Page 280 - ARM_19-1946_04

աաաա»

ԹՈՒՐՔԻԱ՝ ԵՐԷԿ ԵԻ Ա8Ս01՝ Հ Ո.8 Ա Ո Տ Ա Ն թիւ դիրքեր ու եւ ժիղովածոձւերոլ. ւ Անոր ա% մի­

քս, կան Հսկողութեամբ կը կատարուին Արով ե ա՛ն ի ,

Իոյքձքդաւա սպաևաբիւէը ՛էյ ալբան դե անի ել թտւմանեանի ակադեմական
կը մասնակ­
Իա՚եԱ ՍաոււվւԱապււեսԱ Հրատարակութիլններր : Ան եռանդուն

ցի խորՀրդաՀայ գրականութեան պատմութեան

(Մասնաւոր թ-դթակցՈնթիւն 6 աո ա ջի) ԵրԼանի թերթերէս, մեր հայերէնով.– ստեղծման Բ" Է" Ր Հանգրուաններուն ել մարք .

՛Բանք։ մը ամիս առաէ՝ կը Հաղորդէ ի, թէ Ան­ հքոբՀ բգաՀա յ գրական ո ւթեան գրական –քննա­ սիղմ-լենինիղմ ի , Արֆմանի գրականութեան, լե­

գաք այի մէչ , 1945 Հոկտեմբերէն ի վեր աեղի դատ ո ւթեան ծանօթ դէմ քերէն է խո րէն Ա արդս ի զուի եւ ղիտութիւններոլն : Այմմ անիկա Հայ գրա­

կ՚ունենայ մանուածապատ դատավարութիւն մը, Աարգսեան։ Անտ ր մօտ կշ ներ գա Հեա կուին տե ս ու­ կանութեան պատմութեան վեցՀատռրեակի Ա. ել

եւ թէ, խաղեր կը սարքռւին , ղոՀին եւ ոճրագոր­ թի ւնն ու գոբծնա կանո ւթիւնը , գիտական , կազմա­ Բ՛ Հատորներու խմբագիրն Է ,Գ • Հատորի Հեղի­

ծին արարքը քօզարկելոլ Համարէ կերպական եւ մանկավարմ– յատկո ւթ իւննեբ ը ; ՛նակը էւ միւս Հատորներու անմիջական ղեկավարը։

<լքծ՝աս։իյիրյ> թերթը միայն, «.ՀեռոլԷնֆ նայե - Խ . Աարգսեան ծնած է 1891^– Շ՚ուշիի մէ1 Ի1 . Աարգսեան նշանաւոր Է առաւելապէս իր

ցաւ ոճբին ներքին ծալքերուն , ընդգծելով թէ Հաղ– (Լեռնային ՛Լա ր ա բա ղ) , աղքատ գիւղացիի զաւակ։ գիտական , կազմակերպակա՛ն գործոլնէութեամբ :

դային աս՞Օթ մը ծածկուած է այս արիւնոտ խր՚Խ - 191 Օին աւարտէ Բա գոլ ի միրակարգ դպրոց ը : Գրական՛ թանգարանի անօրէն եղած ժ՛ամանակ՝

9ոյքքն տակ, եւ թէ «անհրաժեշտ է նշդել ոսրիԹ Բարձրագոյն կրթութիւնը ստացած է Լենին կրատի ութ տարիներու ընթացքին, Հսկայական աշխա -

բնոյթը ու ս,ճբա(բւբծնհրբ, փրկնլԱ-Ն եամաբ թ ա ֊ բ ք մ կ ^ Հ 1917 Մ՛այիսին 1չ աւարտէ պատմա֊փիլիսո - տանք է կատարեր Հայ դասականներու Հարիւր Հա­

արգաբութ-հան պատիւը»Տ փա յական Համ ալսարան ի պա ամ ական բամ ինը , ա– զարաւոր նուիրական ձեռ՛ագրերը , նամակները ,

ռա^ին կարգի վկա յական ով Հ Լենին կր ատ ի մ էք ,ու– գրագրոլթիւնները ձեռք բերելու եւ պաՀպանելու

&իշողոլթիլե\ները թարմացնելու Համար , ա– սան ողական տ ար ին եր ո ւն , մ ի աժ ամ անակ կը մ աս - Համար, կազմակերպելով կարգ մը արշաւանքներ Հ

րագ գիծերով աարղենք ոճրին մանրամասնութիւնէ– նա կցի Արեւելեան Համ ալսարան ի գա սա խօսու - Այսպէս ան մեծապէս Հարստացուցած է թանգա­

Տները ։ 16 Հոկտ . 1 945ին , իր յարկաբաժնին մէշ՝ կը թիւն ներա ւն , ունկնդրելով ակադեմական– Մ առի եւ րանի Հարխիլֆն ե րո ւն ոսկի Հ ա լաքած ո% :

սպաննուի Անգարայի երիտասարդ ալ ան՛ուա՛նի Ավախիշհւելիի գասախօսո ւթեանց է Մ առի մօտ կբ Հայրենական պատեբազմի ծանր տարիներուն,

բժիշկներէն՛ մէկը, Նէչէթ Նաճի : Ոճրագործը չի սորվի գրաբար լեզուն ; քՕ « Աարգսեան եղած է «Մ * Աբեղեանդ գրական՚ոլ -

գանուի ր ամբող^ 24 մամ : Օր մբ վերչ\, ՛ոստիկա­ 1918^3> դԷ՚է՚ՔԸ հսհէ^հ-Ա աեսնենք Բագո ւ ի մէջ, թեան Հաստատութեան՛ տնօրէն յ Այգ ժ՜ամանակա­

նական տեսչութեան կը ՛ներկայանալ Րէ շիտ միջոցին ան կրցաւ մշակել Հաստատութեան միաս­

Մերճան անս ւն ո վ երիտասարդ մը , ու Հ֊կը խոստ՚ո– այս անգամ իբրեւ \ո ւս ո ւց ի չ , եւ տեզլո յն Համ ալ­ նական ծբագբրր։ Ան երբեք չանտեսեց գրական՛,

վանի^թէ ինք ս աանն ահ՜ Է բմիշկը ,որո վՀ ետ եւ այս սարան ին արեւելեան ճիւղի ֊ոլոանող , ուր կը սոր­ տնտեսական եւ ուրիշ բազմատեսակ նիւթեր ու

վ^լ՚քյինը ՚ՀէԷբ ուզած սինք , թոքախտաքուժարան վի ատրպէճանեան եւ արաբական լեզուները : 1 93 I ** խնդիր՛ներ : Այդ տ՛արիներ՛ուն՛ Աարգսեան յա^ոզե–

ղեկելդ , Հակառակ իր կրկնակի թախանձանքնե - ի ն կը տեղափոխուի քքբեւան՛, տւր կը ծաւալի իր ցալ Հաստատութեան Համար ստեղծել Հիմնական՛

բուն , ու տրուած՜ կրկնակի խոստումներու ։ գիտական , կազմակերպական , գրաքննադատական, պաշտօնէութիւն մը, իր շոէ֊ր^բ Համախմբելով աշ­

Րէ շիա Մերճան ի <ւխ ո սա ո վան ւթեան > էԼՐա յ ման կա վա բւհ ա կան գո րծունէութիւնը ; խատանքի ընդունակ ն՛որ ,ու թարմ ՛ուժեր :

Հիմնուածդ Անգարայի Ոճրադատ Ատեանը գրեթէ Ի). Աարգսեան սկսած է ղրել \922ին ։ Առաջին

վեց ամ ի ս զբաղեցաւ ոճրին մանրամասնութիւն– անգ ամ գրական ասպարէզ է ի Լած <ձԼ՝ Աթաբէդ– Գարձեալ այդ միջոցին, գրեց քննադատակա՛նէ

նեբը ճշդելու աշխատանքովդ ալ, ի վեը^ոյ դատա­ եսքն՚ի պոէզիան՝^ քննադատական յօդուածով ; Ցե– ուշագրաւ յօգուածաշարք մը՝ նու,իր՛ուած պատե­

պարտեց զա յն Հ Որոշումը յղուեցաւ Վճռա բե կին , տագա յին բազմաթիւ յօգո ւածնե ր , .ուսում Լաս ի - րազմ ի ընթացքին՝ ստեղծուած խորՀրգաՀալ գրա­

եւ մինչ կբ սպաս ո ւէ ր վճռին՛ գո ր ծադրո ւթեաւն , բութի ւններ ու դասախօս՛ութ իւննե ր է նուի բ ած կանութեան, բաղդ՛ատելով ռուս գրականութեան

է*"Լ"\ՐՈՎՒՍ ա^սպասելի արդիւնք տուաւ թղթա - Հայ դասական եւ ժամանակակից գրողներուն զարգացման Հետ; Այգ յօդուածներո այժմ ամ -

ծրարներու քնն՛ութիւնը* Արդարեւ, Վճռաբեկր ԼքՒաղիագեան , Մ * Նա լբանգե ա ն՝ , Պերճ Պ"֊ոշեան , փոփուած են առանձին ԳՐՐՔՐ ^ր մէշ1։

Հարկ կը տես՛նէր խորացնել քննութ իւննե ր ը , %- Ազայեան, 8* Թումանեան , $ ա1 թ , Վ* Տէր֊ հ/* Աարգսեան՛ իր գիտական , կազմակերպա­

նկտտելով որ ձԲէշիտ Ա՝երճան իր զէնքը ճարած էր եան , Զ°րեան, Աւ • ք՚սաՀակեան եւն) • Դրած է կան, գրական եւ մանկավարժական բազմամեա ւ

Հաշմէթ Օրպայէն Լղաւակը թուրք Ապայակոյտի գրական յօդուածներ՝ Հ Լենին ը ել Պլեխանովը կաբ– անձնուէր աշխատանքով, կարեւոր ծառայութիւնէ

նախագաՀ քԼօրավա ր ՝/» Լ ագի մ Օբպա յի , որ Հրա - քու մասինդ, ՀձԼեն ին ը եւ գրական պրոբլէմը՚ֆ, Է մատուցած խորՀրդաՀայ գրականութեան , այս–

մաըեցալ Վճռաբեկի որ՚ոշո ւմէն վերք) ։ Վճռաբեկը ՀՀՊ բալդա յի գե զա ր ո ւե ս տ ական խօսքը Հա յրենա– ՚ՂԷ" է յ ա յ ա բերելով իր նուիրումը Հանդէպ Հայ­

կը յանգէր այն Համոզումին , թէ Հաշմէթ Օրպայ կան պատերազմի օբեբխն՝%։ րենի գրականութեան՛ ու մշակոյթին :

պարզ Հգոբծակից՝^ մբ չէ , այլ թերեւս բուն իՍԿ ք* ո ո ւս,ո ւմնա ս ի րո ւթ ի ւնն ե ր ո ւն , գրական , քն­ 8ՈՎՀ- ՂԱԶԱՐԵԱՆ

ոճ րագործը է նադատական յօդուածներուն եւ դա սա խօս ո ւթի ւն­

Ոճրին շոլրջ Հրատարակուած մանրամասն ու– ներ ո ւն մ էջ ամ են ուրեք փա յլուն կ* երեւան այգ իր Ի՚Աչպես կը գածեԱ
թիւններու
ընթերցումէն , կբ գոյանար , արդարեւ , ւ բազմակողմանի պատրաստականութիւնն՝ ու բար–

բոլորովին տարբեր տպաւորութիւն* քան այն ,զոր ձըր մշակոյթը Հայ, եւրոպական, ռուսական գրա՛­

կը ներկա յացնէր Ան գա բա յի Ոճրադատ Ատեան ը : կանութեան բն ա գաւառներուն մէջ ունեցած լայն ՝ ԽՍ՝ր. Ստորեւ կ՚ամփոփենք Սուբիահայ Օգ֊

Այս տպաւոր՛ութիւնը շատ աւելի արմատացաւ ,եր բ գիտելիքները, գե զարուեստ ական երկի ըմբռն՛ումի Րաւթեան Խաչի գռբծունէութեաւն տեղեկագիրը

Վճռաբեկը որոշեց վերսկսիլ դատավարութիւնը , նաւրբ ճաշակը, գործօնն եր որոնք լայն Հնարաւո­ կազմակերպական,*— Վ^ր^իս երկու

այս ւոնգամ «կոլոլի Ծ ա ն բ Պատ՛իժ ներու Ատեանին րութիւն կ՚ընծայեն իրեն , արագօրէն եւ ճիշտ կեր– տարուան

աոջեւ: սլո վ որո շե լու գրական-գե զար ո ւեստա կան՝ բաղմ ա– շրջանին , Օգն՛ Խաչը գտնուած է Հակոտնեայ եր­

Բանից դուրս եկաւ , որ ոճբագո ր ծը Րէշիտ թիւ– Հարցեր : կ՛ու կացութեանց առջեւ* Ա* Աուբիոյ մէջ ստեղ­

Ս*1յբքւա1ւը չ է ։ Մեր Հասարակ մաՀկանացուի Հոտա– Բաղմապիսի 1 բազմատիպ են Աարգսեանի կա­ ծուած քաղաքական կացութեան Հետ՛եւանքով, շր­

ռութեամբ, ու բերելուց տրուած մանրամասն՚ոլ - տարած ա շէսատանքնե ր ը : Պատրաստած է Պո-Օշեա– ջանի փոքրաթիւ գաղութները ցրուած են եւ Հոծ

թիւններոլ վյւայ Հիմնուելով, մենք, խնդրոյ ա - նի , Ազայեանի ,ֆ\ո ւմ անւ ե ան ի ստ եղծագործ ութ իւն­ կեգրոննե րէն ալ բազմ աթիւ տե զա փո խութ իւննե բ

ռարկայ մեր թղթակցութեան մէէ (ՅաւԱՈջ, Օգոս­ նե բուն բնագրերը եւ կազմ ած մ ե կն ո ւթ ի ւնն եր ։ տեղի ունեցած են գէ՚Ղփ Լի բան ան : Բ • Հակա -

տոս 1946) կ՝ եզրակացնէ ինք՝ թէ սսրագործր պար­ /՝յ մբագրած է եւ յառաջաբաններ գրած՝ բազմ ա - ռակ ա յս կացութեան , քա ղա քներ ո լ մ ա սն աճ ի ւղե–

զապէս Հաշմէթ– Օրպայ Թ է, (առանձին , կամ այ) բը ստացած են նոր դիմումներ , գոց՚ելով մեկն՛՛ող­

ընկերներով) եւ սակայն՛ երբեք Րէշիտ Աերճանը, մ անատան մ էջ ։ ներով գոյացած բացը յ

որ, թերեւս , առնչութիւն՝ ունեցած է միայն խնդ­ Բացի Օգն» էՕաչի մասնաճ իւղեր Էն , Արծուիկ–

րին ցուցական մանրամ՚ասնութեանց Հետ; Այս ուղղութեալքբ ոչ մէկ ք՛ննութիւն կամ հարս նեըու կազմ ա կե ր պո ւթ ի ւնն ալ բո լո ր ա յն վա յրե -

ցապնդռւմ կատարուեցաւ : Վկաները եւս , Հակա ֊ բուն մէջ ուր մասնաճիւղեր գոյութիւն ունին , ար­
16 Նոյեմբեր \946ի իր վճիռով, Պո լուի Ոճրա­ ռակ կողմնակի ճն շումնեբու
( մ ամ ուլին կոգմ է ) ո - ձանագրած է թուական յաւելում :
դատ Ատեանը յանգած է, արդարեւ, նոյն Համ ո - չին չ ուզեցին ըսել։ ԱԼգա բայի կուսակալ
Նեվզատ Պատերազմի դադարէն ի վեր , երկրին *^էլ\

զում ին : Տ արբեր ե որ ա կա ց ո ւթ ե ան յանգելու Հնա­ քՒանտաղան , որ շատ բան գիտէր , անձնասպան ե– ստ եղծո ւած տնտեսական տ ա գնա պա լի կաց ութիւ*

րաւորութիւն սսլ չունէր գ ոբովՀետեւ Հբատարակ– ղալ* ( Ց ա տ ե ր 1Լ բսեն՝՝ սպաննուեցաւ) ; ն ը թէեւ որո չ կա շկան գո ւմն եր ո ւ ենթարկած է

ւած եւ ծանօթ մ ան րամ ասնութի ւններ բա ւա կանէին ք*ն չոռ ւ այս թե ր ա ց ո ւմ ը , կամ ճիգը , ՄԱՈ - մ ասնաճիւղին գո բծունէութ իւն ը , սակա յն իւրա -

Հաստատելու՛ թէ Հաշմէթ Օրպայն է ոճրագործը ։ ԳԱՍՊԱՆՈՒԹԵԱՆ ՊԱՏՃԱՌԸ ՉԿԱՐԵՆքԱանԼչիւ»ր Ս֊ՏմՈասնՒաճ­իւղ ինք իր մ էջ ներկայացուցած

Անգարայի Դատախազութիւնը , Ո»աիկ . Տեսչու - ԳԵԼՈՒ : է կենսունակ եւ– եռանդուն վիճակ :

թիւնը եւպաշաօնական այլ մարմիններ , ամէն ճիգ Այս մասին ցարդ կատարած փնտռտուքներս \յ՚ն ողներ ը գնաՀատե լով Արծուի կներու ֆիզի–

ի գործ գրին , գայթակղութիւնը ծածկելու Հա ֊. յանգած են Հետեւեալ ճշդումնեբուն *—• քական եւ կար գա պա Հա կան դաստ իա բա կութ ե ան

մար, բայց չյա^ողեցան • Այսօր , փաստուած է ՛Ա * Ոճիրը կապ ունի լրտեսական գործու– յաո֊աջգիմտւթիւնը , ինքնաբերաբար յանձնած են

Հաշմէթ 0 րաա յի ոճրագործութիւնը, ու ոճ բա - նէութեան մը Հետ, ՛որուն Հեղինակներն են՛ Ապ֊ա– իրենց զաւակները Օգն» Ե-աչի խնամքին՛։

գործը դատապարտուած է մա Հ ո լան : յակո յա ի ՆախագաՀ *Բ եազիմ 0 րպա յի զաւակր Արծուիկնեբու գաստիարակութե ան ծրագիրը

ճշդենք անմիջապէս,— թէ արւՆԱււրւթ1իւնը Հաշմ էթ Օբպա յ եւ աւելի բարձրաստիճան անձի երկու մասով կ՝ իրագործուի , Հտգեկան ֊ նկար ա -

Այլի քա՝ն ՚երրեք չէ կրցած գսէԱկ , սակայ՛ն , իր քը ղո քկը* ու ՚յնոՀ գրային եւ ֆիղիքական : Ա • Արծուիկներու խոբ֊
Բ» Ամբաստա՚նեաչնեբը
սռեղը: իրենց Հայրերուն Հ՚ուրդի եւ վար իչներու կատարած դա սա խօս ո լ -

ԱՀա թէ ինչո՛ւ։ անձնական թղթածրարներէն քաղաքական եւ զին* թիւններով , րնկեբացած տնարարական ծան օթու -

Ա.— Երե^֊ակայեցէք դատավսիո. մը, որ, մա. վւաստաթուզթե ր կը տրամագրէ ին Անգաբայի օ– թեանց Հետ ։ Ւսկ ֆիդէքականը կարելի եղած է ի՝~
հապաաիժ սաեմա1Տելււվ եանդերձ ոսրագռբծ)|ւ;ն , տար դե ս պան ա տ ան մ բ ։ Տօքթ * Նէչէթ Նաճի ,բախ– բականացնել
Հ *Մ ՚ Ը ՚ Մ ՛ի ընձեռած օժ՜անգակու -
չի կրնար ճշդեր թ է Ի՚ՆՋՈԻ ԳՈՐԵՈԻԱԵ է ՈՃԻ - տաւոբ օր մը զիրենք տեսած լ\ԷԼալով նոյն դեսպա­ թեամբ • Արծուիկներու
արշաւներուն կՏրնկերանան

Ր Ը ։ Արդարեւ, 16 11—1946^ մաՀապարտութեան նատան մէջ, կասկածած ու խօսած է ծանօթներու։ երէց սկաուտներ՝ պաշտպանութեան Համ ար , եւ.

արոշումը կը ճշդէ բառ առ բառ, թէ « մ է Ա ր դ ա ս - Ո՛– է ծանօթ մ ա\ րամ աս՛ն ո ւթ իւննե բո լ չարքը յան­ վա բմեցնելո լ բանակում ի աշխատանքներուն է

պանոՆթիւնը գռրծուած է կաԹխամտածոլթեամբ , գած Է մ ար դա սպա՛ն ո ւթեան • Հանդիս ո ւթեանց թագն ու պսակը կազմ ո զտողան ց–

բայց կաբե|ի չէ եղած ստուգել , թէ ինչո՞ւ Հաշմէթ Մա սն ա ւո ր աղբ ի լ րնե ր Է ձեռք բե բո ւահ֊ այս քը մ՛եծ փա յ յ մ ր կը ստանա յ Արծուիկներու մ աս–

Օրպայ սպաննած է Տօքթ– Նէշէթ %ասին»։ մ ան րամ ա սնութեանց մէջ , թերի կամ ձեւափո խ նակցութեամբ ։ 1500 նորաՀաս պատանիներ զին–

Բ , Դատարանը բազմաթիւ փաստեր եւ ման– ուած տեղեկութիւնն եր կրնան գոյութիւն ՚ուն ե1 ալ։ ո ւո ր ա կան՛ կա ր գա պա Հ ո ւթե ամ բ կը կատարեն տո­

բամասնութիւննեբ ունի, ստուգելու Համար թէ Բայց ստոյգ է, թէ ոսիրը կապ ունֆ լրտեսական ղանցքը, արց՛ունքներ խլելով ա՚չքեբէ %

ինչ էր մարդասպանութեան պատճառը։ Այն օրե­ գռրծունէութեան հետ ; • Կրթական * Պատերազմ ի Հետեւանքով դպ -

րուն, երբ Անգարայի Ոճրադատ Ատեանին վճիռը Թ՜ուրքիս յ ընդդիմադիր ճակատը տեղեակ է րացներու պիւտճէն նուազած էւ Վարդարանները

հԸ. ղեկուէր , ու դատավարութիւնը կը փոխա - այս մանրամասն ո ւթիւննեբուն , բայց Հարկա - ցարդ յաջողած են իրենց պիւտճէն՛երը Հաւասարա–
կչո-ել Ա*լգ * Ւշխան ութեանց եւ ա յլ կազմ ակեր՛ ^
դըուէր Պո լու , թերթերը կուտային Հետեւեաք գրուած է լռել, գ է թ ա ո ֊ ա յ ժ մ I փաղաքական ու

Հշշուկնեբը^ • 1) Հաշմէթ օտար դեսպանատան մը ազգային մեծագոյն գայթակղութիւն՛ն է աքս՝ ո - պո ւթեանց կր թ ական ն պա ս ան եր ով * Եթէ ա շ–

մէջ տեսնուած է կասկածելի կացութեան մը մէք^ բուն Հրապարակումը կրնաք ծանրագոյն Հետե ^ ուենք Բարեգործականի յատկացումներւը ,որոնք կբ

Տօքթ* Նէչէթ Նաճիի կողմէ։2)Տօքթ. Նէչէթ Նա. ւանքԼ եր ունենա լ ։ արուին անկախ Ագգ * Ե չխանո ւթ իւննե րէն , Աոլ^.

ճի , որ օտար դեսպան ատ՝ո ւններ ու րմիշկ մրէ է ,իբ Հյաա Հաւանական է , որ Վճռաբեկը այժմ բե­ բիոյ չրջանին մէջ կը մնան միայն ֆրանս . իչխա–

կասկածը պատմած է զանազաններու՛. 3) Հաշմէթ կէ նաեւ Հաշմէթ Օրսլայի մաՀավճիռբ , ու խր%\ « նութեաէնց յատկացումր եւ Օգն • Խաչինը։ Բայց

Օրպայ նամակով մը սպառնաց ֊ւ ծ է բ^՚իչկին , ու գիրը կապեն - փակեն ծանր բանտսւրկութեամր : Աուբիոյ մէջ ստեղծուած կացութեամբ անցեալ

երք տեսած է որ ան կը շարունակէ իր Հղիացածը» Թուրք Աքգաւյրոլթ-իւնը կը պատրաստուի այս խա– դպրոցական տարեշրջանէն է վեր ֆրանսական

փոխայցն՝լ էՀլբիթ&րժււ Հ ^պւս^^ա^ծ1 է Փ**յքե ԷՀ զ թ ՝•• ԱՐՄԷՆ ԱՄԱՏԵԱՆ նսրս-սւոը գագզաած է ըհգմիշ*ո ։ $եոակաԴէ կառա -

Fonds A.R.A.M