Page 58 - ARM_19-1947_04
P. 58
ԳՐԱԿԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒՄՆԵՐ Թ Ո էւ Ր - Բ Ի Ա ՀԱՅԱՍՏԱՆ
ապոէած քԱճադատութևաԱց «ՇԷՐԻԱԹ Կ՚ՈՒԶԵՆ–Բ1» ՆՈՐ ՀՐԱՏԱՐԱԿՈՒԹԻՒՆՆԵՐ— Լեյս աե .
սալ Տակոբ Պարոնեանի երկերու. Հաւաքածս յին
տողաԱցք մր \§րդ Հաաոըր որ կ՝ամփոփէ 1877/՛ գրուածքները^
Այս խմբագրին տակ Հիւսէյի՚Ն չէաՀիտ Նալ - Հայկական ԱԱԱ՛ գիտական տկագեմին ապա -
3\ի
չՓ «թ֊անինվ մէչ կքլ յ ի լեցնէ 1908 Մսղ՚ա գրութեան յան ձն՛ած է գիտական մողովածոյ մբ
Հօճա -
Անգլխացի բանաստեղծ մռ որ՝ մի ե ւնոյն\ ատեն յ ետ ա դի մ ական շարժում ը , երբ մո լեռանդ փոգոց– Հտյեբէնտի շարք մը Հարցերոլ վերաբերեալ , օրի -
քն՛ն՛ա դա՛ա աչ է, 1940/՛ ֆրանսական՝ սլա ր ա ո ւթ է ւ. - ն՛եր ո լ գր դռութ եամբ ա մ բո խ ր է* ս թան ուլի «էքէըիաթ ւ/, ակ ռո ւս ե ր Էն ե լ Հա յերէն լեգոլի եւ Հա յ ե լ վրա–
նը վերադրեց քքՕԱՏէ^ ՛Նման՛ վիպագիրներուն՝ , անոր ներուն. մէջ արէւնոտ °ոյցեր կատարեց կր ց ական լեգո ւներ ո ւ յա բաբե րո ւթի ւնն ե րր :
Համար որ իրենց վէպերուն՝ նիւթ ըրած՜ է թ1՝ * ^/*^~ իսթէրիգ» պոռալով ; ԵՐԵՒԱՆ Մօա օրէն Երեւանի մ է լ աեզի
րին\ ապականա\ծ Համայնքի մը նկարագր՛ութիւնը, Այս վեբյիշոլմէն յետոյ յօդուածագիրը ււլ ի ա ի ունենա յ , Անգ ր կո վկա ս ե ան ե բ կի րն ե ր ւ. ւ գի
արձագանգ տա լով գէսլի անկում ուղղութիւն ա ՚-՚ գւ՚է՛ տուններու Յրգ Համագումարը։ Առաջին Համա -
ո ա ծ քագքեն ի գա ս ա կա ր գին ագեղո ւթի ւնն եր ուն ՜—՜ ԱյսօՐ ՝^–տյ^ն վաանգին առջեւ կր գտնուինք ; գում արը տեղի ունեցած է 1Լր ա ս տ ան , ե բկր ո րդը
ո ր վերջէն՝ պատերազմ ուի կը\ Հ ա մնէ էն իրենց ԱՀա Զ°Ր * Ալաօղանր որ Տր՛ա պ\իգոն ի մ էջ ճառա ™ Ատրպէյճան, իսկ երր՛որդը տեգի պիտի ունենա՛ք
լրումին ; խօսելով ըսած՜ է • Աովետ՛ Հայաստան; Այդ ուղդչոլթեամբ նախա -
Ուրիշ ան գլե ւս աքս ոն քննադատ մը, ո Հ մէայն Բարոյական՛ գոյութիւն չունի այն ընկերու պատբաստականտ աչվսատանքնեբ կբ կատարուին Ե՛
ՐաԱՏէՀ^ եւ V^^1^^^^^^» գա սա ւ ո ր ե ց է րր երկրորգա - թեան մօտ , ուր կրօնք չկայ % 25 տարի անմեղ մ՛ո րեւանէ մէջ ։
կան՛ գրողներ եւ նկատեց անոնց գործեր ր բացա ՜ գովս ւրդէն ամ էն– տեսակ չարբիք ընելէ յետո ք Ե.ո եւան^ի՛ կեն սամթերքի գին եր ր զեղչուած են
սակռն՛ արմէ քով^ , այլ , անգլիացիի՛ ՛ու ամ երի կա ցի Հալք կո լս ա կց ո ւթ է ւնն ու կառտվ ար ութէ ւնր մ ո –՛ 25—30 տոկոսով։ Այս զեղչը եղած է ս՚իոէ) ս 1 ա ՜
ուր իշ ծանօթ գրողներու կողքին ^ ամ էնՀքն ալ *ԼՈ Վ" ԿՐԴԷՀ սէրաշաՀե լու Հ ամայր Հ ա ւան ե ցան կրօ ֊ ն իրի , մեղրի , իւղի եւ այլ կենսամթերք1՛ երու
գո ւր կ գա ալ մողովուրգներ՚ո լ լուսագրի Լ սլաա - նա կան՛ դասեր ը վե րաՀաստաաել ••• : վրայ :
գամնէեր շեփորելու շնոբՀէն)\ «Ուլան» ո^վ կը խաբես * * * այլեւս ո*վ կբ Հա - Հա յաստան ի սլաՀ ած՚ոն եր\ո լ գործարան բ
ւատայ ձեղիֆ :
ար ո ւեստա կան գո ր՛՛ծ ի մը արմ էքը վաւե րա ֊ ս տանձն ած է 1 948/» Հ ամ ար արտագրել \ 6 մ իլիոն՝
ցնելո լ Համ ար , անոնք Հ՛ոն կր փնտռէին շուն շ , Եալչըն կ%եղըակացնէ թէ կրօնական եւ Հա « տուփ ղանաղտն պաՀածոներ :
խորութիւն ու վերացում : Ուրեմն , որեւէ գործ որ մ ա յնա վար ական քա ր ո ղո ւթ ի ւնն ե րը վտանգաւո ր Երեւանի «Ա. իյնկոյե ան» գբտգա ր ան ~բն -
ա յգ սլա յմ աներ ը շէր լրացներ , սլէտք էր փճա - բնոյթ ստացած են՝ ե լ կր պաՀ անջէ օրինակածն թեբցաբանը, որ ոմնի 87 Հաղար դիրք եւ ուրկէ
ցընել։ Ու֊ երր, գրականութեան սաՀմաններէն, խիստ միջոցներ ձեռք առնել։ կ^օգտոլին պատան\ի– ըն՛թերց՛ողն՛երը՝, կբ ներկա յա՛–
աղգււ յնա կանո ւթե ան մոլուցքը ներս խո լմեց , շս*"՛ նայ իբրեւ գիտութիւն՝ վառ օճախ մը՛. Ընթերցա
Միւս կոգմէ «կէվէղէ» երգիծաթերթը (թիւ սէր պատանիներու թիւր կ՚աւելնայ օր ըստ Օրէ ։
տեր ուն Համ ար առիթ ն կա տ ո ւե ց ա ւ ասիկա , ա յգ 13—15) կը գըէ. Ընթերցարանը կը Ներկա յա ցնէ ան ոնց Համ ա բ
քանդումը իրական ո ւթիւն դարձնել : Հիւսէյէն Լ^աՀիտ Եալչըն այս երկրին ա - մտաւոր մաման ց ի Հաճելի վայր մբ :
Գործեր դատապարտուեցան, որովՀետեւ «վե– ււ աջին թշնամէներր կր նկատէ ծայրայեղ ա^ա՛ - Այս աարի Թալին ի շր՝ջան^ր> \ 7 Հ այրենա ֊
րելք» չունէին , «Հայրենասիրականդ չէին՝ ։ «Աղ - կողմեաննեբը , որոնք կրօնքը գո րծ իք կը դարձնեն^ դարձ ընյտ ան)ի քներ ընդ ո լն՛ուեցան^ կո լան տես ո լ. ~
գա յն ական » չէէն, անոնք, որովՀետեւ օ տ ա ր ին քաղաքականութեան ։ իի ինչուեռ նոյն Հիւսէ յին թիւններ՚ոլ մ էջ ։ Անոնց տ րո լեց ալ բնակարան ,
ԴՐոշմը կար անոնց վրայ % Արուեստ ի գործեր ան՛՛ ~ լ\աՀ իտ բ Հետեւեալը կր դրէ ր ա յն օրեր ոլ՚ն\ , երբ լծ կա՛ներ, սերմ եւային\; Ան՛ոնցմէ շատեր մտմկէ–
նկատ՝ մնաց\ին , երկրին քաղաքական՝ ըմբռնում - կը ջնջուէր խալիֆայութիւնր ։ ա է ն աւելի շուտ կատարած Ր Աա /ո ՛ք տարեկան
ներուժն Համաձայն մ շա՚կ՚ո լած շըլալուն Հ ամ ար : ծ/<^ խալիֆա յո ւթիւն ը մեր ձեռքէն եր -1 ծ, քւ ագի րը , կ րցած են ձեռք բեր ած աւելո րգ մր -
Այս սլար ագան՛ , մանաւանդ , փոքր՚իկ եր կի րն ե ր ո ւ թայ , 5, 10*^*իլիոնն՚ոց թուրք պետութիւնը ոչ մէկ թեբքնեբր \ծախել դուրսը ։
նորա րո յս ո ւ մեր ո ւն վրա յ ե ր կանա քար\եր\ո լ նմ ան կա բեւո բութիւն (լ ունենա / իսլամ ական Աշիսար - - ԵՐԵՒԱՆԻ մարմարի գործարանի աշխա ™
ծանր ու ճնշի շ էր Հ Հին, մ էի տ ա ւո ր.ո լ թ ի ւնր ամ Էն ամ իս գերակատարած Է իբ
Այսպէս , շրթանէ շրջան՝ , քննադատին– մականը «Միւս ^ԼՈքլ"^է փ՝ոՔՐ °՝ւ անարմ-էք պետութեան առաջադրած ծրագիրը : Ան յառաջի կա յ տար ուա յ
ա՛նուն ու դրոշմ կր փոխէր , Հարուածելու– Համար՝ մը դիրքին պիտի մատնուինք յաչս 8 եւրոպական Հ ամ ս պիտճի՝ տատ ոտ ստ Է մ արմ արեայ ղւ ւան
արմէքները, եթէ անոնք կա րգա էսօսո ւած պայման քաղաքականութեան : Հա յբեն ասի բութին ւն է ա - զարդեր ե լ կար եւո բ իրեր Լ թ ան ա քա մ աններ ,մ ո խ–
ները չէին լրացներ, երբեմն՝, կրոնքի անունով , սի կա՝ քյ ալիֆ տ յա կան աթոռ էն չոր.ս ձեռքով ոամ ա՝ննե,ր) եւն. ։
ե րբե մն /՛ո՛վ՛" յ ա կա՚ն\ո ւթ ե ան՛ անունով , ու երբեմն պէտք է փարին՝ այն բոլոր Թուրքերը , որոնք փբտ™՛ -— Ամէն ջանք ի գործ կը գրուի Լենինականի
ալ աղգայն ա կանո ւթ ե ան՝ մ գո ւմն եր ո ւն չգո յ՝ո ւթե ան կան տղգային՛ ղգտցում կը կրեն իրենց սրտերոլն– մ էջ Հ այ բեն ադար ձներու Հ ամ ար պէտք եղած քա -
պատճառաւ ։ Ու ամ է\ն մամ ան ա կն եր ո ւ Համ ար , լ ա – մ էի : նա կո ւթեամ բ բնակարաններ պատրաստել : Այդ
ւագո յն արմէքներր կ \իյն՝տյ թև՛, ան վարմ ո լ անար– նպատակի Համար պիտի յատկացուէ 4.455.000
«Ե ալչրն մ ինչեւ երէկ թ շն՛ամ ի էր Հալք 1լ ո ւ. - քոլըլէ ։ Արգէն\ 20 պատրաստուած
ման* Հնձողն՛երու մանգաղէն տակ, իբրեւ որոմ - սակցոլթեան , այսօր ճիշդ Հակառակ ուղղութիւն րու Համար յատկացուած բն ա կարա՛նն ե °"
ներ; բռնած է : է 400.000 Ր"*֊Բլէ ։
Գտնուեցան քնն՛ադատն՛եր՝ ալ , որոնք շփ՚ո$՜ Այս տարէ Գ է լ ի ի ՛ ն է շբջանթ մէջ մէկ կո
«Պա լ ձՀաՀիտ չի կրնար պաշտպանէ կանոնի լ վէն ստացա՛ծ են 550 լիար
վայր կե անն երէն օգտուելոլ կը սպասէ էն՛, ու կաթ , անցեալ տտրուա–
թուրք յ եղա շբ ջութ եան , գո\Ր քան գե լո ւ աշխատած նէն աւելի ։ Թալին ի շրջանէ
աղգ մը էր պատմութեան ընթացքին \ո ւն ի այս ոչխարաբուծական
է տարիներ՛ով :
վայր կե աններ ը –մ ե գա գր ե լո ւ Համ ար մամ անա կա* կ ո լան/ տ եսակ աններ բ ստաց ած են մ էկ *ո չխաըէնւ
կից լր ա կ ան ո լթեան՝ ընդ Հ անր ակ ան բ ն ո յ թ չո ւն ե– Մուսթաֆա Բէմալ «սեւ խւիղճ ունեցող մարգ՝» 60է գէմ 65 լիար կաթ։ Արթիկէ շր^ասէ ո չի՛ ւս ր ու՛
նալա. պա ր ագան՝ ՚. Այս ինքն պնդելով ,որ գրտկա «- ոբակա՚ծ՚էր ղայն , որովՀետեւ Եալշրն Լողանի մէջ րո ւ ծ*1ւ ե՜ ր ր բաւական՝ աւելցուցած են ոչխարներու
ն ութ իւն մը մ ատ չե լի ՛ու ծանօթ պէտք է ըլլայ –սյ ֆրան սակ ան շա Հեր պ աշտ պ անտ ծ էր, Թո ւրք ի ո յ գլխաքանակը , ստանալով 536 ոչխարէն՝ 369 գառ
մ էն ո .՛յն, , ան՛որ՝ մ էջ գտնել կարծ՚ե լով աղատ Հա ֊ վարչապետը անարգած էր եւ ամ էն գնով պաշտ - ինչպէս եւ 6 կովէն 49 ցենտեր կաթ, որ աւելի է
մ այն քի մը Հ ամ ար արմանքի են թ աՀ ո գր ։ Ու ի րա» սլան՛ կանգնած էր խա լիֆտ յո ւթեան : անցեալ տար ուրնէ ։ կոլտն տես ականն երէն\ շատե բբ
կան ւ ւթիմննեըոլ վըայ յենած սխալ տրամ արա - կեղծ Հ անրապետա կան մ ընէ է Եալչ րն եւ չենք ի րենց կատարած անթ ե րէ պարտականութեանց
կ րն ա ր Հաւատալ իր՛ խօ սքեբո ւն է ^ԱԲ էհ ԷԼ\ ° ք^ա ™ կո չում եւ գան ազան
նո լթ եամբ մր, Հին տաղանդները րնգՀ ան ր ա կ ան կան՛ ըլլայ անո ր • » • յ Համար ստացած են Հերոսի ալ ) ե լ շքանշաննե բ է
1լ Է^֊Պ ունէ ին , անոր Համ ար որ անոնց գործերը աստ ի ճանէ յո լշանշան (մէտ
ծանօթ էին շատեր ուն՛–, իսկ վերջինները, ըսենք - ԱբտգածԷ շրջանին՝ ՚Լամիշլոլ գիւղի կո լ -
նորերը՝ ոչ է տն տեսականներն բն թացիկ տար, ո լու ք մ էջ աճ եց ու»
IԼյս տեսակ բաղդատութիւն մը , է Հարկէ ար ՊկՕՐՈՒԹկՆ մետ ող ե,րրորգ կա յէ ա ւա՚ևՀբ, փո - ցած են\ ՀացաՀատիկէ լաւ բերք ։ Անոնք 15 հեկ–
իյագյւող նաւոլն մէ^ ձնած՜ են 6 մանոլ.կնեվէ , եբ,ե<~
դար չի կրնար նկատ ո ւիլ , Հե տ ե ւա րա ր պատճառ քր մա՛ն չ , երեքը տարէն ստացած են 150 փութ ցորեն եւ խո ստա -
ազ^իկ։
կը դաոնար սխալ ուղղո ւթ\ի լնն՛ե ր ո ւ ջատագով » ցած են– ա յգ չափը Հ ասցնե լ 200 փութէ :
մ ան հ
ՈրովՀետեւ , ո^վ կրնայ փաստել մեղի թէ »
այսօր, անցեալի Հանճարի մր գործին քաշողա - ուած, արգելքներ կր բարձրացնեն , անոր գոբծե - տ եղծն երու գործ՜երը խարտն ո ւած են իբրեւ ան »
կանո ւթի ւնը , արուեստէ րնդՀ ան ր\ա կանաւթ ե ան> , բուն տիրական շունչին գէմ Հակազդելու Համար : բաբո յա կա՛նո ւթեան գլուխ դործոցնե ր է
պար էլ խօսքով մ ո գո վր գա կան ո ւթ եան տպաց ո յց Վնասակար անՀե թե թո լթիւն\Լ ե բ ո լ կարգէն , ինչպէս վերը յիշեցէնք, այս ողբալի անՀեթե–
մըն։ Է : կլ կամ, ո®վ վստտՀօրԷն կրնայ պնդեք անբարո յա կա ե ո ւթեան սրէ տա կն ալ պէտքչէ մ ոռ թո ւթեան խաղա լիկ եղա\ծ է գ րեթէ ամ էն քննա ^
թէ, լալիք շրջաններուն մէջ, Բւշ&Տ^Օ մ՛ը, յՕ^ՇՇ նալ , անիկա ա իրական էր եւ կը մնա յ դեռ գրա դատ :
մը , ՛լամ ՐքՕԱՏէ ՛մը ա յգ րնգՀանրականի կաղա - կանութեան ե լ արուեստներ՛ու կողքին) բացայայտ* ԱնՀեթեթ րմ բոն ո ւմն եր ո ւ գեռ ուրիշ տեսակ»
պար ՛ն չպիտի Համապատասխանեն, : օրէն առկախ : ներ կ ան , բայց վերը յէշոլածներ՛ուն՝ վյրայ , կ ու *•
/օ1տէՕ՚1 , իր «Ինչ է արուեստը» գործին մէջ, ղեմ աւելցնել Հատ մ ըն, ալ , որ էր գրական բնոյ–,
յա կա»
այս ո լղղո ւթե ամբ շատ մ եղան չած է արուեստի Ջեմ յիշեր քնն՛ադատի անուան արմանէ մէկը, թով սերտ ա զգա կանո ւթ է ւն ունձի , անբարո
իսկլյքկտհ՝, ըմբռն՛ումն ե բուն՛ ու կոչումին Հանդէպ ; որ ՛ո ւ շ կամ կանուխ փորձուած ՀյՐլլայ , անբարո ն ութեան Հետ :
Ան վր մամ անակտկից արուեստագէտները կը գա** յականութեան. Հ ետքեր վւնտռելոլ արուեստի գոր
նէր ղու,բկ մոգովրգական ըԱալոլ կրակէն, ու ծէ մբ մէջ : Ոչ ալ գմուար է մատնանշել ա՛ն մտ •« Լսած ու կ ար գա ց ած ե՛նք որ, շատ մը քննա -
կոյր ճամբոլ մր մէջ մ ո լոր ա՛ծ՝ ինչպէս 8յ.Ա<^6 - Հացա՛ծ դիրք մը , արուեստի գործ մը, որ նախա ռատ ներ , մամ ան ա կա կի ց մ տ ա ւո ր ա կանո ւթե ան
1շԼՄ6/ ք եւ էն չպէս ուրիշներ , արուեստներու ամէն պէս զարդարուած Հ\րլլա յ այգ պիտակով։ Մ աս - մե՛ծ մասը որակած են «տարականոն» , «իսելա -
ճիւղ ՚քրուն՝ մէջ : ՈրովՀետեւ ան\ոնք կր ստեղծա - նաւոբտբաբ , բարոյականութեան՛ Հալածանքր , գար» , «այ լաս եր ած» , եւ ուրիշ նմանօրինակ ա~
գորձ էին, միայն (իրենց եսասիրական փոքրոլ -1 վերջին, դարերու ընթացքին, ա՛–– տ Լ ղի եռանդով մըծ ականներով ; Այս վայնասուն էն պտուղբ կր
իմիւ» Կ՛եր ո լ ազդեց ո ւթեան տակ : ծաւալ գտաւ անգլօսաքսոն գրականութեան մէջ : ճան՚շնանք , այսօր ղ^րեթէ Հէքեաթայէն գավ ձաԼ ,
Սակայն , ի^նչ է այսօր իրական ոլթիլնը ; \քմա՝նապէս , նոյն Հիւանդագին– մտայ՛ն՛ութեան «անկապաշտ » գրական՝ դպրոցին գոյութեան մէջ յ
գարու
Ա61շա 5 , մէշտ կր մնայ , տասնիններորդ տակ ին կ ան , ֆրան սակ ան գր ա կ անո ւթեան ո լ ա ր ~ «Ան կում» մր ն ա խա տ ե ս ո գ քննադատներ գս նո ւա՝ծ
բանւ է ստեղծն երէն՛ ամ էն էն շատ ճան չց ուած բ ու ո ւես տեր ուն տասնևիններորդ գարու շատ մր գոր են, ամէն երկրի գբա կան՛ո ւթիւններ ո լ մէջ, ամէն\
թարգմանուա՛ծը։ Այսօր , քՀօշհո, ՇձԱ§Ատ ծերը։ Իսկ գտլո վ մեր՝ օրերու, այս տագնապը շրջաններու Համար; Գործ մը, անկապաշաու -
եւ ուրիշներ , արդար օրէն կր ճան չցոլին ՝ն\ո քնքան ստացած է անբումելի Հանգամանք մը ։ թեան վերագրե լ, քննադատական մամ անց դար -
մոգովրգական , որքան ընդունուած են իբր ք ք11յ ք ճիշդ է որ, Հիմա, շատ մը գրողներ կր մ շա - ձալ , մ ասնալորապէս ֆրանսական՝ գր ա կան ո լ -
կեն անբարո յա կան գրակ ա\ն ութիւն , ինչ տեսակի
անցեալի մեծագոյն Հանճարներ ր։ 1՝օ1տէՕ՚1 , նեղմիտ թեան մէջ, ԼՁւա^ճոշի , 1Հս%0ի , 1\1ԱՏՏ6&/՛–, ՏՅւհՅւՇէ
ու անՀ ասկն ալէ կը գտնէր )\՚1տւ11<5.ա16՚> , բայց այսօր սլ պատկան՛է անիկա , \որաԼՀետեւ սրա րո յա* պէս փայլուն տաղանդներու մէկ չըջանվյն : Ասոնք
կ ան՛ո ւթի ւնը մէկ տ ես ակ չէ , ղայ ն ՝ ար ո ւեսա ի
անո լ Հ ամ բալը ու ըն գՀ ան\ր ա կան ո ւթ ի լն ըճ 6 511(^6– թէ ս/նՀատապէս ե լ թէ Հաւաքական ^է^ՐաոՎ 1
1զՄ6^ն՛ վար չի մնար : ՚Բառորգ գաբ մր առաջ , ա– գործ մը արտադրելու գլխաւոր աղբի լր ր կար - այսինքն՝ իբրեւ վիպապաշտներ յ անկապաշաու -
մէնէ Կ անտեսուած <ու ամբաստտնոլած ԲքՕԱՏէՀ» , ծ ելով ; թեան զոՀեր ւկաաոլեցան ;–
այսօո այնպիսի նուաճումներ ըրած Է որ, շատ մբ Բանաստեղծութիւն ը ազատ չէ մնացած այս ԶԱՐԵՀ ԳԱԶԱԶեԱ՛
երկի ոն՚եր գ քաղաքական տեսութիւձններէ տար - Հալածանքէն, ու շատ մը տաղանդաւոր բանաս . (3)
Fonds A.R.A.M
ապոէած քԱճադատութևաԱց «ՇԷՐԻԱԹ Կ՚ՈՒԶԵՆ–Բ1» ՆՈՐ ՀՐԱՏԱՐԱԿՈՒԹԻՒՆՆԵՐ— Լեյս աե .
սալ Տակոբ Պարոնեանի երկերու. Հաւաքածս յին
տողաԱցք մր \§րդ Հաաոըր որ կ՝ամփոփէ 1877/՛ գրուածքները^
Այս խմբագրին տակ Հիւսէյի՚Ն չէաՀիտ Նալ - Հայկական ԱԱԱ՛ գիտական տկագեմին ապա -
3\ի
չՓ «թ֊անինվ մէչ կքլ յ ի լեցնէ 1908 Մսղ՚ա գրութեան յան ձն՛ած է գիտական մողովածոյ մբ
Հօճա -
Անգլխացի բանաստեղծ մռ որ՝ մի ե ւնոյն\ ատեն յ ետ ա դի մ ական շարժում ը , երբ մո լեռանդ փոգոց– Հտյեբէնտի շարք մը Հարցերոլ վերաբերեալ , օրի -
քն՛ն՛ա դա՛ա աչ է, 1940/՛ ֆրանսական՝ սլա ր ա ո ւթ է ւ. - ն՛եր ո լ գր դռութ եամբ ա մ բո խ ր է* ս թան ուլի «էքէըիաթ ւ/, ակ ռո ւս ե ր Էն ե լ Հա յերէն լեգոլի եւ Հա յ ե լ վրա–
նը վերադրեց քքՕԱՏէ^ ՛Նման՛ վիպագիրներուն՝ , անոր ներուն. մէջ արէւնոտ °ոյցեր կատարեց կր ց ական լեգո ւներ ո ւ յա բաբե րո ւթի ւնն ե րր :
Համար որ իրենց վէպերուն՝ նիւթ ըրած՜ է թ1՝ * ^/*^~ իսթէրիգ» պոռալով ; ԵՐԵՒԱՆ Մօա օրէն Երեւանի մ է լ աեզի
րին\ ապականա\ծ Համայնքի մը նկարագր՛ութիւնը, Այս վեբյիշոլմէն յետոյ յօդուածագիրը ււլ ի ա ի ունենա յ , Անգ ր կո վկա ս ե ան ե բ կի րն ե ր ւ. ւ գի
արձագանգ տա լով գէսլի անկում ուղղութիւն ա ՚-՚ գւ՚է՛ տուններու Յրգ Համագումարը։ Առաջին Համա -
ո ա ծ քագքեն ի գա ս ա կա ր գին ագեղո ւթի ւնն եր ուն ՜—՜ ԱյսօՐ ՝^–տյ^ն վաանգին առջեւ կր գտնուինք ; գում արը տեղի ունեցած է 1Լր ա ս տ ան , ե բկր ո րդը
ո ր վերջէն՝ պատերազմ ուի կը\ Հ ա մնէ էն իրենց ԱՀա Զ°Ր * Ալաօղանր որ Տր՛ա պ\իգոն ի մ էջ ճառա ™ Ատրպէյճան, իսկ երր՛որդը տեգի պիտի ունենա՛ք
լրումին ; խօսելով ըսած՜ է • Աովետ՛ Հայաստան; Այդ ուղդչոլթեամբ նախա -
Ուրիշ ան գլե ւս աքս ոն քննադատ մը, ո Հ մէայն Բարոյական՛ գոյութիւն չունի այն ընկերու պատբաստականտ աչվսատանքնեբ կբ կատարուին Ե՛
ՐաԱՏէՀ^ եւ V^^1^^^^^^» գա սա ւ ո ր ե ց է րր երկրորգա - թեան մօտ , ուր կրօնք չկայ % 25 տարի անմեղ մ՛ո րեւանէ մէջ ։
կան՛ գրողներ եւ նկատեց անոնց գործեր ր բացա ՜ գովս ւրդէն ամ էն– տեսակ չարբիք ընելէ յետո ք Ե.ո եւան^ի՛ կեն սամթերքի գին եր ր զեղչուած են
սակռն՛ արմէ քով^ , այլ , անգլիացիի՛ ՛ու ամ երի կա ցի Հալք կո լս ա կց ո ւթ է ւնն ու կառտվ ար ութէ ւնր մ ո –՛ 25—30 տոկոսով։ Այս զեղչը եղած է ս՚իոէ) ս 1 ա ՜
ուր իշ ծանօթ գրողներու կողքին ^ ամ էնՀքն ալ *ԼՈ Վ" ԿՐԴԷՀ սէրաշաՀե լու Հ ամայր Հ ա ւան ե ցան կրօ ֊ ն իրի , մեղրի , իւղի եւ այլ կենսամթերք1՛ երու
գո ւր կ գա ալ մողովուրգներ՚ո լ լուսագրի Լ սլաա - նա կան՛ դասեր ը վե րաՀաստաաել ••• : վրայ :
գամնէեր շեփորելու շնոբՀէն)\ «Ուլան» ո^վ կը խաբես * * * այլեւս ո*վ կբ Հա - Հա յաստան ի սլաՀ ած՚ոն եր\ո լ գործարան բ
ւատայ ձեղիֆ :
ար ո ւեստա կան գո ր՛՛ծ ի մը արմ էքը վաւե րա ֊ ս տանձն ած է 1 948/» Հ ամ ար արտագրել \ 6 մ իլիոն՝
ցնելո լ Համ ար , անոնք Հ՛ոն կր փնտռէին շուն շ , Եալչըն կ%եղըակացնէ թէ կրօնական եւ Հա « տուփ ղանաղտն պաՀածոներ :
խորութիւն ու վերացում : Ուրեմն , որեւէ գործ որ մ ա յնա վար ական քա ր ո ղո ւթ ի ւնն ե րը վտանգաւո ր Երեւանի «Ա. իյնկոյե ան» գբտգա ր ան ~բն -
ա յգ սլա յմ աներ ը շէր լրացներ , սլէտք էր փճա - բնոյթ ստացած են՝ ե լ կր պաՀ անջէ օրինակածն թեբցաբանը, որ ոմնի 87 Հաղար դիրք եւ ուրկէ
ցընել։ Ու֊ երր, գրականութեան սաՀմաններէն, խիստ միջոցներ ձեռք առնել։ կ^օգտոլին պատան\ի– ըն՛թերց՛ողն՛երը՝, կբ ներկա յա՛–
աղգււ յնա կանո ւթե ան մոլուցքը ներս խո լմեց , շս*"՛ նայ իբրեւ գիտութիւն՝ վառ օճախ մը՛. Ընթերցա
Միւս կոգմէ «կէվէղէ» երգիծաթերթը (թիւ սէր պատանիներու թիւր կ՚աւելնայ օր ըստ Օրէ ։
տեր ուն Համ ար առիթ ն կա տ ո ւե ց ա ւ ասիկա , ա յգ 13—15) կը գըէ. Ընթերցարանը կը Ներկա յա ցնէ ան ոնց Համ ա բ
քանդումը իրական ո ւթիւն դարձնել : Հիւսէյէն Լ^աՀիտ Եալչըն այս երկրին ա - մտաւոր մաման ց ի Հաճելի վայր մբ :
Գործեր դատապարտուեցան, որովՀետեւ «վե– ււ աջին թշնամէներր կր նկատէ ծայրայեղ ա^ա՛ - Այս աարի Թալին ի շր՝ջան^ր> \ 7 Հ այրենա ֊
րելք» չունէին , «Հայրենասիրականդ չէին՝ ։ «Աղ - կողմեաննեբը , որոնք կրօնքը գո րծ իք կը դարձնեն^ դարձ ընյտ ան)ի քներ ընդ ո լն՛ուեցան^ կո լան տես ո լ. ~
գա յն ական » չէէն, անոնք, որովՀետեւ օ տ ա ր ին քաղաքականութեան ։ իի ինչուեռ նոյն Հիւսէ յին թիւններ՚ոլ մ էջ ։ Անոնց տ րո լեց ալ բնակարան ,
ԴՐոշմը կար անոնց վրայ % Արուեստ ի գործեր ան՛՛ ~ լ\աՀ իտ բ Հետեւեալը կր դրէ ր ա յն օրեր ոլ՚ն\ , երբ լծ կա՛ներ, սերմ եւային\; Ան՛ոնցմէ շատեր մտմկէ–
նկատ՝ մնաց\ին , երկրին քաղաքական՝ ըմբռնում - կը ջնջուէր խալիֆայութիւնր ։ ա է ն աւելի շուտ կատարած Ր Աա /ո ՛ք տարեկան
ներուժն Համաձայն մ շա՚կ՚ո լած շըլալուն Հ ամ ար : ծ/<^ խալիֆա յո ւթիւն ը մեր ձեռքէն եր -1 ծ, քւ ագի րը , կ րցած են ձեռք բեր ած աւելո րգ մր -
Այս սլար ագան՛ , մանաւանդ , փոքր՚իկ եր կի րն ե ր ո ւ թայ , 5, 10*^*իլիոնն՚ոց թուրք պետութիւնը ոչ մէկ թեբքնեբր \ծախել դուրսը ։
նորա րո յս ո ւ մեր ո ւն վրա յ ե ր կանա քար\եր\ո լ նմ ան կա բեւո բութիւն (լ ունենա / իսլամ ական Աշիսար - - ԵՐԵՒԱՆԻ մարմարի գործարանի աշխա ™
ծանր ու ճնշի շ էր Հ Հին, մ էի տ ա ւո ր.ո լ թ ի ւնր ամ Էն ամ իս գերակատարած Է իբ
Այսպէս , շրթանէ շրջան՝ , քննադատին– մականը «Միւս ^ԼՈքլ"^է փ՝ոՔՐ °՝ւ անարմ-էք պետութեան առաջադրած ծրագիրը : Ան յառաջի կա յ տար ուա յ
ա՛նուն ու դրոշմ կր փոխէր , Հարուածելու– Համար՝ մը դիրքին պիտի մատնուինք յաչս 8 եւրոպական Հ ամ ս պիտճի՝ տատ ոտ ստ Է մ արմ արեայ ղւ ւան
արմէքները, եթէ անոնք կա րգա էսօսո ւած պայման քաղաքականութեան : Հա յբեն ասի բութին ւն է ա - զարդեր ե լ կար եւո բ իրեր Լ թ ան ա քա մ աններ ,մ ո խ–
ները չէին լրացներ, երբեմն՝, կրոնքի անունով , սի կա՝ քյ ալիֆ տ յա կան աթոռ էն չոր.ս ձեռքով ոամ ա՝ննե,ր) եւն. ։
ե րբե մն /՛ո՛վ՛" յ ա կա՚ն\ո ւթ ե ան՛ անունով , ու երբեմն պէտք է փարին՝ այն բոլոր Թուրքերը , որոնք փբտ™՛ -— Ամէն ջանք ի գործ կը գրուի Լենինականի
ալ աղգայն ա կանո ւթ ե ան՝ մ գո ւմն եր ո ւն չգո յ՝ո ւթե ան կան տղգային՛ ղգտցում կը կրեն իրենց սրտերոլն– մ էջ Հ այ բեն ադար ձներու Հ ամ ար պէտք եղած քա -
պատճառաւ ։ Ու ամ է\ն մամ ան ա կն եր ո ւ Համ ար , լ ա – մ էի : նա կո ւթեամ բ բնակարաններ պատրաստել : Այդ
ւագո յն արմէքներր կ \իյն՝տյ թև՛, ան վարմ ո լ անար– նպատակի Համար պիտի յատկացուէ 4.455.000
«Ե ալչրն մ ինչեւ երէկ թ շն՛ամ ի էր Հալք 1լ ո ւ. - քոլըլէ ։ Արգէն\ 20 պատրաստուած
ման* Հնձողն՛երու մանգաղէն տակ, իբրեւ որոմ - սակցոլթեան , այսօր ճիշդ Հակառակ ուղղութիւն րու Համար յատկացուած բն ա կարա՛նն ե °"
ներ; բռնած է : է 400.000 Ր"*֊Բլէ ։
Գտնուեցան քնն՛ադատն՛եր՝ ալ , որոնք շփ՚ո$՜ Այս տարէ Գ է լ ի ի ՛ ն է շբջանթ մէջ մէկ կո
«Պա լ ձՀաՀիտ չի կրնար պաշտպանէ կանոնի լ վէն ստացա՛ծ են 550 լիար
վայր կե անն երէն օգտուելոլ կը սպասէ էն՛, ու կաթ , անցեալ տտրուա–
թուրք յ եղա շբ ջութ եան , գո\Ր քան գե լո ւ աշխատած նէն աւելի ։ Թալին ի շրջանէ
աղգ մը էր պատմութեան ընթացքին \ո ւն ի այս ոչխարաբուծական
է տարիներ՛ով :
վայր կե աններ ը –մ ե գա գր ե լո ւ Համ ար մամ անա կա* կ ո լան/ տ եսակ աններ բ ստաց ած են մ էկ *ո չխաըէնւ
կից լր ա կ ան ո լթեան՝ ընդ Հ անր ակ ան բ ն ո յ թ չո ւն ե– Մուսթաֆա Բէմալ «սեւ խւիղճ ունեցող մարգ՝» 60է գէմ 65 լիար կաթ։ Արթիկէ շր^ասէ ո չի՛ ւս ր ու՛
նալա. պա ր ագան՝ ՚. Այս ինքն պնդելով ,որ գրտկա «- ոբակա՚ծ՚էր ղայն , որովՀետեւ Եալշրն Լողանի մէջ րո ւ ծ*1ւ ե՜ ր ր բաւական՝ աւելցուցած են ոչխարներու
ն ութ իւն մը մ ատ չե լի ՛ու ծանօթ պէտք է ըլլայ –սյ ֆրան սակ ան շա Հեր պ աշտ պ անտ ծ էր, Թո ւրք ի ո յ գլխաքանակը , ստանալով 536 ոչխարէն՝ 369 գառ
մ էն ո .՛յն, , ան՛որ՝ մ էջ գտնել կարծ՚ե լով աղատ Հա ֊ վարչապետը անարգած էր եւ ամ էն գնով պաշտ - ինչպէս եւ 6 կովէն 49 ցենտեր կաթ, որ աւելի է
մ այն քի մը Հ ամ ար արմանքի են թ աՀ ո գր ։ Ու ի րա» սլան՛ կանգնած էր խա լիֆտ յո ւթեան : անցեալ տար ուրնէ ։ կոլտն տես ականն երէն\ շատե բբ
կան ւ ւթիմննեըոլ վըայ յենած սխալ տրամ արա - կեղծ Հ անրապետա կան մ ընէ է Եալչ րն եւ չենք ի րենց կատարած անթ ե րէ պարտականութեանց
կ րն ա ր Հաւատալ իր՛ խօ սքեբո ւն է ^ԱԲ էհ ԷԼ\ ° ք^ա ™ կո չում եւ գան ազան
նո լթ եամբ մր, Հին տաղանդները րնգՀ ան ր ա կ ան կան՛ ըլլայ անո ր • » • յ Համար ստացած են Հերոսի ալ ) ե լ շքանշաննե բ է
1լ Է^֊Պ ունէ ին , անոր Համ ար որ անոնց գործերը աստ ի ճանէ յո լշանշան (մէտ
ծանօթ էին շատեր ուն՛–, իսկ վերջինները, ըսենք - ԱբտգածԷ շրջանին՝ ՚Լամիշլոլ գիւղի կո լ -
նորերը՝ ոչ է տն տեսականներն բն թացիկ տար, ո լու ք մ էջ աճ եց ու»
IԼյս տեսակ բաղդատութիւն մը , է Հարկէ ար ՊկՕՐՈՒԹկՆ մետ ող ե,րրորգ կա յէ ա ւա՚ևՀբ, փո - ցած են\ ՀացաՀատիկէ լաւ բերք ։ Անոնք 15 հեկ–
իյագյւող նաւոլն մէ^ ձնած՜ են 6 մանոլ.կնեվէ , եբ,ե<~
դար չի կրնար նկատ ո ւիլ , Հե տ ե ւա րա ր պատճառ քր մա՛ն չ , երեքը տարէն ստացած են 150 փութ ցորեն եւ խո ստա -
ազ^իկ։
կը դաոնար սխալ ուղղո ւթ\ի լնն՛ե ր ո ւ ջատագով » ցած են– ա յգ չափը Հ ասցնե լ 200 փութէ :
մ ան հ
ՈրովՀետեւ , ո^վ կրնայ փաստել մեղի թէ »
այսօր, անցեալի Հանճարի մր գործին քաշողա - ուած, արգելքներ կր բարձրացնեն , անոր գոբծե - տ եղծն երու գործ՜երը խարտն ո ւած են իբրեւ ան »
կանո ւթի ւնը , արուեստէ րնդՀ ան ր\ա կանաւթ ե ան> , բուն տիրական շունչին գէմ Հակազդելու Համար : բաբո յա կա՛նո ւթեան գլուխ դործոցնե ր է
պար էլ խօսքով մ ո գո վր գա կան ո ւթ եան տպաց ո յց Վնասակար անՀե թե թո լթիւն\Լ ե բ ո լ կարգէն , ինչպէս վերը յիշեցէնք, այս ողբալի անՀեթե–
մըն։ Է : կլ կամ, ո®վ վստտՀօրԷն կրնայ պնդեք անբարո յա կա ե ո ւթեան սրէ տա կն ալ պէտքչէ մ ոռ թո ւթեան խաղա լիկ եղա\ծ է գ րեթէ ամ էն քննա ^
թէ, լալիք շրջաններուն մէջ, Բւշ&Տ^Օ մ՛ը, յՕ^ՇՇ նալ , անիկա ա իրական էր եւ կը մնա յ դեռ գրա դատ :
մը , ՛լամ ՐքՕԱՏէ ՛մը ա յգ րնգՀանրականի կաղա - կանութեան ե լ արուեստներ՛ու կողքին) բացայայտ* ԱնՀեթեթ րմ բոն ո ւմն եր ո ւ գեռ ուրիշ տեսակ»
պար ՛ն չպիտի Համապատասխանեն, : օրէն առկախ : ներ կ ան , բայց վերը յէշոլածներ՛ուն՝ վյրայ , կ ու *•
/օ1տէՕ՚1 , իր «Ինչ է արուեստը» գործին մէջ, ղեմ աւելցնել Հատ մ ըն, ալ , որ էր գրական բնոյ–,
յա կա»
այս ո լղղո ւթե ամբ շատ մ եղան չած է արուեստի Ջեմ յիշեր քնն՛ադատի անուան արմանէ մէկը, թով սերտ ա զգա կանո ւթ է ւն ունձի , անբարո
իսկլյքկտհ՝, ըմբռն՛ումն ե բուն՛ ու կոչումին Հանդէպ ; որ ՛ո ւ շ կամ կանուխ փորձուած ՀյՐլլայ , անբարո ն ութեան Հետ :
Ան վր մամ անակտկից արուեստագէտները կը գա** յականութեան. Հ ետքեր վւնտռելոլ արուեստի գոր
նէր ղու,բկ մոգովրգական ըԱալոլ կրակէն, ու ծէ մբ մէջ : Ոչ ալ գմուար է մատնանշել ա՛ն մտ •« Լսած ու կ ար գա ց ած ե՛նք որ, շատ մը քննա -
կոյր ճամբոլ մր մէջ մ ո լոր ա՛ծ՝ ինչպէս 8յ.Ա<^6 - Հացա՛ծ դիրք մը , արուեստի գործ մը, որ նախա ռատ ներ , մամ ան ա կա կի ց մ տ ա ւո ր ա կանո ւթե ան
1շԼՄ6/ ք եւ էն չպէս ուրիշներ , արուեստներու ամէն պէս զարդարուած Հ\րլլա յ այգ պիտակով։ Մ աս - մե՛ծ մասը որակած են «տարականոն» , «իսելա -
ճիւղ ՚քրուն՝ մէջ : ՈրովՀետեւ ան\ոնք կր ստեղծա - նաւոբտբաբ , բարոյականութեան՛ Հալածանքր , գար» , «այ լաս եր ած» , եւ ուրիշ նմանօրինակ ա~
գորձ էին, միայն (իրենց եսասիրական փոքրոլ -1 վերջին, դարերու ընթացքին, ա՛–– տ Լ ղի եռանդով մըծ ականներով ; Այս վայնասուն էն պտուղբ կր
իմիւ» Կ՛եր ո լ ազդեց ո ւթեան տակ : ծաւալ գտաւ անգլօսաքսոն գրականութեան մէջ : ճան՚շնանք , այսօր ղ^րեթէ Հէքեաթայէն գավ ձաԼ ,
Սակայն , ի^նչ է այսօր իրական ոլթիլնը ; \քմա՝նապէս , նոյն Հիւանդագին– մտայ՛ն՛ութեան «անկապաշտ » գրական՝ դպրոցին գոյութեան մէջ յ
գարու
Ա61շա 5 , մէշտ կր մնայ , տասնիններորդ տակ ին կ ան , ֆրան սակ ան գր ա կ անո ւթեան ո լ ա ր ~ «Ան կում» մր ն ա խա տ ե ս ո գ քննադատներ գս նո ւա՝ծ
բանւ է ստեղծն երէն՛ ամ էն էն շատ ճան չց ուած բ ու ո ւես տեր ուն տասնևիններորդ գարու շատ մր գոր են, ամէն երկրի գբա կան՛ո ւթիւններ ո լ մէջ, ամէն\
թարգմանուա՛ծը։ Այսօր , քՀօշհո, ՇձԱ§Ատ ծերը։ Իսկ գտլո վ մեր՝ օրերու, այս տագնապը շրջաններու Համար; Գործ մը, անկապաշաու -
եւ ուրիշներ , արդար օրէն կր ճան չցոլին ՝ն\ո քնքան ստացած է անբումելի Հանգամանք մը ։ թեան վերագրե լ, քննադատական մամ անց դար -
մոգովրգական , որքան ընդունուած են իբր ք ք11յ ք ճիշդ է որ, Հիմա, շատ մը գրողներ կր մ շա - ձալ , մ ասնալորապէս ֆրանսական՝ գր ա կան ո լ -
կեն անբարո յա կան գրակ ա\ն ութիւն , ինչ տեսակի
անցեալի մեծագոյն Հանճարներ ր։ 1՝օ1տէՕ՚1 , նեղմիտ թեան մէջ, ԼՁւա^ճոշի , 1Հս%0ի , 1\1ԱՏՏ6&/՛–, ՏՅւհՅւՇէ
ու անՀ ասկն ալէ կը գտնէր )\՚1տւ11<5.ա16՚> , բայց այսօր սլ պատկան՛է անիկա , \որաԼՀետեւ սրա րո յա* պէս փայլուն տաղանդներու մէկ չըջանվյն : Ասոնք
կ ան՛ո ւթի ւնը մէկ տ ես ակ չէ , ղայ ն ՝ ար ո ւեսա ի
անո լ Հ ամ բալը ու ըն գՀ ան\ր ա կան ո ւթ ի լն ըճ 6 511(^6– թէ ս/նՀատապէս ե լ թէ Հաւաքական ^է^ՐաոՎ 1
1զՄ6^ն՛ վար չի մնար : ՚Բառորգ գաբ մր առաջ , ա– գործ մը արտադրելու գլխաւոր աղբի լր ր կար - այսինքն՝ իբրեւ վիպապաշտներ յ անկապաշաու -
մէնէ Կ անտեսուած <ու ամբաստտնոլած ԲքՕԱՏէՀ» , ծ ելով ; թեան զոՀեր ւկաաոլեցան ;–
այսօո այնպիսի նուաճումներ ըրած Է որ, շատ մբ Բանաստեղծութիւն ը ազատ չէ մնացած այս ԶԱՐԵՀ ԳԱԶԱԶեԱ՛
երկի ոն՚եր գ քաղաքական տեսութիւձններէ տար - Հալածանքէն, ու շատ մը տաղանդաւոր բանաս . (3)
Fonds A.R.A.M
