Page 274 - \ARM_19-1946_03

0 ԱՌԱՋ

«ԱՐԱ ԳԵՀԵՏԻԿԻ ՄաոգուԱ ստեղԽգածութիւնը ՄաԱկակաԱ գէակաԱաթխճ

ՊԱՕՏԱՄէէհՆ՚ԲԸ* (Ըստ Հնդկական Ս • Գրսց)

Հա յ գիրը չէ մ ե ռ ա ծ ։ Ան Հոգի է եւ կե՛անք ,

Եբքլիբը ծաիկ ուած էր ծաղիկներով, ծառերը կք տեւէ ու կ՛ապրի գարերու ընգմէքէն ; Բա յո

ՂԼերքերս լո յ ս Է տեսել ա կագեմիկոս ^> . ՛Լ ա ֊ կը կքէին իրենց պտուղներուն տակ , Հազարաւոր Ափիւռքի Հայը օ ր քան ղօր կը Հիւծի, 1լայլասեքի
փանոեանի կենդանիներ
« Ա ր ա Գ ե ղ ե ց ի կ ի պաշաալքուււքը» ու­ կը խ ա յ տ ա յ ի ն դաշտերուն ել օգերուն •ո լ կր մեռնի ։

սումնասիրութիւնը ՚, մէք։ ճերմակ փիղեր բ կը ճեմէին Հանդարտիկ ան­ Գաւառներու մէք եւ այլուր, ամէն տեգ, քիչ

Հեղինակը իբ ղիբքբ բամանում Է երեք մա՛սի։ տառներու ստուերին տակ ու $1 բաՀման Հասկցաւ թէ շատ Հայ օրաթերթերը կը Հա սնին., բայց ոռ,վ

Առա քին մ ասում քնն ո ւթ ե ան Է առնում Աքա յի թէ եկած է մամբ ստեղծելու մարգը որ պիտի բնա­ կբ գնէ զանոնք ու կը կարդայ։ Փոքրաթիւ տաբէց

պաշտամունքի վեքքին եւ զարգացած փաւլբ, սՐՐ կէր այս վայրին մէք։ մարդիկդ որոնք չեն կրնար Հասկնալ տեղական լե­

Աք ան Հան գ է ս է գալիս ոք պէս մ եան ող եւ յա բ ու­ Գուբս Հանեց մեծ Հոգիէն եւ սուրբ իսկութի– զուն ոլ Հետեւիլ մամ՛ուլին ; Ասկէ քանի մք տարի­

իք իւն առնող աստուածութեան Հա յ կա կան ալ։ ու ա ֊ նէն կեանքի ծիլ մը եւ ձեւացուց երկու շն չաւ ո ր ներ ետքբ , ի ֆչ կեանք պիտի ունենա յ Ֆրանսս՛ լի

յայտնութիւն , ապա մանրաւլնին վերլուծում է այգ մարմին, որոնց մէկը արու ել միւսը՝ էգ^ այսինքն պէս կարեւոր գաղութի մը Հայ գիրն ու գրակա­

առասպելի քո վան գա կո ւթի ւն ք եւ ցոյց տալիս , որ սերնդագործութեան ատակ ինչպէս կենգանիներբ նութիւնը ։

Արա-Հ/ ամ իրամ Հա յ առասպելք տեղական բնիկ եւ րոյսերբ, եւ անոնց տուաւ Աւն.ա(ւ(յարա1ւ որ քոեք Արդէն սկսած են ո մ անք տեղական լեզունե­

ծ ագո ւմ ուն ի ել Հիմնականում ձեւափո խո ւե լ է է գիտակցութիւն ել խօսք , ինչ ոք անոնց ոլ ար - րով Հանդէսներ կամ օրաթերթեր Հրատարակեք

ա յն շբ քանում , երր Հա յերբ որպէս ինքնուբո յն գեւեց դեքազանցոլթիւն մբ միւս բոլոր արաբած– Հայ խորագրերով, ձոՈՇՈ\Յւ, վազը թերեւս 1\Ո\ՅւՈ ՚

ցեղային խմբաւորում Հանդէս են եկել Ուրաբտուի ներուն վբայ , Րայ" ո լ գերազանց՝ *Լետանեքէն եւ Բայց ա յ գ ամէնբ ինքնախաբէ ութիւն է՜։ Այգ թեր­

երկրամասի վբայ։ Ս ա կա յն Արայի պաշտամունքը, Աս աո ւ ծ մ է * Այբ բ բնորոշեց իր ումով , Հասակով թեր ուն կետն քն ալ երկար չի տեւեր Հ Փ ոխ անց ման

ինչպէս նաեւ Հ այ մողովուքգի այլ սովորո՛ւթիւն– ոլ մ եծավայելչո ւթեամ բ եւ կոչեց զա յն Ա Տ Ի Մ Ա բնական չրքան մբ կը կազմեն անոնք ։

ներն ու առասպելները չեն ձ ե ւա ւո բ ո ւե լ մ ի ան գա - Լսանսկր իտեբէն՝ առա քին մաբդ^ ։ Ա՝ ե ք կիրաբկած մ ի քո ցնե րը արմատական պէտք
մ ա յն .ա՛նկախ, Հարեւան -
թից եւ սովո րութիւննեբից մղովուրղների մշակոյ ի Կնոք տուաւ շնոբՀ , քադցրութիլն , Հեղու - են ԱԼէալ եւ ոչ թէ մամավսէճառութիւն ; Հայ ըն­

կտրուած ։ Հին Հայեր թիւն ու գեգեցկութիւն եւ կոչեց զայն ՀԷՎԱ տան իքք չուզեր մոռնալ Լի ե ս ր ո պ ե ան տառն ու ւլ ի -

մ եռն է թիւն աս աո ւած ծ ոո լւ.թի ւնբ Լսանսկրիտերէն՝ կեանքի Լրացուցիչ) ; րբ , ղի Հոգին է միայն կենդանարար ; Հայ որբն ու
ի Հնամ մոռ -
եղել է Արա յԳ՛ե՛ղ՛էե"ց"իկը, որ իր ինքնուրոյնութեամբ Տէրը տուաւ Ատ իմա եւ Հ է վայ , իբրձ֊ են ի ոբբուՀին, տարագիր աշխատաւորը ինչո^լ չյիչեն
քնա–
ու տա ր բե ր ո ւթի լեն ե ր ո վ Հանդերձ՝ շատ ընգՀա– Թափրոպսւնք ,այսինքն Սէյլա֊ն կզզին նան իրենց պապերն ու ծագում ր , թնչպէս

նռլբ գ ծ ե ր ո վ կապուել է ա լ լ մո ղովոլր զն եր ի ա– կաւիա յ ք , ին չ ոք մին չեւ այսօր Հնզ կական ծովուն իրենց մօտիկ անցեալին պատմ ո ւթիւնբ : յսքս/ն

ռասպելների Հետ; Ա եղ ՛Համար կարեւորք՝ մեր մարգարիտը կք Համարուի : չարիք թէ մոռանան մեր որգիք ** : Օտարազգի

առասպելին յատուկ այն դրսեր ելումներն են, ո– Գացէք , քսաւ անոնց , մ իացէք , ծնունդ տ ր՛ առած մբ կ1ըսէ թէ իր ծագումն ուբացոզը ընկե­

բոնք կապուած են Հայ ի ր ա կան ո լթ ե ան Հետ : Ա– *–էք էակներու, որոնք ձեր կենզանի պատկերներբ ցիկ մըն է : Ընտանեկան պատերուն մէք Հայ ամո­
* Հ ^ Հ ա յ ա ոլ -
Բայի եւ Շամիրամի առասպելբ իր Հիմնական ար­ պիտի բլլան ա յ ս գ ա ր ա ւ ս բ երկրին վրա յ , մինչեւ լք կը կրկնէ ու կ^երգէ սա խօսքերբ
, Հա յ կնքեր է
ատ յա յտ ո ւթի ւնն երո վ կապուած է Հայկական իրա­ ոբ ինծի , ա յ ս բոլոր տիեզերքին Տիրոքբ վերա - բինք , եզքարք , մարդկութեան մէք

կան ոլթեան Հետ : Տարա լէղԳյե ր ի գերը, նշում է Հե­ դ ա ռ ն ա ք : էքս ձեռ ստեղծեց ի ո ք ղի ո պա շտէ ք ձեր մեղ պատմ՛ութեան էքը^։

ղինակը, Հայկական առասպելի առանձնա յ ա տ ո ւկ ել ամ բողք կեանքի տ ե ւո զո ւթ ե ան ք ։ Տեդտկան կրթական ձեռնարկներ ( շնորՀիւ
,
կողմերից մէկն է : $ եղա կան ծագում ունի նաեւ Տ\ետո լ աքգիլեց անոնց Ա է յլտն կղղիէն Հեռա­ անձնուէր Հայրենս յէրնեքոլ զոՀ ա բեր ո ւթեան
աղքկ՛աՀնՐ
աււասպելի արական Հերոսը՝ Արան , արի վերապ­ նալ։ քան ան– սորվեցնել Հայ մ բ ա քան մ ան չո ւ ն ել ֊

րումն ե ր բ , քք ի ս տ ոն է ա կան շղարչով պար ո ւր ո ւած , Ջեք պաշտօնք պիտի բլլայ միայն քազմա– Հեգել, քիչ մը կարդալ կարճ նախադասութիւն անոնց

սլաՀպանուել են Հա յեր ի մ է Փ մեր աո ա քին գարուց մ աք դ ե լ այս սքանչելի կողին, ուր ես ամէն բան բ՛­ ներ , ու նոյն իսկ գբել^ բայց ասկէ զուրս

սկսած X րած եմ ձեր Հաճո յ ք ի ն ել յարմ ա ր ո ւթ իւննե ր ո ւ ն Համար առօրեայ կեանքի մէք ^ կ ա յ բան մը որ

Գրք՛ի երկրորդ մասում Հեղինակը քննում է Համար եւ տարածեր իմ պաշտամունքս Արտերուն՝ Հա յ կա կան գ ո յն ունենա յ , քացի ա յն աղմ կաձա յն

Արա յի պաշտ ամ ունքր՝ ան կախ « (Լր ա ամ իրամ» մ էք բո լո բ անոնց՝ որ պիտ ի ծնին * Երկրագունդին Հանգէսնեքէն, որոնցմէ անոնք այսօր շատ քիչ

առասպելից * ^Հայկական ա յ գ Հոգեւոր-կոլլտոլ - մնացեալ մա որ տակաւին– անբնակելի է : Եթէ ՛ա­ բան կը Հասկնան; Հայ փոքբիկներբ իրենց բնկե–

ր ա կան Հին պաշտամունքի բեկորներն ու փը - պագային ձեր զաւակներուն Ի^Է՚՜Ր այնքան աճի, րական յարա բեր ո ւթեանց մէք կբ գործածեն մի­

շոլրնեբբ , ասում է Գ* Ղ^ափւ նցեւ ,Նը . ե ռՐԲ ու այս բնակավայրեր ր անբաւական գան իրենց , այն Հատուկտոր ու սիսալ նտխադա ս ո ւթիւնն եր եւ
Հանգէս են գալիս միեւնոյն
Ար , Արա անուան թող Հարցնեն ինծի զոՀ ա բե բ ութ իւննե րով, ել ա– ուրիշ ոչինչ ։ ի^նչպէս 1լուղէք որ խեղճ պատանի–

տակ, ոքպէս արդէն ձեւաւորուած մի ընգՀանոլբ նոնց պիտի լա յան ե՜մ իմ կամքս։ ներբ Հայերէնի բնտելանային։ Ամէն բան սովորու­

կրօնական գաղափա բ ա բանութեան աշխարՀայեաց– Այս ԷՀԱելով ան եր եւո յ թ եղաւ : թեան խնդիր էգ եւ ի մասնաւորի լեզուի մը ու­

քի արտայայտութիւն , թէ՛ Հայաստանաւմ ել թէ Այն ատեն Ատիմա դարձաւ իբ դ ե ռ ա տ ի կնոք սումը գործածութեան արդիւնք։

նրա սաՀմաններից շատ Հեռու արտասոլում են ՛ ե դիտեց զա յն տես ա յսքան կատարեալ դեղեց– Գիտեցէք Հայաշատ կեդրոններու ել թագա -

նաեւ Հա յեր ի Լնախ ա Հ ա յեր ի^ մեծ մ շակութա յին կու թ ե ււյն , սքտի ոստում մ բ ղգաց կուրծքին տակ ։ մասեր ու փոքրիկներբ ։ Անոնք խում բ խում բ ո չ–

ղերը մեր թուականէն առաք, ինչպէս նմանբ տես­ Նէ կը կենար անոր առքեւ , մպտուն իր կուսական իսարներու պէս առանց Հովիւի կբ շրքադտյին պո -

նում ենք յետագայում ել քրիստոնէական որոշ ա– անբծութեան մէք, • բաբախուն անծանօթ ցանկոլ– ղոտաներոլ ւխւայ , կը Համախմբուին Հրապարակ–

ղանգների մէք որպէս Հայկական ներգրում ։ թիւններով, իր երկար մազերբ կբ թափէին ոլո­ նե լձոլ վրայ եւ շարման կա րի սրւ Հնե, ՛ու առ 1եւ
Համար լեզուով։
Արան իր բոլոր ար տա յա յտ ո ւթ իւննե րո վ յա­ րուն իր մ ա րմն ին Լուրք ե լ կբ վւաթաթէ ին իրենց խաղալու Հւ կատակելու ւԲ՚այց ս^բ

րատեւել է Փ^ոքր-Ասի ա կան մ ո ղո վո լբգների լեզու­ քմաՀաճ ոլորքներով իբ ամօթխած գէմքը եւ ար­ Փոքրիկ պատանիներու միտքր տակաւ առ տա­

ների եւ սովորութիւնն երի մէք ։ դէն քոլզումէն ուռիլ սկսող մերկ կուրծքք։ կաւ կբ բաց ո ւի գի տ ա կցո ւթ եան ու լո յ ս աշխար–

Ա ա կա յն Արա յի սլաշտամ ունքք , ո րպէս Հա - Ատի մ ա մօտեցաւ՛ անոր , քայց դոդգոքուն : Հ ի ն ։ Երա խաներ բ կը գիտեն նախ իրերն ու կեան­
աներեւութանար
յաստանում ձեւաւորուած Հայ մւոգովրգի Հնագոյն Հեռ ուն՝ արելը պիտի Ավկէանո– քբ , պատկերներէն ույա րա բե րո ւթ իւննե բէն 1լ՝անց–՝

մ տածողութեան Հետ կա պո ւա ծ գա ղա փ ա րա բանա­ ս թե մ էք ։ Պ ան ան ին ե բ ո ւ ծաղիկներբ կբ վերցնէին ւնին գ ա ղ ա փ ա ր ի աշխաբՀը, ու ՀետզՀետէ անոնց

կան արտայայտութիւն , աւելի խոր արմատներ է իրենց գլո լխներ ր ի րիկնամ ուտի զո վո ւթ ի ւ ն բ շնչե­ միտքն ու Հոգին ում գին թ ա փ ո վ կը բարձրանայ

^դել Հայ մողովրգի մէք, Հայաստանի զանազան լու Համար ։ Գոյեղգոյն փետուրներով զարդարուն երեւակայութեան թեւերով, ու կք մխրճուի մտա­

մասերում յա յան ա բե բ ո լած քա րակո թողուեր ի չոլբ՜ Տ ա ւլաբ ա ւո բ թռչուններ կր մրմնքէին Հեզիկ արմա– յ ի ն ոլոր՚տնեբբ յ * Այո օրուան եւրոպական կամ ա–

քլ։ Հ իւս ո ւած ա ւ ա ն գ ո ւթ իւննե ր ի ,Հայկական տեղա­ մեր իկեան մ տնկական գրականո ւթի ւնները ա յգ

նունների, կրօնական սա վո բ ո ւթ ի ւնն եբ ի ու առաս­ բնակէ ՛յն յ՛եղ** ւշրքում ին ս ատա ր ու ռաՀ վիր այ կր

պելների, նոյնիսկ քրիստոնէական առանձին սոբլ— մ ունքի գրսեւո բում բ իբ բոլոր կողմերով , ինչ - Հանդիսանան : Արգի կեանքի մէք գիրն ու գրակա­

բերի նկարագրի մէք պաՀ պան ո ւած են արա յ ի ղ մ ի պէս ասում է Հեղինակը «••• Հայերի Համար ու­ նութիւն բ մենաշնորՀ չեն այլեւս տաբէց ու ալեՀեր

Հ ետքերբ, Աբագած ,Արագեճ ,ԱրաՀ եղ, ԱրաՀ ուած , նի ոչ միայն բնգՀանոլր պատմա-կուլտոլրական Հւ մարգոց։ Փոքրիկներն ա՛լ ունին իրենց դիրն ո՛ւ

Ար ամ ին տ եղան ո ւննե ր ի առա քին մաս ք , ինչպէս կբ օն ա֊զա ղա փ ա բ ա իսօ ս ա կան ն շան ա կո ւթի ւն– , որով գրականութիւնը , պատկերազարդ Հանդէսներբ^

նա ել՛ ա ր ա հ ե տ բառբ, ակաքլեմիկոս Ղ^ափանցեան նա աղերսակցւում է, ինչպէս տեսնում ենք, մի զորս ձեռքէ ձեռք կբ փոխանցեն ։ իք ելամուտ ըլլա­

կապում է Արա յի Հետ % ք* րանական եւ ա յլ քաղա­ շա ք ք մոգով ոլբղնե քի Հետ, ա յ է նեղ պատմական լը բնածին յատկութիւն մբն է մարգուս մէք^ ինչ­

քակիրթ աղգութիւններբ չեն կարողացել Հայերի նշանակութիւն , որքան որ այգ աստուած անունր պէս 1լ բսէ Աբիստոտէլ իմաստասէրը։ Ա-անկական

մ իքից արմ ա ա ա իո ի լ անել Արա յ ի պաշտամունքի . Հա յեքին Հ ի մնա կան կերպով կապում է Փոքր Ա– գրականութիւնը ունի ինքն ա յատուկ գրոշմ ։ Պ ա՛ո՜

Հետքեքը, որոնք պաՀանուել են նաեւ քրիստոնէա­ սիայի Հետ՝% ։

կան ծ ի ս ա կա տ ա ր ո ւթ ի ւնն ե ր ի մ էք : Այո փաստերը «^/*ենք գիտենք ,~ ասում ԷԳ* Ղ^ավւանցեանը ,

ցոլց են տալիս , որ Հայ մողովուբգբ քրիստոնէու­ որ Արան դարձել էր նաեւ աստդանուն Հին Հա– ւենիներոլ ել թամա բեն ինեբո լ կատարբ։ Փոսփո­

թիւն ընդունելուց գե, . ւ ո շատ եւ շւ աք ե ղ ե ք ՚ յերի մօտ ւԲայց գիտենք նաեւ ,որ Հայկն է լ է այդ րափայլ կայծոռիկներ բ կը սկսէին թո֊չկոտիլ օգին
, ձեւով անդրապատ
է քաղաքակրթուած ղալբղա/այց ած մ ո դ ո վո ւ ր դ , ո ր գայ կե ր ո ւե լ թէ Հնռւմ եւ թէ յետա– մէ^ եւ բնութեան բոլոր այս ՚յգմ ուկնեբ ր
բարբառներում
ոչ միայն ունեցել է իր պետոլթիւնբ, այլ եւ լւս– • . . Արա մէք ես ցանկանում բարձրանային մինչեւ ՊրաՀման, որ ՛լր
իբ երկնային օթեւանին մէք ւ
տեղծել է մշակո՛ւթային շատ մեծ արմէքներ , //- եմ տեսնել Հայի գոյավիճակի երկու Հիմնական կը Հ րճոլէր

ք ոնց բե կո րն ե ր բ մ ինչեւ ա յ մ մ է լ շարունակում են խորՀրգանշում : Հա յկբ ան դր ւս սլա տ կե րո ւե լ է ե ք–

մնալ ու Հ իացմունք պատճառե լ ա շխա րՀին ։ կրնքում որպէս մեք °եղի պաՀպանման աստուա— Ատիմա փորձեց այն ատեն անցընել իբ ձեոքր

ծբ • * • իԱէք Արան՝ ոքէս Հայի ակնկալիքի ու պայ– Իր Ը^Կ՚՚Ր՛1^ բուրումնաւէտ մագերունմէք • կը զգար
քա-թի Հաստատուն րաց ո ւմ ր ։
Ւ ր գրքի երրորդ մ ասում Հեղին ակր քենու - ոբ սարսուռ մը կը ցնցէր Հէվայի մարմինը : : Այս
նիւթական
թեան է առնում Արայի պաշտամունքի աստղը ,նրա գաղափա

ք՛ա/լ մ ամեա լ փ ո բձառո ւթ իւննե ր ի մէք անգամ սարսուռը իրեն փոխանցուեցաւ; ,շեց ղ սյն իր

մնացորդները, որոնք մ ա րմն ա ւո ր ո ւե լ են Աոագա– բաղոլկներուն մէք ել տուաւ ՛անոր առա քին Հ ամ -

ծի եւԳեղամա յ լեռներ ի վրայ յա յտնաբեր ո ւածքա– Հայ մոդով ու ր զ բ չՀբամարուեց այդ երկու լուսա­ րոյրը) մ րմն քելով Հէվտ անունր, ոբ դ ե ռ նոր տր­

րակոթոլլներ ի մ էք : Ն ա նոր մ եկն ութ իւն է տա լիս տու ուղիներից իբ ցեղի պաՀպանման Հաւ ա ա - ուած էր անոր ;

այդ քարակոթողնեքին : քից եւ նոր զարթօնքի Հաւատքից, նոր զարթօնքի

Ակագեմ իկոս Գ .՚Լափանցեանբ Համ ողող փաս­ ա պ ա գ ա յ ի ց , իբ նոբ Արայից % - Ատիմա՛՛ , մրմնքեց Հնդիկ կինը՝ բնգունե–

տերով ցոյց է տալիս , որ Արա սլա շա ո ւ ել է \որսչէս • * * (հետագայում , աքգէն մեր նոր դաբա– լով անոր Համբոյրբ՛,

գարնան , նոր բուսականութեան՝ ծիլ , ծաղկի շրրքանում * . . զարթօնքի եւ փրկութեան նոր լոյս Ե*– դոդգոքուն, ուշակորոյս, անոր գեղեցիկ
ցորենի գարնան Հասցրեց Արայի մէք դ ե ռ Հնուց շա­ մ արմ ին բ կքեցաւ
զարթօնքի աստւածա ւթիւն ; Արան , ո րպէս , Հան­ րունակում Հային , ար իր ակն կալի– բայ։ իք ամալսն ին բա զո ւկն եր ո ւ ն վը՜
գաբ ո ւն բ , նոր
Հետ կսէպուած աստուածութիւն էբ տեսնել

դիսանում Է նաեւ արթնցող ումերի ^ գեղեցկու - քը–––»–. Գիշեր ր վրա յ Հասած էր : Թռչունները դաղ -
բնոյ­ Գ* Ղ^ափանցեան
թեան , ումի , Հետեւաբար նաեւ ռազմական իր այս գրքով մեր պատմու­ րած էին ճռուողելէ անտառին մէք։ Տէրը գոՀ էր^

թի աստուածսլթեան կամ Հերոսի մարմնացում ։ թեան ընդերքից լո լո աշխարՀ է Հանել եւ ներկա­ զի նախ քան մերձաւորութիւնը ծնունդ կ՚առնէր

Ս ակտ յն Արան նախ արգասաւորութեան , պաղս,՛– յացրել սովետական Հասա րակո ւթե անք Հալ Հնա– սէրը։
րծ ո ւթե ան մէկը։
բեր ո ւթեան ել բնգՀ ան բ ա պէս ե ր կր ագո զ ո յ ն մշակոյթի թան կա դին արմէքներից Այսպէս ուզած էր ՊրաՀմա, Հասկցնելու Հա­

աստուածութիւն է ր , ել վեր քա պէս նրա դա րթօն– Տան կա լի է , որ ա յգ ուսումնասիրութիւնը Հ րա - մար իր արարածներուն թէ մարդուն եւ կնոք մ իգ­

քի րնգՀ * դաղափաբի կապակցութեամբ , նաեւ տարակա .ի նաեւ ռուսերէն : ութիւնը առանց սիրոյ Հրէ չային բան մ՛ըն էբ ել

մ եռն ո ղ ու լարութ։ իւն ւնու .աստ ո ւա Շծո՜ւոթեււ Ս • ՂԱԶԱՐ ԵԱՆ Հակառակ բնութեան ել անոր օրէնքներ՛ուն :
տեղղաաղկան
ար տա յայսւութիւն : Աչւայի սչաՀաա - («Սովետական Հայաստան») *ադեց՝ 3 • 3 • Հ •

Fonds A.R.A.M