Page 189 - ARM_19-1946_04

Ծ Ո ՛ Վ.. կոմե Հայ տէրտէր մր Ա՛յգ փոԳո^է^՛ անցեր է^ եւ

գէԼ ոգինե ր ր Հոճա յի բնակած՜ տունէն ներս մ տեր

են գ ղայն սպանութեան մ ղելու Հ ամ ար %

Անգամ մը|ն ալ ինձ ա յ ց տուր ափերէդ , Ասա ուր լ* այն մարգն էր գէլգէ^ ՚ ^ է ^ ^ որուն •֊Հա յեր ր պարղ Հետաքրքրութեան Համար կր
Մըբմունջիդ ոիշդ Թռյն գազտսի ծըփանքով ,
շուքէն կարելի էր ճանչնալ։ Խոշոր գլուխ մր^կար– մօտենային ճշգրիտ լուր մր առնելու գիտաւորու–

Երր եկար պատմել օրօրոցիս քով , ս՝ ի Ր ֆէս՝ մինչեւ ականշներր Հասած՜ եւ խուրձ մր թեամբ

Օրօբըդ անուշ աչք եբուդ վէտ վէտ , պեխ քթին տակ \ Գ՛ոհ՝րհ՜վլ : Կս՚է Լափող էր : Համրի– Աստուրր երբ Հեռուէն Հնշմարեց գետին պառ­

Ու. հոգիս ըրիր հաղորդ քեղ յաւէտ • • • : չր ձեռքին , Աստուրր կ՚անցնէր գիւղի փողոցներէն կած Հոճային գիակր՝ գրպանէն Համրիչր Հանեց ,

ճիշդ այԹ օրուան պէս, եկո՛ւրք գիս իսկոյն, ու երր միտքր գրած՜ րլլար տունէ մր գինի խմելու յ*ա նի մր Հատիկներ քաշեց ու գառնալով իր գբա­

Թեւերուդ լքէջ տար, հոն ւււր կր խայտա՛ր , կանգ կ՚առնէ ր , քթախոտր կր տանէր քթի՛ս " ՚– կը ցի Մ արսոլպին՝ կամացուկ մր փսփսաց . էս ր ա -

Արցունքներու տհզ խինդը անդադար , սկսէր փռնգտալ : նր էն սհս կ ատոլին գործ՜ն է :

Հոն ուր թիթեռներ շուրջըս գոյնգգոյն , Ի^նչ կա յ Տ վարպետ Ասաոլր յ էլրսէին գիւ֊ II ր կատուն , Ասա ւ՛ ւր ;

Բաց|ին հէքեաթիդ դուռները թաքուն • • • : ղացիներր -—• էն սեւ կատուն, որ միշտ ցոլւիքներու վրայ
Խեր
Ու թոզ յաւիտեան անդարձ ու անտես, րլլի • բան չկայ ք ոտքերս այ՚՛ կողմ կր պատի :
Մընամ աշխարհիդ իւորհրր դիւթիչ , նետեցի •
Հըմայքը կախարդ կաթիլներուդ ջինջ , Ա եւ կատուն ի^ձ ԳՈՐ&՜ ՝ունի այս արկա&ին
11ըրրսկեմ անվերջ սըրտիս սեմէն ներս,
Ու ծոցէդ դիտեմ աստզհրը վարդգէս– • • : Ամէն ն շան տ ո լքի՝ Աստուրր ներկա յ էր յ ամէն մէչ ..

Որքա՛՛ն ւիոխուած հէնք, սակայն ես ու դուն, Հարսնիքի՝ գինի կր խմէր , ու ամէն մեռելի տուն՝ • 1՝"ւն չես գիտեր , Ատ՛րսուպ ^ որ գիտնաս
Հիմա կր լրսհմ փախան օրօրի,
Թափը թեւերուն լըոոլթ՚եան վայրի, կր լսուէր անոր ժ~անգոաած՜ ձայնր * «$/եր րլլի * * ։ ա՛ լ չես խօսիր ;
Ու վերջալոյսի կրծռլ հովերուն
կառչող հըծծիւնը իղձերու փըխլաւն • • • : Հայ երիտասարղ մր իր գրացիին ա*է$֊.եհ.՝1Լ ֊ — • ծ"օ՛ կալ չափող ^ սանկ պարզ խօսէ որ ես այ
Հ ա սղնամ ;
Ծառ ու ծիլերու ժըպիտէն հեռու , փախցուցեր Էրէ եւ Լուրր Հասած՜ Էր ԼԼստուրի ա–
Վլւտակին նըման էջքին մէջ շըփոթ ,
Կ՚ըդգամ օբհլաւս ըշտապը տենդոտ , կան^ին : կալ Էափողր առտուն կանուխ տղուն Հ օր ր Եւ Աստուրր սկսաւ իր պատմութիւնր : Հա -
Գէպի եզրերը մըթաբ խութերու,
Կեանքին մէկ աղօտ քըմայք|ւ1ն հըլու • • • : գրան առֆեւ կեցած՜ կր փռնգտար , ու լս՛ելի ձայ­ մաձայն իր պատմած՜ներուն ^ է՚ՐՐ Հոճան ձեռքեր\ր

նով կր կրկնէր • խեր րլլի , խեր րլլի , Մոլրաաին ականթներուն տարած՜ կր սկսի պոռալ ր ե ր ան ր Հա­

Հարւ/եիքր լաւ րլլի • • • րաւէն ե կաճ Հովին գէմ , Անտոյենց սեւ կատուն

•Ամրան՝ գիշեր մ ր գիլղր իրարանցումի՝ մ ատ ֊ ց ո լիքէն միւս կողմ ր կանցնի եւ կ՚երթայ Հոճայի

ն– ուա ծ՜ , (ք՜իւ ո ր ձգած՜ էր ամէն կողմ : Աստուրր րն– մերկ սրունքներուն քսուիլ՝. Այղ պաՀուն Հոճանւ

ղոստ վեր կեցաւ եւ կն՝ո^,ր ոտքերէն բռնած՜ կր վ*՛"Հ– յանկարծակիի կոլգա հ եւ 1լ ո լզէ ոտքր փոխել , ա–

քշէր ղայն արթնցնելու ճիգով ; ռանց իր ձայն\ր կտրելու ւԶար կատուն՛ սակայն իր

Արթնցիր, (չեխէ, արթնցիր, գիւղին մէՀ գլուխ ր մ ի Հա Հոճայի սրունքն-երուն կր քսէ ՝ու ա–

իսկ դո՛ւն, վ՚հհութե՚աՏնւ ծըփանքըդ անդորր , բան է պատաՀեր յ նուշ - անուշ կր մրմռայ* Հոճան կր փորձէ ՛ոտքով
Ուր Ասաուած մր իր գաղտնիքն օրօրեց ,
Մոլուցքիդ մէջ զայն ըրած փրփրահհզձ , *հիւղր ԳէԻ*Ոէ՜Գ *1 Րա է փլ^Ր "Ր Ա ս ալ աղա ֊ ետ Հր ել իր ո տքե ր ււ ւն քսուող կտատ ւն ^ ու երբ կր
Աուգաս մակընթաց հհւքով մը մոլոր ,
"՛ԷԻ» Կ՝ը.սԷբ Իեոճ կ ի յ լ ՝- &ռի՝ իր մարմնի ծանրոլթիւձնր կ՚իյնայ պարապին

1ԼաՀյ քեղի շունշանորգի ^ այղ խօսքերգ մէՀլ ու թաւագլոր վար կուգւա՚յ •

ժայռերու՛ն բանալ հոգիդ մեղաւոր • • • : պա»սղկի օր՚ր ի՛նչու չէիր րսեր , Հ.ր* . • • : Աստուրր երբ իր պատմութիւն\ր վերթացուց ,

ինչո՞ւ այս լեռ լեււ կոհակներդ ահեղ, Պսակող տէրտէր ին մօրուքր * * * քթախոտ ի տոլփր բացաւ ու երկու անգամ բարակ
Ու ամպրոպը գորշ գագաթներէն վեր, Աայնգ քեղի քաշէ , Հիմա էեղուգ
Ահագանգնեբու վանկերը կհրկհր , րեմ Հա՜ • . . կր կրա– փոշին քաշեց քթէն ներս , յետոյ՝ սովորականին
Ինչո՞ւ մութին մէջ կուլան վրշտահեղ , էք եղճ կին ր ոտքի ելաւ ու ա չքեր ր
Ու ամէն փարոս հղեր խելայեղ • • • : ; կանգնեց ալ Աս տուրին– ք ո վ : շփելով պէս սկսաւ փռնգտա լ ալ կրկնել իր յաւիտենական
Հիմա գուբս գնա– եւ Աարսուպին
Քեգի պէս՝ ես ալ չունիմ պատասխան , թէ ինչ է պատաՀեր : Աստուրր իր կէնր Հարցուր խօսքե րր . Ի՚հր ՐԼԼԷ ՛՛՛Մ արսուպր ղարմ տցաւ
Հոգիս փոթորկող ցունցերուն համար , գրացիին տ ո ւն ր գի*֊գիս ս°է^ պատաՀ ած՜ կր ղրկէր
աղմ ո լկին Աստոլրին Հ\նարած՜ պատմութեան վրայ ^ քանի որ

գէպքր պատաՀած՜ ատեն Աստուրր իր կնո^ր կող­

քին խրռ խրու կր քնանար : Ուզեց նեգր գնել Աս -

տուրր) քանի մր Հարցաւմներ րնելով անոր*

Ու կը թափառիմ կամքով մը յամառ , եղելոլթիւձնր Հասկն՛ալու Համար I ՚Աստուրին կի^ՀԱ Գուն կատուն տեսա® ր Հոճայթւ ո տքե բուն

Գըտնհլոլ խորշ մը խաղաղ ըսպասմաւն , արքան ալ Հնադանգ էր իր ամուսնոյն խօսքերուն^ տակ 5 Հարց/11ց Ա՝արսուպ ւ
Մւինչհւ որ անցնին ամպերը ցասման • • • :
ա յնո լամեն այն իւ՝ իր գժգոՀանքի խօսքե ր,ր չրսած՝ Հա տեսայ : Ե՞րբ : Այս գՒԺՐ ՚՝

Տ-ոնէ այն ատեն՝ ՛եկո՛ւր, միասին, չէր " ՚ ֊ զ ե ր Սրթալ : - Ի՞նչպէս :
Աւագներուն մէջ ափի մը անկոխ ,
Փնտռենք դարերու իմաստը անոխ , ՚^^՚ՂԷ 11 I^*Ա մարգուի– վրայ թքնեմ ^ որ գ(էէ– քարաղիս մէթ Հոճային ղիրկր սեւ կատու տե­
Ու անով օծուն՝ ւնաւհրս երագին ,
Աշխարհին ամէն մասերը յածին • • • : խոլգ՝ ֆէս ունիս ել ոլորած՜ պեխ՝ քթէդ աակ . . • սա յ : էք ա րսուպ ձա յնր կտրեց ու սկսաւ մ տածել :

ԱյԳ սագ՚ա՚յէլի լեղոլգ պիտի կարեմ օր մ\ր ^ Գիւղին մէթ նախապաշարումի կամ երազներու Հա­

պոռալով կ^րսէր Աստուրր ու գրպանէն Համրիչր ւատա լր իրական ո լթեան Համ ապատ աս խան բան

Հանելով կր մրթմրթար* Տէր Աստուած՜ , գուն մր՝ն էր ; Թուր քեր ր կր Հաւատա յին որ Հայ էՈէր ֊

Յետոյ ալիք մը գայ խաղաղօրէն, ողորմիս , էս կ՝Ն կան խելք տաս։ տէրր չար ոգին երբ Հոճային տունէն ներս մտցտւ–
Սըրբել աւագէն հետքը քայլերուս, ցեր է) իսկ ՀայհրՐ Առտուրին Հնարած սեւ կա -
Ու անհետանալ հոգիս լոյ սէ լոյս– • • : ՝^ է է 1Ս*1*2յ1 Աոաուրին կինր տուն վերաղարձաւ տուի պատմութեան
Ըստեզծիչ շունչին գաղտնիքը նորէն, :
Ծըփայ օրօրուն ջուրերաւդ խոբէն • • • : ոլ բացականչեց, • Հյ ւււ ն մր պակաս հ

ԶԱՐ ԵՀ ԳԱԶԱԶԵԱՆ Ւ՚՚^նչ կայ գ կնիկ է ի՚^ձ ՝1Լ"1"՚ $ արսոլպր ։

Ւ^նչ պիտի րլլայ ^այծ՜ինմէկր վար ինկեր է : X

Ո°ր ա յ ծ ՜ ը ։ էն ա յծ՜ր է որ ամ էն օր •եր եք Ապ ր իւ^՚ան ° Ը՝ե Րու ս Հ ա յ Գ էլոա 3 է^* է Ր "1՛ րար

անգամ կր պոռա յ : գրած էր Հայրենի Հաղին տա՛կ ^ սպառելով գաշտե–

Աստուրր աչքեր ր խոշոր մ\ր բացած՜ , կր նայէր բու կանանչութեան ու ծաղ-իկներու բուրումին։

իր կն ո ^ վրա յ , առանց Հ ա ս կնա լո լ անոր խօսքե - Երգ էր ամէն ինչ գ երգ՝ տուներէն ^ ^ՐԳ՝ գաշ–
բուն իմ աստր յ
ւԿաԱաՕչ րաժակով» տերէն , երգ ճամբաներէն ՛ո ւ աղբիւրներէն ; ԹվԼր ֊

ևւ «ԾադկամատևաԱ* ^՝Ղ$–Է ^™արթա յ սկսար գրաբա®ր խօսիլ ^ ո– քա կան բար բաբոս ո ւթի ւն մր ծնունգ կ ՛առնէր ա ա–
ա յծ՜ր ինկեր, է •
րոռւն րածուելոլ Համ ար Հայկական քաղաք ներն ու գիլ–

/Թուրքերուն այծ՜ր*. Հասկցա^ր Հիմա : ՂՒր՚Ր1 ^՚յէ աՐ^աւ՜էՐՔՌ ծանրօրէն նստաւ նաեւ Աս֊

Հյ . \,արգունին աւելի Հաճելի է երր, իր աճին •Աստուրր այլեւս չկրցաւ Հ՛ամբերել , եւ գուռբ տուրի ղի՚֊ղին վրայ ։

մէ^էն կր մտա՛ծէդ Որ է ըսել երր իր "ճլլ կր ի"^– բանա լո վ գնաց ուղղակի գրացի Ա արսուպին տոլ- Ա պան ո ւթ ի ւն , գերեվարութիւն , տեղաՀանու–

Հրգածէ անձնաւձո բո լելով եւ խոբանալով չարու - ն\ր * Ս՝ արսուպ ... : <= ք՚^նչ կայ , Աստ ուր : թիւն ու անարգ խենեշութիւններ յաթորգեցին ի-

նակ ։ «կանանչ Բաժ֊ակովյչր առանց ԷՀԷլաԼոլ– ՛ԷՐ ս՛­ ք*^\նչ է պատաՀեր էս գիւղին մէ^ : ր արու : ՝ք՝աւլա քնե ր կ րա կի ա ր ո լե ցան ու գի ւղե ր ՝

կան արուեստի ստեղծագործական երկունք մր՝ սա– Այ մարգ^ կի՚սգ չբսսՐւ քեղի : Հիմնայատակ կործանեցան ։ Գաղթականներու տր–

կավն եւ այնպէս մեգի կր բերէ գեղեցիկ եւ ար– ծ՛օ եղբայր գ կինս Հանելուկներով կր խօ - խոլր երթ մր կր քակուէր գիւղերէն գէպի ամայի

դիւնաւոր ա աղան գի մր մաային կշիո֊բ : սի Հէմա : լեռնե ր ր եւ անգն գա խո ր ձորերր ։
\ք՝արսուպ
սկսաւ քրր^ալիր խնգալ ու մօտեցաւ. Աս տուրն ա՛լ , իր գիւղացիներու կարաւանին

«կանանչ Ոաժ՜ակովյչին մԷՓ էկայ պաբբերոլ - կալ չափող Աս տուրին– ։ Հյուն՝ մր պակ խառնուած հ կ՚երթար գէպի՝ ան-ծանօթր^ ղէպի

թիւն մ,ր որ թօթափէ Հեղինակին եսր : \,աբղաւ– Ա*Ս յ ԼհԱ - Հայկական նար գողգոթան • . . Ու ^րբ վերջին ան­

ճյին միշտ անւիոփոխ է , ռ լ ներկայ ինքն իր մէ^* տուր յ րսալ Ա*արսուպ կամացուկ հ գամ աչքերր գարձուց գէպի Հայրենի գիւղր\ ծա­

ան իր անձն է որ աարիներէ ի ՛Լեր կր գրականացնէ Ո՞վ է : ^= Ալի Տ ււ ճան , Աստուր , այ ս գիշեր նօթ գա շահին ու ա բօտաՎայ րե րր , այգիներն աւ

յամառ եւ շոգեպինդ գնացքովդ մր։ Ո՛– Հոս պէաք «ւ^ ղան՝ֆ տուած՜ պա Հուն ց ո լիքէն վար ինկեր եւ առուներր՝ Աստուր ին սիրտր փլալ^ ^ծունկեր ր սկր–

է փնառել Նարգունիի աճին այլազանսւթիւնր ^ ա– ղ լո ւխր $տ խ^ա խո լած՝ կ պ եր է ղետ ին ։ սան գողալ ու աչքերուն լո յոր աոօանա լ : Արցաւնք–

նոր երանգապնակին թարմութիւնր ^ որուն վյրա յ Ատանկ չրսե^ս որ ես ալ Հսճևգիստ Րէէամ ^ Յ՚երր կր Հոսէին իր մազոտ այտերէն վար , սիրտր

կ՚աշխատի մերթ իրրել արձակագիր Տ մերթ իրրեւ Հ^Լնէաց մեր կաւ չաւիոգր . մր մղկտար ^ կալերու Համայնապատկերնեբր յի -

բան՜ա ս ա ե ղծ ու մերթ ալ իրրեւ Վերլուծ՜ող եւ խոր– Ու հրկոլ֊քր միասին՝ ուղղուեցան Հօճային ին. շելով ; Աստուրր բնազդօրէն կր զղար թէ ալ վեր­

Հրրգածող։ Այս երկր անգամ մր եւս կոլ գ՛ա յ Հա­ կած՜ տան առֆեւ : քՒոլրքերր տխուր էին : ք՚րենց ջին տեռութիմնն է ար կ՚ունենայ ^ վասնզի , բլուրէն

ւաստել որ Հեղինակին Համար գիրն ու գրականռւ– Հ ոճա յին մա Հր ցնցած՛ է ր բոլո ր ր : Թրքական Պայ ֊ անգին , ամէն բան կորսուած պիտի րլէար իր աչքե–

թիմսր գարձած են Հաւատամք, նուիրում եւ ինք– 1րալք^ °րր չեկած"՝ Հոճա յին արկածր տարաՆուե -. բռւ տեսճողութենէն : Ու սկսաւ կարօտի աչքերով

նամաւացութիւն ; Ասիկա այւն բարձունքն է որուն ցաւ բո լո ր ք1 ս լա մն ե ր ո ւ տոմն երէն ներս ու անոնք ^ կրկին գիտել Հայրենի գ ի ՚ ֊ զ Ր ) Ր^՚ՐԳԼՀ^ պուռճերր^

Հասած՝ է ՚կար՚գունին Հաղորգուելոլ Հ ամար յաւի­ կր կարգէին թէ այգ արկանին մէխ^կեավուր՝^ Հա­ գարատակր^ \,ար Աղբիէ֊րիս ծփուն կանանչոլթիւն–

տենակա՛ն ճշմա\ր սէութի ւններէո<ւն Հետ ; յերու մտար կայ*. Այղ էր ՛՛չա աճ ար ր որ , Հոճա յին ներն ու Հեռաւորութեան մէ^ թաղուած Գատմայ

ձկան ան չ ք*աժակո վյ>ր ո ւս ո ւմնա ս ի ր ո ւթ ի ւննե– գիակին շ / " ֊ ր $ Հաւաքուած՜ Թուրքեր ր չէին՛ ձգեր որ վանքրՀ Աստուրր կր փղձկէր՚ յ կէՀ Հեկեկար , ու

բու շւարք մլՀն Է ^ րն՚տիբ իրրեւ լեզու^ .իրրեւ ռճա– ոեւէ Հայ մօտենար։ \,ա խապա շա ր ե ա լ թուրք գիւ– մանուկի մր ն՛ման կոլլար հ

բանռւթիւն, արտայայտութեան աեմ՝ի^չակաԱոլ - գացիներր սկսան ղարմանաղտն պատմութիւեներ ՛Ծեր կին մր մօտեցաւ Աստ՚ուրին աւՀարցուց *

թիլն եւ մ անա լան գ իրրեւ գիտականօրէն մ ար­ Հիւսել պարղ արկած՜ի մր Հետեւանքով • ՈՌւր կր տանին մեզ^ վարպետ :

դուած՜ մտքի տրամաբանական անխոնջ վերելք ^Հոլ. Տարիքր առած՜ Թուրք մր կ\րսէր թէ երէկ իրի– Աստուած գիտէ , աղջիկս , ո^վ կրնայ գոլ -

լովոյթ եւ կչռոյթւ պատկանող ցեղերու եւ ազգաբնակչության՝. Հէ– շտկել ;

«^աղկամատեան^ր կր պատ կանի տարբեր քեաթային գբական\ութեան ա.սերուն նետելու ար­ Ալ կեա՛նք չունինք) Աստուր , րսաւ ծե -

գրական ուղղութեան : Այս Հատորին մէ^ օտար ուեստագէտի իր պսպղուն ել բուրումնաւէտ պատ– բուկր :

պարտէզներէ քաղուած Հէքեաթներ եւ պատ ֊ մուճանր : Աստուած ՛ողորմիդ ազբիկս, էս Ր"է" Ր ր Ի*ռՐ

մուածքներ մարմին եւ կեանք կր ստանան բաբա­ «կանանչ բաւքակովֆն ալ «Ծ՚աղկամատեան^ր՛ ԲԱՒ * * *։ Կարաւանր կր քալէր յողնա՛ծ ալ ուժաս­

խուն լեզուի մր մէ^ձ որ միշտ կր մնայ ճկունդ կուգան Հարստացնել մեր գրականութիւնր. առա– պառ Տ եւ Աստուր ին մեղմ ձայնր կր խառնուէր լա–

պատկերալից եւ քնարական ; Հեղինակր մասնա - ^ինր իբրեւ մտքի գործ՜» հրկր՝որղր՝ էբՐռլ– ա Ր ա Ր ֊ Հքող ման ո լկնե րո լ ճիչին Հետ :

յատուկ կարողութիւն կր յայտնարերէ տարրեր տող եւ ա՛/.Համրեր Հ"գիի ^(՚ թափ ա ո ո ւմն ե ր ր : Մի լար , տղաս , խեր րլլի * . .

մշակոյթի , նկարագրի րմբռնում ի Հւ սովորութեան ԱՐԱՄԱՅԻՍ ՍՐԱՊԵԱ՚Ա Թ– ՀԵՐՈ8ԵԱՆ

Fonds A.R.A.M