Page 38 - ARM_19-1947_01

Ք՚ուէքիաԱ առաԱքքք րը եւ գի ւրաց ո ւց քիուս աս տան ի քայքայումը ու հ– ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՆՈՐ ԳՐՈՂՆԵՐԸ

պատերազմը մէկ երկու տարի երկար ե ցաւ *

ՄԽձաւա ԱքեւԱւքի Վկ Պաբտուած, քայքայուած Թուրքիա յէն քէմ ա–

լական իշխանութիւն մը ծնաւ որ ՛այս կամ ՛այն

պատճառով յաջողեցաւ ինքղինք պարտագրել,

Բ . Համ աշխարՀային պատերազմ ո ել ան ո ր կորսնցնելով միայն արաբական երկիրները։ Գա շ– Երեւանի ր֊երր֊երէՉ, լքեր հ֊սյհրեյՕավ

ներկա յ Հաշուե յարդարը աւելորդ անդամ մբքն աք նակիցները բոլորը առանց բացառութեան՝ լքե -

ցոյց տուին՝ թէ փոքր ազգերը անՀնար է որ կա - ցին Հակա թուրք տա ր ր ե րը իրենց բախտին ։ Ք՛ուր՜ Աովետական Հա յ բանաստեղծութեան ե րի ա ա -

բեն ան իրենց սեփական քաղաքականութեամբ ար­ ք ի " յ Յոյները, Հայերը, ՝Բիւրտերը չարաչար տու­ սարդ սերունդի ամէնէն աչքի զարնող ներկայքս ֊

գելք րլ լալ մեծերու Ն բագի բնե բուն դործագբու - ժեցին եւ իբրեւ զանցառելի քանակ բազգատա– ցուցիչներէն է ՅովՀաննէս ՚Շիբազը։ Այս բանաս­

թեան Հ Փոքրեբբ կրնան նուաղ շաՀ ագո բծուիլ ,քի չ բար Թուրքի բարեկամութեա՛ն նետուեցան մէկ տեղծն ամ բո ղջո վին նոր , սովետական իշխանոլ -

մր դժուարացնել մ եհ– պետութեան մը առա^ա » կողմ : Աովետներբ ես թէ Մեծն Բբի տան իա փո խն թեան ծնունդ է՛ ճշմարիտ ներկայացուցիչր բա­

դբութիւնները եւ կամ իրենց աիս կց ո ւթ ե ամբ զա­ ի փոխ գործածեցին Թու՛րքիան փբբելդլխաւոր յե­ նաստեղծական ա յն սերունդին , որուն մ ասին կ՝՝ ե–

նոնք դիւրացնել, բայց ի վերջոյ պիտի իյնան մեծ նարան Միջին Արեւելքի իրենց քա զա քա Ալանու - րազէբ ֊ՅովՀ ՚Թումանեանբ *մէկը այն բանաստեղծ­

պետութեան մր ազդեց ո ւթեան շրջանակին ֊մէջ թեան : ^ ներէն, որոնք իրենց Լո*֊րթերբ չէին պղծած անէծ­

բոլոր՝ուէին անկաիյ իրենց կամքէն :. Խ* Միութեան աջտկցո՚լթեամբ ո/ոքի կանգնող քով եւ ամէն անգամ, երբ գրիչ են ձեռք առած,

Երկու ՀամաշխարՀային պատերազմներու \րն– Թուրքիան կիլիկիայէն վտարեց. Ֆրանսացիները, երգը դարձած է սրտաբուխ գովք մը՝ ուղղուած

թացքին տեսանք թէ մեծ պետ ութ է ւնն երբ ան - իզմիրէն՝ Յոյները, Կ* Պոլսէն՝ Անգլիացիները ։ նոր կեանքին։ ՛էքի ր սյղ^փա յ լուն մուտք ունեցաւ ել

խտիր կր խախտեն փոՔԲ երկիրներ՛ու չէզոքութիւ– Բայց ժամանակի ընթացքին Մեծն Բրիտանիա յա­ մէկ անգամէն գրաւեց ընթերցող Հասարակութեան

՝"–ԼՀ» մէկբ դուրսէն՛ յարձակելովդ, միւսը ներսէն, ջողեցաւ Թո՛ւրքիան դարձեալ առնել իր քաղաքա­ ուշադբո լթիլն ը Հ Ան որ բանաստեղծական առաջին

պայթեցնելով, ի վ^ր^բյ փ՝ոքր երկրի ճակատագի­ կան ազգեցհլթեան ներքեւ։ խօսքր, անոնց առաջին խօսքի նման , լսուած էր

րը կբ տնօրինուի ինչպէս որ կը պա Հան ջէ մրցա - Պարտուած Թուրքիան յյսջողեցաւ , կոէԼկասի թովիչ անմիջականոլթեամբ ու ջերմութեամբ» Հի՛­

կից Մ եծե թու ո յժեբու յա րա բե րոլթիւն ր % մէջ մնալ իբրեւ յագթական , գրաւելով կաբսի ՛շր­ ացումի ճիչ մըն էր ան , ուղղուած կեանքին։

Հա յաստ ան է ր տարածութեամբ ել Հա յութիւ— ջանը ո Լ ա յգ անարդարո՛ւթիւնը ճանչցնել տուաւ ՛էք իբաղի բանաստեղծ ոլթիլննե բուն առաջին

նը իր թիլով աննշան ոյժ մըն է ոչ միայն միջազ­ տկար ք 1-11/ ասււաւււ նին։ Մինչդեռ քՎ մա լա կան Ուխ­ ժողովածոն կը կրէ <<Գաոնաք11՚ամոՆ.ա>> խորագիրը ;

գային, այլեւ Մերձաւոր Արեւելքի քաղաքակա­ տի առաջին յօդուածով թ ո յ լ աո լաւ այն Հոգա՝ - Աւելի քան յաջող ընտրութիւն մըն է այդ* յեաա–

նութեան Համար * Եւ պետութիւսներէն ամէն մէկր մասերուն, «որոնք միայն արաբ մեծ ամ ասն ո լ ֊ գայ իր ստեզծագործութեամբճ բանաստեղծր Հաս­

Ա՚երձաւոր Լկամ Միջինէ Արեւելքի քաղաքականու­ թեամբ բնա կո ւա ծ են եւ որոնք 1918 Հկտ-ՅՀին զի. տատեց , որ իր ամ բսղջ է՚ութեամ բ կապուած է

թեան գլխաւոր յենարան ընտրած է այն երկիրը \ո\բ նա գա գա րի կնքումին՛ թշնամի բանակնեբ՚ու գրա՛ւ­ բնւթեան զարթօնքի , գարն՛ան Հետ։ Ըսուած է, եւ

\իր տարածութեամբ, բհակէութեան Հոծ , զան - ման տակ կը գտնուէինք աղատ քուէարկո լթեամ բ իրաւամբ, որ էյիրազ գարնան բանաստեղծ է՛ ի–

դո լածով , ռազմական կարողո լթեամբ ի վիճակի է իրենց ճակատագիրը որոշել : Ուրիա խօսքով՝Բէմաք Բ°Ք ւ անիկա անոր Հայե՛ացքն է կեանքի վբայ, ան

իրակալն դաշնակից մ բ լՀէէաէոլ էԱյդեր կի րըանց եա– առաջին օրէն ճանչցալ արաբակա՛ն՛ երկիրներու կեանքր կը խո րՀրդանշէ գարնան պատկերով՛, Ա^

լին եղած է Օսմանեան կայսրութիւնը՝ կեդրոնը Ա– անջատումը ,լքեց իթթիՀատի Հ ամիս լամ տ կան քա­ նոր այդ կարգի գրուածքները, ինչպէս «Թագա -

րեւելեան խնդրին , իսկ ս՛Հ^՜մ նոր քՒոլրքիան ; Ոք ղաքական, ութի ւն ը ու կռո՛ւան ստեղծեց անգլեւ ֊ գրում» Հ «Ձիւնը լ ա լ ի ս է) ձմեռն է մեռնում»,

մէկ պետութիւն չունի արեւելեան քագաքականոլ - թուրք բարեկամութեան ստեղծումին * «Գարնանամ ուտ»ը , մէկ մ էկ գո Հա բներ են Հայոց

թիւն , առանց այդ երկ՛իրը նկատի աոձեելու իբրեւ Ա յս կաբելը դիջո ւմ ով եւ Հետագային բրի - քնարերգական բանաստեղծութեան մէջ բնգՀան ֊

բարեկամ եւ կամ թշԼամի։ Առածին Գ^է *լ՚Րայ օգ­ տտնական տնտեսական եւ քազաքակաճւ ա^ա կց ո լ - րապէս , արժանի դասուելու մեր մեծ բանաստեզծ–

նութիւն կամ թշնամանք անոր ուղղուած են • Հա­ թեամբ վերաՀաստաա՚ուեցալ. անգլելթրքական ա-

յերը, Վ^բացիները, ՛քիւրտերը, \նոյնիսկ արաբ ժ՛ո­ ւանդական բարեկամ ո ւթ իւնը ։

ղովուրդները նկատի կ՚՛առնուին՛ իբրեւ աջակիցնե՛ր Մուսոլինիի իաալիոյ Արեւելեան Մ ի՛ջեր կրա­ կամութեան ղաշինքը Թուրքիոյ Հետ, ոբովՀետեւ

այս կամ այն կողմին Համար ; կան ի ց ան կո ւթ իւննե ր ը պատճառ դարձան՛ ՛որ ՝Բէ– անուղղակի ծառայութիւն՝ մը կը ստանար անկէ,

Անգլեւռուս մրցակց՛ութեան ընթացքին Հինէն մալի Թուրքիան աստիճանաբար իյնայ անգլիական զերծ մնալով բացումէն երկրորդ ճակատ ի մը որ

ի վեր շատ մը ազգեր ու չուիջ աղմո ւկն եր ստեղ ֊ ազդեցութեան տակ ։ ՚էքնոբՀիւ Մեծն Բրիտանիո - այդ ատեննեբբ իրեն Համար դժնդակ կացութիւն

ծուած են , բայց էական ղեր կատարած է Թուր֊^ աջակցութեան Թուրքիան սկսաւ Օսմանեան Կ(՚ա յս - մը պիտի ստեգծէր : Երեք տարի ետքն է որ անգ–

քիան իր դինա կց ո ւթիւններ ով ՚ կամ թշնամութիւնդ ր ւթեան նա խ կին ընդարձակ տ ա ր ած ո ւթ ի ւնն ե րո ւն՛ լե ւամ երիկեան բանակներ ը ի վիճակի դարձան՝

նեբով * վրա լ ղեկավար ուժը Հ անգի սան ա լ ։ Այսպէս Պ "՚/- ե լւ 1լ ր ո ր գ ճակատ մը բանալու ։ իսկ (կուսաստանի

իմաստութիւն չէ ստորագնաՀատել իր թշնա­ քանեան Ուխաի եւ Աաատապատի Ուխտին ՛առանց­ ժողովուրդը֊ ստիպուեցալ ամ բոգ^ Ե ւր ո պա յի ա ի–

միին զօրութիւնը ։Աեր Համեստ ոյժերը գերագնա– քը Թուրքիան էր ։ Առածին ը ուղղուած էր Պուլկա– րապետած *հերժանիոյ ցամաքային րտնակներուն

Հ ատե լով չարաչար տուժած ենք^ \չըմբռնելով մեր, ր ի՛ո յ ել Առանցքի պետ ո ւթ ի ւննե րո ւն դէմ , իսկ դէմ երեք տարի մինակը կռուիլ։ Թուրքիոյ գիրքը

չուըջ կա տ ա ր լածն ե րո լ բնո յթը ել տ ա բ ո զո ւթ ի ւն ը : երկ,ՐՈՐԳԲ Խ. * Միութեան։ մեծ ծա-ռա յո ւթիւն ընծայեց ո րպէ սգի անգլեւամե–

Կ՛ա բժէ նախ վեր առնել Մ երձաւոր Արեւելք՛ի բի^ետն ճակատը մ իլիոնաւո րնե րո լ կեանքբ էսնա–

Բ՛ Համաշխ՚արՀային պատերազմին թէեւ կռի... յէ , ընգՀտկառակն (կուսաստան կրէ , ի գոՀոլնա–

՚առնչութեամբ անցես^լի կարեւոր գէպքերբ՜ թէ ւի չմասնակցեցաւ Թուր՛քիան , բ՛այց կրկին թան­ կութ իւն՝ Ա ա րաճօզլո լնե բու , մ արդ կա յին աՀռելի

մրցակից պետութիւննեբ ինչ արժէք տուած ք են՛կա բժէ ք ծա ռա յո ւթ ի ւն մատոյց թէ *իե րմ ան;իո յ եւ ՝՝ կորուստ ։

Թուրքիոյ ել ան ինչ չափով արդարացուցած է ՜իրթէ Մ եծն Բըիտանիո յգ ի վն՛աս Ո՚ուսաստանի ։ ՝\յւս ֊

վրայ գրուած ակն կա լութ ի ւնն եըը ; ցի Գերմանիան 1941 6 ունի, 22ին Խ. Միութեան Մ°աիկ անցեալի այս դէպքերը պատճառ դար­

ՏեսնենլԲ երկու ՀամաշխարՀային պատերազմ­ վրայ յարձակելէ չորս օր աո աք ֊ Յունիս \.8ւին ձան որպէսզի Մերձաւոր Արեւելքով շաՀ ագր գ րռ–

ները եւ անոնց միջել անցած " շրջանը։ 1914^–> -.— յա յտարարեց իր՛ բա ր ե կամ ո ւթեան Գա^ինքը ՝ուած մեծ պետութիւնները իրենց բարեկամութիւ­

Թուրքիա ՛զին ա կց ե լո վ ֆեր՛մանիս յ , մ էկ մ իլիոն Թուբքիոյ Հետ։ Եւ այսպէս իր Հարաւային ճակայ նը կամ թշնամանքը անգամ մբ եւս կեդրոնացնեն

զինուոր դա՛շտ ղրկեց կռուե լով կովկասի , ի բա - աը զերծ մնաց Բր՜իտանիոյ Հետ շփումէ եւ ամբողջ Թուրքիոյ շուրջ^ որ առանցքը կր կազմէ այդ շր -

քի , քֆազեստինի ՜, Տ ա բ տ անէ լի ընդարձակ ճակատ­զօ րո ւթե՚ամ բ .ինկաւ քիուսիո յ վրա յ ։ ջանի իրենց քաղաքականութեանց Հ

ներուն ^ Լ բ ա յ ։ –Յա^ողեցաւ պաշտպանել \թեղուցն\ե ֊ Մ • Բ րիտանիա շարո ւն ա կիեց պաՀել իբ բաբե– Գ ֊ ԼԱԶԵԱՂւ

ՀԱՒԱՏՈՑ ՀԱՆԳԱՆԱԿԷՍ X ւէն. . • չէր տեսնուեր , կորսուեր էր անյուսօրէն։

Մանոնց տունբ կարծես ԸԱար՝ Աամ^ւէլենց Ջ՚օ֊ Մ երկութեան ցաւն սլատերուն տակ՝ ծանր կր

լօ Ագրար, այս այ ծեր էր եւ շնչասպառ, ամէնէն թրեծկար զերթ շուձևի ձագ

Ես գիւղհւաճ՝ ա յ գ կ՚ոպհիաա քիչ ութսուն մը կար ; Այե տան սրատի ամէն մի քար՝ սիրտ մ՝՝էրՀ

Ե՛րբ արեւ էր Հ ջերմի գոլ կար, ջերմի Հ՛ողէն՝ կարծես գաշունաՀար . . . : կամ՝ գիտես թէ այգ

Անոնց տունը՝ է>իէ Խաչիկենց պառւու նման փրէ-փըէ կուզ ար , կը նստէր իբ պապենական սե­ քարերէն ամէն մէկուն մէէ1 ծեր մր կար՝ որ աագ–

խոնջ \ու տկար Հ որուն մէջէն խոյս էր տուեր գաս մին վրա յ , ոճաւո ր ո ւած իբրեւ դի տ՛ուն , մոՀգ Հ ն օ ֊ նասլած ու չարատանջ Հոգի կ՚ոլտաբ–––; Ամէն՛

(րու֊նն իսպա՛ռ, յետին աշուն Հոն կը տքար***։ րեա յ , կը դիտէր սաՀն ՝ իրմ է քա կու ո զ կեանքի իրկո1յնէ մայրամուտի վեր$վւ սլաՀուն՝ չոզն արե–

Եաեւը կար բերդի մը Հին աւերակներն լուռ գետին , ապա զգոյշ մաիկ կ՚ընէր իր երակի թ ո յ յ ւին կր Համբուրուէր այս քարե րուն . գիշերուան

տւ ցըրտին**. //–..Անցեալը Աո.ասպելի1ն Հետ թ ե ւ ֊ տրոփ ին– *՝ • • : մութն երբ կր ծածկէր մենաւոր տուն– ցաւ կը

^ Անոնց տո՛ւնը գիւղին ծա յրն էր , մեն ո ւթ ե՛ան Հ՛ոսէր , մեռելութի՞ւն , ու կը ծեվւէր ամա յո լ «

•ԼՀԼքչեր՝ մտերմօրէն ել կարօտով °ՐոյՏ ^ԼլՀ^էո* * * * մէջ, ամայութեան Հետ մտերիմ՝ Ունայ նութեան թիւն՛– ես՝ ղուարած , տ՛ուն կուգայի, գլխուս

Այնտեղ ամէն առտու, կէսօր, ժիր ճպուռներ գիրք 1էը կս՚ ր գա ր ^ աձՔԼՀ յառած մեռելնոցին *** ։ էէըայ փառքը Հողի;

Հազարա՛ւոր , թուփեր՛ու մէջ , թուփերու տակ կը Մէկ կողմն՝ ԱԱյր. ու մէկալ կողմ՝ Մ՜եււելոց Գիւղ կուղայի ( Հագուստներուս քղանցքնե -

բանէին սիրոյ նոր էջ, եւ Հնռւթ-եան փո^իին Հետ Աաւն • • • - Իեքն անոնց մէջ՝ յիշատակի կ"թող ՝ու րուն կառչած արտի մայրագոր՛ով ս ր բազն ութի ւն Հ

կ՚արբենային % գին՛ու փոխան ըմպելով չիթն՝ թորր Տ՛ո՛ւն– կուգայի ; մազերուս մէԼ սիրերգոլթրւն , եւ
ա ր ե լինՀ
սիւն տ էքիրիմնեբէն կր բխէր ձոԲԳ թախծերդու .

թիւն , մա ռա խ ո ւղի պէս կը ծածկէր այս թշո ւառ շրթներուս վրայ ծաղկած սիրոյ ուխտին ամբող­

Եբր կը գա՜դրէր յեա միջինքին --- աշխա­ տուն : ջութիւն..... կր կենայի գ դէմ այս տունին, ու

տանք ը ա րա ու Հ անդին՝, երբ Հ նձոլո րը խուրձի Ամէն կէսօր , յետ-միջինքին , ՜^Րթ կանգ Կ.՝եըգէի խորՀոլրգ խորին՝ սիրոյ իմ տաք պա­

մը տակ՝ կը քնանար բազմավաստակ, ես ո ւ լա - կ՚առնէր թափը Հպարտ ա շիւ ատ ա նքի ն , ես գառ­ տարագին . . . ։ Գիտէի որ , այգ տունին մէ^ ցած ու

բած՝ գի*–ղ կ՚երթա յի , գլխուս վրա յ՝ թագը կեան– նարած , գիւղ կ՚երթա յի՝ գլխուս վրա լ պսակ ցո ր^ խոնարՀ՝ մէկը կ՛՚ապրէր , ու կը շնչէր ինծի Հա–

քի...–. ՚ նի • * * ։ Իմ լայն ճակտին մտերմագիւն՝՝ նստած խոր–

Կ՚երթայի գիւ՜ղ, այտիս վըայ՝ արեւու բարկ Հուբդն երկնող Հողին . . • : Գիւղ ^երթայի Այրեսն Անոնց տունը՝ գիւղին ծայրն էր.....

գ ո լ ու Հ ինա յ Հ Գիւղ կ՛ երթա յի , պա* րծ ու արի յ իմ մէջս, ու երկինքդ մը փակած սրտիս։ Ատոր Համար, Հոգիս անձրեւ՝ Հոն կը կա

ա չքի ր ո ւս մ էջ՝ յո լշա պա տ կերն լեռ ու ձորի* Տրե­ իս՝ խելադար , ես՝ ս թրաՀ ա ր , . ս իրո յ վէպին՝

խիս տակ Հող կբ խնդար , գարուն բուրվառ՝ խունկ Լս լաճ յիմար , անոնց տունին կը նայէի ես ապ– X

կը ծխար * * * : Աիրտս մէն մի Հետ կանաչի՝ կր շաՀար , աչքիս բիր֊է\ " է ր ո յ &ա*~էն՝ անշարժ ոլ Տունը ցա՛ծ էր, տ՛ունը՝ փոքրի՛կ, թէ Հեռու–

սիրուըտի յանկարծակի , ճամբո՛ւն վրպյ ցորեն քար։ էն զայն տեսնէիր՝ պէ

արա ի՝ շուշանի պէս սէր կբ ծաղկի * • • : " Արա ու դաշտի , լեռ ու քարի , ես լաճն էի տ կարծէիր Վ^արգենց մա ֊–

Արեւ ու տ՛աք։ առանց սանձի։ Այգ ատն առջեւ կբ կենայի՝ կա­ միկ , , որ ծնրագիր ո,լ խոնարՀած՝ աղօթք կ՝ընէ ,

,Անոնց տունբ կը ցցՀոլի դէմս՝ իբրեւ սիրոյ թիլ մբ սէր կը մուրայի**՝,* մ Ի հ 1Ա "Ր ա ձա նՐրԸագիրՔայքայոոււերխո նարէՀրած՝ աղօթք կ է ,

Համ եստ դր՛ուագ ; Ես՝ պար մ անի , ես՝ նո րաՀաս X Բիլերուն տակ , բոյն չէր գներ ոչ մէկ թռչ^

լա՛՜ճ գեզանի , այգ տունին դէմ կը կենայի , եւ Անոնց աունին պատերն էին Հին ալ խարխուլ^ նակ...։ Անիծուեռր էր. ..ես ի՞նչ գիտնամ. Հոն

զա յն անկուշտ կը դիտէի • » * ; Հազար տեզէ ճաք֊ճաք ճաթած , եւ. Լա՛ տ տխուր , չէր կաթեր թռչունի ձայն...։

Յայնժամ սիրտս յորդ կը բխա՛ր , անոր սե «, սլատերուն ցեխն ս/նձրեւներէն՛ սքլ Հովերէն՝ վար Ժպիտ չկար, ո՛չ բերկրութիւն այգ աունին

մին վրա յ յոգնած* իբրեւ անձրեւ մ ի շա կը ս՛ե - էր թավեր ղմբախտօրէն , Հին օրերու իրենց կեան. այԳ աոՀ՛նին շուրջ , կարծես մաՀուան ստուեր

ղար • » • : ՚ քի արգուզարգէն՝ նոյն\իսկ մէկ Հատ ծեփի ծշ - Բ(Լ ^"՚-Ր"7՝ Հ " ն կապեր էր ձիւնի եղուբջ. . . յ

Fonds A.R.A.M