Page 62 - ARM_19-1947_04

8 աւա

՚աԱՐ ԲԻՒԶԱՆԳԱՑԻԻ ԳՐԱԿԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒՄՆԵՐ Շփոթր գագաթնակէտին Հասաւ, երբ բմշկալթիլ^
նը ու Հոգեվերլուծութիւներ,
գրական քննագա ֊

ԱՆԱԻՊ ՋեՌԱԳԻՐՆնՐԸ &պոոսծ քԱևադատութհաԱց տոլթեան՝ են թաՀողէն ներս թումեցթն ղայն ն ը–
ու աճ ո լած կարծելով։ Հ/1օյլ \\օւձտւսի գործ երոլն

տեղեակ մէկը , կր ՝նչմարէ յստակօրէն * աէբող

ք0ՄՐ * Կաթ » պատուիրակ Արտալազդ ե- տ ո ղ ա ն ց ք ՚մ(ւ անՀեթեթ մտայնութեան գործած նաիճէրնե րր ;

պիսկոպոս մեր տրամադրութեան տակ դրած է Ու ա յսպէս , վի պապա շտո ւթե$է վերչ * էբապաշ -

Հետեւեալ շաՀեկան յօդուածը զոր ստացած է (Գ– Նն վերջքէս մաս) տութիւնբ ու առ Հասարակ բոլոր մէւս նո րամ ուտ

Հյոլէտէն՝։ Սրացաւ Հայրենակիցը որ գմբախտա «պա շտ» ո ւթ իւննե րր 1լ ի ի՛՛ա յին անկապաշտու -

բար էլը գործածէ օտար անուն մր, կը թուի թէ Մասնաւորապէս , Տ&1ՈէՇ 8շա՚շ(1), անգութ թեան ծուղակին մէչ*.

կտրուած է Հայ իրական ութ ենէն ։կր լսենք որ Ար՜ մուրճը ձեռքէն մ՚յ^չ, սկսաւ աչ ու ձաթ Հ ա րո ւա - ՝Բննագատութիլն ը ան կապաշտ բառը ա թքան

տաւազգ ե ելիս կ . դէմ ում կատարած է Շաւէտի •ծել ու արդարացնել էր՛ Հարուածները, Հետեւեալ չարաչար կերպով գրչի ու /սօսքի ՚համոց ըրաւ ոբ,

կրթական նա թարա րութ եան խնդրելով ,ո ր Բիլ - տողերովդ֊ «Տակաւ ամենօբեայ պատաՀար կը այսօր , այդ րաոր , կարծես անմխտելի տտղաՏ գ

զանգաց իի ձ եռագիրները յանձն ուին Բար եգո ր - դառնայ անբարո յակաԱ ո ւթ ե ան եւ ա պա կա ե ա ց ֊ մր մատնանշելու լաւագոյն՝ կերպբ դարձած րլ -

ծւս կանթե : կաթ * սլա տ ո լիր ա կին ար տօն\ո լ թ ե ամր մ ան նրբանքը , անասելի "Լէբքէ մ-Ա նմ ան՛, ամ էն ւայ ։

կը Հրատարակենք նաեւ իրեն1 ուղղուած նամ ակը * առաւօտ աւել\ի՝ թո բացած ։ Ս եր անուանի երկու Վերչերս անգլիացի գրաղէտ մր այս կկտյ, կր

կամ երեք վիպագիրներու II եր շնչումին մէչ , ներկա յացն է ր շատ ա ր գարաց ի կե ր սլ ւ։ վ Հե՛տեւեալ

գաղտն թ Ա ատեան ական (տտշէւտաշ) չափ մր կը ն՛ե՜՝ 1ա ական։ շ։սկան՝ տողեր ոճս մէչ, «Անկապաշտու -

\Ջձեգ .ան՚շո ւշտ յա յա՛նի է , ,ո ր Հայ մ ատենա - բար կո ւի , առանց սակայն անճանաչ մնալու ^ . . . : թիւձնր միշտ ալ գոյութիւն ալնեցած է \%Իէրա1 սայի

գրութեան ուսումնասիրողների մէչ \,որայր Բիւ– Ու Համր ի չ ի Հատիկներուն նման թելին վրայ, մէչ ՚՛ Ան իկ ա , Հանճարեղութեան՝ ու կեն՛ս ունակս լ ֊

զանգացին գրաւում էր չափազանց աչքի րն կնա ղ շարուեցան , 8&1շ&շ, Լշշօոէշ Լւ11շ, 8ծտՅ&13Մ6, \^յք– իժեան, ազգային մեծագոյն աղբիւրն է % Արդարեւ,

տեղ անցեալգարու փերթին քառորդին՛ եւ մ եր գա­ 1աՈ€,֊աաեշւԱ^՛ ոլ ա^ճճյաե , նոյն մեղքով ամբաս­ ֆրան սաց ին , անկապաշտութեան յարմարութիւն

րու առածին տասնեակին մէչ ; Նէա մաՀից (1915 տանէ ալ : Այս սովո րո լ թ ի ւնը * ֆրան սակ ան սաՀ - ուն վ։ ու տնով 1լ ա սլա ց ո ւց ո ւի իր տ ռ ո ղ չա մ՛տ ու -

թ ),( անցել է 32 տարի եւ մեր ա ւս ո ւմնա ս է րն եբ\ի մաններէն անցնելով, նուաճեց Ան գլի ան , Գերմա­ թիւնը » :

փորձերր պարզել \թորա յր Բի ւղւսնդա ց ո ւ թողած նիան, ու Հասաւ մինչեւ Ո* ուստա տան ։ Հոն, Xօ1տ- ՝Բննագատ կամ լրագրող, երբ Հաւնած էէ.ռ^

անտիպ դրակսւն\ մառանգոլթ իլնր մ ին չ օրս գթէին՝ է01 *, * օրինակր չափազանցելով, անողոք յարձա - արուեստի գործ մ բ , կամ չեն աշթա տած ղա յն

պսակւել յ ա զո լիժ ե ա մր : Պատերազմի գտգաբ՚ո լ– կումն եր կատարեց լԳձ\ւձշ\&ԱՀ.ի գոբծերոմն վրայ ։ մարսել, չքացնելու կարճ միչոցիհ ղիմած են ,

մից յետոյ, ինկնելով էթվէտիա ե լ ՝ ի մ անձնական­ արուեստագէտ ին՛– մտային կամ մարմնական պա ֊

աւս ո ւմն աս ի ր ո ւթի ւնն ե ր ի ս ա ւա ր տ մ ան Համ ար կաս ո լ թ իւձւ ներր զննելով ու մ էչտեղ բերելով՝

աշխատելով ի\լպպսալա քաղաքի Համ ալսա բանա - (1) Տ&աէՇ ֊ 8ՇԱ\Շ// քննադատական մ եթ ո ար , գո րծին աիյաավարտկմ ան կամ խելագար ո ւթ եան

կան՝ գրադարանում (յայտնի Շ^աԱոՅ. քՀշւ^հ՚ծ) , եւ Հոն աչքի զարն՛ող սթաթեբր ու մոլորումները, արդիւնք Բէէա՚լր ապացուցանելու Համար։ Օրէ

ես մի ամ ամանակ Հ ետաքրքրուեց ի մեր մեծ Հ այ* շատեր ո ւ կողմ է աննպաստ ցուցմունքի Խնթար - նակնհր կր վ իւ ա ա՛ն այս մտայնութ\իւն,ր– փաստե ֊

կարանի ձեռագրերի գո յութեամ ր կամ լ՛ Լ" Բ1 ՚– - •կուա,ծ են՛ բաղմ աթիլ առիթներով ; 3)բ անս ակ ան լու ։

թեամբ, քանի որ ինձ մ անկոլթիլեիցս յայտնփ քննադատական արուեստին վբայ անոր՛ յյյգգեցալ^՝ Անոտարակո յս , ՀանճաիԼ երէն ամ անք ունեցած

էր յ որ Ն՛ո րա յր Բիլղանգացին ամ ուսնացած էր մի թիւնր ո չ մ իա յն Հ, պան ց\ի կ եղած է , ա ձ է Ք1՚ Լ\ ա^՛ ՚™ են թե լա գար ո ւթե սճհ վայրկեան ներ։ Եղած են՝,

ո ւէ տացու Հետ , ապրել էր ԱտոկՀոլմում՝ սւլ*՝ եւ գամ ՛նպաստաւոր ; ժամանակակից գրողներու նոյնիսկ թե լա գար Հանճաիներ ։ Ուրիշներ , վա -

թաղուած է ։ Այդ գրական Հետաքրքրութեան՛ս Հե­ Հանդէպ անոր ցուցոլցա-ծ կո ւր ո ւթի ւնր ^ առիթ րակուած սեռա լթն Հ իւանդո ւթ ի լններ է ու ս ե ռա ֊
թւծայած
տեւանքով 1946 47 թւին ձմեռր, ինձ յաքոգեց է , որպէսզի 2օ1& ե լ ԲաԱՏէ խիստ ու ան՝ ֊ յ են՛ տարականոնութիւնն երու ենթակայ ; Բայց յ ա»

պարզել գրական անտիպ ձեռագրեր ի գո յո լթիլն ը ։ նե բ ո ղ յօդուածներու նիւթ ռգաարբ ձնե՛ն լ՛ա ւն ։ Տ*ու

Եւ թնա կանխաբար , ես ցանկանում եմ , ար մեր կան ո ւթե ան մ էչ չկա յ քննադատ մր ոբ աււ յյննքսքան

դրա ս էր Հասարակս ւթի ւնը , եւ մ ա սն ՛աւո ր ապ է ս լսն՚ուղղա յ կե րպով մեղանչած ր լյա յ , որքան ՏաՈէՇ // ա ս ի ն , գէթ ես չեմ նչմ արած։ Սա՛կայն՛ ան քոն­
ն՜ ա գա տ ո ւթե ան՝ փիլիսոփա յութեաՀւ կո՝Ր էղբ ՛տ ո ւած
Հայ գրականութեան ուսումնասէ բութեամբղբագ*՝ 8շս\^6՝ իր չյ՚չանի դրո զն եր ուն եւ Հա սարակս լ - է, որ սակայն– կբ մնայ մէնչեւ այսօր իր նաիոնա–
կռոն վիճակէին մ է չ , եւ ՚ գեռ ա յգ արուեստ ր կր
ւող Հ աստատա ւթի լննե ր ը ե լ գ րականագէտնե րր , թեան Հանդէպ հ տառապէ փէլիսա վ/ա յ ո ւթ ե ան մ .ր– պակասով ։

Զարմանալի ըլլալու աստիճան աչքի կ՛ր զար­

ա յ Գ մաս ին լուր առնէին Հ նէ , Տէշոօ1հՁ.1^, Ոօաեշւ՚է/՛, 8&Ա^Շ1ԶՄՇ/ ե լ ուրիչնե ֊

Ն երփ ակ եալ կը գտն՛էք իմ մի թղթակ ցա լ թ ի լ— բոլ տազանգբ ճանչնալու, սձնո ր ան կա ր ո գո լ թ ի լ -՚ Այդ ԿՈԲ՚ԻԳԲ 1 %Բ նշմար ուի իր «Պատմութիւն

նբ որաեղ ես իւ օ ււ ո ւ մ եմ Ն ււ ր այ ր ե ահ անտիպ ձե­ նը ։ Ասոր Համար , 8Ց.Ա€161Ձ.ՄՇ մասեաւորապէս շատ Ան գլի ա կան՝ Գրական ո ւթե ան՛՝» արմէ քաւոր ա շխա–

ռագրերի գո յո ւթեան , գրութեան , քան ակի եւ ո - տումեց : Եթէ ՏտԱՈէՇ 8շէՈ՚6, իր Հռչակաւոր Շ&ԱՏ6- տանքին մէչ, ՛ու կ^արթնցնէ լ ո ւր չ Հետաքրքրոլ -

րտկի մ տուին ։ կտրուած էէն ե լով Ս կանտին\ավիա - ՈՇՏ <^Ա ԼԱՈ(11 ու Ի1օԱ^661ԱՃ ՆդՀւճ&երոլ շարքերուն թ իւն քննադատ ո ւթեան Հ ե տեւող միտքե բուն

յում , Հա յկական իրականա ւթիւնէց , ես չր գէտեմ նիւթ րրաւծ վ^էէաբ անոր գո րծեր ր , տա բա կո յս չ ի մէշ :

Հա յեր էն՝ պարբերականներ է ան ո ւննե րր եւ Հասցէ­ վեբցնե,ր , տաղա\ևգաւոբ բանաստեղծը, նիւթական Տատ՛կան շտ կան է նաեւ , երկու տ տգսձն գաւոբ

ները Փարիզում ի&րանսիայում, որպէսգի ինքս ու բարս յա կան զբ կ անքնե ր ո ւն Գ"Հ պիտի չըլլար ։ բանաստեղծներու, քնն՛ադատութեան Համար բե ֊

ուղղակիի դիմէի, եւ ձեզ անՀ ան գստ ո ւթիւս 1 չր հատկանշական է, \/օ.\՚\ւ\\\Ղի ուղղած զգուշութիւն իած ի՛ ո ր ն րբ ո ւթ՛ի՛ւնն եր ր՚։ Այդ տ։ւ ւեալներաւ1ն Հե­

պատճառէ ի : Ս ակա յնւ թնդէ րր անձնական րնո յթ թելագբոգ սա տողերը, անկէ ստացած ք՚ՕՇաՇՏ ՏՁ.– տեւող մը շատ քիչ անգամ կը սխալի, արուեստի

չունէ \ե լ ւիերարե րուե լով Հալ գրականութեան ր եւ էԱա16ՈՏ^ առիթով * «չառնենք , իբր օրթհակ ու գործ մր արմեւորե լու մէչ՛. Անոնք՝ 8&Ա(^61(1Մ6 ու
ՇՕ1ՇՈՃՁ;6, ծանօթ են արգէն ամէնուն
նրա ան իւ ւանչ մշակներից մէկէ գրական աշխա <*> մեկնակէտ , լՀ&սձ&\ւ\ՈՇր եւ անոր գործերը» ։ * 8ծԱ(161օտ՚6

տ անքն ե րին , չափազանց քանքարաւոր աշթա - Այսօր , շատեր սկսած են կասկածիլ, անոր իլՀ" կր Հետեւի 8. 8օՇ^ ճամբով, ա/ն ո ր քննադատական՛

ա ա նքն ե ր ին , ես Համ՛ոզուած եմ մի ադա մ այն թէ րել քննադատ՝խորաթափանց ո լ լայնիմաստ Համ­ գո րծեր էն ազգուած ։ Մ ինչգեռ 8. ք*06, ի լրացա լ -

կը ներէք ինձ ձեզ ան Հանգստացնելուս Համար ; բալին վրա յ ; ցած է Շօ1շՈ>ճ§6/՛ սկզբունքներ ր ոլ րմբռնո ւմնե րր

Ես թողնում եմ ձեր րարեՀայեցողութեանր , էՖրանսաց՝ի յ^ննագատներուձն մէչ , գտնտլած բանագող ութի լն կո չուելու աստիճան Հարազա -

թէ Հայ ար թ\ե րթե ր ին պէտք է տալ \իմ թղթակ - են՝, սակայն, երկու նշանաւոր անձեր, որոն՛ց գէ– ՛աո ւթեամ բ ՚.

ցութէլն՚ս Հրատարակութեան Համար* կարելի է պի մամանակակից գրողներու գնաՀատումը ու Մ է չբեր ո ւմն եր ս րբ՚ի՝ * ֆ ր ան ս ական գրակս/նու^՝
զետեղել
րաթերթի , շա րա թ ա թ ե ր թ ի կամ ամ սա– լռութիւնը արմանի է ո լշա գրութեան : Մ ին՛ 8օ1 - թենէ , մեր ապրած մտաւորական միչավայրր ըլ­

Գրէ մէչ , միայն թէ Հա յ գրասէր աշէւարՀ ր է - 16է1Ա^՛՛ , վճռախօս ու վարդապետական քննադատ , լա քուն Համ ար ։ Ան գլի ա կան եւ ուրիշ գրականու–

մ ան ա յ , թէ գտ\1\ո ւած ՛են (յ ով։ այ ր Բի ւզան դա ց ո ւ բանա,ստեղծ միեւնոյն ատեն, որ Հակառակ իր թ ի ւնն՚եր ո ւ մ էչ , նո ի՛–՛ քան անուանի քնն՛ադատներ

անտ ր պ կարեւոր գո րծերր , որոնք գտնւում եմ դասական դարձած վար մա պետ ական գ ա տ ո ւմն ե՜ ™՛ ինկած են միեւնո յն սթալներա լ եւ մ ո լո ր անքն եր ո լ

& ո լէ աՀլ.այ\ո ւմ՛ եւ նրանց Հրատարակութեան մա - րուն , կր մնայ մ իակ քն՚ն ագատ ր , անսխալ ալ ան­ մ է չ , մ ա սն ա ւո ր ա բա ր մամ անակակէց ս/ն վիճելի

սին պէտք է մտածել մեղ , Հայերիս , որովՀետեւ վրէպ , իր մամ ան ակա կի ց րն կեթներոլն գո րծերր տաղանդներու գո րծեր ր գնաՀ ատելու ալ քաչա •*

օտարի մտքթե\ ու սրտին շատ բան֊ չեն աս՛ում այդ արմեւձոբելու մէչ՛. Միւսն է* Ա. 1ա1ոՇ* " / ՚ ոէէե՚է Լարելու անկարողութեան Համար ։

թո շոր Հ այագ էրէ Հ այեր էն ՚– մ եծ ա շիւ ատ ո ւթ է ւն *- ունի րսած կամ գրած էր շր՚չանին գրողներուն՝ Զ– Գ–
ներր :

Ս– ԼՕՐԵԱԻ

Պ • Խ՚մբագրապետ , այլեւս չեն Համ ապատաս թւմնում մ եր մամ տն՛ակի թ * Գեկտեմբերին) , իր ինքնագիր ֆրանսերէն

Իմ «Նորայր Բէւզանգաց՚ոլ ս/ն՚տիպ ձեռադիր– գիտութեան պա Հ անցներ ին ; Չնայած նրա կար լա ծ կտակով թո գն՛ում էր Հյո ւէ տա կան էեր է ղր է կա ™

ները &ուէտիայաւմ» նամակիս միակ նպատակն է ^ լինելուն Հայ մի^սւիայրից ու քաշուած Հեռաւոր Բրէմէր անուան կանանց բարեգործական՝ րնկե -

ղարթն ել Հայ Հ ա ս ա բ ա կո լ թ ե ան ուշադրութիւնը ^ Ս կան տ ին ա լի ա յ ո ւմ ^ Ն՛որա յր Բի լզանդա ցին\ միտ յ– ր ո ւթեան ը , իր ամբա զչ կարո ղո ւթ ի լն ը , որր մի

ո ր 32 տար ի կո րած Հ ամ ար ւած նրա ձե ռա գրն ե ր ր նակ ձեռնամուխ է լինում մ՛ի այդպիսի յանգոււին անտեսելի մեծութիւն չէր , մանաւանդ (իր մամ ա–

(գէթ նրանց մի մասր 44 կապոց) գան լած են եւ ձեռնարկի , որի Համար ա յսօ ր իսկ կր պա Հ ան չո ւէ բ նակին

գտնւում են Լյուէտիայա ւմ։ Եթէ Հարկ Հ ամ տրէք մի ամր՚՚ղ՚չ գիտականն՛ Հ ա ս տ ա տ ո ւթե ան գո րծո լնէ– 1. Գրամագլուիյ մի Հարիւր քսա՝.Լ եւ
Հինգ Հազար շուէտական քրօն՛ ։
զետեղել ձեր պատուելի պարբերականում , խնդ « ոլթիւնը եւ տասնեակ Հայագէտնրեի չանքերի Հա–

բում եմ ա լղար կե լ ինձ այգ Համ արից երկու Օ րիա՝ մաթմրումր՝, 1880 թւից նոլիրուած Հայ մ ատենա» 2. Ւր Հեղինակած ֆրանսերէն՝ - Հայերէ՛ն

նակ, մէկը ինձ, միւսը Համալսարանական գրա­ գրների \ո լսդւմնա սիրո ւթեան , Նորայբր կուտա -

կում է ՍտոկՀոլմում ձեռագիրներ ,յաճախ մի քա**՝ յայտն՛ի բառարանի մի Հազար օրինակ է

դարանի արխիվի Համար։ նփ անգամ նոյն ձեռագիրնե րր խԼռւմք-ով արա ա ™ 3. Ւր անձնականէ Հայագիտական բնտիր դ™՛*

Հայ մ ատ են՚ա գրութեան ո ւս ո ւմն՝ա ս ի ր՛ո զն ե ր ի գրելով, ա/ն– յոյսով թէ կր գալ վերչապէս մի րագտրանը , կազմուած Հա յերէն , ֆր անս երէն ,

չարքում ՚Հյ՚որայր Բ է ւզան գա ց էն գրաւում է ր չա - օր, երբ նա մ է կր միւսի ՀԼտելից տպարանը պիտի իտալերէն , անգլիերէն , , շոլէտերէն ( տաճկերէն ,

վւաղանց աչքի ընկնող տեղ : Անցեալ տարի վերմիքն աւղարկէ իր ձեռ՚սգրերը , որոնք տարիներ , երկու յունարէն , ասորերէն ե լ այգ լեզուով թանկաբ -

քառորդին– եւ մեր գարու առածին տ ա սն ե ա կթե\ , երեք տասնեակ տարիներ սպասում են Ն՛որա լրեան ^էք գհԺբԷյ ՚՝

նա անդադար քնն\ո ւթեան էր ենթարկել մեր 1200 Ս տա քՀ ո լմ եան բնակարանի ( Հէ>ր է տ ադա տ ան՛ \ 5) դա­ 4. Ւ ր Բ" Լ" բ ձեռագիրն երր բա ց ա ռա պ է ս ՀսՐՓ

տարւայ (V գարուց մինչեւ XVII գարու) մեր բո -՚ րակներում ։ Սակայն այդ օրը չեկաւ \եւ Նորայր յերէվ՝ լեզուով գրուած ։

լո ր Հեղինակն ե րի(հՀ: Նա աւելի քան տասն Հ աղար Բ իւգանգաց ին մ եռալ գառնացած , վշտացած ։ Ահա կ տակի յօդուած \0եբորգր , որը վերա -

ս խալ րնթե ր ցա ւմ կ ամ ս թա լ արտ ագրո ւթի ւն է ր Այդպիսի Հոգեկան գմգոՀութեամբ պէտք է բա - բերում է Նորայրի ձեռագրերին ու գրքերին •

ուղղել մեր գր չագի ին երի մէչ, սկսած մեր ոս - ցատրել, ար Ն՚որայր՚ր իր վեր,չէն՛ կամքի (կտակի) « Ւմ բոլոր գրքերը անթտիր , իմ բոլոր ձե -

կե գարե ան աննմ ան Հ այ՛եր էնա վ գրող Հ եղինակնե - մէչ միանգամայն մոռացութեան՞ էր տուել թէ ռագիրնե ր բ ե լ Հազար օրինակ ՛իմ ֆրանսերէն* -

րից մին՛չեւ ստորին Հայերէնի Հ եղին ակներ ր ւ էնքր մի Հայ գիտնական էր ե լ թէ աշխարՀփս երե" Հայերէն՝ բառարա՛նից որ գտնւում են՝ քսանեւ Հինգ

Այգ գրական - պատմ ական ո ւս ո ւմն ա ս ի բ ո ւթ ի ւն՛ - սին գմուար էր զտանել (մ ան ա ւ անգ 1915 թւին՝ արկոտներում Ս աոկՀո լմ Ակցիէ ֊ բանկի բաման -

ներր բերել է էն՝ Նո բայ րին այն եզր ա կացութեան , երբ նա ականատ ե ս էր տաճկաՀ ա յո ւթեան բնա - մունք Բ*, Ստ\իւկիւնկա րէ դատ ան 1^0* 6» պիտի

թէ հասունացել է կարիքր լո յս րնծայելո լ Հա յ չնչում էն մայր Հայրենիքում) մի աւելի թշուառ ծաիսոլին քառասուն Հաղար (40.000) ֆրանք գն՛ով,

Մատենագիրների (Ե * Ժէ՛) մի ն ար Հր ատ արա - ՛ոլ արիւնաքամ մ^գոմուրդ՝ քան փր Հայ մողո - յօգուտ իմ գրամ ագլիլի ։ Փոխադրում ր Հազար օ–

կուի՛՛ իւն , քան ի որ մին չ այն եղած Հ ր աս։ ա ր ա - վուբդր : ր ի նա կ րաւ։ ա բ անի ս կը կատար ո ւի գն\ո ղի Հաշ -

կուլ իւննե րը (կչմէածնէ , Միւէթաբեան եւն * ) Նորայր Բիւ ղան զ ացին , ( ՝Հաթճանւած 1915 ւէն

յ

Fonds A.R.A.M