Page 202 - ARM_19-1948_04
P. 202
Ո ՚ շ , ԱՅՍ Ո Գ Ի Ն 2 Ի Մ Ե Ռ Ն Ի Ր 0ՐՈՒԱՆ » ™ ոՏ Ա Ր Ժ Հետ Ֆրան սայի եւ Բբիտանէոյ զինուոր՛ական ապաՀ ո–
վոլթ եան Համար :
Ֆրան սա կ՛ուղէ ոբ Գերմանիան վերածոլի
Գրիգոր Արծբունի ) աբեւ-ելաՀայ Հբապաբա - Ռուքի, խԱդքւդ գաշճ ակցային պետութեանց , շատ թ ո յ լ կերպով
կա դ բ ո ւ թ ե ան նւսՀ աււլԼ ան երէն , ասկէ Հուրք երեք կապուած կեդրոնի մր Հետ ։ Իր կարծիքով) եթէ
քառորդ գաբ առաք* առիթով մբ կբ գրէր* «(Ւիւր– թ ո յ լ տ ր ուի որ կեդրոնական կառավարութիւնը
քաս Հայերի Հւ<ոբէ կենդանի գրականական լեզուն՝ Նորէն պայքար մբ սկսած է (հուրի մասինդ Հսկէ ելեւմուտքին վբայ , պիտի դաւ,.նայ կեդրո
Անգլեւսաքս
ո ձին Հ ապագայ չունի* ա յգ է պաաճառբ , որ նա կան թերթի ոններ ո լ ել Ֆրան սա յի մի քել •.Անգլիա նը ուրիշ զինապաշտ Գերմանիայի մը , ել կամ
նայ ազդել քշուի
ոչինչ առա քագի մ ո ւթ ի ւն չէ անում , ան շա բժ է մբ աշխատակցին կարծիքով) ելքբ կր պիտի նպաստէ որ Արեւմտեան Գերմւմնիան իյ Լի
մնում» : Եվրոպայի ճակատագրին վրայ։ երբեմնի Փբուսիոյ գիրկը* ՛եւ Հետեււ/բաբ
Պ*ւԲեթէ նոյն «բերունի «Թիւ֊բքաց Հայերի» Պատերազմէն ի վեր առաքին անգամն է ոբ ութեան X \
այսքան փափուկ
անուանի երգիծաբանը , Տակոբ Պարո*նեան, կբ դաշնակիցներուն խնդիր մբ կր ծագի արեւմտեանէ Ֆր անսան կ՛ուզէ ոբ որոշ երաշի իքՆեբ արբ–
կամ
գրէր իբ « Ազգային քոքելուն մէքՀ Աբծբոլնիի միքեւ է ուին գ որպէսզի բրիտանական , ամերիկեան
ապէս
մասին * «Ու-թ տարիներէ Հետէ կ՝ՈԼյզզէ ի՛՛ր աշ– Ֆրանսական տեսակէտն է որոշ կարգադրու ֆրանսական զին ոլոքներ կարենան տԼ ։ ական ագի–
խարՀաբարբ^ զոր ֆրանսացի մբ աւելի շ ուա կր թիւն մբ չբ՛ ել (հուրի մասին , մինչեւ գերման Հաշ պաՀ ել ռազմ ակաֆ (հուրի եւ Հռեն ո ս ի ռազմ
՛յն Հա յ մբ ։ Եւ որպէսզի ղբր՝՜ տութեան դա չ ագրին կնքում բ ։ տական կէտեբր ։ Անոնք կ՛ուզեն մասնաւորաբար
պա բա ութ իւն՛ չՀամ արուի մեր րսած ը , Հոս Հեռա ամրոցներ Հռենոսի վրայ :
գիր մ՛բ կբ թարգմանենք իւր լեգուուԼ* <«Ոէյ՝նալ Ֆ յ ան սաց ինեբբ կբ պաՀ անքեն ոբ (հո ւ֊բբ
պատերազմական մինխստր ին՛ պախաբակեց * ոբ չսլա ական ի Ղ*ե ր մաններ ուն , այլ Եվրոպայի* եւ
խիստ մեծ ո լ բան ե ր չգո ր ծագ րեռ ս են աա որի մբ կաբելի եղածին չափ այն֊ ազդերուն որոնց այն
դէմ , ոբ լեկիդիմական ցուցմունքներ արաւ ։ կա քան՝ սուղ աբժեց վերքին պատերազմ բ* Բրիտա - ԳԱՂ.ՈՒԹԷ ԳԱՂՈՒԹ
բինետը կամենում է գիմիցիոնէ տալ ։ Բիւտքէի նիոյ^ Միացեալ *ԼյաՀանգնեբուն ել Ֆք՚անսայի ։
սոման եր բ ր&գոլնուած են սենատից * եպիսկոպոս– Ֆ րան սա ցին եր՛ բ 1լ ոլղեն\ ո բ ա յս երկիրն՛երուն ներ ԵԱՖԱՅԷՆ թղթակից մր գրէ Հայերու թի
ների կբեգիտբ մերժեց \եւ ժողովի սեսիան փակ ~ կա յացոլցիչներբ կազմակեբպեն տեւական– «քիուբի լը չուրք եվւեք Հարիւր Հոգի է Հիմա։ կեանքը ան
ուած է յայտնում ։ Բի^ԷԷՐգէ^Ր կը ծանուցանէ , ոբ վարչութեան ՎեբՀսկիչ Ա՚արմին մ բ» , այնպէս ոբ տանելի չէ, չնորՀիւ լուբիային ել աւսլէ տպու -
կայսրռւՀին պլեւբիտ ունի» : եթէ նո յնիսկ Գերմ ան-ներբ սեփական ո ւթեան իրա րին... Ալիւրի աաշարր գոհացուցիչ է, սակայն
Պաբոնե ան ի ա յս երգիծական։ անդբադա բձբ ուղ ւունք պաՀանքեն % չկարենան գործածել զա յն վե բանջարեղէն չկայ։ Բախտաւոր է ան որ կրնայ
ժխտումնէ–
ղակի պատասխանն մ րն է Աբծբունիի րա ղին մ ան Համար: միս ձեռք ձզձե լ։Սի բե լիներ ո ւբա ցակա յ .ւ ւթ ի ւձ\ը այ/
բուն թէ^ բա Հ՛եմիա մ՛եղադրանք Ա՜ր մ իա յս ա ՚ ոբ Ֆրան սա կբ գանգատի ՛նաեւ թէ բրիտանացի լ^–^– ցալՀ Տ&ղւոյն Հ ա ք վար մարանը փակ է Վ^՚ց ամիսէ
խառնածին լեզուի Հասցէին ։ Ջենք գիտեր։ իրո կե ր վա ր ա կանն,ե ր բ ղոՀեցխն՝ (հուրբ* դոՀացում ի վեր, ել Հայ մանուկները կը յաճախեն օտար
ղութիւնն այն է * ոբ մեծաՀամռաւ Հ բապարակա– տալու Համար գերման ընկերվարական կուսակ–
գբին մարգարէութիւնը չիբակա\ն ա ցաւ : « (հիւր– ս ո ւթեան : ՛Նմ ա՝ ապէս 1լ ամ բա ս տ անեն Ամ ե բ ի կան գսլրոցներ։ \ւոյԳքան ատենէ ի վեր բացակայ է
քաց Հա յերի գրականական լեզուն» ոչ միայն «ան վանքին տեսուչը։ Ղ՝իմաՆ ՛ենք սլատկան իչխան՚ու^
շարժ» չմնաց գ այլեւ ակնկալուածէն աւելի **• թէ լքեց (հուրի Հսկողութեան տեւական ծբագի - թեանց , ինչսլէս նաեւ ՄիՀ– Կարմիր Խ ա չին , որ–
րր ) որովՀետեւ ամե ր.ի կեան
« շարժեցաւ »։ ՛Լ, ր բա ց ա ւ , ճոխացաւ ու գեղեցկա– դրամ ատէ բներ աւելի սլէսզի քյրուսաղէմէն վարգապետ մը բեվ. են մեղի։
ռալ ։ Գրեթէ դարձաւ անճանաչելի Հ մեծ շաՀեր էլ ո լյն ե * ան ան Հ ատ ա կան շա Հ ա դո ր - Ոչ թէ բարեւներ , այլ բօթեր ղրկեցէք բոլոր բա^
Հանքերուն՝
Ասկէ շոլրք Հարիւր քսան տարի առաք, «Գի՜– հումներով ^ գերմանական (հուրի մբ րեկամնեըուս՝^ :
տակ Բիլզանդեան» կբ ղործածէբ լեզու մը) ոբ ա– եւ պողպատ ի գործարաններուն մէք ։ ՊՈԼՍՈ8 ԱԶԳ– ՊԱՏՐԻԱՐՔԱՐԱՆԻ /լ ար գա -
՚֊ելի թուրքերէնի կբ նմանէր , քան Հայերէնիւ Ա– Ան գլեւսաքսոննե ր\բ 1լ ա ռաքա րկեն թէ Համ ա– գրութեամբ Արամ քՀ՚նյ* Պասմաճեան մեկնած է
Հ նմ ո յշ մրայս Հնամ եւ Հնւ •բոյր ,ե– ձայն \94է7ի անգլեւֆբանսական\ դաշփնքին , Գեր - Ա ե բաստ իա Հ ո վո լա կան այց ելութիւն՝ մը տալու
նետեց
բէ^էն « Ամսոյս 9ի գիշեր բ ՛թշնամին մաննձերուն պիտի արգիլուի «նորէն խաղաղու - գաւառներու մէք մնացած Հայկական բեկորն ե
աս մ աղա գա՛, ե բուն՝ վրայ Հ ա ւան թօփ իներ. , եւ քա թե ա՚ւ՝ սպառն ալիք մբ դառն ալ» ։ Բա՛յց Ֆրան սան ք՜ուն : Ա երաստ իա լէն պիտի անցնի %այ.–ա , Թո -
ղաքն ալ 3 սաՀաթի չափ թօփոտեց * ինչպէս որ կբ դիտել կուտա յ թէ անգլեւամե րիկեան ծրագրով քաթ ) Ամաս իա ) Ա* ար զո ւան , Հաճիքկօյ եւ շՀր քար
կաբծվէբնէ ) թշնամիին՛ թօփերբ ութր կտոր էր* Գեր մ ան. իան արդէն սպառնալիք մ բ կբ դառն, ա ք ձին մէք այ1՝ գիւղն րր ոլբ Հայեր կան։ Իսկ \քնուն–
աս թօփ ի կիլէէէ^՝ երէն յիսնապետ մ բ եւ մ էկ զին խաղաղութեան ։ Գերմանիոք թ ո յ լ կբ արուի որ ա– գէն վերք ուրիշ քաՀանայ մբ պիտի ղրկուի կ լա
վոր մրն ալ վիրավոր ուեցաւ * աս կիւլլէներբ Հի ք *–ելի շուտ վերականգնի քան թէ Ֆրան սան– եւ ՛լի11 , Մալաթիա ) Արաբկիբ , Ակն՝, Տիվրիկ է
մէկ կրակ չի պատճառէ ց ին քաղաքին մէք» ։ Բրիտանիան ։ Օրինակդ Գերմանիան իր պողպատի ՍՈՖԻԱՅԻ մէք մեռած է Պ • Կրօն Միքայէլեան ,
83 տարեկան։
Այս «Հայերէն»է\ն\ Հետք իսկ չէ մնացած այ տա բ եկան արտադր ութիւն բ արդէն չորս միլիոն Ֆրանսերէն ի մասնագէտ ուսուցիք
սօր ։ թօ՛ն էն )ե օթբ մ իլիոն թոնի բարձրացուցած էէ
Հիմա այս լեզուին Հակադրեցէք մեր օբեբրւ ա յս ինքն 75 առ Հարիւր յաւելում մ բ ինչ որ գրե էր Հայկական եւ աոլլկաըական՛ միթնււկարգ վար–
նաեւ
սլացիկ ու դեղեցկաՀիւս տշխարՀաբարբ , որպէս թէ Հաւասար է Ֆրա ն ս ա յ ի պողպատի արտադր ու— մչս; աններ ու մէք։ Որոշ գեր կատարս, ձ֊ է
ղի յստակ բԱայ Հարիւր՝ քսան տարուան մէք կըտ– թեան : Հանրային կեանքի մէ9 :
րուած ճամբան՛ :
Ք՝ովմաս քՒէրղեան եւ Աիսաք Ա՚եծարենց դբե– Վերքին Համաձայն ոլթեամբ * Աեծերու մի -
թէ նոյն տարին մեռանք բայց իրենց լեզուով ան– քեւ , Գերմ ան պողպատի արտադրութիւն բ տար ե–
Հունօր ԷՆ տար բեր եւ անՀունօրէն Հեռու են իրար կան 10.700.000 թոն աէաք է,ր ըլլար։ Մթեչգեռ ՊՈՒԷՆՈՍ ԱՏՐԷՍԻ մէլ վախճանաձ֊ է 8ով -
կուտայ
մէ։ Ասիկա ոոյց կուտայ , թէ երկու բարբառներէն 14 միլիոն թոէնի բարձրացած է) որ թ ո յ լ Հաննէս Ա. քՀնյ. Ամիրենց, Հոկտեմբեր 24ին :
որբ Հոչինչ առա քա դիմութիւն չէ անում* անշարժ Հանգոլցեալր հանօթ էր Պոլսոյ մէէ, Ց • 3 • Ամի–
է մնում» : օրինակ ^ առեւտրական նաւեր չիոել անմիքապէս : րե1ց ստորագրութեամբ։ Վերջին արտագաղթ ինւ
Միեչ այս է պատկերբ սաՀմ ան էն այս կողմ, 1 4 մ իլիոն թժ՝ ր Ֆ րանսա յի պողպատի արտադրու արտասահման անցնելով, քաՀանայ ձեռնադրուե
բոլորովին
տար բե ր է ան սաՀման ՛էն* այն կողմ ։ թեան կրկինն է) ուրեմն ԼՈ-լրք սպառնալիք մր ցաւ :
Րաֆֆիէն մինչեւ Գերենիկ Գեմիրճեան , լեզուի
բարհշբքութ իւն ր կատարուեցաւ դանդաղութեամբ
մբ * զոր չհնք կրնար յառաք դիմութիւն անուանել ։ Ւնչո°*ւ սակայն այս մեղապարտ անփութու - եւ միչտ յառաջընթաց : Պայմանով որ ազատ ըԱայ
Անշուշտ չեն ք կրնար նաեւ յետադիմութիւն կոչել թիւ՛ր լեզուի մաքրութեան Հանդէպ։ ինչո^՚ւ այս Համայնավար ղատախագ՚եբու աՀէն\ ու սար.սա -
ինչ որ տեղի ունեցաւ ամ բողք յիսնամեակի մբ րն– լիաբուռն Հարկբ օտար պատուաստին : (*նչռ0լ այս փէն :
թացքին : Բա յց Րաֆֆին նո յնքան «արդիական» Է անիմաստ , գրեթէ աննպատակ աղճատում ւ , եւ
Հիմա իր լեզուով^ որքան Գեմիբճեանբ։ Ասիկա՝ Մեր լեզուն^ խորագրով իր մէկ քերթուաՆթև
դրականութեան. մարգիՆ մէք ինչո® Լ մ ա1– աւան գ այս լուռ , յամ առ պա /քարբ մէջ՝ Հանճարեղ սլոէտը կը գրէր (՚&ԳիրՔ ճանա–
Տարբեր է սակայն գ իբր լեզուական կառոյց , բնիկ Հոսանքին դէմ ։ Գար ձեալ ԱրծրոԼԼին է է ոբ պար Հի», Է1 271).
Հայ Հրապարակագրութիւն ր սաՀմ ա՝ ՛է անդին Ար– կուտա յ ա յս «ին չու» 1'եբուն բացատր ութիւն բ :
ծբոլնին , իր լեղուո\վգ նոյնքան ԺԹ * գարուն՝ կր \՝%ե%ին ) ուրեմն ճիշդ ութսուն տարի առաք) կբ Ա՝եր լեզուն ճկուն է ու բարբարոս ^
պատկանի * որքան Ե* գարուն ։ Չենք ուրանար գրէր ան< «Հայկական՝ ԱշխարՀ» թերթին մէք* Առն ա կան է ) կոպիտ ( բա յց մ իեւնո յն պաՀ ին
,
մտածումի , բմբռն ումի , ոգի ի յառաքրնթաց շար՝– « Ես ոճին մեծ գին չեմ դնում * լեզուին մեծ նշա Պայծառ է 1 ՝ա , ո րպէս մ շտաբո րբոք փարոս
ժումբ։ Այդ շարժումին մէք գեր ու՛նի ժամա֊ակր* նակութիւն չեմ տալիս յօդուածի մէք ։ $՝ող լեզուն Վառուած Հրով ա1շէք գաբերում Հինէ
այսինքն դարաշբքանը) որ իր անք1 քելի կնիքր կբ Հաս կա ա § հ լին ի ) ա յ դ բաւական Էէ
դնէ ին չպէս կեանքին՛, նո յնպէս արուեստի գո ր « Առ Հասարակ կ՛՛ասեմ , ոճբ եւ լեզուն մեծ Եւ վարպետներ) խոնարՀ ու Հանճարեղ)
բուն Վրայ ւ Ոչ ոք կրնայ դուրս րլլալ իր գարէն \նշա֊ ակութ իւն չեն կարող ունենալ , երբ ոբ ազգի Յղկել են ա յն դարեր ) որպէս մ արմ ար )
ու մ իքավա յրէն քեթէ անժառանգ մբ չէ բոլորով ին ։ գլխաւո ր պակասութիւն բ տգիտութիւնն Է» Հ Եւ փայլել է ոա մերթ) ինչպէս բի՚-րեղ ,
ԱրեւելաՀա յ Հ րա պար ա կա գոո ւթ ի ւն բ 1 անկախ ԱյսպԷ՚^ս կբ մտածէին) այսպէ՛՞ս պէտք է մ բ– 17՛ եր թ կոպտացե լ ) ին չպէս լեռնա յին վ*ար X
իբ ներգո յակ ա րժէքէն , իբրեւ լեզու՝ կր մնա ք տաՆէին Ե՛ գարու մեր վեՀիմաստ ու ոսկեբերան
Հոն գ ուրկէ ճամբա յ ելած էր եօթանասուն տաս ի վարդապետներ բ։ Բայց միշտ պաՀել է նա իր. կենդանի ոգին*»*
մեզմէ առաք։ Աւելի քան ճիշդ է Պարոն եածփ մե– Ո է– մ ի՝ չ մ եղի Համ ար լեզուն արուեստ Է ք նո յն
դագրանքր , թէ այգ լեզուն քիուս մը^ Հ.ՖրաՀ սացի իսկ ա յնքան– ի քՀ ա բալ ) որ իբ նպաաակբ իր մէքբ Գարձեալ ինքն է , «վիթխարի պոէտ»ը, որ
իբրեւ խոր
մբ աւ\ե լի շուտ կբ Հասկնայ , քան Հայ մր»։ Բայց ունի) ԱբՆրունձիին եւ Ար ծր ունին եր-ուն Համար ա– գալիք երգասա\ւ՝ւերուն կ՛ալանդէ ( դարից
ու
ասիկա մեղադրանք մր չէ Հիմա^ ճիշգ կամ ա՛՝ - նիկա գոբւՏ իք մ բն է միայն։ Ոչ աւելի) ոչ պակաս ։ հուրդ ու պատգամ * «Եբգբ երկրից (
ճիշդ) այլ փաստ մբ^ իրողութիւն մբ^ որ, իր ար Ա յս կէտ ի Լ վրա յ է ) որ իրարմ է կր զատուին Հին միշա երկար է տեւում»։
դարացում բ չունի : կ*բսենւ, թէ Հայաստան ի մ էք եւ նոր «դպբոց»նեբր ) սաՀմանէն ասդին թէ ան
լեզուն պե տակտն՝ ստացուած ք է , ինչպէս Հ ողբ եւ դին յ Հիմա ալ ցանուած են սերմերը , ու լեզուին էու
քարբ) եւ թէ* Հետեւաբար գ ենթակալ է վերաՀս– Բայց մեր լեզուն) Հայութեան երկու «կէս»ե– թեան ը մ էք կանգուն է ցե ղա յին պաՀ ը է Գրական
կողութեան ու գեկրէտի ։ Կորսեն ՛նաեւ , թէ Հրա֊ րուն մէք) անՀուն Հւ արաւո րութ իւն\՝ւեր ունի զար–– չեկի սան երր աւելի երկար չեն կրնար տեւել , քան
պարակագբական լեզուն Լդրական բ դուրս է Հա գանալու եւ գեղեցկանալու։ քՒեբեւս այս Հնաբա– երկիրն ու դարբ) քաւ մանաւանդ երգՀկ ու լեզուն է
սարակաց մեղքերէն)^ այնպէս ինչպէս կբ գրէին ւորութիւննեբուն դիաակցութիւնն է ) որ կբ պակ Այսօր Հերթր իոենցն Է , Բայց ապազան ԳաէԷք
զայն մեզմէ 30, 40 կամ 50 աարի առաք^ գրեթէ սի մեզմէ շատերուն։ ԱՀաբո-եան ) Տէյ՚եան ^ Զարս երգասաններ ունճ է , անոնց որ ոնք գիտեն իրենց
դարձած է այլեւս անգիր օրէնք , տեսակ մր առ– եան , Չարեւ՛ ց , աւելի նորերէն՝ Նայիրի Զար եան , երգբ դարձ*1. ել «ոգու ադամ ա դե այ վաՀան» ։ Ա–
Հաւութիւն , զոր ոչ ժամանակր կրցաւ սրբել , ոք Տարոնցի , Գրաշի , Շիրազ , Ա ի լվա կապուտիկեան, ՛նո՛ւ ց՝ որոնք մեռած վարպետներուն անմաՀ կնիքբ
ալ եկող - ղացող սերունդներ ր ։ $ իշեն ք ան ցողա– եւ գեռ ո լք իշ ծանօթ ու անծանօթ գվ՛իչներ , արե ունի՚ւ իրենց անմար երդերուն վրայ։
ԿԻ * ք^է Միքայէյ Վարանգեան 1 մէկբ՝ խառնածին ւն լա Հ ա յ դրա կա \ բա ր բառր Հաս ցուցին աՇ նախբն– Ոչ) այս ոգին չի նաՀանքեր երբեք։ Ջի կրնար
Հքցմբաղրական €8ՈՒՍԱԲԵՐ>ի)
լեզուի ախոյեաններէն , վաղուց կ՚ապրէր Հա յաս– թաց դեղեց կութ իլննե րու ։ Նոր ժամ ա-ն ակներ ու նաՀանքել \
աա*ն էն գուբս է - մէք աիրող ոգին Չարենցի ոգին է) միշտ կենդանի
Fonds A.R.A.M
վոլթ եան Համար :
Ֆրան սա կ՛ուղէ ոբ Գերմանիան վերածոլի
Գրիգոր Արծբունի ) աբեւ-ելաՀայ Հբապաբա - Ռուքի, խԱդքւդ գաշճ ակցային պետութեանց , շատ թ ո յ լ կերպով
կա դ բ ո ւ թ ե ան նւսՀ աււլԼ ան երէն , ասկէ Հուրք երեք կապուած կեդրոնի մր Հետ ։ Իր կարծիքով) եթէ
քառորդ գաբ առաք* առիթով մբ կբ գրէր* «(Ւիւր– թ ո յ լ տ ր ուի որ կեդրոնական կառավարութիւնը
քաս Հայերի Հւ<ոբէ կենդանի գրականական լեզուն՝ Նորէն պայքար մբ սկսած է (հուրի մասինդ Հսկէ ելեւմուտքին վբայ , պիտի դաւ,.նայ կեդրո
Անգլեւսաքս
ո ձին Հ ապագայ չունի* ա յգ է պաաճառբ , որ նա կան թերթի ոններ ո լ ել Ֆրան սա յի մի քել •.Անգլիա նը ուրիշ զինապաշտ Գերմանիայի մը , ել կամ
նայ ազդել քշուի
ոչինչ առա քագի մ ո ւթ ի ւն չէ անում , ան շա բժ է մբ աշխատակցին կարծիքով) ելքբ կր պիտի նպաստէ որ Արեւմտեան Գերմւմնիան իյ Լի
մնում» : Եվրոպայի ճակատագրին վրայ։ երբեմնի Փբուսիոյ գիրկը* ՛եւ Հետեււ/բաբ
Պ*ւԲեթէ նոյն «բերունի «Թիւ֊բքաց Հայերի» Պատերազմէն ի վեր առաքին անգամն է ոբ ութեան X \
այսքան փափուկ
անուանի երգիծաբանը , Տակոբ Պարո*նեան, կբ դաշնակիցներուն խնդիր մբ կր ծագի արեւմտեանէ Ֆր անսան կ՛ուզէ ոբ որոշ երաշի իքՆեբ արբ–
կամ
գրէր իբ « Ազգային քոքելուն մէքՀ Աբծբոլնիի միքեւ է ուին գ որպէսզի բրիտանական , ամերիկեան
ապէս
մասին * «Ու-թ տարիներէ Հետէ կ՝ՈԼյզզէ ի՛՛ր աշ– Ֆրանսական տեսակէտն է որոշ կարգադրու ֆրանսական զին ոլոքներ կարենան տԼ ։ ական ագի–
խարՀաբարբ^ զոր ֆրանսացի մբ աւելի շ ուա կր թիւն մբ չբ՛ ել (հուրի մասին , մինչեւ գերման Հաշ պաՀ ել ռազմ ակաֆ (հուրի եւ Հռեն ո ս ի ռազմ
՛յն Հա յ մբ ։ Եւ որպէսզի ղբր՝՜ տութեան դա չ ագրին կնքում բ ։ տական կէտեբր ։ Անոնք կ՛ուզեն մասնաւորաբար
պա բա ութ իւն՛ չՀամ արուի մեր րսած ը , Հոս Հեռա ամրոցներ Հռենոսի վրայ :
գիր մ՛բ կբ թարգմանենք իւր լեգուուԼ* <«Ոէյ՝նալ Ֆ յ ան սաց ինեբբ կբ պաՀ անքեն ոբ (հո ւ֊բբ
պատերազմական մինխստր ին՛ պախաբակեց * ոբ չսլա ական ի Ղ*ե ր մաններ ուն , այլ Եվրոպայի* եւ
խիստ մեծ ո լ բան ե ր չգո ր ծագ րեռ ս են աա որի մբ կաբելի եղածին չափ այն֊ ազդերուն որոնց այն
դէմ , ոբ լեկիդիմական ցուցմունքներ արաւ ։ կա քան՝ սուղ աբժեց վերքին պատերազմ բ* Բրիտա - ԳԱՂ.ՈՒԹԷ ԳԱՂՈՒԹ
բինետը կամենում է գիմիցիոնէ տալ ։ Բիւտքէի նիոյ^ Միացեալ *ԼյաՀանգնեբուն ել Ֆք՚անսայի ։
սոման եր բ ր&գոլնուած են սենատից * եպիսկոպոս– Ֆ րան սա ցին եր՛ բ 1լ ոլղեն\ ո բ ա յս երկիրն՛երուն ներ ԵԱՖԱՅԷՆ թղթակից մր գրէ Հայերու թի
ների կբեգիտբ մերժեց \եւ ժողովի սեսիան փակ ~ կա յացոլցիչներբ կազմակեբպեն տեւական– «քիուբի լը չուրք եվւեք Հարիւր Հոգի է Հիմա։ կեանքը ան
ուած է յայտնում ։ Բի^ԷԷՐգէ^Ր կը ծանուցանէ , ոբ վարչութեան ՎեբՀսկիչ Ա՚արմին մ բ» , այնպէս ոբ տանելի չէ, չնորՀիւ լուբիային ել աւսլէ տպու -
կայսրռւՀին պլեւբիտ ունի» : եթէ նո յնիսկ Գերմ ան-ներբ սեփական ո ւթեան իրա րին... Ալիւրի աաշարր գոհացուցիչ է, սակայն
Պաբոնե ան ի ա յս երգիծական։ անդբադա բձբ ուղ ւունք պաՀանքեն % չկարենան գործածել զա յն վե բանջարեղէն չկայ։ Բախտաւոր է ան որ կրնայ
ժխտումնէ–
ղակի պատասխանն մ րն է Աբծբունիի րա ղին մ ան Համար: միս ձեռք ձզձե լ։Սի բե լիներ ո ւբա ցակա յ .ւ ւթ ի ւձ\ը այ/
բուն թէ^ բա Հ՛եմիա մ՛եղադրանք Ա՜ր մ իա յս ա ՚ ոբ Ֆրան սա կբ գանգատի ՛նաեւ թէ բրիտանացի լ^–^– ցալՀ Տ&ղւոյն Հ ա ք վար մարանը փակ է Վ^՚ց ամիսէ
խառնածին լեզուի Հասցէին ։ Ջենք գիտեր։ իրո կե ր վա ր ա կանն,ե ր բ ղոՀեցխն՝ (հուրբ* դոՀացում ի վեր, ել Հայ մանուկները կը յաճախեն օտար
ղութիւնն այն է * ոբ մեծաՀամռաւ Հ բապարակա– տալու Համար գերման ընկերվարական կուսակ–
գբին մարգարէութիւնը չիբակա\ն ա ցաւ : « (հիւր– ս ո ւթեան : ՛Նմ ա՝ ապէս 1լ ամ բա ս տ անեն Ամ ե բ ի կան գսլրոցներ։ \ւոյԳքան ատենէ ի վեր բացակայ է
քաց Հա յերի գրականական լեզուն» ոչ միայն «ան վանքին տեսուչը։ Ղ՝իմաՆ ՛ենք սլատկան իչխան՚ու^
շարժ» չմնաց գ այլեւ ակնկալուածէն աւելի **• թէ լքեց (հուրի Հսկողութեան տեւական ծբագի - թեանց , ինչսլէս նաեւ ՄիՀ– Կարմիր Խ ա չին , որ–
րր ) որովՀետեւ ամե ր.ի կեան
« շարժեցաւ »։ ՛Լ, ր բա ց ա ւ , ճոխացաւ ու գեղեցկա– դրամ ատէ բներ աւելի սլէսզի քյրուսաղէմէն վարգապետ մը բեվ. են մեղի։
ռալ ։ Գրեթէ դարձաւ անճանաչելի Հ մեծ շաՀեր էլ ո լյն ե * ան ան Հ ատ ա կան շա Հ ա դո ր - Ոչ թէ բարեւներ , այլ բօթեր ղրկեցէք բոլոր բա^
Հանքերուն՝
Ասկէ շոլրք Հարիւր քսան տարի առաք, «Գի՜– հումներով ^ գերմանական (հուրի մբ րեկամնեըուս՝^ :
տակ Բիլզանդեան» կբ ղործածէբ լեզու մը) ոբ ա– եւ պողպատ ի գործարաններուն մէք ։ ՊՈԼՍՈ8 ԱԶԳ– ՊԱՏՐԻԱՐՔԱՐԱՆԻ /լ ար գա -
՚֊ելի թուրքերէնի կբ նմանէր , քան Հայերէնիւ Ա– Ան գլեւսաքսոննե ր\բ 1լ ա ռաքա րկեն թէ Համ ա– գրութեամբ Արամ քՀ՚նյ* Պասմաճեան մեկնած է
Հ նմ ո յշ մրայս Հնամ եւ Հնւ •բոյր ,ե– ձայն \94է7ի անգլեւֆբանսական\ դաշփնքին , Գեր - Ա ե բաստ իա Հ ո վո լա կան այց ելութիւն՝ մը տալու
նետեց
բէ^էն « Ամսոյս 9ի գիշեր բ ՛թշնամին մաննձերուն պիտի արգիլուի «նորէն խաղաղու - գաւառներու մէք մնացած Հայկական բեկորն ե
աս մ աղա գա՛, ե բուն՝ վրայ Հ ա ւան թօփ իներ. , եւ քա թե ա՚ւ՝ սպառն ալիք մբ դառն ալ» ։ Բա՛յց Ֆրան սան ք՜ուն : Ա երաստ իա լէն պիտի անցնի %այ.–ա , Թո -
ղաքն ալ 3 սաՀաթի չափ թօփոտեց * ինչպէս որ կբ դիտել կուտա յ թէ անգլեւամե րիկեան ծրագրով քաթ ) Ամաս իա ) Ա* ար զո ւան , Հաճիքկօյ եւ շՀր քար
կաբծվէբնէ ) թշնամիին՛ թօփերբ ութր կտոր էր* Գեր մ ան. իան արդէն սպառնալիք մ բ կբ դառն, ա ք ձին մէք այ1՝ գիւղն րր ոլբ Հայեր կան։ Իսկ \քնուն–
աս թօփ ի կիլէէէ^՝ երէն յիսնապետ մ բ եւ մ էկ զին խաղաղութեան ։ Գերմանիոք թ ո յ լ կբ արուի որ ա– գէն վերք ուրիշ քաՀանայ մբ պիտի ղրկուի կ լա
վոր մրն ալ վիրավոր ուեցաւ * աս կիւլլէներբ Հի ք *–ելի շուտ վերականգնի քան թէ Ֆրան սան– եւ ՛լի11 , Մալաթիա ) Արաբկիբ , Ակն՝, Տիվրիկ է
մէկ կրակ չի պատճառէ ց ին քաղաքին մէք» ։ Բրիտանիան ։ Օրինակդ Գերմանիան իր պողպատի ՍՈՖԻԱՅԻ մէք մեռած է Պ • Կրօն Միքայէլեան ,
83 տարեկան։
Այս «Հայերէն»է\ն\ Հետք իսկ չէ մնացած այ տա բ եկան արտադր ութիւն բ արդէն չորս միլիոն Ֆրանսերէն ի մասնագէտ ուսուցիք
սօր ։ թօ՛ն էն )ե օթբ մ իլիոն թոնի բարձրացուցած էէ
Հիմա այս լեզուին Հակադրեցէք մեր օբեբրւ ա յս ինքն 75 առ Հարիւր յաւելում մ բ ինչ որ գրե էր Հայկական եւ աոլլկաըական՛ միթնււկարգ վար–
նաեւ
սլացիկ ու դեղեցկաՀիւս տշխարՀաբարբ , որպէս թէ Հաւասար է Ֆրա ն ս ա յ ի պողպատի արտադր ու— մչս; աններ ու մէք։ Որոշ գեր կատարս, ձ֊ է
ղի յստակ բԱայ Հարիւր՝ քսան տարուան մէք կըտ– թեան : Հանրային կեանքի մէ9 :
րուած ճամբան՛ :
Ք՝ովմաս քՒէրղեան եւ Աիսաք Ա՚եծարենց դբե– Վերքին Համաձայն ոլթեամբ * Աեծերու մի -
թէ նոյն տարին մեռանք բայց իրենց լեզուով ան– քեւ , Գերմ ան պողպատի արտադրութիւն բ տար ե–
Հունօր ԷՆ տար բեր եւ անՀունօրէն Հեռու են իրար կան 10.700.000 թոն աէաք է,ր ըլլար։ Մթեչգեռ ՊՈՒԷՆՈՍ ԱՏՐԷՍԻ մէլ վախճանաձ֊ է 8ով -
կուտայ
մէ։ Ասիկա ոոյց կուտայ , թէ երկու բարբառներէն 14 միլիոն թոէնի բարձրացած է) որ թ ո յ լ Հաննէս Ա. քՀնյ. Ամիրենց, Հոկտեմբեր 24ին :
որբ Հոչինչ առա քա դիմութիւն չէ անում* անշարժ Հանգոլցեալր հանօթ էր Պոլսոյ մէէ, Ց • 3 • Ամի–
է մնում» : օրինակ ^ առեւտրական նաւեր չիոել անմիքապէս : րե1ց ստորագրութեամբ։ Վերջին արտագաղթ ինւ
Միեչ այս է պատկերբ սաՀմ ան էն այս կողմ, 1 4 մ իլիոն թժ՝ ր Ֆ րանսա յի պողպատի արտադրու արտասահման անցնելով, քաՀանայ ձեռնադրուե
բոլորովին
տար բե ր է ան սաՀման ՛էն* այն կողմ ։ թեան կրկինն է) ուրեմն ԼՈ-լրք սպառնալիք մր ցաւ :
Րաֆֆիէն մինչեւ Գերենիկ Գեմիրճեան , լեզուի
բարհշբքութ իւն ր կատարուեցաւ դանդաղութեամբ
մբ * զոր չհնք կրնար յառաք դիմութիւն անուանել ։ Ւնչո°*ւ սակայն այս մեղապարտ անփութու - եւ միչտ յառաջընթաց : Պայմանով որ ազատ ըԱայ
Անշուշտ չեն ք կրնար նաեւ յետադիմութիւն կոչել թիւ՛ր լեզուի մաքրութեան Հանդէպ։ ինչո^՚ւ այս Համայնավար ղատախագ՚եբու աՀէն\ ու սար.սա -
ինչ որ տեղի ունեցաւ ամ բողք յիսնամեակի մբ րն– լիաբուռն Հարկբ օտար պատուաստին : (*նչռ0լ այս փէն :
թացքին : Բա յց Րաֆֆին նո յնքան «արդիական» Է անիմաստ , գրեթէ աննպատակ աղճատում ւ , եւ
Հիմա իր լեզուով^ որքան Գեմիբճեանբ։ Ասիկա՝ Մեր լեզուն^ խորագրով իր մէկ քերթուաՆթև
դրականութեան. մարգիՆ մէք ինչո® Լ մ ա1– աւան գ այս լուռ , յամ առ պա /քարբ մէջ՝ Հանճարեղ սլոէտը կը գրէր (՚&ԳիրՔ ճանա–
Տարբեր է սակայն գ իբր լեզուական կառոյց , բնիկ Հոսանքին դէմ ։ Գար ձեալ ԱրծրոԼԼին է է ոբ պար Հի», Է1 271).
Հայ Հրապարակագրութիւն ր սաՀմ ա՝ ՛է անդին Ար– կուտա յ ա յս «ին չու» 1'եբուն բացատր ութիւն բ :
ծբոլնին , իր լեղուո\վգ նոյնքան ԺԹ * գարուն՝ կր \՝%ե%ին ) ուրեմն ճիշդ ութսուն տարի առաք) կբ Ա՝եր լեզուն ճկուն է ու բարբարոս ^
պատկանի * որքան Ե* գարուն ։ Չենք ուրանար գրէր ան< «Հայկական՝ ԱշխարՀ» թերթին մէք* Առն ա կան է ) կոպիտ ( բա յց մ իեւնո յն պաՀ ին
,
մտածումի , բմբռն ումի , ոգի ի յառաքրնթաց շար՝– « Ես ոճին մեծ գին չեմ դնում * լեզուին մեծ նշա Պայծառ է 1 ՝ա , ո րպէս մ շտաբո րբոք փարոս
ժումբ։ Այդ շարժումին մէք գեր ու՛նի ժամա֊ակր* նակութիւն չեմ տալիս յօդուածի մէք ։ $՝ող լեզուն Վառուած Հրով ա1շէք գաբերում Հինէ
այսինքն դարաշբքանը) որ իր անք1 քելի կնիքր կբ Հաս կա ա § հ լին ի ) ա յ դ բաւական Էէ
դնէ ին չպէս կեանքին՛, նո յնպէս արուեստի գո ր « Առ Հասարակ կ՛՛ասեմ , ոճբ եւ լեզուն մեծ Եւ վարպետներ) խոնարՀ ու Հանճարեղ)
բուն Վրայ ւ Ոչ ոք կրնայ դուրս րլլալ իր գարէն \նշա֊ ակութ իւն չեն կարող ունենալ , երբ ոբ ազգի Յղկել են ա յն դարեր ) որպէս մ արմ ար )
ու մ իքավա յրէն քեթէ անժառանգ մբ չէ բոլորով ին ։ գլխաւո ր պակասութիւն բ տգիտութիւնն Է» Հ Եւ փայլել է ոա մերթ) ինչպէս բի՚-րեղ ,
ԱրեւելաՀա յ Հ րա պար ա կա գոո ւթ ի ւն բ 1 անկախ ԱյսպԷ՚^ս կբ մտածէին) այսպէ՛՞ս պէտք է մ բ– 17՛ եր թ կոպտացե լ ) ին չպէս լեռնա յին վ*ար X
իբ ներգո յակ ա րժէքէն , իբրեւ լեզու՝ կր մնա ք տաՆէին Ե՛ գարու մեր վեՀիմաստ ու ոսկեբերան
Հոն գ ուրկէ ճամբա յ ելած էր եօթանասուն տաս ի վարդապետներ բ։ Բայց միշտ պաՀել է նա իր. կենդանի ոգին*»*
մեզմէ առաք։ Աւելի քան ճիշդ է Պարոն եածփ մե– Ո է– մ ի՝ չ մ եղի Համ ար լեզուն արուեստ Է ք նո յն
դագրանքր , թէ այգ լեզուն քիուս մը^ Հ.ՖրաՀ սացի իսկ ա յնքան– ի քՀ ա բալ ) որ իբ նպաաակբ իր մէքբ Գարձեալ ինքն է , «վիթխարի պոէտ»ը, որ
իբրեւ խոր
մբ աւ\ե լի շուտ կբ Հասկնայ , քան Հայ մր»։ Բայց ունի) ԱբՆրունձիին եւ Ար ծր ունին եր-ուն Համար ա– գալիք երգասա\ւ՝ւերուն կ՛ալանդէ ( դարից
ու
ասիկա մեղադրանք մր չէ Հիմա^ ճիշգ կամ ա՛՝ - նիկա գոբւՏ իք մ բն է միայն։ Ոչ աւելի) ոչ պակաս ։ հուրդ ու պատգամ * «Եբգբ երկրից (
ճիշդ) այլ փաստ մբ^ իրողութիւն մբ^ որ, իր ար Ա յս կէտ ի Լ վրա յ է ) որ իրարմ է կր զատուին Հին միշա երկար է տեւում»։
դարացում բ չունի : կ*բսենւ, թէ Հայաստան ի մ էք եւ նոր «դպբոց»նեբր ) սաՀմանէն ասդին թէ ան
լեզուն պե տակտն՝ ստացուած ք է , ինչպէս Հ ողբ եւ դին յ Հիմա ալ ցանուած են սերմերը , ու լեզուին էու
քարբ) եւ թէ* Հետեւաբար գ ենթակալ է վերաՀս– Բայց մեր լեզուն) Հայութեան երկու «կէս»ե– թեան ը մ էք կանգուն է ցե ղա յին պաՀ ը է Գրական
կողութեան ու գեկրէտի ։ Կորսեն ՛նաեւ , թէ Հրա֊ րուն մէք) անՀուն Հւ արաւո րութ իւն\՝ւեր ունի զար–– չեկի սան երր աւելի երկար չեն կրնար տեւել , քան
պարակագբական լեզուն Լդրական բ դուրս է Հա գանալու եւ գեղեցկանալու։ քՒեբեւս այս Հնաբա– երկիրն ու դարբ) քաւ մանաւանդ երգՀկ ու լեզուն է
սարակաց մեղքերէն)^ այնպէս ինչպէս կբ գրէին ւորութիւննեբուն դիաակցութիւնն է ) որ կբ պակ Այսօր Հերթր իոենցն Է , Բայց ապազան ԳաէԷք
զայն մեզմէ 30, 40 կամ 50 աարի առաք^ գրեթէ սի մեզմէ շատերուն։ ԱՀաբո-եան ) Տէյ՚եան ^ Զարս երգասաններ ունճ է , անոնց որ ոնք գիտեն իրենց
դարձած է այլեւս անգիր օրէնք , տեսակ մր առ– եան , Չարեւ՛ ց , աւելի նորերէն՝ Նայիրի Զար եան , երգբ դարձ*1. ել «ոգու ադամ ա դե այ վաՀան» ։ Ա–
Հաւութիւն , զոր ոչ ժամանակր կրցաւ սրբել , ոք Տարոնցի , Գրաշի , Շիրազ , Ա ի լվա կապուտիկեան, ՛նո՛ւ ց՝ որոնք մեռած վարպետներուն անմաՀ կնիքբ
ալ եկող - ղացող սերունդներ ր ։ $ իշեն ք ան ցողա– եւ գեռ ո լք իշ ծանօթ ու անծանօթ գվ՛իչներ , արե ունի՚ւ իրենց անմար երդերուն վրայ։
ԿԻ * ք^է Միքայէյ Վարանգեան 1 մէկբ՝ խառնածին ւն լա Հ ա յ դրա կա \ բա ր բառր Հաս ցուցին աՇ նախբն– Ոչ) այս ոգին չի նաՀանքեր երբեք։ Ջի կրնար
Հքցմբաղրական €8ՈՒՍԱԲԵՐ>ի)
լեզուի ախոյեաններէն , վաղուց կ՚ապրէր Հա յաս– թաց դեղեց կութ իլննե րու ։ Նոր ժամ ա-ն ակներ ու նաՀանքել \
աա*ն էն գուբս է - մէք աիրող ոգին Չարենցի ոգին է) միշտ կենդանի
Fonds A.R.A.M
