Page 251 - ARM_19-1947_02

Յունիսիս գրաւեց կարթեր ե լ 7 Յուլիսին մտաւ կահ՝ գումարտւ կ մը, ԷՍԿԻՇԷՀԻՐՑԻՆԵՐՈՒ ՈՒՇԱԴՐՈՒԹԵԱՆ
վերա–
Բաբերդ : Հաշտութեան դաշնագրով կարին գաղթեցին ԵրՐե1ք ճա կա ան եր ույն վր& Հաամսյ աո֊ո ւմււ 3100
սուին , 400 սուր եւ 8 թնդանօթ
գարձուեցալ Թոլրքիոյ , 20,000 Հայեր : Կարին էին թոր­

կովզաթ է գոմ , աւելի յետոյ Անդրա՛նիկ որ ստանձնեց ճակա­ էսկի շէՀ իրց ինե բու Հայր . Ա իո ւթեան առածին

1878ին էրզրումը պաշտպանող թրքակա՛ն ու » տին ընդՀաԼոլր Հ րամ անատար ութիւն բ : ընդՀ • մոգովը տեղի ունեցաւ 23 Մ արտ
եւ– ՛Բարկա -
ժերր դիրք բոնւսհ֊ Էին ՏէվԷպօյնոկի Անդրանիկ ուշ Հասալ էրզբում : Արդէն Երգն– Րւ՚Շ Տէ. Շշ1\^&1Տ^ քաղաքապետարան ի սրածներուն

վւաղարի մէջ յ կա ե լ Բաբերդ ինկաձ֊– էին։ էրզրումի մէջ կային մէջ ե լ ըն֊տրուեցաւ վար էութիւն բ Հ ետեւեա ք ան -

Թուրքերր Հակա յարձակման դիմելով, ա՛ն իա– 20.000 թուրք բնակիչներ դամնեբով.– Պ* Պ՛ ՅսվՀանէսեան՚էքՈւպար ,3ակոբ՛

Հեմաբար մինչեւ Ուղուն ԱՀմէտ յառաջացան : Հոն » որոնց 7 Հագարը զին - եան Աբամ , Աբապեան Աբմենակ , Տալկճեան Թագ՛

ռուս Հեօ՜ե/ազօրքի ե լ Հետեւակներու ա Հ ո ե չ ի կր– եաչ : իլբտեբը րացէ ի րո՛ց միացան քՒոլըքերու լոր , Հաճընլեան ԱիՀբան, \ք ինասեան Հրանա եւ

րակը զիրենք կոտորակեց եւ խուճապի մատնեցւ եւ անոնց տուին 3500 Հեծեալ։ կար նաեւ Վ^իպ Օր • Պաղաասաբեան Ա առի : Դ՛իւանի ատենապետ

Բ՛ուսերը օգտուելով առիթէն , իրարու ետելէ դրա՝՛ փաշա յի 9" • բանա կը Հ ընտըոլեցաւ ՅովՀանՆէսեան %ուպար , իսկ ատե -

լեցին այդ ռազմ ա շրթան ի թրքական դիրքերը։ Այս պայմաններու տակ Յերդ թրքական զօ - նաղպի ր Յա կորեան Աբամ I

Թրքական աջ թեւր պաշարուելոլ վտանգի տակ բաբամնի յառա^ապաՀն եր ը Հասան Ենի ՝ք՝է°յ » ԱՀ^~ Տ՛ո զովի ընթացքին ըն զ ունուեցաւ նաեւ ծրա~

մնալով, Հարկադրուեցաւ նաՀանջելտ գալէ, Ա ամ տ էսա թ ո ւն ե լ կոփ լերան ^ Լ Է Ր ^ Ր 1 գԻ՛ ր– կոնոնագէւ բը որ մ օտ օրէն առանձին դբքո յ՜

իյնուս իր կարգին ինկաձ՜ էր : Բ՛ուսերը գիշե­ Թուրքերր Աշգալէն եւ Են ի քէօյը գրաւելով , կով աիտի տ պագ բո ւի եւ բամնուի բո լո ր անգամ*–.

րային յարձակումո՛վ առին Ագի զի էն , սակայն Մ է– Հա յերբ քաշուե ցան ՝ք*ոբզմ ա , էբզբ ո լմ , քնաբերդ ներուն :

ճիաիէ ամրոցը չկրեին գրաւել : Ապա ՚Բէօշքը , եւ էրզբում - Ա ամախաթուն ճամբուն *Լրաձ * 2^ Կը խ1 գրուի բո լո ր ֆրանսաբնակ էսկիշէՀ ի բ–

թաֆթան , Հինձքը, թ֊ոլվանշր, Ջիֆթլիքը ելի - Փետրուարին Թուրքերր քիւրտերով զօրացած ցիներէն իրենց Հասցէներ ր տեղեկացնել վար չու -

լիճան գրաւելով պաշարեցին էրզրումր, որ Փետ– յարձակեցան *է°՝օրղմայփ վբայ եւ երեք մամուան թեան , ո բմ է պի տի ստանան Հարցարան մը, զոր

րոլար 2,2ի զինադադարով յանձնուեցաւ Բ՛ուս իոյ կոիլէ մը վեբ^ ետ մզուեցան Հ լեցնելէ վեր^ պիտի վերադարձնեն : Գիմել Պ * Յով–

եւ Լազարեւ Հայ զօրավար ր մտաւ բերդաքաղաքը : Յաջորդ օրը Ենի քէօյի կոզմէն Հայերու թի - Հաննէսեանի, 13 ւԱՇ ձ\1 Տօ1«1, ՐճՈՏ ( 2 0 ) ։ Անձամբ

Պեբլինի դաշնագիրը էրզրումբ վեբաղարձոլց կունքը անցնե լով ե լ մ ի ամամ տնակ դե բա կշիռ ու՛ եւս կաբելի է դիմել ամէն օր մամը 14 16 ք բացի

Թուրքիոյ 1 մերով ճակատէն յարձակելով, ստիպեցին որ Հայ­ շաբաթ եւ կիրակի օրերէն։ Հեռաձայն 1\^6Ո. 41 –67 է

1895^ կոտորահ֊ներոլ ժամանակ Ջիթող Հայ - կական ՛ումերը նաՀանջեն նախ Ալաճայի եւ ապա ՚^Է՛ մ՝ռՂո1ԼԷ •վերջաւորութեան տեգի ունեցաւ

կական դ է ՚ ֊ ղ ը ուժգնօրէն դիմադրեց , եւ թ ո յ լ չը– Ի լի ճայի վբայ։ նաեւ միութես/ն առա թին երեկոյթը, շատ Հաճելի

տուաւ Որ ջարդարար խուժան ր մօտենայ դիւղին : Անգբա&իկ անոնց դէմ զրկեց Ա* գունգլ։ եւ մթնոլո բա ի մը մ էջ ։ 3 ա^ոըգ Հաւա քո յ թ ր 3 ուլիս

1916^՛ փետրուարին (հուսերը Թուրքերու ու ֊ բունեց Աբազ , Ար^իկ * Ւշավանք գիծբ ։ Թուրք ան­ կառշի անտառը ։ Ա ան բամասնութիւննե րր

շագրութիւնր Փալանտէօքէնի , Տէվէպօ/նոլի եւ կանոն ումեբ որոնք Համախմբուած էին էրզբում ի յառածի կա յին :

•Բարակէօպէկի վրայ կեգրոնացնելու Համար, յար­ Հ իւս իս-աբեւմ ուաքբ ծանր կորուստով ցրուեցան :

ձակեցան այդ ամուր գիրքերուն վրայ։ Մինչ Գ. 8 Մ արտին Թուրքե բը սկսան յառաջանա լ Ա" ԳԱՂՈՒԹԷ ԳԱՂՈՒԹ

ղօրաբաժինբ յանկաբօ֊ակի կը գրաւէր ՚Բարկավւա– ըինքարայի վբայ, Ւլիճայի Հայկական ումերը թի~

զարր : կունքէն Հարուածելու Համ աբ ։ Արտիկի " օտ ետ ՆԻՒ ԵՈՐԲԻ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆԻ ուսուցչապետ

1916^ Յունիսին թ՛ուրքերը Հակա յարձակման մզուեցան է եւ գիտնական Տքթ* Ոոպըրթ Ջէյմպըրս, Աարիլ

դիմեցին Տրապիզոնի եւ ՝Բզիի ճակատներուն վը - 1 1 Ա արտին ինկաւ ք՛ լիճան եւ Հայերբ քաշ - 19 ին Հայե բէն ճառ մ բ խօսած է , Հայկական բ ա–

րայ : իրենց նպատակն էր քիուսերոլ ուշագրոլթիլ– ուեցան Կէզ եւ ք$ան ։ Հա կա յարձակման դիմեցին աիօ Հնամին , Ա այր եկեղեցիի եւ Աղդ» Տան ձեռ­

նր Տրապիզոնի վրայ կեդրոնացնել եւ Իրզրումր ^1՝Կգի բա ր ձ ո ւն քն ե բ ը վ ե բագբաւե լու Համ աբ , բա յց նարկին շ ո ւ ֊ ր ջ I ՚

վերագրաւել : քհուսերր թրքական յատակագճին չյա^ողեցան : *Լ,ո յն մամ տնակ Թուրքեր բ յարձակ - Տօքթ* Զէյմպբբս ծնած է կարին, զաւակն է

Հակազդելու Համար , դէպի Մամախաթուն շարժ - ման անցան ՝$դիի կողմէն , Թաքի տէրէսիի ճակ - ծանօթ Հ անգուցեաԷ Տքթ * Ջէյմպբրսի , ոբ քառա­

ման մէջ գրին 39րգ զօրաբաժինը եւ Հայկական Ա. տ ին վբայ։ ՛Հ, ա իւ իլիճայի եւ Թաքի տէրէսիի միֆեւ սուն տարիներ իրբ մ իսիոնար գործեց Հա յեբուն

կապբ ապաՀովոզ Ան կառի թի ղօ բամ ասր նետեցին մէջ , մասնաւորաբար Պարտիզակ , իբրեւ անօրէն

սումարտտկր, որ բռնեց ՚Բիւքիւրալիլ ԴԸ՚֊ԳԸ ՚ Թաքի տէրէսիի վբայ , աւելի Հաբալ առին Եաղ - Ամերիկեան բարձր • վարմաբա\նին է

Յուլիսին երկու անյաջող փորձէրէն վերթ, օ-անր մուճոլքը։ Զ°Ր * Թսրդոմ որ կբ Հրամայէր Թաքի Տ քթ * Զէյմպբբս Որդի՝ սս՚Հ ո ւն Հայերէն՛ով եւ

կորուստներով գրաւեցին 2350, 2300 եւ 2660 բար­ աէբէսիի ճակտին , թրքական 2 յարձակումներ ետ ուղիղ առոգանութեամբ, պատմելով իր անցուցած

ձունքները : մղելէ վեբ^, ^լք՚^՚^յ՚ւ՛ ան կումբ իմանալով, պաշար՛ երիտասարդական կեանքը կաբին եւ Պարտիզակ ,

Ալս քաջողութիւն ր պատճառ եղաւ որ Թուր - ման վտանգի Հետեւանքով քաշուեցաւ էբզրում ։ դրուատիքն բբա^– է Հայ • Եկեղեցիին կատարած

քերբ իրարու ետեւէ պարպեն Մ ամախաթուն ը, եւ փբտական 1500 Հեծեալներ Հասան Զիֆթլիք֊Թու– դերին ե լ յիշած Հօրը խօսքեբը, թէ «/ւբ եւ է լե­

Բաբերդր : Հայկական Ա* գումարտակս 39րդ ղօ - չ ի գծին վրայ։ զու այնքան յարմար չէր իբ բառերով եւ ձեւերով

րաբաժն-հն յառաջապաՀի դերը ստանձնելով , 24 Անդրանիկ 11 Ա* արտին Հ բամ ա յեց էրզրո*–մը աղօթելոլ որքան Հայերէնը՝^ ։ Ղ՝նաՀ ատե լո վ ձեռ -

Յուլիսին Թուրքերր դուրս նետեց Երզնկայէն՝ : պարպել։ Աուրաաի Հեծեայներբ ամէնէն վեր^ր նաբկբ թելադրած է ում տալ անոր յաջողութեան

Աայքս - Փրքօ Համաձայնութիւն ր ն ո լի ր ա զ ո ր– Հ եռացան եւ պաշտպան եց,ին Հա յ կա կան զօրքին եւ ո լ եզրակացուցած • ՀՄ՛ենք Հոս ամ երի կաՀայոլ -

ճեռ ռուսական տիրապետութիւնը քշրզբումի ՚վրայ։ էբղրումի Հայեբոլ նաՀան^յը X թեան Համար պէտք ունինք էջմի ածն ի մբ որ կո–

1917^5ւ ծագեցաւ րոլշելի կեան յեղափոխութիւնը : Թրքական ումեբբ չկրցան Հետապնդել նա - միտասը տուաւ , Վ^ենետիկի Ա • Ղ^ազաբի մը որ

Լէնին 1918^ Յունուարի Հրովարտակով կբ ճանչ^ Հանվող ումե րր , որովՀ ետ ե լ տեղաց ի Թուրքերր Ղ^եւոնդ Ալի շանը տուաւ ^ :

նար ԹրրաՀայաստանի անկախոլթիլնբ, մինչ ռուս 120^ք մօտ Հայեր կարգելէ վեր^, իրար կբ կողոպ­ ԵՂԻԱ ԳԱԱՊԱՐԵԱՆ՝ Խարբերգի Չէթալու գիլ.

զօըքո «գէսքի տուն» կո դառնար • . . տէին եւ կր Հարկադրէին թուրք Հ բամ ան ատ արու– զէն , մեռած է Մ * ՆաՀ անգներու Ո ւօքէկբն քա զ ա՛­

ԱեպոլՀ փոքրաթիւ ուժերով բռնեց Բաբերդր թիլնր %.ԱՐԳՐ վեբաՀ աստատել ։ քին մ էջ , 191 7 ին կամ աւոբ ա բձանագբուե լով մ աս–

եւ ՝Բ,հ/յ>հտր։ Մուրատ կր Հրամայէր Երզնկայի 1920^՛ Աեվբի դաշնադրով ե Ուիլսբնի սաՀմանա­ նակցաֆ– էր Արաբա յի կռուին : ք*բ անվախութեան

ճակտին ե լ գունդին : իսկ էրզրոլմի մէջ Հայեր ր ւք ծում ով էրզրումբ տրուեց ալ Հայաստանի : Ասով պատճառով ընկերները դինքբ կբ կ*ոչէին Հխենթ՝^

ոմն էին տե ուսց ինե րէ կազմուած գունդ մը , Հ տ յ - անգամ մը եւս կր նուի բագո բծուէ բ Հայերու ի բա– էթղիա ։ \թախկին վեբակաղմեալ Հնչակեան մբն էբ

կական Ա* Հբացանաձիգ գունդբ եւ Երեւանէն ե - ւունքբ Կար նոյ վրայ : ԱՐՏԱՒԱԶԳ ԱՆՏՈՆԵԱՆ եւ թունգ Հայրենասէր է

8ԱԿ Ո հ Օ Շ Ա Կ Ա Ն Այս Հարուածէն վերջ Օշական ենթարկուած րեթէ միեւնոյն եզրակացութեան , Օշական իր

(Իր յ՚ոթելեաՕիէւ աււիթ֊ռվ) էբ Հոգեփոխութեան մը։ Տեսեր էբ մաՀը, առեր Հիւանդութեան ը մասին կարդացած է այնքան բան

անոր Համը, ու դարձեր էր քիչ մը խոբՀբդաւոբ ոբ իրենք յայտնելիք նորութիւն մը չունին։ Հետե–

եւ իր շարմումնեբուն մէջ, դրական թէ ընկերա ֊ լելով իր բնթեբցումնեբու թելադրանքին ան պի­

կան, դրած էր չափ, պիտի րսէի վեբապաՀութիւն\ տի չմեռնի սիրտէն։ Իր գիտցածները նոյնիսկ կր

1934^5^ ԵբուսաղԷմ է Օշական, Հոն ալ ուսու– որ շատ յարմար չէր գաբ իր խառնուածքին , նկա­ գտնէին քիչ մը անտեղի ու չափազանցուած :

սիԼ ո * ֊ ԳՐՈԳ » Հոն ալ սի ր ո լած ու դաբձեա լ ճամ - րագրին ։ Հա շսւ ո ւ ա ձ՝ էր բոլորին Հետ ։ Զունէ ր քէն Տեսնելով իր Հայրենակիցներուն զո Հո զու–

բան պաշաբուած իբ աշակերտներէն ։ Կը խօսեցնեն անոնց դէմ որոնք իրաւ թէ անիրաւ ծառացած էին թիւնները, միտքը դրաւ ապրիլ, Հետեւեցալ դի ՚

գա յն շատ ընտանի, մտերիմ ոճով մը, պարզ ու իր անձին կամ դրականութեան դէմ , անվայել լու­ տութեան ցուցմունքներուն ։ Երր առանձին մնա -

շիտակ , տաք ու Հաղորդական : Դասարան էն ներս տանքէն ե բով ։ Հօ ր մը Հ ոգած ո ւթե ամբ կ՛արատ յա յ– ց՛ինք կ՚ըսէր, Այգ մարդոց զոՀողութիւնը պէտք

ազտքը երբեք չեն զգար թէ ինչպէս կը սաՀին՝ մա­ տուէ բ անոնց Հ ետ որ Հ այՀո յե լուն մ էջ իսկ կրցած է արմեւոըել ։ Եւ ենթարկեց ինքզինքը ամէնէն

մերը % V էին պուտ մը շնոբՀ կամ սրաս ւո ո լ թիւն դնել, ծանր ու խստապաՀանջ կենցաղին , Հրամարեցաւ

Օշական կը վեբագտնէ իր կորովը , կր փարի բայց ս էին չ ունէր ըսելիք անոնց ո ր անտաղանդ Հացէն, միսէն ու իւղէն, իր ս Լ ղան ը վերածեց խո­

գործին նոր ոգեւորութիւնով : Թորդսմպատրիար­ գաճաճներ էին։ Ատոյիկեան մպիա մը, յօնքերու տի , պտուղի ու ջուրի ։ Իրեն արգիլուած էր առա–

քի ներկայւթիլնն ալ իրեն կը նեըշնչէ ապաՀովոլ– պռստում մր ու արՀամաբՀանք , այսքան– միայն ։ ելաղոյնբ օրական մէկուկէս մամէն աւելի աշխա­

թ ի ւ ն ։ Ուսուցչութենէ դուրս կը Հասնի ՀտԱիօն՚Հչի կը սիրէբ անոնցմէ ՀրԱա լո ցն եր իր բառով—- տանք : Դտաւ կերպը ա յգ մամ ը յարգելու X Ամ էն

խմբագբութեան ու Հոն. իբ ջանքե բովբ կազմ ուած կբ մեղքնար Հ չըլլա լո ց^ն ե ը ո ւն , –որոնք նպարավա ՚ Օր նոյն մամուձ։ անցնելով սեղանին գրեց ^Ատե–

Ա*շակութային Աիութեան գասախօսութիւննեբուն ճառի աշկերտ մր .րլլալէ գուբս ոչինչ ունէին ի բ՜ վւ անն ո ս Ա ի ւն եց ի » թ ատ եր գութ ի ւն ը Լա պո լած

ու իր գրական ա շխաաան քնեբուն ։ Հոն 1լ ունենա յ բել կոչում : ք1 ր Հայրենակիցները երբ ջգայնացած Փարիզի մէջ 1 9 3 8 ^ , Պ* Նիրեանի ծախքովբ) ու

ընկերակցութիւնը Պ* ՀյաՀան Պէրպէրեանի ու քա­ կվարտա յա յ տ ո լէ ին , սանձ կր գնէ բ անոնց բարկու­ «Մինչեւ ոռթատերգութիլնբ Լտպուաօ֊ Ամերի֊

ղաքին ակումբն՚ե բուն մ էջ յաճախ խօսք կ*աոնէ թեան ու կբ յանձնարարէր րլլալ պաղաբ իւն ՛ո ւ կայի «Հայրենիք» ամսագրին մէջ) , իր դարմանու­

գրականութեան չոէ՜րջ է վեՀանձն։ մի ժամա՛նակաշրջանին։ Փարիզ մնաց երեք ամիս։

\937ին կբ ծնի իբ վերջին զաւակբ, կարօ 0շա - Տարօրինակ կուգաբ ինծի ալ այս Հոգեփոխու– Օրերբ կ^անցընէր մատենադարաններուն մէջ։

կան X Այգ կրակէ աչքերով աղեկբ իբ ապագայո­ թիւնբ : ք1 բ տարեկից Հա յըենակիցնե բ ը գինքր 1937^ միջազգային ցոլցաՀանդէսի օրերուն զին -

վը , միակ՝ մտատանջութեան առարկան է Օշակա– ճանչցած էինանսանձերիվաըի վազքին մէջ խրոխտ քր կր տանէինք Հոն, յոգնութիւն առարկելով կր

ն ին , ոբ իր մաՀուընէն առաջ իսկ կը Գ Գ ա յ զայն ու կատաղի , կ^՝ ո լզէ ին տեսնել իրենց դիւ֊դի ե լ քա­ մտնէր Ազգ. Մատենադարանը ու իրիկուան մեր

որբութեան մէջ։ ^ ղաքի ՝ւ°՝,իւֆէճեանը յէչհցնող շաբմում մը , աննե - վերադարձին զինքր կ՚երթայինք քաշել դուրս իր

\/ո յն տարին ունեցաւ լ ան ջա տապի ծանր տագ­ բոզ ու անմիջապէս ասպարէզ նե ւո ո ւո զ կրակու - սիրտհ– գիրքերուն մէջէն։ Կր զատուէր անոնցմէ ա–

նապ մը, անկողէն գամուեցաւ աւելի քան երեք ա՛­ բոց խենթ տղան , ու երբ ա յգպէս չէ ին գտնե ր , ռաջին ժամադրութենէն բաժնուող պատանփի մր

միս, երկար մամ ան ակ ո 1 ֊ շ ք ր կորսնց ու ցած վիճա ֊ գառն ո ւթե ամ բ կ՚ըսէ ին • Ե^նչ լ/է ենք , մաբդբ սրտի բեկումով։ Միշտ աչքր ետեւ ձգաՆ : Աիբեց

կով մը։ Այդ միջոցին Ավւիւռքի բոլոր թռբթերբ վարդապետ , ճգնաւոր է գարձեհ*» –.Տեղին է Հոս բ– Հ/ան զ^էլիղէն եւ Պի՚-թ Շօմոնի պարտէզը, չմոռ -
-
վիշաով արձանագրեցին գմբախտութիւնը ։ սելը թէ Աէօլէօզցին իբ բոլոր առաքինութիւննե - սալ իր այցելութիւն բ տալ ուխտաւորի մր ջերմե֊

1 937/՛ ամ բան մաՀ էն ազատած բե ր ինք գինքը բէն դուրս կը յ ատ կան շուի իր նշանաւոր կռուա ռանգոլթեամ՛բ Գրիգոր Օտեանին շիրիմինՓէռ Լա–

Փարիզ ։ Ւր Հայրենակիցներուն՛ սրտագին Հրա - ղան ո ւթ ե ա մբ Հ չէզի ս՞էջ՚՚Հոն ալ զինքը ձգեցինք յափշտակութեան

Լ-էրնեբը կը յՈէ֊գէէն զինքը ու մինչեւեղունդնեըը Տարինք Հ ո ս Փա բիզի յա յանի լաւագո յե մ աս– մէջ մէկ ժամէ աւեչբ :

դիւզացի այգ ազնուական գրագէտը երախայի մր նագէտն եբուն , առաջնորդութեամբ ծանօթ Հա ք ԳԷՈՐԳ ՏԱԳՐԵԱՆ

պէս կը տպաւորուէր , մօր մը Համբոյրին մեղկու­ բմիշկներու : Ուր որ դաց ինք , բոլորն ալ եկան գը– (14)

թիւնը զգացող ադոլ մը պէս կ*անուշնար ։

Fonds A.R.A.M