտրուած դաշնակից պետ ո ւթ ի ւնն եր ո ւ օժանդա -

ո ՛ոքի կան գնեց աւ ամբող^ութեամբ , առանց տա - նը կր զգանք բո լո ր ո ւե լո ւ նո յն նպատակին շուրջ , կութենէն ։

րիքի * սեռի , դաւանանքի խտրութեան , եւ Աար ֊ առաջնո րդուելով մ եր ժողովուրդի գերագո յն շա­ Ա յս դաժան օ բեր ուն Հ ամ ա թո լրանա կան ա լի­
հերէն, ի իսնդիր մր վերջնական
գարապատի , Վարաքիլիսէի մէջ, զարկաւ ու զար­ ազգային դատի քը իր առաջին թափով կր խուժէր Հայկական գա­
–ծման Հ
նուեցաւ, իւրաքանչիւր կողմը դիմաց ինը ո չնչա - ւառներէն ներս ու 1լ ո ւզէ ր փշրել , վե ր ջն ական ա -

ցնելոլ ղարՀ ոլրելի վճռական ութեամբ ։ Թուր ք ՆԵՐՍԷՍ պէս մէջտեղէն վերցնել Հայկական երկիրը, որ

Հրամանատարութիւնը այս յամառ եւ յանդուգն սեպ ի պէս ցցուած էր թո լրանա կան ճանապաբՀ ին

գիմ ագրո ւթենէն ապշած , որոշեց ստորագրե լ թեամբ , եւ Փարիզի մօաիկ արուարձանի մը վայել վրայ :

Պաթումի դաշնագիբր ։ երկաթուղիով : Պատմ ական այդ օրերուն Մ երձաւո ր Արեւելքի

Հա յաստան ր կը ճանչցուէր իբրեւ պետութիւն , Անզ ամ մ ր , Թուրանի ղա ս ա կան ճամ բան բա­ րա խա ր կ՚որոշուէր : Ո՛֊ Հա յոլթիլն ր , թէեւ ար­

տաս ն ր մէկ Հազար քառ* վ"/՛/" մ ե թ ր տարածու ֊ նային , եւ պաաե րազմ ր ուրիշ ելք առնէր , Թուր - կար ու արիւնլուայ , քաջութեամբ իր ճակատա -

Ք^ՍԼՀ այսքանն ալ պիտի չթոյլատրէին ։ Բաբե - գրին աէրր Հանդիսացաւ , մ աՀ ր նախընտրեց քան

բախ տա բար , մէկ ան զամ ո ւան Համ ար ժամ անակր ստրկութիւնր ել գերագոյն ճիգով մը նետուեցաւ

I1 ս կ այնտեղ կ ո վկա ս ո ւմ զ ո յո ւ թ ի ւն ունի ԽորՀրր– օգնութեան Հասաւ մեղի : Հայոց ազատագրական մեծագոյն ճակատամարտ -
դա յին Հա յաստան ր իր 1 ուկէս մ իլիոն Հա յու -
ներուն մէչ–, 1 9 1 8 ^ մայիս 2 4 - մայիս 21 յլ Աար -

թե ամ բ * իր մ շակութա յին բազմ աթիւ Հ աստատ ու­ Ը լ լ ա լ ո լ ՜7֊– չոԼԼալոլ֊ 1**սգէր Էբ ։ տ ա ր ա պ ա ա ի , ՛Հա բաքի լիս է ի ել Արար ան ի փոթոր­

թի ւննե րով , իր ութի չափ բարձրագոյն դպրոցնե­ Առանց Մ այիս 2,8ին , առանց այս փ առա ւո՛ ր կալի ճակատ ամ արաներով Հ րգեՀո ւած էր Հա յոց
լուծ­
րով , գիտութեանց Ակագեմ իա յով , թատբոննե - անկիւնաղարձին , չեմ գիտեր , ինչպէս պիտի շի - աշխարՀ ր , իսկ Հայ ժոզովուրդը ազգովին Հա յ րե­

րով, թանգարաններով եւ մի քանի Հ Սէր իւր գոր­ ուէր այդ խնդիրը ։ Ե՛– իսչաէ՚ս , ո՛ւր պիտի նական պատերազմի մէջ էր։

ծարաններով։ Այնտեղ, Թուրքը, ՝ք–ուրգը եւ Հայր նէ ինք ներկա յ քԱ որՀ բղա յին Հա յաստան ը ։ Պատմութիւնր, կորսեն, իր ճակատագրին տէր

միասին են ապրում , "իըով եղբայրաբար ։֊ Ե լ Մ այիս 28հ» անՀ ատի մը , կուսակցութեան մը կանգնոզնե ր ր չի տրորեր ։ Այդպէս ալ եգաւ ։ Ապ­
Թուրք ու վ-ուրդ մանուկներ" զո֊
Հայերէն են խօսում , գործր չէ , այլ, Հա յ ժողովուրդի Հաւաքական րելու եր կա թէ կամ քով Հայ բանակները յ ա զթ ա -

Հայերէն սովորում * *» Հաբերութեան արդիւնքն է ։ է$ իշեցէք ա յ դ օրերու կան դուրս կուգա յին Աարտարապատի եւ Վաբաքի֊

Եւ Հեռու չէ թերեւս այն օրը երբ այղ Հա - բոլորիս անխ առն , խենդեցնող ուրախութիւնը : էիոէի աբիւնաՀեղ կռիւէն, մայիս 26ին եւ 27ին ,

յաստանին պիտի կցուին Թ ր քաՀ ա յա ս ա ան ի գա - հյօ՚սք չէր։ Վեց ղաբու ստրկութենէն վերջ, կրկին թոլրանական ալիքր իր ճամբան կլչ չեոէբ ո լ Հ ա–

ւառները եւ ԹրքաՀայր պիտի ունենա յ իր սեփա­ պետութիւն կ՚ունենայինք , վախարէնր արիւնի ծով յութ իւնը Ա ասիսի ու Արագածի շուքին տակ , Ա֊

կան Հայրենիքը* * * ԱՀա այգ ժամանակ է, որ Ար­ մ ը տալով ։ բարաաեան աշխաբՀին մէջ, երկար դարերէ վերք

դարութիւնը եւ խաղաղութիւնը միմիանց Հետ Ո՛ր անկիւնէն ալ դիտենք, Աայիս 28հ* արժա­ Հիմ օո կր դնէր առաջին Հայկական Հանրապետու­

կը Համբուբուին եւ խաղաղութեան Հրեշտակը իր նի է Համազգային յարգանքի : Ե՛֊ բան մրն ալ ա– թեան , որպէս յաւիտենական մեծագործութիւն

Ք՚եձ֊եւբը կ,ը տարածէ աշխարհի վրայ։ ւելի ։ Հ ա յ ո 3 աԳԳէ քաղաքական կենս ունակս ւթեան ։

ԱՐՍԷՆ ՝ԲԱՀԱՆԱ8 ՀՐԱՆՏ ԱԿՈՆԱ6ԵԱՆ (1944) ԱԶԳԱԿ

Fonds A.R.A.M