Page 25 - ARM_19-1945_02
P. 25
ւտ ր & ա ա օ ւ ա ւ ա տ ո ա ա * Թ ւ ա տ ա օ բ տ ՊԱՏԵՐԱԶՄ
Փօռճձ տռ 1 9 2 5 ՅաոթաճակԱեք
Տ.Շ.Տ. 376.286
1 7 , » Ա 6 Օ&աշտատ - (13 ) րուա ճակատներու Ա վքա)
1*1. : 0 0 8 . 15-70 - 0. Շ. Բ. Բւատ 1 6 7 8 - 6 3 ^՝Ւսէ կարմիր բանակը Պերլին կը մանէր , միւս
դաշնակից բանակներն ալ իրենց կարգին յա^ո*֊
Աօէձւ 2 4 1945 Ե ր ե ք շ ա բ թ ի 24 Ապրիլ զութիւննեբ կը շաՀէին։ Այսպէս , Փռա^աԿԱ1՛*
զ օ ր ք ը Գանուբն անցնելով 6 0 քէէո^ եթ րի յ\
Ժ Զ – Տ Ա Ր Ի - 16» ձ ո ո & « " 4 3 8 5 - Ն ո ր շրջան թ ի ւ 14 Խմբագիր՝ Շ • ՄԻՍԱՔԵԱ՚ե Գին՝ 3 Ֆր– Հա սա ւ ՀԼոՀփցերիոյ սաՀ մտնագլուխը , նաեւ գրա–՜
ւեց Հյթութկարտըգ Ֆրիպուրկը եւ Աէկմաբինկէ–
նը (աւոեն մը այս քաղաքին մէջ արգելափակուե–
ԿԱՐՄԻՐ ՐԱՆԱԿԸ ՊԵՐԼԻՆ ՄՏԱՒ ցաւ Փէթէս , իր շքախումբին Հետ) : ֆրանսացիներ
բը գրաւեցին նաեւ ԼուտփիկսՀաֆէնը , ՝ք՝ոնսթան
ցա յԿ լիճին Հ իւս իս-արեւմտեան կոգմը : - >
Ա մ ՛ ե ր ի կ ա ց ի ն ե ր ը Հազիւ 10 քիլոմեթր ձձռու են
քիու-ւեբէն է եւ կը լսեն ռուսական Հրասայլերուն
ԱԱպայմաԱ աԱձԱատո՚ս՝ պիտի ըըան, թէ պիտի դիմատհԱ ձայնը : քիու սական եւ գա շնա կից բանակներս ւն
միացումը պիտի ծանոյ֊ցուի Հաւաքաբար ^ բբի*՛
անցեալ ջորդէ հրոսակային կռիւը; Արդէն իսկ անհամար ա ան ա կան , ամ երիկեան եւ խո րՀ րգա յին կառավա
« ճակատ՜ագրական օրեր» , կ՚ըսէինք րութեանց կողմէ , իբրեւ յայտաբաբութիւն Աիաց
չարթու : Եւ ահաւասիկ անխուսափելի ելքը , գերման զօրամասեր կը խուժեն ղէպի հարաւ, Պա– եալ Ազգե ր ո ւ : ՚իաշնակից սպարապետութիւնը
կսրմիր բանակը Պերլին մտաւ, կիրակի օր, առա– ՛Լարիս յ միջնա բեըդյէ» : պաշտօնապէս կը Հերքէ այն լուրը թէ ամերիկացի
1ին առթիլ գրաւելով 16 արուարձաններ : Փարիզի Գերման գործակալութեան մէկ զեկոյցին Հա–՛ զօր • Ս իմ սընի զրաՀապատ զօբամ ասերը Փոցտամ ի
թել թերը, որ չեն հրաաարակուիր երկուշաբթի օ– մաձայն , Տօքթ • Կէօպէլս , որ քարոզութեանց նա–* շրջակաները Հասած էի" Աարէլ 1 ՚^է՚ե՝ 1 Ր մսյ ռ <Քաձ"
րերը, երէկ լոյս տեսան բացառաբար , ծանուցա խաբարութեան հետ կը վարէ նաեւ Պերլինի պաշտ" ուեցան գ իբրեւ Հետեւանք Գաշնակիցնեբու միջել
նելու համար այս գղրգագին դէպքը։ պանութեան գործը, կիրակի օր իր վերջին հրա կնքուած պա յմ անագրութեան մ ը որուն Համ ա–
Գերմանիոյ մայբաքաղաքին անկումով , ան հանգները տուած է քաղաքին բնակիչներուն : Ահա ձայն Պերլինի գրաւում ր վեբապաՀուած էր քհուսե*
գամ մը եւս կր հաստատուի թէ որ եւ է գիկտաա գլխաւոր մասերը՛ ր.,ւն: ՝ ,\ ՝^13
տուբա , այս կամ այն բռնաբարոյ լուծը չի կրնար « Եթէ գրգ^ի^ներ , մասնաւո րապէս կամ " ՚ ֊ ր ի չ
երկար տեւել , ստրկացնելով իր իսկ ժողովուրդը : ոճրագործ տարրեր փորձեն անկարգութիւններ յա Ք Ա Ն հ Մ Ը ՏՈՂՈՎ.
Տակաւին առիթ կ՛՚ունենանք խօսելու այս մա րուցանել կամ ջ ք ատեք ժողովուրդին դիմադրու՛
սին։ Առ այժմ ամփոփենք օրուան լուրերը , որպէս թիւնը ճերմակ դրօշ պարզելով, կամ վատութիւն Խ– ՄԻՈՒԹԻՒՆԸ ԵՒ ՎԱՐՇԱՒԱՅԻ ԼԵՀԱԿԱՆ
զի ընթերցողները կարենան դատել այս պատմա ցուցնելով, պէտք է անմիջապէս ձերբակալուին : ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԻՒՆԸ բարեկամութեան եւ փոխա֊
կան դէպքին իմաստը, միջազգային կացութեան եւ Կամ վերջնապէս ղվնասելոլ անկարող–» վիճակի մը գարձ օգնութեան դաշնագիր մ ը կնքեցին քսան
մանաւանդ պատերազմի վախճանին տեսակէտով։ վերածուին : Ամէն Պերլինցի պատասխանատու է տարուան Համար , անմիջապէս գործադրելի ;. Ա*ա–՝՝
՚ԲԱՂԱ-ԲԸ ԿԸ ՎԱՌԷՐ, իր բնակարանին , իր յարկաբաժնին : Այն շէնքերը ռէշալ Աթալին այս աո թիւ Հացկերոյթ մը տալովդ
ԵՐԲ ԿԱՐՄԻՐ ԶՕՐ-ԲԸ ՆԵՐԱ
ՄՏԱՒ ուր ճերմակ դրօշներ պիտի երեւան , ոչ օգնութիւն , ըսաւ թէ գաշնագիրը պատմական նշանակութիւն
ոչ ալ պաշտպանութիւն պէտք է սպասեն հասարա ունի , եւ Հարթելով բոլոր թիւր իմացութիւն նեբբ ^
Կիրակի օր , կարմիր բանակը սրընթաց յառաի կութենէն որ , ընդհակառակն , անոնց բնակիչնե կը վերաՀ աստատէ երկու ե ր կի րնե բո ւն Հ ին աւուրց
խաղացոլթեամբ մտաւ Պերլինի կեդրոնը , ել ընղ րուն հանդէպ պէտք է վարուի այնպէս ինչպէս մ տեր մ ութի նը :
հանուր կարծիքը այն էր թէ մայրաքաղաքին ան 3"յՏ ՚ " ո լ ի ՚1 երը : Կուսակցութեան տեղական պա ԳՐՕՇԻ ՏԱԿ ԿԱՆԽՈՒԵՑԱՆ 1 9 4 0 ^ , 1941 ^ եւ
կումը ժամերու խնդիր է ։ Գէպքերր իրարու կը տասխանատուն պէտք է անողորմ խստութիւն 1 9 4 2 ^ զօրադասերը, (ծնած 1920 Յունվ. 1 էն 1 9 2 2
յաիրգէին սրընթաց , ել երկուշաբթի առտու կա" ցո՚–ցնէ : ՛Բազա քացի բնակչոլթիւնը պէտք է կուրօ Դեկտեմբեր 31 ) ւ Ասոնք որ ամուսնացած են եւ
նոլխ Մ ոսկուայի զեկո յցը կը ծանուցանէր թէ րէն հնազանդի քաղաքային ել զինուորական իշխա առ նուաղն մէկ զաւակ ունին ^ սկզբունքով պիտի
խորհրդային զօրքը գրաւած է Պերլինի 16 ար նութեանց տալիք հրահանգներուն : Ոչ ոք պէտք է մ անեն յա^ո րգ զօրագունդին մ էջ * բա յց եթէ կհու
ուարձանները։ Երկրորդ զեկոյց մր կը յիչէր այգ երեւայ փողոցներուն մէջ; Մ պա ռազին ո ւթե անց
արուարձաններուն անունները , աւելցնելով թէ մէջ աշխատողները ել մայրաքաղաքին վարչու զեն , կրնան անմիջ՚ապէս մտնել իրենց ղօրագասին
մայրաքաղաքին մեծագոյն մասը կարմիր բանա" թեան պատասխանատուները պիտի շարունակեն ի– հետ։ հասած ըլլալով Ամերիկա–
2 2 0 0 ԹՈՆ ՆեԱեՈՏ
կին Հեռքն է : քաղաքին գրաւումթ սկսաւ կիրակի րենց գործը : Ես ել իմ աշխատակիցներս ապահո
յէն , այսուՀեաեւ պիտի բարւոքի տեղական գլա**
առտո լ կանուխ , Փանքաուի ել Վայսէնսէի անկու վաբար Պերլին պիտի մնանյ> : \,ոյնպէս կինս եւ գա
մով : Հազիւ մէկ ժամ վերէկշ, կարմիր բանակը ւակներս; Պաշտպանութեան լայն աշխատանքներ ,'տեկներուն որակը եւ կարելի պիտի ըլլայ երեք
բուն Պերլին քաղաքը մտաւ։ (յ եւոո յ գրաւեց Լան– կատարուած են մայրաքաղաքին մէջ վերջին շա– տասնօրեակ րաժնել յառաջի կա յ ամ իսներու ըն–
տըսպէրկէրալլէ եւ րանքֆուր թ ըրա լլէ արուար բաթներու ընթացքին : Հազարաւոր հակահրասայ– թա3քհս :
ձանները ել կռիւր շարունակուեցաւ լէղիէն կա լային պատուարներ, պատնէշներ , ամրոցներ շին ԵԼՄՏԱԿԱՆ ՆԱԽԱՐԱՐԸ յայտարարեց թէ մօ~
յարանին շուրթը : Երրորդ յաղթանակը եղաւ Թամ– ուած են մայրաքաղաքին շ ո 1–ր 9 ՛ւ , որ այժմ պատ" տերս պիտ ի բարւոքի ճաբպեղէնի բաշխում ը , թէ
փէլՀօֆ օգակա յանին գրաւումր՚, եւ կռիւը փոխա բաստ է պա շտ պան ո ւելո լ» : գերմ ան գերիներ պիտի գործածուին Հողագործու
գրուեցաւ քքւսթէր ակն Լինաէն ԼՊ եր լին ի Հյան զլքք թեան մ էջ , թէ բան ուո րնե բու բնակարանի վաբձ–։
լիզէն՝) եւ փոցաամէր-փ լաց , քաղաքին ո իրար ; •ԲԱՆԻ ՄԸ ՏԵԴ.ԵԿՈՒԹԻՒՆՆԵՐ ՊԵՐԼԻՆԻ ՄԱԱԻՆ քերբ ներկա յ մ ա կա բ գա կին վրայ էյգէտէ մնան ամ–
Կէս գիշերէն քիէ առա^ յաղթական բանակը Հասան Պերլին 707 տարուան քաղաք մըն է, մօտաւո^ բողք \945ի ընթացքին եւն*։
էր Ալէքսանգրփլաց : Մ ոսկուայի զեկոյցը միեւ րապէս Լոնտոնի կէս մ եծո ւթեամբ : ք*ն ա կի չն ե ր ո ւն Ի&ԱԼԱԿԱՆ ՃԱԿԱՏԻՆ ՎՐԱՅ, Դաշնակիցները
նոյն ատ են կը ծանուցանէ ր վեց քաղաք նե րու գրա թիլը՝ 4 , 5 0 0 , 0 0 0 ։ Բայց Պերլինի կարեւորութիւնը գրաւե ց ին Պոլոնիան եւ յառաջ կը խաղան ս ր րն–
ւումը։ Գերմանական գաղտնի անթելի մը համա աւելի մեծ է պատերազմի այ ս եզերական շրջանին ւ թաց : Անգլիական զօրամասեր երեւցած են Ափե–,
ձայն, ըմբոստութիւններ ծագեցան Պերլինի մէջ,– Ան ռազմ տգիտական Հ անգո յցս է Ղ՛եր մ անիոյ * * ցիա յի շրջանին մ Էջ :
երբ քհուսերը ներս կը մտնէին։ Ըմբոստութեան Կեգր . \յւրոպայի փոխ աղ ր ա կան ամենամեծ կեգ>* ԱՆԳԼԻԱՑԻՆ ՖՐԱՆՍԱ ծրարները արտօնուած
շարժում ը տեղի կ՝՝ ունենար թէ քաղաքին մէջ ել թէ րոնը : Ղ*երմանիոյ երկաթուղիներու Հաղորդակ* են այսուՀետեւ : Ամէն ամիս կարելի է որոշ քանա–*՝
գերմանական գիծեբու ետին, նախաձեռնութեամբ ցութիւնները Պերլինէն կը ճիւղաւորուին ինչպէս կութեամբ պ իա ան ի նիւթեր զրկել մ իեւնո յն ան
հարիւրաւոր օտար բանուորներու , ՀՀսարոլ կիներու անիւի մը մատները , ոչ նուազ քան 1 4 գլխաւոր ձին եւ միեւնոյն Հասցէով։ Արգիլուած են ուտե–
որոնք յաջողեր էին համախմբուիլ ել գործել զու գիծերուԼ : Հետեւաբար ^ Ղ՝երմ անիո յ մնացեալ մէկ / ՒՔէԼ 1 ° ^ ա ո ֊ ը , գեզերը , սանտրերը , ակռա յի վյ^բք
գընթաց ռուսական յառաջխաղացութեան հեա : մ եծ մ ասին զին ո ւ ո ր ա կան պաշտպանութիւնը կա** ձիններր , գրամ ո , գո Հ ա ր եղէննե ր ր եւն • :
Կ՝ըսուի թէ այս խում բերը մասնաւո րապէս գո ր՛աւ խում ունի մ ա յ բ տքա ո աքին պաՀ պան ո ւմ էն : ք1 բա ա Ն ՖՐԱՆԶԻՍԿՈ8Ի ԽՈՐՀՐԳԱԺՈղՈՎԸ կը
ծօն դեր կը կատարէին թամփէլհօֆի օդակայանին րու , ինչպէս մ ա յրա քաղաքին մ օտ ւիա յրեր չեն բացս,.ի վսյղլՀ, 2 5 0>պբիլ*> մասնակցութեամբ Հա~>
չ"ւր1ը որ աւելի մօտ է Պերլինի սրտին քան որ եւ է կրնար պահել իրենց հաղոր դա կց ո ւթ իւննե ր ը , եթէ բիւրաւոր պատուիրակներու : Ա*ոսկուայի ներ
եւրոպական մայրաքաղաքի օդակայանը ւ Այս դէպ՛ հանգոյցս կորսուած է; կայացուցիչը , ւքոլոթովգ Ուոշինկթըե Հասած է
քերուն հետեւանքով կռիւներ ծագեցան օտար Հիթլէր \937ին էր որ հասկցաւ Պերլինի ռազ արդէն հ Անգլիոյ եւ Ա • Նս՚Հփնգ նե բու արտաքին
բանուորներուն եւ էս-էսներու միջել, Ցիմմըր" մագիտական արժէքը, մերժելով Միւնիիսը կամ նախարարներ դ յա յտարարեցին թէ Հ կատարեալ
շթրասէի մէջ՛. Կատաղի կռիւներ տեղի կ՚ունենան Վիէննան մայրաքաղաք դարձնելու առաջարկները : Համաձայնութեան յանգած են բոլոր կէտեբոլԱ
նաեւ մւսյրաքաղաքին կեդրոնական փողոցներուն Այն ատեն կը յայտարարէր • « Հոհէնցոլըրնեան *Լրա Բ ՚՛
ՄԻԱ ՋԿԱ8
մէջ, ոլյւ էս-էսները հրաման ստացած են մինչեւ իշխաններուն , թագաւորներուն ել կայսրերուն Ա8Ս ՇԱԲԹՈՒ , բացի \ հ գասա–
կարգէն , որոնք 100 կրամ պիտի ստանան ոսկորով Հ
մ ահ կռուիլ ։ ՚ նախկին բնակավայրը այժմ պիտի ը լ լ ա յ յաւիտե
Աքս գործողոլթեանց հետ միաժամանակ , Պեր*՝ նական մա յրաքաղաքր գերման առաջին ազգային նաներ ր եւն • : Գերմ անիո յ շոգեշաբմ մ ե քեն անե բ ո լ
չին անխնայ կը ռմբակոծուէր դաշնակից օդանա–– Ռայխին»։ Գեռ մինչեւ 1940 նացիները չէին ծած երեքէն մէկո Պերլինի մէջ կ՚աբտագրուէր ։
ւերուն կողմէ, ահագին վնասներ կրելով։ Օդաչու կեր թէ Պ եր լինը կը նկատեն ապահով՝ օգանաւա–՛ Պեչ՚լին բրիտանական օդարշաւին առաջին շա~՝
ները բոցեր եւ ծուխեր կր տեսնէին ամբողջ քաղա յին յարձակումներու դէմ, թողունք ցամաքային ռաչիւնը լսեց 1940 օգոստոս 25թե , կիրակի գիշեր
քին վրայ։ Բոցավառ վայրերէն մէկն էր Անհալ– յարձակումը : Տարիներով կեդրոնը փրուսիական մր , անսայ ի անկումէն քանի մը շաբաթ վերջը Հ
թրր կայարանը։ Թէեւ Գերմանները շատ մը հռչակաւոր իշխանապետութեան , Պերլինի կարե Կէօրիսէէ Հը պարծենար թէ գերմանական Օգբ եր-1
ընտիր զօրամասեր յատկացուցած էին Պերլինի ւորութիւնդ իբրեւ վարչական կեդրոն անսահման բեք պիտի չտեսնէ թշնամի օդարշաւ , թէ գերման
պաշտպանութեան , բայց անոնք չէին կրնար եր– աճեցաւ ՛հացիներու օրով; Տետոյ, Պերլինը ահա քաղաք մը երբեք պիտի չգգափք թ է ռումբերուն
կար դիմադրել , որովհետեւ քհոլսերը երկար փոր գին արժէք ունի նաեւ իբրեւ ճարտարագործական ցնցումը : Պաաերաղմի առաջին տարին չէր լբա<+
ձառութիւն ունին փողոցային կռիւներու մէջ՛. կեդրոն։ Պատերազմի ընթացքին , ամբողջ Գերմ ա՛ ոած , երբ ջուրն ինկաւ այս լաւատեսութիւնը ; Աա
ԱՆՊԱ6ՄԱՆ ԱՆ2ՆԱՏՐՈՒԹԻՒՆԸ ՄՕ՛՛Տ է նիոյ, Աւտրիոյս , Զեխոսլովաքիոյ եւ գերմանական միսներ առաջ անգլիական օդանաւերը թռուցիկներ
Սթօքհոլմէն հասած զրոյցներու համաձայն,՛ Լեհաստանի գո րծա բանային բանուորութեան մէկ ձգած էիս Պերլինի կեգրոնը , թէ քարոզչական
Գերմանները բանակցութիւններ կը կատարեն Ռու \5րգր համախմբուած էր Պերլինի մէջ–. ն պա ։ո ա կո վ եւ թէ օգաչուները վարժ՛եցնելու Հա
սերս ւն հետ, Պեր/ինը յանձնելու համար։ Կ՚ըսուի Գերմանիս յ մայրաքաղաքին ամբողջ բնակ էու մար։ ք*այց բուն օդարշաւ ր տեղի ունեցաւ 1940 օ–
նաեւ թէ Տ"քթ • Կէօպ/ս , որ յայտարարած էր թէ թեան եօթնէն մէկը կր րանէր սպառազինութեանց ւյ ոսաոս ՜23իս՝ ԱյեուՀետեւ յաճախագէպ գարձաւ ՛յ
Պերլին պիտի մնայ, Մ՝ է քլէս"պուրկ մեկնած է: գործերու մէջ–. Գերմանիա իր հրասայլերու արա Մայրաքաղաք ո զարնուեցաւ Հինգ անդ ամ , Է^ԷՀ
Հիթլէր օրակարգ մը ուղղելով բանակին , կ՝՚րսէ թէ տադրութիւնր կեդրոնացուցած էր սակաւաթիւ օրուան մէջ՛. 1940 Հոկտ* %ի*ե չորս ժ՛ամ տեւեց օ – ՚
«յաղթանակը կարելի է շահիլ միայն յարձակելով , գործարաններու մէջ, ել Պերլին կը գտնուին այդ գարշաւը , նոյեմբեր \ ին՝ երկու անգամ գիշերանց է
թշնամին զարնելով կողէն կամ կռնակէն . . . փոքր հաստատութեանց ամենամեծերէն երեքը։ Այնտեղ Օգսյրշաւները շարունակում ցան մինչեւ 1940 գեկ»
զօրախումբեր թշնամին պիտի զարնեն իր տկար կը պատրաստուէին նաեւ սպառազինութիլեները , տեմբեր , յետոյ ընգՀատուեցան 1941 մարտին ,
կողմ եր էն։ Պէտք է գործադրել այն մեթոտները քիմիական նիւթերը, պայթուցիկները, օգանաւա–՝ ա յնուՀ եաեւ աւելի սաստկանալու Համ ար մինչեւ
զոր մեղի սորվեցուցին Լուսերը 1 9 4 1 - 1 9 4 4 / » 5 # » : ԿլՀ յին մեքենաները, օդանաւերը, շոգեշարժ մեքետ ա յս օրերս; տ
նշանակէ թէ կանոնաւոր պատերազմին պիտի յա
Fonds A.R.A.M
Փօռճձ տռ 1 9 2 5 ՅաոթաճակԱեք
Տ.Շ.Տ. 376.286
1 7 , » Ա 6 Օ&աշտատ - (13 ) րուա ճակատներու Ա վքա)
1*1. : 0 0 8 . 15-70 - 0. Շ. Բ. Բւատ 1 6 7 8 - 6 3 ^՝Ւսէ կարմիր բանակը Պերլին կը մանէր , միւս
դաշնակից բանակներն ալ իրենց կարգին յա^ո*֊
Աօէձւ 2 4 1945 Ե ր ե ք շ ա բ թ ի 24 Ապրիլ զութիւննեբ կը շաՀէին։ Այսպէս , Փռա^աԿԱ1՛*
զ օ ր ք ը Գանուբն անցնելով 6 0 քէէո^ եթ րի յ\
Ժ Զ – Տ Ա Ր Ի - 16» ձ ո ո & « " 4 3 8 5 - Ն ո ր շրջան թ ի ւ 14 Խմբագիր՝ Շ • ՄԻՍԱՔԵԱ՚ե Գին՝ 3 Ֆր– Հա սա ւ ՀԼոՀփցերիոյ սաՀ մտնագլուխը , նաեւ գրա–՜
ւեց Հյթութկարտըգ Ֆրիպուրկը եւ Աէկմաբինկէ–
նը (աւոեն մը այս քաղաքին մէջ արգելափակուե–
ԿԱՐՄԻՐ ՐԱՆԱԿԸ ՊԵՐԼԻՆ ՄՏԱՒ ցաւ Փէթէս , իր շքախումբին Հետ) : ֆրանսացիներ
բը գրաւեցին նաեւ ԼուտփիկսՀաֆէնը , ՝ք՝ոնսթան
ցա յԿ լիճին Հ իւս իս-արեւմտեան կոգմը : - >
Ա մ ՛ ե ր ի կ ա ց ի ն ե ր ը Հազիւ 10 քիլոմեթր ձձռու են
քիու-ւեբէն է եւ կը լսեն ռուսական Հրասայլերուն
ԱԱպայմաԱ աԱձԱատո՚ս՝ պիտի ըըան, թէ պիտի դիմատհԱ ձայնը : քիու սական եւ գա շնա կից բանակներս ւն
միացումը պիտի ծանոյ֊ցուի Հաւաքաբար ^ բբի*՛
անցեալ ջորդէ հրոսակային կռիւը; Արդէն իսկ անհամար ա ան ա կան , ամ երիկեան եւ խո րՀ րգա յին կառավա
« ճակատ՜ագրական օրեր» , կ՚ըսէինք րութեանց կողմէ , իբրեւ յայտաբաբութիւն Աիաց
չարթու : Եւ ահաւասիկ անխուսափելի ելքը , գերման զօրամասեր կը խուժեն ղէպի հարաւ, Պա– եալ Ազգե ր ո ւ : ՚իաշնակից սպարապետութիւնը
կսրմիր բանակը Պերլին մտաւ, կիրակի օր, առա– ՛Լարիս յ միջնա բեըդյէ» : պաշտօնապէս կը Հերքէ այն լուրը թէ ամերիկացի
1ին առթիլ գրաւելով 16 արուարձաններ : Փարիզի Գերման գործակալութեան մէկ զեկոյցին Հա–՛ զօր • Ս իմ սընի զրաՀապատ զօբամ ասերը Փոցտամ ի
թել թերը, որ չեն հրաաարակուիր երկուշաբթի օ– մաձայն , Տօքթ • Կէօպէլս , որ քարոզութեանց նա–* շրջակաները Հասած էի" Աարէլ 1 ՚^է՚ե՝ 1 Ր մսյ ռ <Քաձ"
րերը, երէկ լոյս տեսան բացառաբար , ծանուցա խաբարութեան հետ կը վարէ նաեւ Պերլինի պաշտ" ուեցան գ իբրեւ Հետեւանք Գաշնակիցնեբու միջել
նելու համար այս գղրգագին դէպքը։ պանութեան գործը, կիրակի օր իր վերջին հրա կնքուած պա յմ անագրութեան մ ը որուն Համ ա–
Գերմանիոյ մայբաքաղաքին անկումով , ան հանգները տուած է քաղաքին բնակիչներուն : Ահա ձայն Պերլինի գրաւում ր վեբապաՀուած էր քհուսե*
գամ մը եւս կր հաստատուի թէ որ եւ է գիկտաա գլխաւոր մասերը՛ ր.,ւն: ՝ ,\ ՝^13
տուբա , այս կամ այն բռնաբարոյ լուծը չի կրնար « Եթէ գրգ^ի^ներ , մասնաւո րապէս կամ " ՚ ֊ ր ի չ
երկար տեւել , ստրկացնելով իր իսկ ժողովուրդը : ոճրագործ տարրեր փորձեն անկարգութիւններ յա Ք Ա Ն հ Մ Ը ՏՈՂՈՎ.
Տակաւին առիթ կ՛՚ունենանք խօսելու այս մա րուցանել կամ ջ ք ատեք ժողովուրդին դիմադրու՛
սին։ Առ այժմ ամփոփենք օրուան լուրերը , որպէս թիւնը ճերմակ դրօշ պարզելով, կամ վատութիւն Խ– ՄԻՈՒԹԻՒՆԸ ԵՒ ՎԱՐՇԱՒԱՅԻ ԼԵՀԱԿԱՆ
զի ընթերցողները կարենան դատել այս պատմա ցուցնելով, պէտք է անմիջապէս ձերբակալուին : ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԻՒՆԸ բարեկամութեան եւ փոխա֊
կան դէպքին իմաստը, միջազգային կացութեան եւ Կամ վերջնապէս ղվնասելոլ անկարող–» վիճակի մը գարձ օգնութեան դաշնագիր մ ը կնքեցին քսան
մանաւանդ պատերազմի վախճանին տեսակէտով։ վերածուին : Ամէն Պերլինցի պատասխանատու է տարուան Համար , անմիջապէս գործադրելի ;. Ա*ա–՝՝
՚ԲԱՂԱ-ԲԸ ԿԸ ՎԱՌԷՐ, իր բնակարանին , իր յարկաբաժնին : Այն շէնքերը ռէշալ Աթալին այս աո թիւ Հացկերոյթ մը տալովդ
ԵՐԲ ԿԱՐՄԻՐ ԶՕՐ-ԲԸ ՆԵՐԱ
ՄՏԱՒ ուր ճերմակ դրօշներ պիտի երեւան , ոչ օգնութիւն , ըսաւ թէ գաշնագիրը պատմական նշանակութիւն
ոչ ալ պաշտպանութիւն պէտք է սպասեն հասարա ունի , եւ Հարթելով բոլոր թիւր իմացութիւն նեբբ ^
Կիրակի օր , կարմիր բանակը սրընթաց յառաի կութենէն որ , ընդհակառակն , անոնց բնակիչնե կը վերաՀ աստատէ երկու ե ր կի րնե բո ւն Հ ին աւուրց
խաղացոլթեամբ մտաւ Պերլինի կեդրոնը , ել ընղ րուն հանդէպ պէտք է վարուի այնպէս ինչպէս մ տեր մ ութի նը :
հանուր կարծիքը այն էր թէ մայրաքաղաքին ան 3"յՏ ՚ " ո լ ի ՚1 երը : Կուսակցութեան տեղական պա ԳՐՕՇԻ ՏԱԿ ԿԱՆԽՈՒԵՑԱՆ 1 9 4 0 ^ , 1941 ^ եւ
կումը ժամերու խնդիր է ։ Գէպքերր իրարու կը տասխանատուն պէտք է անողորմ խստութիւն 1 9 4 2 ^ զօրադասերը, (ծնած 1920 Յունվ. 1 էն 1 9 2 2
յաիրգէին սրընթաց , ել երկուշաբթի առտու կա" ցո՚–ցնէ : ՛Բազա քացի բնակչոլթիւնը պէտք է կուրօ Դեկտեմբեր 31 ) ւ Ասոնք որ ամուսնացած են եւ
նոլխ Մ ոսկուայի զեկո յցը կը ծանուցանէր թէ րէն հնազանդի քաղաքային ել զինուորական իշխա առ նուաղն մէկ զաւակ ունին ^ սկզբունքով պիտի
խորհրդային զօրքը գրաւած է Պերլինի 16 ար նութեանց տալիք հրահանգներուն : Ոչ ոք պէտք է մ անեն յա^ո րգ զօրագունդին մ էջ * բա յց եթէ կհու
ուարձանները։ Երկրորդ զեկոյց մր կը յիչէր այգ երեւայ փողոցներուն մէջ; Մ պա ռազին ո ւթե անց
արուարձաններուն անունները , աւելցնելով թէ մէջ աշխատողները ել մայրաքաղաքին վարչու զեն , կրնան անմիջ՚ապէս մտնել իրենց ղօրագասին
մայրաքաղաքին մեծագոյն մասը կարմիր բանա" թեան պատասխանատուները պիտի շարունակեն ի– հետ։ հասած ըլլալով Ամերիկա–
2 2 0 0 ԹՈՆ ՆեԱեՈՏ
կին Հեռքն է : քաղաքին գրաւումթ սկսաւ կիրակի րենց գործը : Ես ել իմ աշխատակիցներս ապահո
յէն , այսուՀեաեւ պիտի բարւոքի տեղական գլա**
առտո լ կանուխ , Փանքաուի ել Վայսէնսէի անկու վաբար Պերլին պիտի մնանյ> : \,ոյնպէս կինս եւ գա
մով : Հազիւ մէկ ժամ վերէկշ, կարմիր բանակը ւակներս; Պաշտպանութեան լայն աշխատանքներ ,'տեկներուն որակը եւ կարելի պիտի ըլլայ երեք
բուն Պերլին քաղաքը մտաւ։ (յ եւոո յ գրաւեց Լան– կատարուած են մայրաքաղաքին մէջ վերջին շա– տասնօրեակ րաժնել յառաջի կա յ ամ իսներու ըն–
տըսպէրկէրալլէ եւ րանքֆուր թ ըրա լլէ արուար բաթներու ընթացքին : Հազարաւոր հակահրասայ– թա3քհս :
ձանները ել կռիւր շարունակուեցաւ լէղիէն կա լային պատուարներ, պատնէշներ , ամրոցներ շին ԵԼՄՏԱԿԱՆ ՆԱԽԱՐԱՐԸ յայտարարեց թէ մօ~
յարանին շուրթը : Երրորդ յաղթանակը եղաւ Թամ– ուած են մայրաքաղաքին շ ո 1–ր 9 ՛ւ , որ այժմ պատ" տերս պիտ ի բարւոքի ճաբպեղէնի բաշխում ը , թէ
փէլՀօֆ օգակա յանին գրաւումր՚, եւ կռիւը փոխա բաստ է պա շտ պան ո ւելո լ» : գերմ ան գերիներ պիտի գործածուին Հողագործու
գրուեցաւ քքւսթէր ակն Լինաէն ԼՊ եր լին ի Հյան զլքք թեան մ էջ , թէ բան ուո րնե բու բնակարանի վաբձ–։
լիզէն՝) եւ փոցաամէր-փ լաց , քաղաքին ո իրար ; •ԲԱՆԻ ՄԸ ՏԵԴ.ԵԿՈՒԹԻՒՆՆԵՐ ՊԵՐԼԻՆԻ ՄԱԱԻՆ քերբ ներկա յ մ ա կա բ գա կին վրայ էյգէտէ մնան ամ–
Կէս գիշերէն քիէ առա^ յաղթական բանակը Հասան Պերլին 707 տարուան քաղաք մըն է, մօտաւո^ բողք \945ի ընթացքին եւն*։
էր Ալէքսանգրփլաց : Մ ոսկուայի զեկոյցը միեւ րապէս Լոնտոնի կէս մ եծո ւթեամբ : ք*ն ա կի չն ե ր ո ւն Ի&ԱԼԱԿԱՆ ՃԱԿԱՏԻՆ ՎՐԱՅ, Դաշնակիցները
նոյն ատ են կը ծանուցանէ ր վեց քաղաք նե րու գրա թիլը՝ 4 , 5 0 0 , 0 0 0 ։ Բայց Պերլինի կարեւորութիւնը գրաւե ց ին Պոլոնիան եւ յառաջ կը խաղան ս ր րն–
ւումը։ Գերմանական գաղտնի անթելի մը համա աւելի մեծ է պատերազմի այ ս եզերական շրջանին ւ թաց : Անգլիական զօրամասեր երեւցած են Ափե–,
ձայն, ըմբոստութիւններ ծագեցան Պերլինի մէջ,– Ան ռազմ տգիտական Հ անգո յցս է Ղ՛եր մ անիոյ * * ցիա յի շրջանին մ Էջ :
երբ քհուսերը ներս կը մտնէին։ Ըմբոստութեան Կեգր . \յւրոպայի փոխ աղ ր ա կան ամենամեծ կեգ>* ԱՆԳԼԻԱՑԻՆ ՖՐԱՆՍԱ ծրարները արտօնուած
շարժում ը տեղի կ՝՝ ունենար թէ քաղաքին մէջ ել թէ րոնը : Ղ*երմանիոյ երկաթուղիներու Հաղորդակ* են այսուՀետեւ : Ամէն ամիս կարելի է որոշ քանա–*՝
գերմանական գիծեբու ետին, նախաձեռնութեամբ ցութիւնները Պերլինէն կը ճիւղաւորուին ինչպէս կութեամբ պ իա ան ի նիւթեր զրկել մ իեւնո յն ան
հարիւրաւոր օտար բանուորներու , ՀՀսարոլ կիներու անիւի մը մատները , ոչ նուազ քան 1 4 գլխաւոր ձին եւ միեւնոյն Հասցէով։ Արգիլուած են ուտե–
որոնք յաջողեր էին համախմբուիլ ել գործել զու գիծերուԼ : Հետեւաբար ^ Ղ՝երմ անիո յ մնացեալ մէկ / ՒՔէԼ 1 ° ^ ա ո ֊ ը , գեզերը , սանտրերը , ակռա յի վյ^բք
գընթաց ռուսական յառաջխաղացութեան հեա : մ եծ մ ասին զին ո ւ ո ր ա կան պաշտպանութիւնը կա** ձիններր , գրամ ո , գո Հ ա ր եղէննե ր ր եւն • :
Կ՝ըսուի թէ այս խում բերը մասնաւո րապէս գո ր՛աւ խում ունի մ ա յ բ տքա ո աքին պաՀ պան ո ւմ էն : ք1 բա ա Ն ՖՐԱՆԶԻՍԿՈ8Ի ԽՈՐՀՐԳԱԺՈղՈՎԸ կը
ծօն դեր կը կատարէին թամփէլհօֆի օդակայանին րու , ինչպէս մ ա յրա քաղաքին մ օտ ւիա յրեր չեն բացս,.ի վսյղլՀ, 2 5 0>պբիլ*> մասնակցութեամբ Հա~>
չ"ւր1ը որ աւելի մօտ է Պերլինի սրտին քան որ եւ է կրնար պահել իրենց հաղոր դա կց ո ւթ իւննե ր ը , եթէ բիւրաւոր պատուիրակներու : Ա*ոսկուայի ներ
եւրոպական մայրաքաղաքի օդակայանը ւ Այս դէպ՛ հանգոյցս կորսուած է; կայացուցիչը , ւքոլոթովգ Ուոշինկթըե Հասած է
քերուն հետեւանքով կռիւներ ծագեցան օտար Հիթլէր \937ին էր որ հասկցաւ Պերլինի ռազ արդէն հ Անգլիոյ եւ Ա • Նս՚Հփնգ նե բու արտաքին
բանուորներուն եւ էս-էսներու միջել, Ցիմմըր" մագիտական արժէքը, մերժելով Միւնիիսը կամ նախարարներ դ յա յտարարեցին թէ Հ կատարեալ
շթրասէի մէջ՛. Կատաղի կռիւներ տեղի կ՚ունենան Վիէննան մայրաքաղաք դարձնելու առաջարկները : Համաձայնութեան յանգած են բոլոր կէտեբոլԱ
նաեւ մւսյրաքաղաքին կեդրոնական փողոցներուն Այն ատեն կը յայտարարէր • « Հոհէնցոլըրնեան *Լրա Բ ՚՛
ՄԻԱ ՋԿԱ8
մէջ, ոլյւ էս-էսները հրաման ստացած են մինչեւ իշխաններուն , թագաւորներուն ել կայսրերուն Ա8Ս ՇԱԲԹՈՒ , բացի \ հ գասա–
կարգէն , որոնք 100 կրամ պիտի ստանան ոսկորով Հ
մ ահ կռուիլ ։ ՚ նախկին բնակավայրը այժմ պիտի ը լ լ ա յ յաւիտե
Աքս գործողոլթեանց հետ միաժամանակ , Պեր*՝ նական մա յրաքաղաքր գերման առաջին ազգային նաներ ր եւն • : Գերմ անիո յ շոգեշաբմ մ ե քեն անե բ ո լ
չին անխնայ կը ռմբակոծուէր դաշնակից օդանա–– Ռայխին»։ Գեռ մինչեւ 1940 նացիները չէին ծած երեքէն մէկո Պերլինի մէջ կ՚աբտագրուէր ։
ւերուն կողմէ, ահագին վնասներ կրելով։ Օդաչու կեր թէ Պ եր լինը կը նկատեն ապահով՝ օգանաւա–՛ Պեչ՚լին բրիտանական օդարշաւին առաջին շա~՝
ները բոցեր եւ ծուխեր կր տեսնէին ամբողջ քաղա յին յարձակումներու դէմ, թողունք ցամաքային ռաչիւնը լսեց 1940 օգոստոս 25թե , կիրակի գիշեր
քին վրայ։ Բոցավառ վայրերէն մէկն էր Անհալ– յարձակումը : Տարիներով կեդրոնը փրուսիական մր , անսայ ի անկումէն քանի մը շաբաթ վերջը Հ
թրր կայարանը։ Թէեւ Գերմանները շատ մը հռչակաւոր իշխանապետութեան , Պերլինի կարե Կէօրիսէէ Հը պարծենար թէ գերմանական Օգբ եր-1
ընտիր զօրամասեր յատկացուցած էին Պերլինի ւորութիւնդ իբրեւ վարչական կեդրոն անսահման բեք պիտի չտեսնէ թշնամի օդարշաւ , թէ գերման
պաշտպանութեան , բայց անոնք չէին կրնար եր– աճեցաւ ՛հացիներու օրով; Տետոյ, Պերլինը ահա քաղաք մը երբեք պիտի չգգափք թ է ռումբերուն
կար դիմադրել , որովհետեւ քհոլսերը երկար փոր գին արժէք ունի նաեւ իբրեւ ճարտարագործական ցնցումը : Պաաերաղմի առաջին տարին չէր լբա<+
ձառութիւն ունին փողոցային կռիւներու մէջ՛. կեդրոն։ Պատերազմի ընթացքին , ամբողջ Գերմ ա՛ ոած , երբ ջուրն ինկաւ այս լաւատեսութիւնը ; Աա
ԱՆՊԱ6ՄԱՆ ԱՆ2ՆԱՏՐՈՒԹԻՒՆԸ ՄՕ՛՛Տ է նիոյ, Աւտրիոյս , Զեխոսլովաքիոյ եւ գերմանական միսներ առաջ անգլիական օդանաւերը թռուցիկներ
Սթօքհոլմէն հասած զրոյցներու համաձայն,՛ Լեհաստանի գո րծա բանային բանուորութեան մէկ ձգած էիս Պերլինի կեգրոնը , թէ քարոզչական
Գերմանները բանակցութիւններ կը կատարեն Ռու \5րգր համախմբուած էր Պերլինի մէջ–. ն պա ։ո ա կո վ եւ թէ օգաչուները վարժ՛եցնելու Հա
սերս ւն հետ, Պեր/ինը յանձնելու համար։ Կ՚ըսուի Գերմանիս յ մայրաքաղաքին ամբողջ բնակ էու մար։ ք*այց բուն օդարշաւ ր տեղի ունեցաւ 1940 օ–
նաեւ թէ Տ"քթ • Կէօպ/ս , որ յայտարարած էր թէ թեան եօթնէն մէկը կր րանէր սպառազինութեանց ւյ ոսաոս ՜23իս՝ ԱյեուՀետեւ յաճախագէպ գարձաւ ՛յ
Պերլին պիտի մնայ, Մ՝ է քլէս"պուրկ մեկնած է: գործերու մէջ–. Գերմանիա իր հրասայլերու արա Մայրաքաղաք ո զարնուեցաւ Հինգ անդ ամ , Է^ԷՀ
Հիթլէր օրակարգ մը ուղղելով բանակին , կ՝՚րսէ թէ տադրութիւնր կեդրոնացուցած էր սակաւաթիւ օրուան մէջ՛. 1940 Հոկտ* %ի*ե չորս ժ՛ամ տեւեց օ – ՚
«յաղթանակը կարելի է շահիլ միայն յարձակելով , գործարաններու մէջ, ել Պերլին կը գտնուին այդ գարշաւը , նոյեմբեր \ ին՝ երկու անգամ գիշերանց է
թշնամին զարնելով կողէն կամ կռնակէն . . . փոքր հաստատութեանց ամենամեծերէն երեքը։ Այնտեղ Օգսյրշաւները շարունակում ցան մինչեւ 1940 գեկ»
զօրախումբեր թշնամին պիտի զարնեն իր տկար կը պատրաստուէին նաեւ սպառազինութիլեները , տեմբեր , յետոյ ընգՀատուեցան 1941 մարտին ,
կողմ եր էն։ Պէտք է գործադրել այն մեթոտները քիմիական նիւթերը, պայթուցիկները, օգանաւա–՝ ա յնուՀ եաեւ աւելի սաստկանալու Համ ար մինչեւ
զոր մեղի սորվեցուցին Լուսերը 1 9 4 1 - 1 9 4 4 / » 5 # » : ԿլՀ յին մեքենաները, օդանաւերը, շոգեշարժ մեքետ ա յս օրերս; տ
նշանակէ թէ կանոնաւոր պատերազմին պիտի յա
Fonds A.R.A.M
