Page 6 - \ARM_19-1946_03
P. 6
1 Տ Ա .Դ Ա Տ
ԴէէՊԻ ԳԷՊԻ ԱՐԵԻ^ Մհէ ւ Խ ) ք ե Ա ի ք ը ՛ ՎասաուուէկաԱ Վասպուրականը։ քհէոգորոս քհշաունի 600 Հո ֊
դիով, 3000 Արաբ սրէ կ՚անցնէ Արծափի մօտ։
650/՛ արաբական արաւէն վերջ, Թէոդոբոս
Երբ մեր օրերու եբկրո՛բգ ԱշխաբՀամաբտ*բ Բ– Ռշտունի. կ՛րնդունի արաբական թեւարկութիւնը
պայթեցաւ 1939 Ա եպտեմ բեր ին , քանի մը օր առաք Ար շա կո ւն եան ց շր քանին Վա ս պո ւբ ա կան ի մ Էք (651)։ Բիւղանդացիք խոշոր բանակով մը կը վե -
ւ րձակոլբգով Ալպեանեբու եւ օն լեռնեբու ոօրաւոր են // ս ա ա նի եւ Աղթամաբի (Գաւաշ) բա գառն ան (652) , Թէոդոբոս Ո՛ շտ ո ւե-ի ՛կապ աս–
կողերուն վրայ Տի -
կր գանուէի*** փուտով ձգեցի ու քիշտռւնինեբբ : Ասոնցմէ Զ0բա կ՚ապստամբի տանի Ազթամաբ դ արաբ ղօբք կբ բեքէ եւ Յոյները
րնակավայրս դարձայ : բանի (339 350) դէմ դ Հայր Աարդպետ Աղթամա– դուրս կբ նետէ Հա յ աս տ ան էն է
Այգ օրէն իվեր դ անցած էին աւելի քան եօթ բլւ գրաւելովդ կբ քտբգէ իր սերունգբ բաց իԱեՀ բն– Աւելի վեբջր ՄաՀմԷտ կ՚ալերէ Ջերմ աձո ր բ
տարիներ , սակայն ես ոտք չէի գրած տակաւին ոչ տակ քիշտունիէ : (Շաաախ) , ել Ամ բատ Բագրատունի Գոլկանքի
ինքնաշարժ՜ ,,ռչ ՛ալ գնացք դ մեր քաղաքէն գուբս ել Դատաբէ կբ դաւաճանէ դ որուն Հետեւանքով մօտ Լքիշտունիք) սրէ կ՚անցրնէ արաբական ղօրա
լելու Համար։ Պ աբսի կն եր բ պա ր տ ո ւթե ան կբ մ ատն են Հայկական մս (702): եւ Գաւիթ Մամի կոնեաննե ր ը
զօրամաս մբ Հերի եւ Զ ա ր ռ լ ՚ ա ^ ՚ գ ի մէքդ ւկուգան 740ին Գրիգոր
եւ սրէ կ՛՛ան -
Ե* 5 առաքին անգամն ԼԴԷաէՈէԼ » 1Ղ1ՈԺՅ1՛ ա^՛՜ Առեստ (^Վանայ ծովուն աբեւելքբ^ ապստամբելով, կ՝ աւերէն Վասպուրականը :
:
գամ մբ գէպի Հարաւ երկննալդ որոշ նպատակով։ ցուին Վաչէ Աամիկոնեանի կողմէ ԱաՀակ եւ Համազասպ Արծրունիներր Միւլէյ֊
Ու֊ գնացք կբ նետոլիմ , գէպի Հարաւ , գէաէ մանէ պարտուելով կը սպաննուին .Գագիկ Արծրու–
Արե՛ւ , գէպի ծո՜վ * . . ; Արշակ բ.ի (350—368) օրով Վասակ Ա ամ ի֊ ՚նի Աիւլէյմանբ կը գլխատէ։ Կ՚որջանայ Նկան ամ
ճամբաս ոկիզբ կ՛՚առնէ քիօնի Հովտին նեղ տե կոնեան կբ յաղթէ Պարսից Ա ա իւ ա դե ան ի ( Ալքա - րոցը, Հերի մօտ կը պարտուի ՌուՀԷ։ Նկանի մէջ
ղէ մբ դ ոբ ռբքժտլով պիտի լա յննա յ դ տար ածուի ւազ) դ Ա ՛ողի, ու ղան ի Լք# ո յի մօտ^ դ Ա աղամ ասի (Տիր կը բռնուի Մուսէէ, բանտը կը մեռնի։
շարունակ ։ ման^ եւ Բագոս՝ Աուեստաւանի մէք : Ամբ 30.000 Հոգիով Խլաթ կուդայ, եւ 15 ապ
Հագար մտածումներ միտքս կբ չարչարեն*, ու Աբչակի գերութենէն վերք Մ եՀ րուման Արծ - րիլ 775ին Արճէշի մօտ կը յաղթէ Համազասպ Ար,–
չեմ կրնար Հանգիստ նստիլ։ Գուբս կբ կախուիմ բունի դաւաճա՛ն նախաբար բ կոլգայ Վա ս պո ւբ ա - ձրունիի, եւ Հայերը կը Հալած֊է մինչեւ Տայ
պատ ո ւՀ ան էն ու կբ գիտեմ Լ"*֊բքս * բնութիւնն կան եւ Վանէն կր դերէ 5000 տուն Հաւ եւ 18.000 գիւղը:
աչուըներուս մէք։ կ՚աշխատիմ գլխուս մէք Հա– տուն Հ րեա յ : 371 ի ատեննեբբ Պարսիկներ բ կբ Հարուն է լ Րաշիտի օրով Արար էմիրներ կր
ւառո ւա ծնե բբ պա բա ո լին Հ&իրաւ դ եւ Ա եՀ բուժան կբ սպաննուի ;
ցբուել։ 26 Մայիս 451 ին Աւարայբի ճակատամ արտին Տ ասաատոլ ին Արճէշ, Բերկրի, Ամիւկ (Ութմա -
Կբ գիտեմ անյագօրէն մինչեւ Հեռունեբբ * Ռօ~ մ էք կա ր ե ւո բ դեր մ բ կբ խազան Վա ս պո ւբ ա կան ի նիկներ) եւ Հեր։ Արծ֊բունիք ՀետզՀետէ կը զօրա
նի Հովտին երկու կողմեբոլ գաճաճ լեռներբդ ո– նախարաբներբ : • նան Վաս պո լրականի մէջ՛.
րոնք կբ շրքուին իրարու վբտյ ։ իրենց տակբ 1լ ան– ՎաՀան Ա ամիկոնեանի միանա լէ առաք ՏոՀան Աշոտ Արձրոլնի Արճուճի մօտ կը յաղիժէ ՛Ծո
Հետանան բլրակներ է գա բատ ափեր ու Հ ովիտնեբ : Անձեւացի ել ՚քյերսեՀ Երուանգունի Առեստի մօտ վափի ամիրայ Ալայի եւ զայն կը Հալածէ մինչեւ
քհօնբ կբ քալէ Հանդարտ դ գնացքը կբ սուրայ ս ո ւ– կբ յաղթեն պաբսկասէր Աեւակ Անձեւացիի եւ&ով– Բերկրի։
էելով թեթեւ Հովի պէս եւ , օբօրուելով ու մենա– Հան Ա ո կաց ի,ի ։ Լք ուս ո ւֆ ամիրան կր մտնէ Վասպոլրական , Ա–
մ արտելով երկաթուղի ին Հետ դ ու ղիս տանելով 482/՚5* Մ ակուի մօտ ՝\յեբ ս եՀ ա պատ ի քով դ Վա չոտ Արծրունիի մայրր զայն կ՚ողոքէ, պատանինե
գէպի արե՛ւ , դէպի ծո՛ վ * * * ; Հան Մ ամի կոնեան կբ յաղթէ Պարսից ։ րով կր Հեռանայ։
Առք եւս կ՚ելլեն քոսոտ դեղձենիներ , որոնք կբ 571 572 փոքր Վաբգան ապստամբելովդ Պար– 848/ւ5( Բաղարատ Բտղրատունի եւ Աչոտ Արծ֊–
կա բծէի թէ ի բա բու գլուխ կբ քերեն գնացքի վազ սիկնեբբ կբ քախքախէ կաղամախեաց դաշտին՝ վբ~ բունի, պարտութեան կը մատնեն Արաբները
քին բնթացքին ։ բայ (բստ Ա էն Մ արթէ^ի Ո*֊բմ՝իո յ լճին Հիւսիսլլ) : Մ շոյ մ օտ :
Ո րթեր բ մ էկ—մ էկ սա րփինայ շալկած կռուիմ 591^5^ մօտիկ եւ քՍոսբով Հայաստանբ իբ՚ենց ՚ 850/՚& կը սկսի Բուղայի արշաւը։ Թէեւ իր զօ
կ^երթան • . • : միքեւ կբ բաժնեն դ ք*իւղանգացիք կբ ստանան րավարն Ն ր է ն մին կը պարտուի Ածանից ձորի
Ծիբանինեբբ բեղնաւոր , կարուսելի ւնօքաս կ|1 Վասպոլբա կանբ մ ին չեւ Առի սա — Հնձաքիաբս մէջ, սակայն Վասպուրականը կ՚աւերուի , եւ Աշոտ
դառնան արա1 գ ու անդադրում ։ գիծը : Աբծ֊րոլևի գերի կը բռնուի Նկան ամրոցին մէջ :
՝է՝իչ Հ եռուն է բաբտինեբոլ անտառ մբ զինուո 624 25 Հերակւ Վասպոլրական մտնելով Ա֊ Գերուած Հայերէն մաս մր կ՝ աղատ ո լին Բաղ բա -
ղօբք
րական մ ա բ զան քի Է ելած ։ Հեռագբաձողեբբ եՓտ ղիի մօտ 500 , ել Արճէշի մօտ 6000 պարսիկ աունիներու բարեխօսութեամբ , մաս մը Վասպու–
կչէ փա խչին թէ մ ենք դէպ ի առաք ։ սրէ կ՚անցբնէ : ՇաՀր Վարաղի կը յաղթէ, Արճէշբ բականցի կտրիճներր, որոնցմէ Գէորգ Ակէացի եւ
Գնացքր կբ սողայ դ կբ վաղէ անդադար քէ՚օնէն կը Հրկիզէ : ԻյոսրովԳաբեղեան գերի բռնուելով կը սպաննուին :
ան բամ ան ։ ՀԱա խ իս ցորենի կան ան չ արտեր դ ԳԲԷ ** Աշոտ ի եղբայրը՝ Գոլրղէն Բուղայի զօրամասերէն
խաՀակ , լեցուն Հաս կերով : Հեռունեբբ Հանդարտ 642 643 Արա բներ֊բ կ ր կին կ ՝՝սւս պ ատ ակեն մէկուն կր յաղթէ Մրեա՝ն ԼՃԻ Հովտին մէջ,Թուայի
կ^ երեւանդ իսկ գնացքին մօտեբբ կալեծփի ն* մօտ : Բուղա խաբէութեամբ կր բռնէ Գուրգէնը :
Լուբքպաբ կբ դառնան արա՛գդ ճկո՛ւնդ երբեմն ալ Հպա բտոլթեամ բ ու խանդաղատանքով կր Միւս Գուրդէն Արծրունի Բարձր Հայքէն գալով
ի բաբ ու վրտյ գիռուելով* **; պատմէ Հայ Աքիլլէ^վ՚ն Մ կրտէչ Եօթնեղբայբ– կը յաղթէ Բուղայի զօրապետ Բուդելի Որգիքի
;1Աումբ մբ աշխատաւորներ դ ար եւա խանձ դէմ– եանի ու նաեւ բոլոր Հեք ՛յն ե ւ լին։ մօտ։ Գբիզոբ Արծրունի Ափխազ զօրքով կը մտնէ
ու կո շտաց ած բա— Հեբոսնեբու
քերով ու կուրծքերով դ քղո՚լտ էոոլՀանին աոքեւ լոլոդ մ ւո ի կ կ^բնեմ Վասպոլբական , կր Համաձայնք/ Գուրգէնի Հետ։
ղուկներով ու ափերովդ ճամբայ կուտան մեր պատմութեան ւ (հանկարծ դ Հեռուն աչքիս կ՚իյնան Բուղայի արշաւին կր յաջորդէ խառնակ շըր–
գնացքին դ մէկդի քաշուած ։ ^"ք"՛/" ^^*Գ 1 բան ՀՀսեւ բաներ մ բ՝$> ամ բոգք դաշտին տաբածութեամ– ջան մը : Գոլբգէն , Աշոտ Արծրունիի որդին Վա
ւոր բնկերնեբ դ բանուոր մ բն ալ ես դ մրոտ ու փո բբ ՚ ^՝՝17Էգոբի պատմութեան թելբ կ^բ փրլժի՝ Շք,3ա Հան , կը յաղթուի Ոստանի , Աշոտ Արծ֊րուձնի
շոտ գործարանի մբ դ կ՝երթամ դէպի Հարաւ դ փը~ մօտիկցած ենք «սեւ բանեբուն՝^ դ որոնք փռուած Բղրակի մօտ : Աակայն Աշոա Արծրունի կր յաջողի
չուր մբ աբեւի կարօտո՛վ* * * : ու բռնած են աւելի քան. մէկ քիլօմեթբ լայնքով Ութմանիկները գուբս նետել Վարագէ : Գուրդէն
(յ՛ ա մ եր անցած են ու ես տակաւին փակած եմ ու եր կա յ՚եքով ; Արծրունի եւ Գագիկ Ապումրուան կը գրաւեն Վա–
պատուՀանինդ կբ դիտեմ անկշտումդ Հեռու՛ դ Հե— ՒՓնչ են ասոնք դ կբ Հարցնեմ Գրիգորին : նր : Գեբենիկ կը տիրէ Վասպոլրականի ,
ռո՛ւ մինչեւ աչքեբուս Հասած դ Հատած տեղբ , ու^ր– 1 քաղաքակրթութեան տարածիչներ *** Գուրդէն կր դառնա յ ամ ուսնոլթեամ բ ԷԼնձեւացեաց
կէ անդին եբկինքբդ ամպերն ու՝ լեռներ բ միաձուլ– կբ պատասխանէ պաղարիւն։ տէր , ել կր սպաննէ Հսկայ Մ ուշեղ իշխանը։ Գեբե
ուած են ու սաՀմ ան մբ շինած * • * :
Ո՛՛՛ւրկէ եկած են**.։ նիկ կը նուաճէ Ա զգան , Հանան , փախուկը , Ա ալ -
Ավենիօն ։ Վար կբ ցատկեմ շուտով։ Դ՛ուրս Նոր ԱշիւաբՀէն ։ մաստը , ՛Ալարի դաշտը , Հերի դաշտին մէջ կը շինէ
^ռէէո՜մ ու Հասցէս ցոյց կո ւա ա մ հ Ու֊ կբ նայիմ զարմացած սա Հրէշներուն դ ՛ո Հողաբլուր ր, Հէարեւա\նդի մէջ Մ ողոքաբ եւ Միջայ
Աէն Աաթ ուռնէ՞ն , - ֊ 12 քիլօմեթբ ... : րոնք քիթ՜քթի ) Հաւասար դ մէկ գծի վրայ ու կարդ բերգեր՚ր : Կբ յաղթէ Գա էլն ո յ Ո՚սկեգօտ ի սարին
Մէկ Ժամ եւ ֊ւք կր նես լի մ մար գա տար ինք– կարգ կբ խոբՀրդակցին կարծէք դ երբորդ՝ նոր Աշ– վրայ ՄաՀմԷտի ել զայն կր Հալածէ մինչեւ Բ՛եր —
նա շարժ բ , որ կր դառնա յ գէպի աչ^ ու կր սկսի խաբՀամաբտի մբ մասին* * * ։ Ես գ որ պատերազմի կրի։ Հ՛երի էմիրը դաւով կը սպաննէ Գերենիկը։
վազել արագ, սակայն շուտ-շուտ կանգ առնելով...1 բնթացքին բնակած եմ Համեստ գիւղաքաղաք մբ Վասպոլրականի տէր կը գառնայ Գագիկ
Երկու վայրկեանէն փնտռած֊ Հասցէս ու անձը եւ դ տեսած Հազարաւոր սաւառնակներու չուն մեր Ապում ր ուսն Գ ե ր են ի կի որդիները ԱշոտԳուրգէն եւ
կը գտնեմ. : վբայէն • * * դ երբե՛ք չէի տեսած յիսունէ դ կամ առ– Գագիկ բերդարգել բն ե լո վ։Թ ո ւխ իճա կատ ամ արտ ին
՚ Գարե1 լ , Տովնան Մարգարէ՛ . * • : առաւելն Հաբիւբէ աւելի \ Հրասայլեր միասին ։ Ո*– մէջ կբ դաւաճանէ ԱմբատԱ-ի, որ զայն Վանի մէջ
Վա՛յ . . . գուն հո՞ս . . . : Ի՞նչպէս եղաւ Հ,\իմ ա զարմ ացած կբ նա յի՛՜ մ աս Հազարաւոր Հ բէ Հա սպաննել կուտայ , երկիրր կը յանձնէ Գերենիկի
ինչ փնտռելու . * . : ներուն դ որոնց միայն դիտեչբ սարսուռ կբ պատ որդիներուն : Աակայն Աւշին ոբ պայքարի բռնուած
Եղա՛լ , խելքս փչեց • • • : Արեւ կը փնտռեմ , ճառէ ։ էր Ամ բատ Ա-ի դէմ , տեսնելով որ Գերենիկի որ
զէպի ծո՛վ կ՚երթամ : ՚ Աոոնք ի^նչ են որ տակաւին դ կ)աւելցնէ դիները չեն ենթարկոլիր իրեն , Վասպուրական կը
՛Բանի՞ տարի է, որ իրար չենք տեսած֊։ Գրիգոր դ եթէ բոլոբբ տեսնէիր * * * ։ Ասոնք Հազիւ մտ՛նէ ել կառնէ Վան ր ու Ոստանը։ Արծրունիներր
Ես Համրանքը մոռցած եմ, դո ւն ըսէ։ մէկ տասներորդ մ աս բ կբ կազմ են տաբուածնե - կ՚ապաստանին բերդերու եւ լեռնային շրջաններու
Ու կ՝ անցնին ժամ երր արագ • իրիկուն կ՚ըլլայ բուն դ մեկնածներ ո ւն * * * ։ մ՛էջ : Աւշին կը մեռնի , իր զօրքը կը
շուտով, երբ անցեալէն հաղ/ւլ Հպզտիկ կծ՛իկ՝» մր ՛Բանի մբ վայրկեանէն դնացքբ մեր ետեւը կբ քաշուի։ Աշոտ Ա՛րծրունի Պ ղու տայի մօտ կը յաղթէ
քակած ենք տակաւին : նետէ այդ Հբէշնեբբ։ Աօտիկցած ենք Աարսէյլ\ին։ Հասան Արծրունիի , Աեւանի մէջ զայն կը բռնէ եւ
Մթնշաղը .կը մօտիկնայ . ընկ՛ Հո բո լիկն ալ Ե*– աՀա դ ծովը կբ բաց ուի դ կբ փռուի ա չքե կը կուրցնէ:
միասին առած֊ կ՚երթանք թուղթի գոբծարսՀնին բուս առքեւ։ ՛Ծո* վբ դ որուն տասնբերկոլ տարի էր, Իր մաՀէն վերջ Գաղիկ Արծրունի կը դառնայ
: Այս վերջի՛
տուները, որ գիւղէն մէկ քիլօմեթբ դուրս գոր ոբ կարօտն ունէի դ ուրիշ շատ մբ կարօտներու իշխան, եղբայր բ Գուրդէն՝ մարզպան
դէմ, եւ
ծարանին բոլորտիքն են : Հոս կր գտնուին երկ– Հետ***։ Եւ–, որուն վբայէն Հայրենիքիս , գեղիս նը կ՚օգնէ Ամ բատ Ա.ի Ափախազներոլ
վեցեակ մը հայ ընտանիքներ , որոնք բոլորն ալ ճամբան կ երկարի . » . : կ՚առնէ Գալրինը տ
կ՚աշխատին թուղթի գործարանը : *Կը մտնենք Երեք օրէ ի վեր ճամբորդութեան մէջ եմ : Գագիկ Արծրունի կը ճնշէ Մոկքը : Իր
Այո՛,
խոնաբՀ յարկէ մր Ներս , ուր սեղանին շուրէ՛ կր Կարօտցա՚ծ֊ եմ մեր Հրաչեայ «Յառաջեր։ զօրավաբներէն Թագէ ո ս Շերեփեան Ակէացին Փ ա յ–
տա
գտնեմ Հինգ անուշիկ ձագուկներ կրակոտ աչուը կարօտցա՚ծ , բարեկամներ : Զի , այս երկար ու է՛ տա կա րան ի մօտ սրէկ՚անցընէ մաՀ մետականաւ։ պա
դիմեմ
ներով, որոնք իրարու ետեւէ լոյս տեսած են • • • : րիներու տարագրութեան մէջ ան եղած է հակներ, եղբայրը Հերոսաբար կ՚իյնայ Գիւղիկի
Մինչեւ կէս գիշեր Հարցումներ , Հարցումնե՛ր Հիմակ ալ մեր Հոգեկան Հայրենիքը։ Ու կբ կռուին մէջ–, Գաղիկ Արծրունի կ՚առնէ Ամիլկը ուր
ու պատասխաններ անորոշ . . • : ուղղակի \ք՛երիկեանի գրատունը : ոըջացած էին Ութմանիկները, զորս կը նետէ Վա՛
՚ Ե՞րբ պիտի երթանք , ե՞րբ պիտի սկսի ներ Բաբե՛ լ , կեբիկ , «Յառա՛ ջ» տուր ինծի , ե– նայ ծովը։ Ատրպատականէ բազմաթիւ Հրոսակներ
գաղթը։ Մեր֊ վւրկութի՛ւնր , մեր բալիկներուն րեք օրուան «Յառաջես , կ՚րլլայ առաջին խօսքս , կը յարձակին Վաս պո լրականի վրայ, Ամիւկի վրէ
փրկութիւնը, ե՞րբ, ե՞րբ պիտի Հասնի այդ ոսկի առանց որպիսութիւնը Հարցնելու : ժը լուծելու Համար, Գերատայ դաշտին մէջ կը
թուականը, օրը։ Եթէ քիչ մըն ալ ուչանայիր , այսօրուանն պարտուին Թադէոս Եերեփեանէ :
Ու բոլորն ալ անՀամբե՛ր , սրտատրո փ Հայ ալ պիտի չգտնէիր, ել ոչ թէ մէկ-եբկու օր ա– Ամ բատ Ա. Նաիս իջեւանը կուտայ Աիլնեաց ,
րենիքի Տամբուն կր նային, տարիներու կարօտով ո աջու ան թիլերը, կր պատասիւանէ \ք երիկեան, առանց Արծրունինեբու Հողային Հատուցում ընե
լեցուած֊ աչուըներով : Յ ո յ ռ "՚՚ոլ՚՚վ օրուան թիլեր ր (14 Յունիս) : լ ո ւ ։ Գագիկ Աբծ-բունի սրտմտած կը միանայ Յու–
Գիշերն անցաւ : Առտուն կը նետուիմ կառքը , ԱէՔ մը սլտացնելէ վերջ գրպանս կը դնեմ։ կբ սուփի, կր մասնակցի Վաղարշակերտի կռիւնե -
գէպի Մարսէյլ։ Գնացքին մէչ\ կը Հանդիպիմ պան մեկնին ներկայ քանի մը երիտասարդները։ կը բուն , եւ 3<ուսուփի ձեռնտուութեամբ Հ իմը կը գնէ
ծալի եւ Հերոսներու բոյն՝ Եղեսիացի ավնիւ Հա մնանք առանձին : Վասպոլբականի թագաւորութեան (908) :
յորդիի մր (Գրիգոր նալպանտԼան) , ու կը սկսինք (Մնացեալը յաջորդով) (Մնացեալը յաջորդով)
խօւէիլ Եղես իա յի շուրջ : ն՛ ՇԻՆԱԿԱՆ
ԱՐՏԱՒԱԶԳ ԱՆՏՈՆԵԱՆ
Fonds A.R.A.M
ԴէէՊԻ ԳԷՊԻ ԱՐԵԻ^ Մհէ ւ Խ ) ք ե Ա ի ք ը ՛ ՎասաուուէկաԱ Վասպուրականը։ քհէոգորոս քհշաունի 600 Հո ֊
դիով, 3000 Արաբ սրէ կ՚անցնէ Արծափի մօտ։
650/՛ արաբական արաւէն վերջ, Թէոդոբոս
Երբ մեր օրերու եբկրո՛բգ ԱշխաբՀամաբտ*բ Բ– Ռշտունի. կ՛րնդունի արաբական թեւարկութիւնը
պայթեցաւ 1939 Ա եպտեմ բեր ին , քանի մը օր առաք Ար շա կո ւն եան ց շր քանին Վա ս պո ւբ ա կան ի մ Էք (651)։ Բիւղանդացիք խոշոր բանակով մը կը վե -
ւ րձակոլբգով Ալպեանեբու եւ օն լեռնեբու ոօրաւոր են // ս ա ա նի եւ Աղթամաբի (Գաւաշ) բա գառն ան (652) , Թէոդոբոս Ո՛ շտ ո ւե-ի ՛կապ աս–
կողերուն վրայ Տի -
կր գանուէի*** փուտով ձգեցի ու քիշտռւնինեբբ : Ասոնցմէ Զ0բա կ՚ապստամբի տանի Ազթամաբ դ արաբ ղօբք կբ բեքէ եւ Յոյները
րնակավայրս դարձայ : բանի (339 350) դէմ դ Հայր Աարդպետ Աղթամա– դուրս կբ նետէ Հա յ աս տ ան էն է
Այգ օրէն իվեր դ անցած էին աւելի քան եօթ բլւ գրաւելովդ կբ քտբգէ իր սերունգբ բաց իԱեՀ բն– Աւելի վեբջր ՄաՀմԷտ կ՚ալերէ Ջերմ աձո ր բ
տարիներ , սակայն ես ոտք չէի գրած տակաւին ոչ տակ քիշտունիէ : (Շաաախ) , ել Ամ բատ Բագրատունի Գոլկանքի
ինքնաշարժ՜ ,,ռչ ՛ալ գնացք դ մեր քաղաքէն գուբս ել Դատաբէ կբ դաւաճանէ դ որուն Հետեւանքով մօտ Լքիշտունիք) սրէ կ՚անցրնէ արաբական ղօրա
լելու Համար։ Պ աբսի կն եր բ պա ր տ ո ւթե ան կբ մ ատն են Հայկական մս (702): եւ Գաւիթ Մամի կոնեաննե ր ը
զօրամաս մբ Հերի եւ Զ ա ր ռ լ ՚ ա ^ ՚ գ ի մէքդ ւկուգան 740ին Գրիգոր
եւ սրէ կ՛՛ան -
Ե* 5 առաքին անգամն ԼԴԷաէՈէԼ » 1Ղ1ՈԺՅ1՛ ա^՛՜ Առեստ (^Վանայ ծովուն աբեւելքբ^ ապստամբելով, կ՝ աւերէն Վասպուրականը :
:
գամ մբ գէպի Հարաւ երկննալդ որոշ նպատակով։ ցուին Վաչէ Աամիկոնեանի կողմէ ԱաՀակ եւ Համազասպ Արծրունիներր Միւլէյ֊
Ու֊ գնացք կբ նետոլիմ , գէպի Հարաւ , գէաէ մանէ պարտուելով կը սպաննուին .Գագիկ Արծրու–
Արե՛ւ , գէպի ծո՜վ * . . ; Արշակ բ.ի (350—368) օրով Վասակ Ա ամ ի֊ ՚նի Աիւլէյմանբ կը գլխատէ։ Կ՚որջանայ Նկան ամ
ճամբաս ոկիզբ կ՛՚առնէ քիօնի Հովտին նեղ տե կոնեան կբ յաղթէ Պարսից Ա ա իւ ա դե ան ի ( Ալքա - րոցը, Հերի մօտ կը պարտուի ՌուՀԷ։ Նկանի մէջ
ղէ մբ դ ոբ ռբքժտլով պիտի լա յննա յ դ տար ածուի ւազ) դ Ա ՛ողի, ու ղան ի Լք# ո յի մօտ^ դ Ա աղամ ասի (Տիր կը բռնուի Մուսէէ, բանտը կը մեռնի։
շարունակ ։ ման^ եւ Բագոս՝ Աուեստաւանի մէք : Ամբ 30.000 Հոգիով Խլաթ կուդայ, եւ 15 ապ
Հագար մտածումներ միտքս կբ չարչարեն*, ու Աբչակի գերութենէն վերք Մ եՀ րուման Արծ - րիլ 775ին Արճէշի մօտ կը յաղթէ Համազասպ Ար,–
չեմ կրնար Հանգիստ նստիլ։ Գուբս կբ կախուիմ բունի դաւաճա՛ն նախաբար բ կոլգայ Վա ս պո ւբ ա - ձրունիի, եւ Հայերը կը Հալած֊է մինչեւ Տայ
պատ ո ւՀ ան էն ու կբ գիտեմ Լ"*֊բքս * բնութիւնն կան եւ Վանէն կր դերէ 5000 տուն Հաւ եւ 18.000 գիւղը:
աչուըներուս մէք։ կ՚աշխատիմ գլխուս մէք Հա– տուն Հ րեա յ : 371 ի ատեննեբբ Պարսիկներ բ կբ Հարուն է լ Րաշիտի օրով Արար էմիրներ կր
ւառո ւա ծնե բբ պա բա ո լին Հ&իրաւ դ եւ Ա եՀ բուժան կբ սպաննուի ;
ցբուել։ 26 Մայիս 451 ին Աւարայբի ճակատամ արտին Տ ասաատոլ ին Արճէշ, Բերկրի, Ամիւկ (Ութմա -
Կբ գիտեմ անյագօրէն մինչեւ Հեռունեբբ * Ռօ~ մ էք կա ր ե ւո բ դեր մ բ կբ խազան Վա ս պո ւբ ա կան ի նիկներ) եւ Հեր։ Արծ֊բունիք ՀետզՀետէ կը զօրա
նի Հովտին երկու կողմեբոլ գաճաճ լեռներբդ ո– նախարաբներբ : • նան Վաս պո լրականի մէջ՛.
րոնք կբ շրքուին իրարու վբտյ ։ իրենց տակբ 1լ ան– ՎաՀան Ա ամիկոնեանի միանա լէ առաք ՏոՀան Աշոտ Արձրոլնի Արճուճի մօտ կը յաղիժէ ՛Ծո
Հետանան բլրակներ է գա բատ ափեր ու Հ ովիտնեբ : Անձեւացի ել ՚քյերսեՀ Երուանգունի Առեստի մօտ վափի ամիրայ Ալայի եւ զայն կը Հալածէ մինչեւ
քհօնբ կբ քալէ Հանդարտ դ գնացքը կբ սուրայ ս ո ւ– կբ յաղթեն պաբսկասէր Աեւակ Անձեւացիի եւ&ով– Բերկրի։
էելով թեթեւ Հովի պէս եւ , օբօրուելով ու մենա– Հան Ա ո կաց ի,ի ։ Լք ուս ո ւֆ ամիրան կր մտնէ Վասպոլրական , Ա–
մ արտելով երկաթուղի ին Հետ դ ու ղիս տանելով 482/՚5* Մ ակուի մօտ ՝\յեբ ս եՀ ա պատ ի քով դ Վա չոտ Արծրունիի մայրր զայն կ՚ողոքէ, պատանինե
գէպի արե՛ւ , դէպի ծո՛ վ * * * ; Հան Մ ամի կոնեան կբ յաղթէ Պարսից ։ րով կր Հեռանայ։
Առք եւս կ՚ելլեն քոսոտ դեղձենիներ , որոնք կբ 571 572 փոքր Վաբգան ապստամբելովդ Պար– 848/ւ5( Բաղարատ Բտղրատունի եւ Աչոտ Արծ֊–
կա բծէի թէ ի բա բու գլուխ կբ քերեն գնացքի վազ սիկնեբբ կբ քախքախէ կաղամախեաց դաշտին՝ վբ~ բունի, պարտութեան կը մատնեն Արաբները
քին բնթացքին ։ բայ (բստ Ա էն Մ արթէ^ի Ո*֊բմ՝իո յ լճին Հիւսիսլլ) : Մ շոյ մ օտ :
Ո րթեր բ մ էկ—մ էկ սա րփինայ շալկած կռուիմ 591^5^ մօտիկ եւ քՍոսբով Հայաստանբ իբ՚ենց ՚ 850/՚& կը սկսի Բուղայի արշաւը։ Թէեւ իր զօ
կ^երթան • . • : միքեւ կբ բաժնեն դ ք*իւղանգացիք կբ ստանան րավարն Ն ր է ն մին կը պարտուի Ածանից ձորի
Ծիբանինեբբ բեղնաւոր , կարուսելի ւնօքաս կ|1 Վասպոլբա կանբ մ ին չեւ Առի սա — Հնձաքիաբս մէջ, սակայն Վասպուրականը կ՚աւերուի , եւ Աշոտ
դառնան արա1 գ ու անդադրում ։ գիծը : Աբծ֊րոլևի գերի կը բռնուի Նկան ամրոցին մէջ :
՝է՝իչ Հ եռուն է բաբտինեբոլ անտառ մբ զինուո 624 25 Հերակւ Վասպոլրական մտնելով Ա֊ Գերուած Հայերէն մաս մր կ՝ աղատ ո լին Բաղ բա -
ղօբք
րական մ ա բ զան քի Է ելած ։ Հեռագբաձողեբբ եՓտ ղիի մօտ 500 , ել Արճէշի մօտ 6000 պարսիկ աունիներու բարեխօսութեամբ , մաս մը Վասպու–
կչէ փա խչին թէ մ ենք դէպ ի առաք ։ սրէ կ՚անցբնէ : ՇաՀր Վարաղի կը յաղթէ, Արճէշբ բականցի կտրիճներր, որոնցմէ Գէորգ Ակէացի եւ
Գնացքր կբ սողայ դ կբ վաղէ անդադար քէ՚օնէն կը Հրկիզէ : ԻյոսրովԳաբեղեան գերի բռնուելով կը սպաննուին :
ան բամ ան ։ ՀԱա խ իս ցորենի կան ան չ արտեր դ ԳԲԷ ** Աշոտ ի եղբայրը՝ Գոլրղէն Բուղայի զօրամասերէն
խաՀակ , լեցուն Հաս կերով : Հեռունեբբ Հանդարտ 642 643 Արա բներ֊բ կ ր կին կ ՝՝սւս պ ատ ակեն մէկուն կր յաղթէ Մրեա՝ն ԼՃԻ Հովտին մէջ,Թուայի
կ^ երեւանդ իսկ գնացքին մօտեբբ կալեծփի ն* մօտ : Բուղա խաբէութեամբ կր բռնէ Գուրգէնը :
Լուբքպաբ կբ դառնան արա՛գդ ճկո՛ւնդ երբեմն ալ Հպա բտոլթեամ բ ու խանդաղատանքով կր Միւս Գուրդէն Արծրունի Բարձր Հայքէն գալով
ի բաբ ու վրտյ գիռուելով* **; պատմէ Հայ Աքիլլէ^վ՚ն Մ կրտէչ Եօթնեղբայբ– կը յաղթէ Բուղայի զօրապետ Բուդելի Որգիքի
;1Աումբ մբ աշխատաւորներ դ ար եւա խանձ դէմ– եանի ու նաեւ բոլոր Հեք ՛յն ե ւ լին։ մօտ։ Գբիզոբ Արծրունի Ափխազ զօրքով կը մտնէ
ու կո շտաց ած բա— Հեբոսնեբու
քերով ու կուրծքերով դ քղո՚լտ էոոլՀանին աոքեւ լոլոդ մ ւո ի կ կ^բնեմ Վասպոլբական , կր Համաձայնք/ Գուրգէնի Հետ։
ղուկներով ու ափերովդ ճամբայ կուտան մեր պատմութեան ւ (հանկարծ դ Հեռուն աչքիս կ՚իյնան Բուղայի արշաւին կր յաջորդէ խառնակ շըր–
գնացքին դ մէկդի քաշուած ։ ^"ք"՛/" ^^*Գ 1 բան ՀՀսեւ բաներ մ բ՝$> ամ բոգք դաշտին տաբածութեամ– ջան մը : Գոլբգէն , Աշոտ Արծրունիի որդին Վա
ւոր բնկերնեբ դ բանուոր մ բն ալ ես դ մրոտ ու փո բբ ՚ ^՝՝17Էգոբի պատմութեան թելբ կ^բ փրլժի՝ Շք,3ա Հան , կը յաղթուի Ոստանի , Աշոտ Արծ֊րուձնի
շոտ գործարանի մբ դ կ՝երթամ դէպի Հարաւ դ փը~ մօտիկցած ենք «սեւ բանեբուն՝^ դ որոնք փռուած Բղրակի մօտ : Աակայն Աշոա Արծրունի կր յաջողի
չուր մբ աբեւի կարօտո՛վ* * * : ու բռնած են աւելի քան. մէկ քիլօմեթբ լայնքով Ութմանիկները գուբս նետել Վարագէ : Գուրդէն
(յ՛ ա մ եր անցած են ու ես տակաւին փակած եմ ու եր կա յ՚եքով ; Արծրունի եւ Գագիկ Ապումրուան կը գրաւեն Վա–
պատուՀանինդ կբ դիտեմ անկշտումդ Հեռու՛ դ Հե— ՒՓնչ են ասոնք դ կբ Հարցնեմ Գրիգորին : նր : Գեբենիկ կը տիրէ Վասպոլրականի ,
ռո՛ւ մինչեւ աչքեբուս Հասած դ Հատած տեղբ , ու^ր– 1 քաղաքակրթութեան տարածիչներ *** Գուրդէն կր դառնա յ ամ ուսնոլթեամ բ ԷԼնձեւացեաց
կէ անդին եբկինքբդ ամպերն ու՝ լեռներ բ միաձուլ– կբ պատասխանէ պաղարիւն։ տէր , ել կր սպաննէ Հսկայ Մ ուշեղ իշխանը։ Գեբե
ուած են ու սաՀմ ան մբ շինած * • * :
Ո՛՛՛ւրկէ եկած են**.։ նիկ կը նուաճէ Ա զգան , Հանան , փախուկը , Ա ալ -
Ավենիօն ։ Վար կբ ցատկեմ շուտով։ Դ՛ուրս Նոր ԱշիւաբՀէն ։ մաստը , ՛Ալարի դաշտը , Հերի դաշտին մէջ կը շինէ
^ռէէո՜մ ու Հասցէս ցոյց կո ւա ա մ հ Ու֊ կբ նայիմ զարմացած սա Հրէշներուն դ ՛ո Հողաբլուր ր, Հէարեւա\նդի մէջ Մ ողոքաբ եւ Միջայ
Աէն Աաթ ուռնէ՞ն , - ֊ 12 քիլօմեթբ ... : րոնք քիթ՜քթի ) Հաւասար դ մէկ գծի վրայ ու կարդ բերգեր՚ր : Կբ յաղթէ Գա էլն ո յ Ո՚սկեգօտ ի սարին
Մէկ Ժամ եւ ֊ւք կր նես լի մ մար գա տար ինք– կարգ կբ խոբՀրդակցին կարծէք դ երբորդ՝ նոր Աշ– վրայ ՄաՀմԷտի ել զայն կր Հալածէ մինչեւ Բ՛եր —
նա շարժ բ , որ կր դառնա յ գէպի աչ^ ու կր սկսի խաբՀամաբտի մբ մասին* * * ։ Ես գ որ պատերազմի կրի։ Հ՛երի էմիրը դաւով կը սպաննէ Գերենիկը։
վազել արագ, սակայն շուտ-շուտ կանգ առնելով...1 բնթացքին բնակած եմ Համեստ գիւղաքաղաք մբ Վասպոլրականի տէր կը գառնայ Գագիկ
Երկու վայրկեանէն փնտռած֊ Հասցէս ու անձը եւ դ տեսած Հազարաւոր սաւառնակներու չուն մեր Ապում ր ուսն Գ ե ր են ի կի որդիները ԱշոտԳուրգէն եւ
կը գտնեմ. : վբայէն • * * դ երբե՛ք չէի տեսած յիսունէ դ կամ առ– Գագիկ բերդարգել բն ե լո վ։Թ ո ւխ իճա կատ ամ արտ ին
՚ Գարե1 լ , Տովնան Մարգարէ՛ . * • : առաւելն Հաբիւբէ աւելի \ Հրասայլեր միասին ։ Ո*– մէջ կբ դաւաճանէ ԱմբատԱ-ի, որ զայն Վանի մէջ
Վա՛յ . . . գուն հո՞ս . . . : Ի՞նչպէս եղաւ Հ,\իմ ա զարմ ացած կբ նա յի՛՜ մ աս Հազարաւոր Հ բէ Հա սպաննել կուտայ , երկիրր կը յանձնէ Գերենիկի
ինչ փնտռելու . * . : ներուն դ որոնց միայն դիտեչբ սարսուռ կբ պատ որդիներուն : Աակայն Աւշին ոբ պայքարի բռնուած
Եղա՛լ , խելքս փչեց • • • : Արեւ կը փնտռեմ , ճառէ ։ էր Ամ բատ Ա-ի դէմ , տեսնելով որ Գերենիկի որ
զէպի ծո՛վ կ՚երթամ : ՚ Աոոնք ի^նչ են որ տակաւին դ կ)աւելցնէ դիները չեն ենթարկոլիր իրեն , Վասպուրական կը
՛Բանի՞ տարի է, որ իրար չենք տեսած֊։ Գրիգոր դ եթէ բոլոբբ տեսնէիր * * * ։ Ասոնք Հազիւ մտ՛նէ ել կառնէ Վան ր ու Ոստանը։ Արծրունիներր
Ես Համրանքը մոռցած եմ, դո ւն ըսէ։ մէկ տասներորդ մ աս բ կբ կազմ են տաբուածնե - կ՚ապաստանին բերդերու եւ լեռնային շրջաններու
Ու կ՝ անցնին ժամ երր արագ • իրիկուն կ՚ըլլայ բուն դ մեկնածներ ո ւն * * * ։ մ՛էջ : Աւշին կը մեռնի , իր զօրքը կը
շուտով, երբ անցեալէն հաղ/ւլ Հպզտիկ կծ՛իկ՝» մր ՛Բանի մբ վայրկեանէն դնացքբ մեր ետեւը կբ քաշուի։ Աշոտ Ա՛րծրունի Պ ղու տայի մօտ կը յաղթէ
քակած ենք տակաւին : նետէ այդ Հբէշնեբբ։ Աօտիկցած ենք Աարսէյլ\ին։ Հասան Արծրունիի , Աեւանի մէջ զայն կը բռնէ եւ
Մթնշաղը .կը մօտիկնայ . ընկ՛ Հո բո լիկն ալ Ե*– աՀա դ ծովը կբ բաց ուի դ կբ փռուի ա չքե կը կուրցնէ:
միասին առած֊ կ՚երթանք թուղթի գոբծարսՀնին բուս առքեւ։ ՛Ծո* վբ դ որուն տասնբերկոլ տարի էր, Իր մաՀէն վերջ Գաղիկ Արծրունի կը դառնայ
: Այս վերջի՛
տուները, որ գիւղէն մէկ քիլօմեթբ դուրս գոր ոբ կարօտն ունէի դ ուրիշ շատ մբ կարօտներու իշխան, եղբայր բ Գուրդէն՝ մարզպան
դէմ, եւ
ծարանին բոլորտիքն են : Հոս կր գտնուին երկ– Հետ***։ Եւ–, որուն վբայէն Հայրենիքիս , գեղիս նը կ՚օգնէ Ամ բատ Ա.ի Ափախազներոլ
վեցեակ մը հայ ընտանիքներ , որոնք բոլորն ալ ճամբան կ երկարի . » . : կ՚առնէ Գալրինը տ
կ՚աշխատին թուղթի գործարանը : *Կը մտնենք Երեք օրէ ի վեր ճամբորդութեան մէջ եմ : Գագիկ Արծրունի կը ճնշէ Մոկքը : Իր
Այո՛,
խոնաբՀ յարկէ մր Ներս , ուր սեղանին շուրէ՛ կր Կարօտցա՚ծ֊ եմ մեր Հրաչեայ «Յառաջեր։ զօրավաբներէն Թագէ ո ս Շերեփեան Ակէացին Փ ա յ–
տա
գտնեմ Հինգ անուշիկ ձագուկներ կրակոտ աչուը կարօտցա՚ծ , բարեկամներ : Զի , այս երկար ու է՛ տա կա րան ի մօտ սրէկ՚անցընէ մաՀ մետականաւ։ պա
դիմեմ
ներով, որոնք իրարու ետեւէ լոյս տեսած են • • • : րիներու տարագրութեան մէջ ան եղած է հակներ, եղբայրը Հերոսաբար կ՚իյնայ Գիւղիկի
Մինչեւ կէս գիշեր Հարցումներ , Հարցումնե՛ր Հիմակ ալ մեր Հոգեկան Հայրենիքը։ Ու կբ կռուին մէջ–, Գաղիկ Արծրունի կ՚առնէ Ամիլկը ուր
ու պատասխաններ անորոշ . . • : ուղղակի \ք՛երիկեանի գրատունը : ոըջացած էին Ութմանիկները, զորս կը նետէ Վա՛
՚ Ե՞րբ պիտի երթանք , ե՞րբ պիտի սկսի ներ Բաբե՛ լ , կեբիկ , «Յառա՛ ջ» տուր ինծի , ե– նայ ծովը։ Ատրպատականէ բազմաթիւ Հրոսակներ
գաղթը։ Մեր֊ վւրկութի՛ւնր , մեր բալիկներուն րեք օրուան «Յառաջես , կ՚րլլայ առաջին խօսքս , կը յարձակին Վաս պո լրականի վրայ, Ամիւկի վրէ
փրկութիւնը, ե՞րբ, ե՞րբ պիտի Հասնի այդ ոսկի առանց որպիսութիւնը Հարցնելու : ժը լուծելու Համար, Գերատայ դաշտին մէջ կը
թուականը, օրը։ Եթէ քիչ մըն ալ ուչանայիր , այսօրուանն պարտուին Թադէոս Եերեփեանէ :
Ու բոլորն ալ անՀամբե՛ր , սրտատրո փ Հայ ալ պիտի չգտնէիր, ել ոչ թէ մէկ-եբկու օր ա– Ամ բատ Ա. Նաիս իջեւանը կուտայ Աիլնեաց ,
րենիքի Տամբուն կր նային, տարիներու կարօտով ո աջու ան թիլերը, կր պատասիւանէ \ք երիկեան, առանց Արծրունինեբու Հողային Հատուցում ընե
լեցուած֊ աչուըներով : Յ ո յ ռ "՚՚ոլ՚՚վ օրուան թիլեր ր (14 Յունիս) : լ ո ւ ։ Գագիկ Աբծ-բունի սրտմտած կը միանայ Յու–
Գիշերն անցաւ : Առտուն կը նետուիմ կառքը , ԱէՔ մը սլտացնելէ վերջ գրպանս կը դնեմ։ կբ սուփի, կր մասնակցի Վաղարշակերտի կռիւնե -
գէպի Մարսէյլ։ Գնացքին մէչ\ կը Հանդիպիմ պան մեկնին ներկայ քանի մը երիտասարդները։ կը բուն , եւ 3<ուսուփի ձեռնտուութեամբ Հ իմը կը գնէ
ծալի եւ Հերոսներու բոյն՝ Եղեսիացի ավնիւ Հա մնանք առանձին : Վասպոլբականի թագաւորութեան (908) :
յորդիի մր (Գրիգոր նալպանտԼան) , ու կը սկսինք (Մնացեալը յաջորդով) (Մնացեալը յաջորդով)
խօւէիլ Եղես իա յի շուրջ : ն՛ ՇԻՆԱԿԱՆ
ԱՐՏԱՒԱԶԳ ԱՆՏՈՆԵԱՆ
Fonds A.R.A.M
