Page 22 - ARM_19-1947_01
P. 22
աաաաա
ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՄՇԱԿՈ8ԹԸ ԹՈԻՐ+ԻԱ՝ ԵՐԷԿ ԵԻ ԱԸՍՕՐ ՎԽաճշդուՎԱհք
ԴԱՍԱԽՕՍՈՒԹԻՒՆ
Հ– ԼՈՒԻ ՄԱՐԻհՍԻ) «Հա՛վ Արէք» , «Դ՚է՛, Քէւէ՚– հւ «Քէլէր , 8պէբ»
(Բո Ա ո ւ թ ի ւ Ա ը դ ա է մ ս / Ա չկ՛
23 Դե կտեմբեր երկուշաբթի օր Սալ տր Ժէօ֊ ՀՏառաիի Նոյեմբեր 27 թիւին մէՀ իմ ճշղաՀ֊
(Մասնաւոր ր-ղր֊ակցուրփւն «Յաււաջ»ի) ՀՀՈ՚Վ արէք^ին՝ «Շուք ըրէք» ձեւը , իբր թէ սխալ
կրաֆիի մէշ^ տեղի ունեցաւ բացում ր Փարիզի Հա րլլար , Պրն . Վաչկանց Դեկտեմբերի 20 թիլին
յագիտական Ուսումնասիրութեանդ կեգրոեին, ո– 17—20 Դեկտեմբեր թուրք թռ ըթե րը լա յն մէէ՛՝ Հձճշղումին ճշգումր» խորագրով կարճ գրր–
րու մասին գրաՆ էինք ասկէ առաչՀ; Օրուան ան - աեղ կուտան Պաշարման Վիճակի Հրամանատարու ուահ֊ք մ ր գրած֊ էր ։
յարմարութեան եւ արտակարգ ցուրտին պատճա թեան կարգագրութեամբ /իակուած թուրք թեր - Աեմիշնապէս րսեմ ար՝ իր բանաձեւաճ իսօսքե–
ռաւ շատ ձկսկիկշ էր ներկաներու թիւԼ\ : Դըսի^՜է թերու եւ կուսակցութեան ց «կործանարար» գոր րովն անգամ՝ կր Հաստատուէր իմ ճշգումր;
բոլորն ալ Հայեր էին։ ՛Բանի մր Տէրանսաց իներ մի– ծուն Էութեան , ու կը ծա փ աՀա ր են «արթնութիւնը» Այսինքն , սարերը՝ քամի , զեփիւռ. , գովոլթէիլւն
այս կային: կառավարութեան ; կը էղարգեւեն ամառնային լեռնագնացներտւն , այն
րացումր կատարեց նորակազմ 19 Գեկտ* թիւով, «ճումՀուրիԷթ» կ՚ընդգծէի մասերովյը՝ ուր փոքր ինչ շուք Է ։ ՛Ծառի մր տակ ,
ընկեր ութէ ան
թէ Համա յն ա վա ր և ե ր ո լ գո րծունէո ւթ իւն ը կը ձըգ– նոյնպէս, զով է՝ երբ իր շուքէն մէչ նստինք;
տէր ներսէն քանդել թուրք ազգային մթութիւնը,
վարիչ եւ րնգՀ • քարտուղար հայտ գէտ պ* Ֆլէաէ– Ատուեր չհղահ– տեղ զովութիւն չկայէ. Ուրիշ Է
եւ արտաքին ցանկութեանց նպաստաւոր գետին սակայն՝ բարձրաւանգակնեբոլ զօզա1ն|Հ7 , \ուբ Հոմ
՝ Բ1՚Ք Ֆէյսւէ , ոչ> նախ ֆրանսերէն , յեաոյ Հայերէն
պատրաստել։ Թեբթը կը խոստովանիդ թէ բազ ֊
էեզուով բացատրես «կեդրոն»ին նպատակը։ կամ զովութիւն կայ՝ Հոսանքներու ուղղութեան
մաթիւ ձերբակալդ ւթ իւններ կատարուա՛ծ են՛, եւ
Վ Երկու նպատակ ուեինք, չասաւ։ Լյա էս ղաը^Լ մր մէչ :
թէ ժխտական տարրերու գործունէութիւնը սաՀ–
տալ (էրանսայի մէջ Հայագիտական ուսւււմնասէ - քՏնդրի առարկայ եղող հոդ՛ բառը, Հայաստան– .
մանափակ շարժում մը չէր յ ա4Լ արտաքին օժան–
ր ութ եան ց ՝ սերտ գո րծակց ութիւն մ ր ստ եղծելով ցի Հայոլ թալ Հնչումովը խոդ (իւօվ) , ամէն
դակութիւնտվ «ուռճացած» օտար քարողՀոլթեան
գիտնական , Հայագէտ եւ արեւելագէտ Ֆբանսա - տեղ ունի երկու առ՛ում, շ11ւք ել ՂռՎ (աաՂ1
մէկ վիժուկն էր։
ցիներու եւ Հայ գիտնա կան ւ երո ւ մի^եւ։ ԵրկքոԲԳ *յոլրտ՝) ; Բայց երկրոբգ առումը՝ բնական արգիւն՚–
ծանօթացն ել Հա յ մշակո յ թ ր Ֆրանսացիներուն Նատիր Նատ,ի , շեշտելէ վեր^ թէ բազմաթիւ քրե է առաջինին : Ո՛ւր ՛որ շուք է՝ Հոն զով է նաեւ։
գա՝ սա խօսութեանց միջոցաւ, Հայերէնի իրիկնային փաստաթուղթ՛եր ձեռք անցուաօ՜ են ^ կր խորՀր - Երգին առածին տունը կ՚ըսէ • ՀՈ՚Վ արԷք
գա որ նթա ց ք մր Հաստատ ել , վԼը է\ա էա ս ^ Ր ա ա ա - գահ֊է • «Ընկերային ր ֊ Է ք աւզաքական՚\մաբզերու վը. (լդէք) , սարհ՚բ ջան, հո՛վ արէք •
Իմ դարդին (ցաւին) դարման ա ր է ք ։
րակել պարբերաթերթ մր , որուն մէջ ուսումնասի ՚րայ , անեուն աշխատանք կը սպասէ մեզի : Համայ. ւյարերը 1ավ չեն անում, ելն. ։
րութեան առարկա յ պիտի գառնան Հա յոց պատ - նավար տարրերը, իրենց դատապարտելի դործւռւ.
մոլթեան եւ մշակոյթի գան ա գա ն երեսներ ր ։ Հոն նէուր֊եաւն գործիք եւ խաղալիկ դարձոլցած են Երկրոբգ տունը»
Հրատարակուած յօգո լածն երր գի տա կան ճշդու - մասսաւորապէս աշխատաւորաղաւՕլ կազմակեբպաւ. ֊ Ամպե՛ր, ամպե՛ր , մի ք|իչ զո՛վ արէք.
Վարար ( սաստիկ) անձր֊ե՚ւ թ՜ավւէ՚ք յ ծււ՚ւլ արէ՛ք •
թեամբ իսմբագրուած Ր / / ՚ ա / ա – / ^Է^ԼառԳ ^ ա տ է)՛ եէ ր-իւննեբը : Անհրաժեշտ, է լրջօրէն գբաղ1իլ խւձդրով,
սլիտի բ ւ լան քէ շ շատ կրթուա՛ծ ամէն անՀատի Հ եւ մանաւաւնդ երկար ու խորունկ խորհիլ այս մալ. երրորդ տտւնը .
«Ըե կեր ո լթ ի ւն ր գան աղան ուրիշ ձեռնարկներ ս ի ն » ։ Իսկ թերթէն Անգարա յի թղթակիցը, 17 —Հո՛վ արէք , ամպե՛ր ջան, ե ո ՚ վ այրէք ,
ալ պիտի ընէ։ Օրինակ, մեր փոխ - նախագաՀնե ֊ Ղ՝եկտ • թուականովդ կր Հազորգէ . <ձԻրււաւաս ո լ
րէն Պ– Ռշնէ Կրուսէ \947ի վեր±երր Հայկական շր^անակ֊ներոլ Համաձայն , Պոլսոյ պաշարման վի
արուեստին նուիրուած Լքռգ ու պաշտօնական ցու- ճակի Հրամանատարութեան քայլը տեղին է եւ ար
ցաՀանգէս մր պիտի կազմակերպէ Ջէրնուսքի դար : կը սպասւռւի սակայս, որ գանազան այլ մար. րին գլխոլն»; ՛Բանի մը տող վար, կը ՀանդիպԼնք
թ անգա բան ին մ էջ , որուն տնօրէնն է ։ Ա ոսկական զերոլ վրայ եւ֊ս միջոցներ ձեւէք աո-նոլյին՝ գրգռիչ Հետեւեալ տողին «Չենք կրնար ընդունիլ աւյս
անՀատ մր , որքան– ալ գրամ ական Լայն մ՝ ի^ոցներ ներու. գռրծոՆ;ԹէութիսԼւը իավւասւելոլ համար .: քայլը– որովհեաեւ հայրենակցին խօսքի եւ մաքի
ունենար , պիտի չկրնար այսպիսի պրոպագանտ մր ( իաՕյակը. այգ «կալուածներուն մէ^Հ է արդեօք, ա^աաոՆր-եան դ է մ է ։Ր՚ւէնաաիրռՆթ֊իՆնը միջոց չէ» -
ընել Հայերուն Համար ։ Աինչգեռ Պ * Կրուսէ պե - Մ * ) I ՛հեմոկրատ կուսակցութեան շըֆանակներբ իսկ «Վաթան» , վերջին դէպքերէն տաս օր ա–
տա կան մ իջոցն երով պիտի յաջողի Ֆրան սա յի զա տարօրինակ գիրք մը բռնած են այս տնօրինու - " ա ջ , 6 Գեկտ * թիլով Հրատարակս ւած խմբագրա–
նազան թանգարաններէն , Աղգային Ե ատենադա - թեան Հանդէպ։ Այսօր ո լյան «%Աշք են՛թ֊» Լհ<Ա՝այրա– կանով մը կը խ՛ո րՀ րգածէ *
բանէն , ղան ա ղան անձն աւո ր ո ւթ իւններ էն , նո յն - քաղաք») թերթը, օրինակ, կը խորՀրդածէ - «•** Աերձաւոր պատերազմի մը վտանգը
իսկ օտար երկիրներու թանգարաններէն փոխ առ «կարմիր բոսոր թերթերը փակուեցան ,ուրախ ենք, վւարատած է* միակ վտանգը՝ արտաքին կարգ մբ
նուած առարկաներով մեծ ցոլցաՀանգէս մբ կազ \ոբովՀետեւ դիտենք, թէ անոնք փորձանք են երկ– ուժերու կոզմէ փորձուա՛ծ թափանցումն է, մեր
մակերպել ։ ՛էքն ո րՀ իլ մ եր Ֆրանսացի անգամն ե - ազգ* սաՀմաններէն ներս։ (Հունաստանի օրինակը
բուն , պիտ ի յա^ոգինք Հա յերոլ մ ասին յօգո լած - թարմ է եւ խօսուն յ
ներ Հ ր ատ ա րակել տալ ասիագիտական ( բիւզան - թե ւական ազնուականութիւն մը ։ Հռոմ էական «Սովետները կը շարունակեն ցարական քիու -
գագիտական եւ գեդարուեստական մեծ պարբերա կա յսրութիւևը քազաքական որոշ ազդեց ութիւն սիոյ Արեւելեան Հարցի քաղաքականութիւն՛ը, եւ
թերթերու մէջ* Ա՝ ե ր ընկերութիւնը պաշտօնապէս ունեցած է «մ ա րղպան»ե ե ր ո լ այս երկրին մէ^ ։, այդ աւղղոլթեամբ փորձածմէ կո լկէ ս գարու ճիգե
ճանչցուած է արդէն ։ «աօոճշ Օօ1օոա1 111ստէւ՚6» թեր բայց ոչ մէկ քաղաքակրշ^ական կամ լեցոՆակաււ րուն վրայ կ՝ աւելցնեն նորեր* իրենց նպատակն է
թին խմբագրապետը մեր գոյութեան լուրն առնե ազգեց՚ո լթիւն : յենարաններ ապաՀովեԷ Ք՝<ուբքիայէն ներս Հ
լով , նամակ գրած է ինծի՝ ի*լԳՐռլով որ յօդուած Այս ամբող^ ժամանակաշրջանին գիր լ^ԼաԲ «Եւ սակայն , այս կարգի վ տան գի մբ դէմ
մը գրեմ իր թերթէն մէԼ Հայոց մասին՝»։ պարթեւեբէնը չէին գրեր* զայն գրել սկսան Ար֊ պայքարելու միջոցը՝ սաստկութիւնը եւ բռնոլ յ , , ^
Պ • Ֆէյաի յետոյ խօսքը տուաւ օրուան դասա շակոււեաց շրջանի վերջաւորութեան . միԼին - ի– թի՛նը չէ , ո՛չ ալ նեղմտ՚ութիւնը : Պէաք է լայն՝,
խօսին՝ Աբբայ Հայր Լուի Աարիէսի , նորակազմ ր ան եան առածին՛ արձան ագրո ւթ իւններ ր սասան - խորՀիլ, եւ 2 անտ յ դարմանը գտնել շա՛տ աւելի,
ընկերութեան նախադաՀին , որ տարիներով 1ոտէ1էսէ եան են (Գ * դար) ։ Ուրեմն ոչ մէկ գրութիւն կար իրատես մ ել. ձե ցում ով։ Պէաք է ազգա յին միոլ
0&էհօ1ւցԱ6/ք Հայերէնի ուսուցիչն եղած եւ լալ ա– Հայաստանի մէ^, որ արշակունեաց տիրապետ ու -• թեան ^ուժ տալ դժդ՛ո Հ ութ ի ւնները բառնալով եւ
շակերտներ Հասցոլցած է ւ Ներկա յիս Հա յերէնի թեան տակ կը գտնուէր ։ Հայաստանի մէ*է խօս - լո Լս ա բան՚ե լո վ ժողովուրդը՝ երկրին բ՛ոլոր Հ իմ -տ
ուած լեզուն ռամկօրէն
պատուակալ ուսուցիչն է նոյն Հաստատութեան , էր» ազնուականութիւնը նա կան մ տ ա Հո գութ եան ց շուր^ ։ Երբ ժողովո ւրգը ,
ուր իր են յա$ո բ գա ծ է երիտասարդ կրօնաւո ր մը՝ պարթեւերէն կը խօսէր ; տեղեակ կր դառն՛այ երկրին բոլոր ցաւերուն, շատ
Հ * Մէբսիէ , Գոմին իկե ան, Պելճիքայի միաբանու– Հա յերէնի եւ Հնդեւրոպական լեզունեբու մի. - աւելի գիտակցաբար կը լծուի դարմանումին։
թենէն : Հ . Մէրսիէ շել կապը ր քի ս տ ոն է ո լթենէն կը սկսի ; Այգ Լ1՚է–Ա՚՜ <ձԵրբ կը տեսնենք, թէ Աոսկուա կը ձգտի
տա ր ինե րէ ի վեր 1լ աշվսատի ն ին մէշտեղ կուգա լ աՀադին Հայկ* գրականոլ - երկպառակութիւն ստեղծել մեր երկրէն ներս, ին,.՝
Ագան թ ան դե զո ս ի գործին վըայ։ թիւն* ամբող^ Աստուածաշունչը, կրօնական դիր չո^ ւ միայն ՛ոստիկանական միջոցներով դոՀա -
Հ* Ա արիէսի նիւթն էր Հայկական Մշակոյթ-ը– քեր եւ Ա* Հայրերու գործերը կը թարգմանուին , նանք։ Պէաք է խորապէս ուսումնասիրել խնդիրը։,,
որոլն մասին կարգաց մօտ մէկ ժամ տեւող լոլր^ կը գրուին ինքնատիպ քրոնիկներ եւ ա ս տ ո լած ա - Եթէ Հաւատացած են ք 1 թէ Աոսկուայի կնիքով մը,
դԱՀասրաաախրտօիարսէոսաւիկթուիիւննխօսածներմըը։ՀՕԹԱ\Շէ\\Շ՛մաՊն*րքՖ^աէյմսաիշաի սէնՈօնրէենէւաԽթտ էԽապշՀիտ*ի բանական ԳՐՔ^Ր յ որոնցմէ ամ էն էն կարեւո րն է երկրէն ներս Հացկատակի ել քանդի չ աշխատանքի
Եզնիկի «Եզծ աղանդոց»ը ; լծուած մարդիկ կան, ապա ուրեմն չմնանք դի -
աՏՈՈ6Տ»^ ս՚ԷՀ։ Որով Հոս կուտանք միայն ամ - Ըստ աւանդութեան , որ Հիմնուած է Հաւ տոգի գերին մէջ, ՛եւ ջանանք Համոզել զիրենք,֊,
փոփումր : պատմիչներու վկայութեանց վրայ, թարգմանիչ բերել ՛ուղիղ գի ծ , ու մանաւանդ իման\ալ իրենց
Հ՛ Մ արիէս րսաւ թէ <ձՄ շակոյթ՝^ է ա յ ն իմաս - ներու լեզուն կազմ ուած է Ե • գարուն Հ գժգոՀ ութ իւննե րը , ղանոնք գարմ անելու պատ –Լ
աո։ի կր ՛նշանակէ ^քաղաքակրթութիւնդ եւ թէ ա– Հա յաս տան ի քրիստոն էացման մ է^ մ եծ Լալ - բաստակամութեամբ :
մէն քաղաքակրթութիւն եր կու գլխաւոր յատկա - դեցոլթիւն ունեցած են տա ր բե ր լեզուներոլ պատ «էքա՚տ ցաւալի պիտի ըլլայ, եթէ շարունա
նիչներ ունի, լեզու եւ գրականութիւն։ Հելլենա - կանող երկու եկեղեցիներ ասորական ու յ ո ւ - կենք թ՛ողուլ զիրենք իրենց ներկայի Համոզո ւմնե–
կան ու Հռոմ էական մ շակո յթները առանց յուն ա - նականը ։ Պատճառն ա յն է որ Հա յաստ ան կրած է բուն կամ սիւալմանքին մէջ, ել օտարր ունենա յ
կան ու լատինական լեղունեըուն ել գրականոլ - քաղաքական երկու ազդեց ո ւթ իւններ արեւ - միշտ ա՛յն ապաՀովութիւնբ՝ թէ լաստեր կամ յե
թե անց Հ ամա շխաբՀա յին ազդեց ութ իւն պիտի չու մո լաքի եւ արեւելքի կա յս րոլթեանց , ք*իւզա՚նգիո– նարաններ ապաՀոված է այստեղ *
նենային ; նի եւ Պարսկաստանի ; Երկար ատեն Հայ եկեղեց «ինչո՛՛՛ւ չենք փնտռեր \այս կարգի տարրերը ,
Հայ մշակոյթի ինքնատպութիւնը Հոն է որ ւ ո յ լեզուն եղած է մասամբ ասորերէն , մասամբ ինչո^ւ չենք ուզեր մտիկ ընել իրենց դժգոՀութիւնբ
նախ Հայերէն լեզուն, յետոյ Հայ գրականութիւ յունարէն , այս վ^ը^ինր առածին քՒարգմանիչնե - ները եւ երկրին օգտակար տարբեր դարձնել ղա
նը, որոնք դարերով գրեթէ անգոլ էին, յանկարծ րոլ շյւ^անին ( ծ * գարու ս^իղըը) միայն մուտք ն ոնք ։ Համայնավարութեամբ խարանուած կասկա
Հ ր ա պա ր ԼԱ կ կուգան իբրեւ պա շտ պան ո ղա կան ուժ գործած է: ծելիներուն մէջ, անուններ կան , որոնք ծանօթ են
մը՝ պա շտ պան ե լո լ Հ ամ ար որքան քրիստոնէական 387 428ի շրջանին է որ Հայերը որոնց ան ա յս երկրին պատմութեան եւ մ շակո յ թ ի ն , արժա
Հաւատքը ^ նո յն քան եւ աւելի Հայրենիքը ՝, Ուրեմն կախութիւնը արդէն վտանգուած էր ստեղծեցին նիքներու եւ մ տա լոր ա կան պաշար ի աէ ր մարդիկ
^այ մ շակո յթի ե առածին յատկանիշն է անոր էա - իրենց սեփական այբուբենը՝ ապաՀովելով անկախ են ։ Ախալ պիտի ,ըԼքար թողուլ , որ անոնք ուրիշ
պէս քրիստոն էական րէլալը * լեզու , ի՝^չ\աէս նաեւ պատմական ու կրօնական ներ եւս մոլորեցնեն եւ բազմացնեն երկրին թշնա -
Երկրորդ յատկանիշն ա յն է որ իր ծաղկում ի գր ա կան ո ւթ ի ւն մը : Ա յ սինքն ունեցան լեզու եւ միներ ը ։ Ա՝ ոսկուա յի ուռկանը ինչո® ւ լեցնել •
վճռական վայրկեանին Հելլենական միտքն էր զայն դրականութիւն՝ ամ էն մէկ քա ղա քա կր թ ո ւթ ե ան «Անհրաժեշտ է բժիշկի մբ խղճմտութեամբ
ոգեւորողը Հ֊ առաջակարգ տարրերը ; Ա յս ձեւով Հա յերր , ա - խո րՀ ի լ դարմանին» ։
Հայերէնը գարերով անգիր եղած է : Հին գրա մէն՝ բանէ առա^, Պարսիկներուն դէմ կը պաշտպա– Աէկը միւսէն կեղծպարիշտ կամ ՀակաՀա -
կանութեան մէ^ Հայ քեզուի ամենափոքր Հետքն նէին իրենց քրիստոնէական Հաւատքը եւ Տոյնե - մայնավար ,կը դզեն «Աոսկուայի խամաճ ի կն ե րը» ։
անգամ չկայ։ 8"ւնարէն եւ լատիներէն բնագիր - բուն ինչպէս նաեւ Պարսիկներուն գէմ իրենց Ինչպէս գիտել կուտայինք, ՈՒՍԱՆՈՂՈՒԹԻՒՆԸ
ներու մէշ^ ոչ մէկ Հայերէն բառի յի շատակութ իւն ր ազգային ինքնուրոյնութիւնը , Հնարաւորութիւն եւս թունաւորուած է ,՝ոլ Հազարաւորներ կարմրած
հ ա յ ՚ ՛ Հէն դարերու մէ^ Հայաստան չէ կրած Հել տալով իրենց Հայրենիքի ն վերականգնելու ; են Համ ալս արանքի կամ բարձր * վա ր ժ ա բ անն երո լ
լենա - Հռոմ էա կան քաղաքակրթութեան ազդեց ո լ– Տ ա րգե յ ի դա սա խօս ը յետոյ մ ան րամ ա սնօրէն զրասեղաններուն վրայ իսկ ։«1յՈր միջոցներ» ձեռք
թ իւն ը , Հաւանաբար ի ր աշիսարՀ ագրա կան դի բքին կանգ առաւ Հայերէնի յատկանիշներուն վրայ եւ. պիտի առն ո լին, թերե ւս , նաեւ վաբժ-արաններոլ
պատճառով • եզրակացնելով րսաւ, «եթէ ես Հայ ըլլայի, իրա մէՓ, եւ Հաւանական է, դարձեալ, որ կրթ. Գո ր.
ՄեՆն Աղե քսանդրի յաղ թանա կր Հազիւ Հպե - ւամբ Հպարտ պիտի զգայի ինքզինքս , դուք կրնաք Նավարոլթիւնը մշակէ նար օրէնք եւ կանոնագիր ;
5""– Հայաստանին , իսկ ի բ ա կան ո ւթ ե ան ՛ծաղկու - պարծենալ ձեր էհզուով » ։ «Այլ այս ամենայն՝ սկիզբն է երկանց...»
մէն
սկսեալ Հայաստանի վբայ աիրապեաեց սվաը– Մ–
Fonds A.R.A.M
ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՄՇԱԿՈ8ԹԸ ԹՈԻՐ+ԻԱ՝ ԵՐԷԿ ԵԻ ԱԸՍՕՐ ՎԽաճշդուՎԱհք
ԴԱՍԱԽՕՍՈՒԹԻՒՆ
Հ– ԼՈՒԻ ՄԱՐԻհՍԻ) «Հա՛վ Արէք» , «Դ՚է՛, Քէւէ՚– հւ «Քէլէր , 8պէբ»
(Բո Ա ո ւ թ ի ւ Ա ը դ ա է մ ս / Ա չկ՛
23 Դե կտեմբեր երկուշաբթի օր Սալ տր Ժէօ֊ ՀՏառաիի Նոյեմբեր 27 թիւին մէՀ իմ ճշղաՀ֊
(Մասնաւոր ր-ղր֊ակցուրփւն «Յաււաջ»ի) ՀՀՈ՚Վ արէք^ին՝ «Շուք ըրէք» ձեւը , իբր թէ սխալ
կրաֆիի մէշ^ տեղի ունեցաւ բացում ր Փարիզի Հա րլլար , Պրն . Վաչկանց Դեկտեմբերի 20 թիլին
յագիտական Ուսումնասիրութեանդ կեգրոեին, ո– 17—20 Դեկտեմբեր թուրք թռ ըթե րը լա յն մէէ՛՝ Հձճշղումին ճշգումր» խորագրով կարճ գրր–
րու մասին գրաՆ էինք ասկէ առաչՀ; Օրուան ան - աեղ կուտան Պաշարման Վիճակի Հրամանատարու ուահ֊ք մ ր գրած֊ էր ։
յարմարութեան եւ արտակարգ ցուրտին պատճա թեան կարգագրութեամբ /իակուած թուրք թեր - Աեմիշնապէս րսեմ ար՝ իր բանաձեւաճ իսօսքե–
ռաւ շատ ձկսկիկշ էր ներկաներու թիւԼ\ : Դըսի^՜է թերու եւ կուսակցութեան ց «կործանարար» գոր րովն անգամ՝ կր Հաստատուէր իմ ճշգումր;
բոլորն ալ Հայեր էին։ ՛Բանի մր Տէրանսաց իներ մի– ծուն Էութեան , ու կը ծա փ աՀա ր են «արթնութիւնը» Այսինքն , սարերը՝ քամի , զեփիւռ. , գովոլթէիլւն
այս կային: կառավարութեան ; կը էղարգեւեն ամառնային լեռնագնացներտւն , այն
րացումր կատարեց նորակազմ 19 Գեկտ* թիւով, «ճումՀուրիԷթ» կ՚ընդգծէի մասերովյը՝ ուր փոքր ինչ շուք Է ։ ՛Ծառի մր տակ ,
ընկեր ութէ ան
թէ Համա յն ա վա ր և ե ր ո լ գո րծունէո ւթ իւն ը կը ձըգ– նոյնպէս, զով է՝ երբ իր շուքէն մէչ նստինք;
տէր ներսէն քանդել թուրք ազգային մթութիւնը,
վարիչ եւ րնգՀ • քարտուղար հայտ գէտ պ* Ֆլէաէ– Ատուեր չհղահ– տեղ զովութիւն չկայէ. Ուրիշ Է
եւ արտաքին ցանկութեանց նպաստաւոր գետին սակայն՝ բարձրաւանգակնեբոլ զօզա1ն|Հ7 , \ուբ Հոմ
՝ Բ1՚Ք Ֆէյսւէ , ոչ> նախ ֆրանսերէն , յեաոյ Հայերէն
պատրաստել։ Թեբթը կը խոստովանիդ թէ բազ ֊
էեզուով բացատրես «կեդրոն»ին նպատակը։ կամ զովութիւն կայ՝ Հոսանքներու ուղղութեան
մաթիւ ձերբակալդ ւթ իւններ կատարուա՛ծ են՛, եւ
Վ Երկու նպատակ ուեինք, չասաւ։ Լյա էս ղաը^Լ մր մէչ :
թէ ժխտական տարրերու գործունէութիւնը սաՀ–
տալ (էրանսայի մէջ Հայագիտական ուսւււմնասէ - քՏնդրի առարկայ եղող հոդ՛ բառը, Հայաստան– .
մանափակ շարժում մը չէր յ ա4Լ արտաքին օժան–
ր ութ եան ց ՝ սերտ գո րծակց ութիւն մ ր ստ եղծելով ցի Հայոլ թալ Հնչումովը խոդ (իւօվ) , ամէն
դակութիւնտվ «ուռճացած» օտար քարողՀոլթեան
գիտնական , Հայագէտ եւ արեւելագէտ Ֆբանսա - տեղ ունի երկու առ՛ում, շ11ւք ել ՂռՎ (աաՂ1
մէկ վիժուկն էր։
ցիներու եւ Հայ գիտնա կան ւ երո ւ մի^եւ։ ԵրկքոԲԳ *յոլրտ՝) ; Բայց երկրոբգ առումը՝ բնական արգիւն՚–
ծանօթացն ել Հա յ մշակո յ թ ր Ֆրանսացիներուն Նատիր Նատ,ի , շեշտելէ վեր^ թէ բազմաթիւ քրե է առաջինին : Ո՛ւր ՛որ շուք է՝ Հոն զով է նաեւ։
գա՝ սա խօսութեանց միջոցաւ, Հայերէնի իրիկնային փաստաթուղթ՛եր ձեռք անցուաօ՜ են ^ կր խորՀր - Երգին առածին տունը կ՚ըսէ • ՀՈ՚Վ արԷք
գա որ նթա ց ք մր Հաստատ ել , վԼը է\ա էա ս ^ Ր ա ա ա - գահ֊է • «Ընկերային ր ֊ Է ք աւզաքական՚\մաբզերու վը. (լդէք) , սարհ՚բ ջան, հո՛վ արէք •
Իմ դարդին (ցաւին) դարման ա ր է ք ։
րակել պարբերաթերթ մր , որուն մէջ ուսումնասի ՚րայ , անեուն աշխատանք կը սպասէ մեզի : Համայ. ւյարերը 1ավ չեն անում, ելն. ։
րութեան առարկա յ պիտի գառնան Հա յոց պատ - նավար տարրերը, իրենց դատապարտելի դործւռւ.
մոլթեան եւ մշակոյթի գան ա գա ն երեսներ ր ։ Հոն նէուր֊եաւն գործիք եւ խաղալիկ դարձոլցած են Երկրոբգ տունը»
Հրատարակուած յօգո լածն երր գի տա կան ճշդու - մասսաւորապէս աշխատաւորաղաւՕլ կազմակեբպաւ. ֊ Ամպե՛ր, ամպե՛ր , մի ք|իչ զո՛վ արէք.
Վարար ( սաստիկ) անձր֊ե՚ւ թ՜ավւէ՚ք յ ծււ՚ւլ արէ՛ք •
թեամբ իսմբագրուած Ր / / ՚ ա / ա – / ^Է^ԼառԳ ^ ա տ է)՛ եէ ր-իւննեբը : Անհրաժեշտ, է լրջօրէն գբաղ1իլ խւձդրով,
սլիտի բ ւ լան քէ շ շատ կրթուա՛ծ ամէն անՀատի Հ եւ մանաւաւնդ երկար ու խորունկ խորհիլ այս մալ. երրորդ տտւնը .
«Ըե կեր ո լթ ի ւն ր գան աղան ուրիշ ձեռնարկներ ս ի ն » ։ Իսկ թերթէն Անգարա յի թղթակիցը, 17 —Հո՛վ արէք , ամպե՛ր ջան, ե ո ՚ վ այրէք ,
ալ պիտի ընէ։ Օրինակ, մեր փոխ - նախագաՀնե ֊ Ղ՝եկտ • թուականովդ կր Հազորգէ . <ձԻրււաւաս ո լ
րէն Պ– Ռշնէ Կրուսէ \947ի վեր±երր Հայկական շր^անակ֊ներոլ Համաձայն , Պոլսոյ պաշարման վի
արուեստին նուիրուած Լքռգ ու պաշտօնական ցու- ճակի Հրամանատարութեան քայլը տեղին է եւ ար
ցաՀանգէս մր պիտի կազմակերպէ Ջէրնուսքի դար : կը սպասւռւի սակայս, որ գանազան այլ մար. րին գլխոլն»; ՛Բանի մը տող վար, կը ՀանդիպԼնք
թ անգա բան ին մ էջ , որուն տնօրէնն է ։ Ա ոսկական զերոլ վրայ եւ֊ս միջոցներ ձեւէք աո-նոլյին՝ գրգռիչ Հետեւեալ տողին «Չենք կրնար ընդունիլ աւյս
անՀատ մր , որքան– ալ գրամ ական Լայն մ՝ ի^ոցներ ներու. գռրծոՆ;ԹէութիսԼւը իավւասւելոլ համար .: քայլը– որովհեաեւ հայրենակցին խօսքի եւ մաքի
ունենար , պիտի չկրնար այսպիսի պրոպագանտ մր ( իաՕյակը. այգ «կալուածներուն մէ^Հ է արդեօք, ա^աաոՆր-եան դ է մ է ։Ր՚ւէնաաիրռՆթ֊իՆնը միջոց չէ» -
ընել Հայերուն Համար ։ Աինչգեռ Պ * Կրուսէ պե - Մ * ) I ՛հեմոկրատ կուսակցութեան շըֆանակներբ իսկ «Վաթան» , վերջին դէպքերէն տաս օր ա–
տա կան մ իջոցն երով պիտի յաջողի Ֆրան սա յի զա տարօրինակ գիրք մը բռնած են այս տնօրինու - " ա ջ , 6 Գեկտ * թիլով Հրատարակս ւած խմբագրա–
նազան թանգարաններէն , Աղգային Ե ատենադա - թեան Հանդէպ։ Այսօր ո լյան «%Աշք են՛թ֊» Լհ<Ա՝այրա– կանով մը կը խ՛ո րՀ րգածէ *
բանէն , ղան ա ղան անձն աւո ր ո ւթ իւններ էն , նո յն - քաղաք») թերթը, օրինակ, կը խորՀրդածէ - «•** Աերձաւոր պատերազմի մը վտանգը
իսկ օտար երկիրներու թանգարաններէն փոխ առ «կարմիր բոսոր թերթերը փակուեցան ,ուրախ ենք, վւարատած է* միակ վտանգը՝ արտաքին կարգ մբ
նուած առարկաներով մեծ ցոլցաՀանգէս մբ կազ \ոբովՀետեւ դիտենք, թէ անոնք փորձանք են երկ– ուժերու կոզմէ փորձուա՛ծ թափանցումն է, մեր
մակերպել ։ ՛էքն ո րՀ իլ մ եր Ֆրանսացի անգամն ե - ազգ* սաՀմաններէն ներս։ (Հունաստանի օրինակը
բուն , պիտ ի յա^ոգինք Հա յերոլ մ ասին յօգո լած - թարմ է եւ խօսուն յ
ներ Հ ր ատ ա րակել տալ ասիագիտական ( բիւզան - թե ւական ազնուականութիւն մը ։ Հռոմ էական «Սովետները կը շարունակեն ցարական քիու -
գագիտական եւ գեդարուեստական մեծ պարբերա կա յսրութիւևը քազաքական որոշ ազդեց ութիւն սիոյ Արեւելեան Հարցի քաղաքականութիւն՛ը, եւ
թերթերու մէջ* Ա՝ ե ր ընկերութիւնը պաշտօնապէս ունեցած է «մ ա րղպան»ե ե ր ո լ այս երկրին մէ^ ։, այդ աւղղոլթեամբ փորձածմէ կո լկէ ս գարու ճիգե
ճանչցուած է արդէն ։ «աօոճշ Օօ1օոա1 111ստէւ՚6» թեր բայց ոչ մէկ քաղաքակրշ^ական կամ լեցոՆակաււ րուն վրայ կ՝ աւելցնեն նորեր* իրենց նպատակն է
թին խմբագրապետը մեր գոյութեան լուրն առնե ազգեց՚ո լթիւն : յենարաններ ապաՀովեԷ Ք՝<ուբքիայէն ներս Հ
լով , նամակ գրած է ինծի՝ ի*լԳՐռլով որ յօդուած Այս ամբող^ ժամանակաշրջանին գիր լ^ԼաԲ «Եւ սակայն , այս կարգի վ տան գի մբ դէմ
մը գրեմ իր թերթէն մէԼ Հայոց մասին՝»։ պարթեւեբէնը չէին գրեր* զայն գրել սկսան Ար֊ պայքարելու միջոցը՝ սաստկութիւնը եւ բռնոլ յ , , ^
Պ • Ֆէյաի յետոյ խօսքը տուաւ օրուան դասա շակոււեաց շրջանի վերջաւորութեան . միԼին - ի– թի՛նը չէ , ո՛չ ալ նեղմտ՚ութիւնը : Պէաք է լայն՝,
խօսին՝ Աբբայ Հայր Լուի Աարիէսի , նորակազմ ր ան եան առածին՛ արձան ագրո ւթ իւններ ր սասան - խորՀիլ, եւ 2 անտ յ դարմանը գտնել շա՛տ աւելի,
ընկերութեան նախադաՀին , որ տարիներով 1ոտէ1էսէ եան են (Գ * դար) ։ Ուրեմն ոչ մէկ գրութիւն կար իրատես մ ել. ձե ցում ով։ Պէաք է ազգա յին միոլ
0&էհօ1ւցԱ6/ք Հայերէնի ուսուցիչն եղած եւ լալ ա– Հայաստանի մէ^, որ արշակունեաց տիրապետ ու -• թեան ^ուժ տալ դժդ՛ո Հ ութ ի ւնները բառնալով եւ
շակերտներ Հասցոլցած է ւ Ներկա յիս Հա յերէնի թեան տակ կը գտնուէր ։ Հայաստանի մէ*է խօս - լո Լս ա բան՚ե լո վ ժողովուրդը՝ երկրին բ՛ոլոր Հ իմ -տ
ուած լեզուն ռամկօրէն
պատուակալ ուսուցիչն է նոյն Հաստատութեան , էր» ազնուականութիւնը նա կան մ տ ա Հո գութ եան ց շուր^ ։ Երբ ժողովո ւրգը ,
ուր իր են յա$ո բ գա ծ է երիտասարդ կրօնաւո ր մը՝ պարթեւերէն կը խօսէր ; տեղեակ կր դառն՛այ երկրին բոլոր ցաւերուն, շատ
Հ * Մէբսիէ , Գոմին իկե ան, Պելճիքայի միաբանու– Հա յերէնի եւ Հնդեւրոպական լեզունեբու մի. - աւելի գիտակցաբար կը լծուի դարմանումին։
թենէն : Հ . Մէրսիէ շել կապը ր քի ս տ ոն է ո լթենէն կը սկսի ; Այգ Լ1՚է–Ա՚՜ <ձԵրբ կը տեսնենք, թէ Աոսկուա կը ձգտի
տա ր ինե րէ ի վեր 1լ աշվսատի ն ին մէշտեղ կուգա լ աՀադին Հայկ* գրականոլ - երկպառակութիւն ստեղծել մեր երկրէն ներս, ին,.՝
Ագան թ ան դե զո ս ի գործին վըայ։ թիւն* ամբող^ Աստուածաշունչը, կրօնական դիր չո^ ւ միայն ՛ոստիկանական միջոցներով դոՀա -
Հ* Ա արիէսի նիւթն էր Հայկական Մշակոյթ-ը– քեր եւ Ա* Հայրերու գործերը կը թարգմանուին , նանք։ Պէաք է խորապէս ուսումնասիրել խնդիրը։,,
որոլն մասին կարգաց մօտ մէկ ժամ տեւող լոլր^ կը գրուին ինքնատիպ քրոնիկներ եւ ա ս տ ո լած ա - Եթէ Հաւատացած են ք 1 թէ Աոսկուայի կնիքով մը,
դԱՀասրաաախրտօիարսէոսաւիկթուիիւննխօսածներմըը։ՀՕԹԱ\Շէ\\Շ՛մաՊն*րքՖ^աէյմսաիշաի սէնՈօնրէենէւաԽթտ էԽապշՀիտ*ի բանական ԳՐՔ^Ր յ որոնցմէ ամ էն էն կարեւո րն է երկրէն ներս Հացկատակի ել քանդի չ աշխատանքի
Եզնիկի «Եզծ աղանդոց»ը ; լծուած մարդիկ կան, ապա ուրեմն չմնանք դի -
աՏՈՈ6Տ»^ ս՚ԷՀ։ Որով Հոս կուտանք միայն ամ - Ըստ աւանդութեան , որ Հիմնուած է Հաւ տոգի գերին մէջ, ՛եւ ջանանք Համոզել զիրենք,֊,
փոփումր : պատմիչներու վկայութեանց վրայ, թարգմանիչ բերել ՛ուղիղ գի ծ , ու մանաւանդ իման\ալ իրենց
Հ՛ Մ արիէս րսաւ թէ <ձՄ շակոյթ՝^ է ա յ ն իմաս - ներու լեզուն կազմ ուած է Ե • գարուն Հ գժգոՀ ութ իւննե րը , ղանոնք գարմ անելու պատ –Լ
աո։ի կր ՛նշանակէ ^քաղաքակրթութիւնդ եւ թէ ա– Հա յաս տան ի քրիստոն էացման մ է^ մ եծ Լալ - բաստակամութեամբ :
մէն քաղաքակրթութիւն եր կու գլխաւոր յատկա - դեցոլթիւն ունեցած են տա ր բե ր լեզուներոլ պատ «էքա՚տ ցաւալի պիտի ըլլայ, եթէ շարունա
նիչներ ունի, լեզու եւ գրականութիւն։ Հելլենա - կանող երկու եկեղեցիներ ասորական ու յ ո ւ - կենք թ՛ողուլ զիրենք իրենց ներկայի Համոզո ւմնե–
կան ու Հռոմ էական մ շակո յթները առանց յուն ա - նականը ։ Պատճառն ա յն է որ Հա յաստ ան կրած է բուն կամ սիւալմանքին մէջ, ել օտարր ունենա յ
կան ու լատինական լեղունեըուն ել գրականոլ - քաղաքական երկու ազդեց ո ւթ իւններ արեւ - միշտ ա՛յն ապաՀովութիւնբ՝ թէ լաստեր կամ յե
թե անց Հ ամա շխաբՀա յին ազդեց ութ իւն պիտի չու մո լաքի եւ արեւելքի կա յս րոլթեանց , ք*իւզա՚նգիո– նարաններ ապաՀոված է այստեղ *
նենային ; նի եւ Պարսկաստանի ; Երկար ատեն Հայ եկեղեց «ինչո՛՛՛ւ չենք փնտռեր \այս կարգի տարրերը ,
Հայ մշակոյթի ինքնատպութիւնը Հոն է որ ւ ո յ լեզուն եղած է մասամբ ասորերէն , մասամբ ինչո^ւ չենք ուզեր մտիկ ընել իրենց դժգոՀութիւնբ
նախ Հայերէն լեզուն, յետոյ Հայ գրականութիւ յունարէն , այս վ^ը^ինր առածին քՒարգմանիչնե - ները եւ երկրին օգտակար տարբեր դարձնել ղա
նը, որոնք դարերով գրեթէ անգոլ էին, յանկարծ րոլ շյւ^անին ( ծ * գարու ս^իղըը) միայն մուտք ն ոնք ։ Համայնավարութեամբ խարանուած կասկա
Հ ր ա պա ր ԼԱ կ կուգան իբրեւ պա շտ պան ո ղա կան ուժ գործած է: ծելիներուն մէջ, անուններ կան , որոնք ծանօթ են
մը՝ պա շտ պան ե լո լ Հ ամ ար որքան քրիստոնէական 387 428ի շրջանին է որ Հայերը որոնց ան ա յս երկրին պատմութեան եւ մ շակո յ թ ի ն , արժա
Հաւատքը ^ նո յն քան եւ աւելի Հայրենիքը ՝, Ուրեմն կախութիւնը արդէն վտանգուած էր ստեղծեցին նիքներու եւ մ տա լոր ա կան պաշար ի աէ ր մարդիկ
^այ մ շակո յթի ե առածին յատկանիշն է անոր էա - իրենց սեփական այբուբենը՝ ապաՀովելով անկախ են ։ Ախալ պիտի ,ըԼքար թողուլ , որ անոնք ուրիշ
պէս քրիստոն էական րէլալը * լեզու , ի՝^չ\աէս նաեւ պատմական ու կրօնական ներ եւս մոլորեցնեն եւ բազմացնեն երկրին թշնա -
Երկրորդ յատկանիշն ա յն է որ իր ծաղկում ի գր ա կան ո ւթ ի ւն մը : Ա յ սինքն ունեցան լեզու եւ միներ ը ։ Ա՝ ոսկուա յի ուռկանը ինչո® ւ լեցնել •
վճռական վայրկեանին Հելլենական միտքն էր զայն դրականութիւն՝ ամ էն մէկ քա ղա քա կր թ ո ւթ ե ան «Անհրաժեշտ է բժիշկի մբ խղճմտութեամբ
ոգեւորողը Հ֊ առաջակարգ տարրերը ; Ա յս ձեւով Հա յերր , ա - խո րՀ ի լ դարմանին» ։
Հայերէնը գարերով անգիր եղած է : Հին գրա մէն՝ բանէ առա^, Պարսիկներուն դէմ կը պաշտպա– Աէկը միւսէն կեղծպարիշտ կամ ՀակաՀա -
կանութեան մէ^ Հայ քեզուի ամենափոքր Հետքն նէին իրենց քրիստոնէական Հաւատքը եւ Տոյնե - մայնավար ,կը դզեն «Աոսկուայի խամաճ ի կն ե րը» ։
անգամ չկայ։ 8"ւնարէն եւ լատիներէն բնագիր - բուն ինչպէս նաեւ Պարսիկներուն գէմ իրենց Ինչպէս գիտել կուտայինք, ՈՒՍԱՆՈՂՈՒԹԻՒՆԸ
ներու մէշ^ ոչ մէկ Հայերէն բառի յի շատակութ իւն ր ազգային ինքնուրոյնութիւնը , Հնարաւորութիւն եւս թունաւորուած է ,՝ոլ Հազարաւորներ կարմրած
հ ա յ ՚ ՛ Հէն դարերու մէ^ Հայաստան չէ կրած Հել տալով իրենց Հայրենիքի ն վերականգնելու ; են Համ ալս արանքի կամ բարձր * վա ր ժ ա բ անն երո լ
լենա - Հռոմ էա կան քաղաքակրթութեան ազդեց ո լ– Տ ա րգե յ ի դա սա խօս ը յետոյ մ ան րամ ա սնօրէն զրասեղաններուն վրայ իսկ ։«1յՈր միջոցներ» ձեռք
թ իւն ը , Հաւանաբար ի ր աշիսարՀ ագրա կան դի բքին կանգ առաւ Հայերէնի յատկանիշներուն վրայ եւ. պիտի առն ո լին, թերե ւս , նաեւ վաբժ-արաններոլ
պատճառով • եզրակացնելով րսաւ, «եթէ ես Հայ ըլլայի, իրա մէՓ, եւ Հաւանական է, դարձեալ, որ կրթ. Գո ր.
ՄեՆն Աղե քսանդրի յաղ թանա կր Հազիւ Հպե - ւամբ Հպարտ պիտի զգայի ինքզինքս , դուք կրնաք Նավարոլթիւնը մշակէ նար օրէնք եւ կանոնագիր ;
5""– Հայաստանին , իսկ ի բ ա կան ո ւթ ե ան ՛ծաղկու - պարծենալ ձեր էհզուով » ։ «Այլ այս ամենայն՝ սկիզբն է երկանց...»
մէն
սկսեալ Հայաստանի վբայ աիրապեաեց սվաը– Մ–
Fonds A.R.A.M
