Page 46 - ARM_19-1947_02

ցս/եք, Լրբեցանք բլուրներու վրա յէ ու բրթեք ^ԼԷոՐ ՀԱՒԱՏՈՑ ՀԱՆԳԱՆԱԿԷՍ
շռաններ պզտիկ լեռնեբու բոլո րտ իքէն , կծկելով
ԵփոտտԱեաւԱ խաոճաոսնը

գէաէ Փայնիք երկարող բարակ ճամբան իբրեւ Ե ս ու մևէ ծ ս ս ւ թ կուտը

\քԱյ յի բե անեI զ բնակարանէս սլա ւո ե ր բ զարգար՛ առէը, ու ինկանք տափարակ շբ^աՏնէ մք մ է ^ ։

ուած են Հայաստան է երկու քարտէսներով։ Ա յ՛՛ չՐ^անբ , խօսեցաւ խաթունս , Օվաճուխ (ի. եւ վերջիս մաս)
կբ կոչուի ։Տես , ոք կողմ որ նայիս՝ ©վէս է , Փա յ–
Առալէնբ ուսուցիչ Տ ՚ Պապէսեանի գեղատիպ

ու գունաւոր քարտէսն է պատմական Հա՛յաստանի նիքէն շատ Հեռու չենք։ Հազիւ մէկուկէս ժամ Հայր չունէի, ՛երր աչք բացի՝ ճակցա, մայ–

րաղմաթիլ յի չատակա րաննե րով ել ճիշտ պորտին մնաց ։ րրս, մեր պարաէզր ել իր պարման ծառն ծիրանի։

վրայ արգի մեր փոքր , պաշտելի Հայրենիքր իր * Աբգաբեւ , ցած լ\ի կ լեռնելիս ու բլուրնՀեր բ ամ- Ունէինք մենք չաա մր ծառեր, ոմանք՝ ցածուկ,

պսպղուն Աեւանայ լիճոփր։ Բոու\ մհր ետեւբ դիզած՝ անցած էինք, ու Հիմակ կեա\նքր անցուկ , պառաւ ու ծեր • • • ոմանք կայ -

Ե քկրո ՐԳԷՀ Կը ներկայացնէ Ա՛ եհ՝ Հայքի տասնր լայն քովն .ու երկայնքովը դուրան շրջանէ մբ կան– "տառ ու քսվակաղմ եւ պտղաբեր , բայց՝ ես ու

հինգ նահանգներ. —• Արցախ, Տ ա յ ք , Գոսգարք , ցնւէինք 1 լեցուն խաղողի ա յղիներով Հ մայրս , աւելի չատ կր սիրէ ինք մեր ծիրանին ... :

Սիւնիք , Այրարատ, Փայտակարաս, Ատրպաաա - Ամիսք Տ ուլիս կամ Օգոստոս ի սկիզբնե բ բ ը լ ­ Այն տարին որ մեր ծիրանին՝ տուաւ, պտուղն

կան, ՎասպոՆրական ,ք*արձր Հ ա յ ք , Տո«֊ր|ււ>–բ1>բա1նւ, լալու էր Հ աղողի եղանակ։ Հյուտ՚ով այգեկութք։ իր առաչԴ՚ն , մայրրս՝ գառ մր մատաղ րրաւ ու

Մոկք , Ծաիք , Կորեայք , Աղձնիք եւ, Միջագհաք $ ա դո զԱւերբ մեծ մ տամբ ՀասաՀչ– 1լ երեւէ էն ճամ - ղայն րաչխեց ղուռ

Հայոց : բուն երկու .եզերքներն է վար % պարտէզ զացէնք մենք Հրճուադէն , Հողն կը ժբպ~

Մեծ Հ Աչքգ կար ած էն չափ նայէ ։ Ամէն դէ այգէ է : տէր ընդդէմ ամրան տաք արեւէն * * . , մայքըս ա–

այՔ ԷՐ ձ՚՚՚է՛ թեւբ ճակատք մեզի իք աղողներ՝ ամէն դոյն է ու տեսակէ ։ Աաբփէ– ռաւ սակառն լեցուն կեր ու խտւմով, էսկ ես

դէպի արեւելք երկարած ու թաղած է Վբ ՜ նայ ու բարունակ է բաբ պլլուած են տաքաբէւն զէնուած էմ գէւղացու քըմայքնեբով, երբ որ Հա­

կան այ կամ կ ասպից , ո լ ա^ն ալ գէսլէ արեւմուտք՝ ղոյդերոլ պէս։ Առատ, մանր ո ւ խոշոր ողկոյզներ սանք պարտէզը մեբ Հաըսնանըմտն՝ յանկարծ տե­

\Ե՚ւքսինեան կամ Աեւ ծովէ րր կախ ուած ե>ն\ մեր այծերուն պտ՛ուկներուն ու սայ երեք կարմէր Հասուկ ծէբա% , մեր պատանէ ,

Մեծ Հայքի * Լ ր ա յ Կա ծ՜փծփան ՛նաեւ մեր երեք ծէծեբուն Հանղոյն : անդբակածէն ծառէ վրան . . . :

Վանա յ , Գեղամա յ ու կապուտան ծովակներ բ եւ կը ճաշակենք տէբոլՀ էէս Հ ետ ա ռատ օ բ էն , յա– Ես՝ կանչեցի/ , «ծէրաԴէ ծառ, ծառ ծէրանփ,

արեւելք, Հ իւս ի ս ո լ Հարաւ ո՛լորապտոյտ կբ ս*ա– դեցնելով մեբ՝ պապակը յՈւլէս-օգոսաոսեան ։ Հազար անդամ ողջոյն քեղէ՛» % Մայրս ըսաւ* « Տ " " ֊ ;

Հ էն Հա յաս տան է չորս նշանաւոր գետ երք Ար աքս, Ա յմմ պա խ ո ւր ց բ խաթ՛ունէս յա\նձնած եմ ու Հէն օրա ՛ո ք յէշատակէ , մէլէոն անգամ բաբեւ քե~

Եփրաա ( 5 է գ Ր է ս Ո լ ճ ո ր ո էյ : - ետեւէն կը սուրամ թիերով ազնիւ, երբեմն թթուբ– ղէ՝5> * ՛Ծիրան ծառի տակ նստեցանք, թէ ճաշեցինք,

Կուրծքէն վրա յ կլա նշմ արուէ մ եր ս ր բազան շազ ու ե ր բեմն ալ քաղցր տեսակն՚եբբ : Հէեռքիս թէ խօսեցանք՛. ՚Ամառբ մեբ պարտէզին մէ^ այլա­

լեբան՝ Արարատէ նշանբ ու անմէ^ապէս էրեն կէո* ունիմ Հացենիի գաւազան մը՝ կարծր ու աոկուն * * • տարազ՝ կը կաքաւէր իբրեւ նոր Հարս, մեր պա -

նկար մբ աէյբաղէմ , սեւ ե ս ա րի բ ու յաւիտենա ֊ Ա աքով , ես էնծէ կը իւօսիմ խաթունիս եաե– տառին մէ^ կը խառնէ բ մեղրը անուշ իր ծա զ կա-

պէս անթարթ • • • ւէն քալած ատենս * -— փա՛ծ , Հ իմ ակ , եթէ ա յս Բ"յ ր ու բորբ միսին * . . : Այդ պաՀուն էր որ մօքս

Ողբացեալ Ե * Չաբե1ցէ նկարն է ինքնագիր բիբովս Հատ մբ ի^նեմ դլխուդ, շան պէս կբ սա՚տ– գլխուն շուրթն Ո Լ ֊ Վրրայ թէթեռնէկ մբ պտոյտ ը–

\ս տ ո ր ա ղբ ո ւթ է ւն ո վ մբ կտրուած Հա յերէն թերթէ կէս այստեղ էյեալով։ $\ետոյ, ոաքեբէդ քաբտկռ– բաւ ամառն է վրայ, շոյեց անոր ծամեբն յոյսէ ել

մբ ու Հ ոն * Ատս իս էն\ առբնթե բ ՝ փակցուած \§ա ո տելով կրնամ ծածկել լէ շդ սա լայն , խէտ տերե­ Համբուրեց Հազար տեղէ , ապա՝ Ա ս ա ա ւ մօրըս ու–

յէրեանենց կողմէ : ւ՜ով որթեբուն տակ * * * : Ղ՛՛ուն ես , չէ^ որ զէս տա– սէն՝ դէտեց պարման ծառ - ծէրանէն ... :

Աեծ Հայքէ գլիս ո ւԼ\ վերել զետեղուած են նաեւ ըիներէ է վեր կէս կուշտ փորով, յաճախ բոլո բո­ Ծ ա որ ուն՛էր երեք ծէըան , արեւու մեղրն կա -

երկու ագո ւո բ ու գուեաւո բ օ րաց ո յցնե բ , ո բոն ց վէն անօթէ աշխատա^նքէ կը ճամբես ՝•—• Հերկէ թ,ած վրան : Աչքբ ծառին , ու թո ւմ բին յեց՝ մ ա յ -

մէն յամարա՝» կուրծքէն վրա յ ՛ունէ Ա* է ա ցետ ւ ցանէ , իս ո տ քաղի ու բոլոր դաշտային աշխատանք– բբս ինծի այսպէս պատմեց « • • :

Հայաստանի խոբՀրդանշան մբ ... եւ, էբ պանծալի ներու ։ Աղայիս խսւթ–ե|1|յւ կա յ ՝ * . . Ան/ բաբի , աստ­ Հօրդ մաՀուան կը լրանա յ այսօ ր , աՀա ,

Ե ո ագո յն\բ ծալ-ծալ կ*է$՚է երկու կողմ երէն գաբ՛֊ ուածավախ մարդ է ։ Ազատած է զէս*, մայրս, եղ~ ութը տարին , ճէշդ այսօր էբ , յետ մԷ^ԷՀեքէն : Մեր

վար փողփողալով : րայրս եւձ ուրէշնեբ : գէլգէ մէ^ Հ աչ՛ սան/ ի ք կար, թէ դինի կար, թէ

^՝11^1Րո1յԳԱ ^՝ Համ ա Դ Գ ա յէ"^ * •որուն վրա յ Հաս­ Մէկ կողմէն խաղող թշելով ու թրելով, մ իւս գՈՆոնա կար : (հաշիա ագան խոլամներով , զինուած

տաբուն բազուկ մբ վեր բո&1ած է* ՄԼակո յթ1Է մՀո­ կողմ էն այսպէս մէտքս չարչարելով, ան զղա լա բա բ դէպքով ու խանչէբով , գէշեր մտաւ Հարսն/իքէ

ւսավառ է\աՀբ, ու էր բոցերուն մէ^ կր կարդաց­ ճամբան կբ վերկանա յ ու իսաթունս ձա յն տալով տունւ , խլեց տարաւ ազուոբ Աուսուն* • • : Չքնաղ

ուէ. — Որ գմահ արհամարհել ոչ գխոէ, չէ նա. կ) աւետ է . Աուս՚ուն՝ քօո\Ր ԳՐԼէ*ոլս ՝՛ Ամօթ էր մեզ , գէլղէն

սերմն Հ ա յ կ ա յ » Հ . Ա * Բագբաաունէ ։ - Մէ՛ն, Մէն, նայէ, աՀա Փայնէքբ 1լերե– Համ ար ( տղղէն Համ ար , թէ Հարս փախցնող ք)՛ ՚" ՜

Առածէն Հանդէպումէս երբ Հարցուցի/ Արմէն Լ ս չ յ յ շիա ազան ալ ուլՀ մնար , ոչ , շատա խցին մե ո ս/ ծ՜

՚ՀյայէրեաԽէն՝ թէ՝ էն շո® լ Զ՚աքենցէ նկարբ Հոն՝ Ու մենք կը սա/Հէնք, փար կ՚՚էքն/ենք ափէ պէս չէր գեռ, ա՛նոր մ է ^ կա ր Հայու փառքբ յաւէտ ան­

\Ա ասիս ի Քո*ԼԷԿր զետեղած է , ան կուրծքբ վեր ճամբէ մբ դէպէ՝ էք փրատներու\ն, իսառնարանը , մեռ :Հաւաքուեցան գէւղէ քա՝^եր , զէնք կապեց՛ին՝

ցցած ու մատք գ է սլ ի Հոն ուղղելով պատասէւանեց ուր ճէշտ անոնց ափէն նստած է Փայնիք կոչուած ետեւն ինկան/ քէւբա Ո՝աշէ/աէն՝ որ վյ/էժ՜ն առ

՛որոտի նմանող ձայնով մ,բ * ազու/ւ ո տուներով պզտիկ գեղբ , թաղուա^ ու Հայու պատ՛ուին։ Հայրդ ալ գնաց այգ խում բին

«••՛Աշխարհ անցիր, Արարաաի նման րարձր խեղռուած նռՀնենինեբու պարտէզներուն մէ^ : հետ, ո լ Տիգրիսի կամոլր^ին՛ մօտ՝ քիւրտեր բո -

գագա՛թ չկայ, Այսպէս , չորս մամուան ճամ բո րդո լթենէն լորն սպաննեցին ու նետեցին* հրառատ գետ : ՚ք՝որ–

Որպէս անհաս փայլքի սամբայ ես իմ Մասիս ետք, կէս օրէ բաւական առա^, էշաւռբ տէրուՀէէս բոքեցալ , կրակ դարձաւ Գրաւեան ցեղ, ու Նոր —

• սայրն եմ սիրում:» առնելէն ,Օզուն Ղ^զէս էշոլ\ն, պախուրցը ձեռքս փա­ դուզի լեռնաշխաբրէն՝ Հյատախ խումեց իբրեւ

ռաւոր կերպով կը մտնենք Փայն էք* * . : հեղեղ, որ իր հոտած սատակն՛երուն Վրէմն լուծէ,

Ու ամէն անգամ , որ Նա յի րեանենց բ)1\ակարա– Ղ*եղը գան ո ւած բնակէին ե բբ դո ւռնեբուն առ– որ գիւղացին , մեծն \ոլ պղտիկն՝ մէկտեղ չ\սրդէ ,

նէն՛ ներս կբ մտնեմ , ՊաՊէսեանէ Համայնադիտա– լեվն ու տանէքներուն վրայէն կը գէտեն մեր բայց շատախցին՝ գնդակին դէմ գնդակ նետեց ,

կաւ սքանչելի. ու գեղատիպ քարտէսին նա յո ւած ք մ ուտքը ։

մբ նետՏելէ ետք ուղղակի կբ յառաջանամ , կանգ կանգ 1լ առնենք պզաէկ Հրապարակէ մը վրայ՝ նուելով անոր հետ մի մարմին ու. հոգի դառնալով

1լառնեմ Աեծ Հա յքբ ներկա յառնող անշուք քար ֊ զեղամէ^ : կր ՚չբ^ի գէաէ հարաւ, քուրիկին հեզութիւնր իւ­

աէսին աո քեւ , ու մ ատս ինքնաբերաբար 1լ երթա / Կ^օդնեմ խաթունէս * . . փար կ^է^նւէ ու կր Հրա^ րացնելով :

կբ կենայ երկու Եփրատներուն արեւելեան ել մա յէ էնծէ• Ահա յանկարծ կր տեսնեմ բազմաթիւ լաստեր
Տղաս , դեղէն
արեւմտեան —- խաոնաբսՀնփ կէաէն փքայ , ՛ո ւ ես դուրս՝ առուեզերնե բուն իրարու ետեւէ դուրս կոլդան դիմացի հովիտէն ,

կԴյնամ երազէ մէՀ վ բայ ար՛ածէ էչբ ո լ փորբ կշտացուր աղուո բ մ բ ։ անոր խենթ ալիքներուն վբայ • • • * *

Այո, ճէշտ երազէ մբ մէ^,զոր կբ կարծեմ դեռ Հսճւգչեցէ՛ ք ։ Ես մ էկ-եըկոլ մամ էն կը փ երագառ– ^ատ արագ կր քշուին անոր առնելէն ու վայր­

երէկ գէշեր ապրած Րէէալ , մէն շ է րականէն մ է^ նամ Հոս ու կը կանչեմ քեղ ։ կեան մր կր կարծեմ թէ՝ ահա այս ղիի քարափին

առն ո ւա ււ ներ եսուն տաբէներ անցած րէէաէՈԼ֊ են այդ Պ ատուէ բ-Հ րամ ան բ տալէ ետք 1լ անՀ ե տ ան ա ւ ՚ Լ ր ա յ աիտի փշրուին անպայման :

երազէն ասդէն ։ տուներուն ետեւ ։ Զյ՛անօթ ութ է ւ\ն. ունէիր գեղէնւ : Բարեբախտաբար , երկար ո լ հաստ ձոգերով

Չէէ դէտեբ ։ Բան մբ խօսած չէր ճամբան : ԳոյԳ ՂոյԳ վարպետ լաստալորներ կեցած ոտքի,

Տ է րուՀ էս՝ Օղուն Ղյէէն , ^ո բ ի ի պէս , տրագա– Այգ ԳեԳՐ Փայնէք, (Բաղն/Րք արդեօք) ան­ ձողերր պատրաստ , քարափին դէմ տալով անոր

քայլ^ գո չւ շա գո յ ս ո լ ղռան իշուն վրա յ նետած՝ պա՜ պայմանն, ջերմուկ կամ սրբատեղէ ունէր։ թափր կր կտրեն :

էէոլբցբ ափիս մէ^, շատ արագ կբ քալեմ կարճուկ X Ու ես մանուկ, բերանաբաց ու ապշահար կբ

ս րռւնքներովս , շտ բո ր ո ւե լո ւ Համ ար իշուն սմ ֊ Օղուն Ղ^-լէն զռանը ազատ ձղելով կանանչա– դիտեմ այս տեսարան ր ահարկու։

բա էլնե բո ւն տ ա կ ; ւէտ առուեզե րնե րէն՝ դե գին ծա յ րամ աս րա ան/իք մը Եփրատնե բուն խառնարա/նր ծով մրն է փո -

՝ԲբտԷնքբ ծովացած՝ ճակտիս ու մաըմէնփս կբ բարձրանամ զոյգ Եփրատնեբն ու իրենց֊ խառ» թո րկա յո յղ , իմ մանկական աչոլրներուս առֆեւ %

վբայ ^ կեղտոտ չաս(իկս * • • կռնակս փակած կր նարաՀնը դիտելու աւելի բաբձրէն : Ահա տակաւ առ տակաւ ան կր րարձրանայ :

կսկծացնէ , կր վառէ՝ տաղելու աստիճան ։ Արեւմտեան ճիւզը Հիւսիսէն կուդայ դանդաղ Նռնենիներուն պարտէ՛զներն ու Օզուն՚ղղին զռան

«Իշուն վրայ Նետածդ բ որ 1լ ըսեմ շի կարծէք թէ ու Հ\ե ղասաՀ : կնանցն ի դեզին առնելէն / ա ^ ն տարա­ էչը կ՛ահ ետանան .. .: Անոր մակնթաց ութիւն ր կր

ես էէ որ տիրուՀիս՝ 3)աթիմէ իսաթունս ղրկած ու ծութեամբ ու գըեթէ առանց աղմո լկէ , եթէ չՀաշ– հասնի մինչեւ իմ կեցած տանիքին պատ ե ր՛ր • * •

խնձորի պէս Հոփ իշուՏւտ վրայ գրաֆ– էի։ Ո էգ " ք յ / ուենք էր մանտբտէկ կոՀակնեբուն. խաղէ ձայներբ ֆս սոսկումով աչքերս կր թարթեմ յանկարծ ..•

տէրս, ՚Օազիֆենց \,աղէֆը։ ՈրովՀե/աեւ այն ատեն ներդաշնակ , երբեմն չը՚փ֊չբփ *, երբեմն ալ ծրփ– Եփրատներուն իսառնարանր տեղատուութեան՛

տակաւին իմ գլուխս Հազիւ կբ Հասնէր տիրուՀէէս ծըփ ու ծափ՛՛ծափ յ կ ենթարկուի , վախս կ՛անցնի , սրտիս արագ արագ

կուրծքէն . . . : Ա ա կա յն , ա րեւելեան ^էԼգէն գոռում դո չում ը զարկեր ր կր կամացնան , էշն, ու պարտէզներր կր

Մէ՛ն, տզաս, քովբ կա՝՝1չեէով Հաղորդած աշխարՀ բռնած ք աՀ ա ւո ր է • Առածէն անդամ տես­ տեսնուին իրենց տեղերր անվնաս , ցամաքին
նողէն, , դիտողին սոսկում կ՚ազդէ ։ Ամ էն մ արդու
էր ՚էյազէֆ աղաս ալդ իրիկունը , վաղն/ առտու վրայ :

կանուխ , խաթունդ փայեիք պիտի տանիս՝ ուխ - չէ տրուած առանց վախի անոր խ առն ա բան բե -

աի, Օղուն ՚Հզէն էձէ" *ԼՐայ մեծցուցած։ Այս կ"է– բանին մօտենալբ : Ու այմ֊մ , ամէն անգամ , որ Նայիրեանենց պա­

կբ շատ բարակ կբ մանէ ամէսներէ է վեր : ԼՄաո– *հեղին տանիքւնեբուն վերկացած՜ կէաին վրա ք տին վրայ Եփրա՛տներուն իսառնարանր կր գիտեմ

փէ կորսեմ Ղ սատկէ՛ * . • ) : Ո՚՜խա է բրած ան­ անոնց խառնարանն է: մատս հոն դրած, այս անցեալի երաղր կ՚ապրիմ,

գամ մբ Փայն իք երթալ*.* Այս փորձն ալ կա տա՛ ֊ Երազի պէս կը յէչեմ , շուբ2^ երեսուն տաբէ– կ՛երեւակայեմ *

րենռ անգամ մք ,թե բեւս իր Հաւատքով բ բումուի : նե բու ու բէւրաւոր օբեբոլ լ^/դմէ^էն , մ ոն՝ Փ՛Ա լ– Եփրատի խթթ ու լեռնակուտակ ալիքներր կր
ով, ու կբ
Ու առտոմն\ կանուխ , լուսաբացին Հետ , ազաս սէքէ մէկ տանէքէն գէտելս այն օրը : բարձրանան ահեղագոռ ո րոտումննր իմ
պա,ո երր
իր Հիւանդ կէնբ պարկ մբ յարդէ պէս էշուն վբայ Ոչ չատ լայն Հովիտէ մը դուրս կ՚ելլէ աՀա հասնին մինչեւ իմ կեցած տանիքին

նետելէ ետք՝ խօսած էր էնծէ * * • : արեւելեան ճիլղը, սիրտ պայթեցնող որոտով մը անթարթ աչքերուս առչԴւ :

Բռնէ՛ պախուբցէն ու առա^ անցիր։ Զգոյ* ^էԼ\Գ գհղթև դԷմացԷն^Հ Երր անցեալի իրական պատկերին աո քել զդա -

եղէբճ ոտքեբուգ վրայ էբ թնդէ Հ Շատ Հեռու չէ \թախ՝ դանակէ պէս կբ կա րէ արեւմտեան Հե– լով ինքզինքս , յանկարծ , անգի տակցաբա ր մատս

Փայնիքո՝ Հազիւ չորս Ժամուանւ ճամբայ։ Ւբէ - զասաՀ ճէւղէն մէ^քէն , կուդայ, կը զատ ո ւ ի գեղին ետ կբ քաշեմ արադ քարտէսէն վկայէն ու քայլ մը

կունք վերադառնա՛ք անպայման : Հա՛ , մանչս : եա կԳրթամ , Եփրատէ ալիքներուն մէՀ չթազուե–

Ու մենք ճամբայ ելսձնք : ՝Բալեցէնք, անցանք կողմի քարափէն աՀռելի շառաչներով ։ Հ ամ ս

մէկէ աւելէ նեպ լիկ ու ցանցառ գետակներ : Ելանք Յետոյ կբ դաոնա յ , կը գրկուի , կը պէէուի իր Ն– ՇԻՆԱԿԱՆ

ու իֆանք՝ գարվեբնեբ ոլ ռաբիվաբնեբ ։ ԱաՀե - է*^ԼոքէԿ ՔՐ"է\Ը) աաբ բա լուծս ւելով, մ իախաո -

Fonds A.R.A.M