Page 168 - ARM_19-1946_01

ք աաա.*

ՄԽՐ ԼԵԶՈՒԻՆ Միակ մեծ պետութիւնը (7ոաէ>0 յրրչոբչուահ՝ (դարձեալ երեք) ։ Առա քին

անգամ Հոտ էր, որ կատարուեցաւ, փորձը։ Առա"

ՌՒ%%ԱԳՐէ1ՒԹԻԻԱԸ քին փորձի Հետեւանքները այնքան սարսափելի
էին, որ իտալացի ներկայ գիտնական մը՝ ՀէնբիքՕ
Բաւական ժամանակէ ի վեր այլեւս վարժուե–

ցանք միշտ կրկնելու Երեք Մեծ պետութիւն , Ֆէբնի գրաւի եկաւ ըսելով թէ երկրագունդը պիտի

Կ՝ընգՀ ատեմ ե ր ի ա ա ս ա ր գո ւ թ ե ան նուի րուած երեք մեծ կուսակցութիւն , վերքապէս երեք եւ կործանի ։ քիումբը երեսուն մէթր բարձրութենէն
Համար Հայ
յօգո սահ՜ ա չարքս , երկու խօսք չլսելու : գարձեալ երեք։ Ժողովրդական աւանդութեանց սկսած սկսաւ գոլորշիացած վար ի՚ք)*ել ։ ինկած

լեգուի ուգգագրութեան վէճին մասին մէք երեքն ու եօթը սրբագործուած թիւեր են։ տեղը վարեց Հինգ մէթր խորութեամբ փոս մբ Հա­

Փարիգի Հայ Գրողներու ընկերակցութեան Յաճախ մեծ պետութեանց թ ի ՚ ֊ բ Հինգի ~ ՎՒ°Ի րիւր մէթր արամադծով։ իսկ աւազուտ Հողբ 1000
բուն մ Էք խօսք Հասցոլցին
կողմ Է կաղմակե րսլուահ՝ ասոլլիսնե ունենալով , բայց, ի վերքով, նաՀանք մբ տեղի մեթբ տրամագծով, կանանչ ձիթապտուղի մարած
միշտ մեծ։
չառէ , լո՛՛ւռ մ աիկ ըրի * Մ ամ ուլին մ էք եւս , ա յս սովորութեան , Երեքը միշտ մնաց երեք * Մեծն այ դոյն ստացաւ։ Այս վարձէն երեք շաբաթ վերքը,
օրերուս , սկսուած վիճա ըանութե անց Հետեւեցա յ ,
շատ փոքր Բայց Հակառակ այս նուիրագործուած գաղտնի լեղուով յոր քոր քուած փոքր աղէկր

բայց մնացի անտարբեր ւ շեւ.ւ Արդի , երեք մեծ պետ ո ւթ իւնն ե րն անգամ նետուեցաւ Հիրոշիմայի վրայ։ Մէկ ուրիշն ալ*

Ինչովս : են հիւլէական ւէՈՆւքթի սարսափին առ - լքեծ աղան—֊Նա կա՛ս ակի ի վրայ, իսկ երրորդը՝ գէր
Աբեղեանի
ուղղագրութեան կողմն ա կիցն եր բ տիեզերական ամենամեծ պետութիւնբ աղան պատրաստ կեցած էր։ Այս ռումբերու ի–

փառաւոր առաքելութեան մը լ ր ք ո է ֊ թ ի *–սՐ կո ւ տան Հիւլէական ռումբն է եւ Հ իւ լէ ական ռումբի քանա­ բական կշիո֊բ չՀ ըապա րակոլե ցաւ ւկ՛՛ ենթադրուի թէ

իրենք իրենց, առանց մոռնալու մեղագրել այգ նոր կը* Բացատրենք մեր միտքը։ 250 քիլօ ր լ լ ա լ ո լ – է1 Աակայն ինչ որ ստոյդ է,

ուղղաղրութեան փորձին ընդդիմացողները թէ Երբ ա յ " աՀեղ գիւտը երեւան Հանուեցաւ , պայթուցիկ բուն նիւթերու կչիո֊բ մէկուկէս քիլօն

կուսակցական եւ քաղաքական պայքար կը մղեն , ամ բոգք միքազգային մամուլը ցնցուեցաւ, —- չէ անցած Տ

իրենց լեղուաբանական փաստերով, բնգգէմ Հա­ սքանչելի , յեղաշրքող եւ պրոմ է թէական գիւտ, որ Այս աննման ռումբի ԲաՂ.ս1Դւ1Իէ. նիւթերու

յաստանի վարչաձեւին , (ինծի զարմանք չի կրնար կբ գղրդացնէ տիեզերքբ ել կը դլէ կանցնի մարդ - Հան քերբ կբ գտնուին, առայժմ , Հիւս* *Բանատա–

պատճառէ լ եթէ վւյյզը ըսեն նաեւ, որ ֆաշական կա յին միտքն ու երեւակա յութիւնբ ։ ԱնսաՀմ ան յի , Զեխոսլովաքիո յ եւ Աւստրալիոյ մէք։ Այս

կամ դրամ ատ ի բա կան պետ ութ իւննե ր բ դրամ բարիք եւ անսաՀման Հարիք ։ Մարդկութիւնը ՚ կը ռումբի ծագման օրերու բուն կնքաՀայրերն են

տուած են Հայոց Հին ուղղաղրութեան կողմնա - գտնուի իր գո յութեան քառուղիին առքեւ ։ քաղա­ գիտնականներ Պէքըըէլ ել ՝Բիւբիներոլ բնտանիքը ։

կիցներուն՝ տապալելու Համար պրոլետարական քակրթութեան ոչնչացում եւ աշիսաբՀի վախճան : ի վեր քոյ, ա յս անուններուն վրայ աւելցած են,

ուղղաղրութեան կառավար ութ իւն բ) ; ԶարՀոլրելի սպառնալիք մը՝ պատերազմի , խա - մեծ մասով անղլեւսաքսոն ցեղէն, կօնէն , Լորէնս,

Միւս կողմէ, Հին ուղղագրութեան պաշտ - ղաղութեան եւ աշխարՀի ապաՀովութեան Համար։ Վրէ » Աիսչորկ, Թոմսրն, ՊոՀր (դանիացի) , Ֆէբնի

պանները այնքան ողբերգական կբ տեսնեն կացու– Պատմութեան ամենամեծ աւերիչ ումբ : §իեղերքի (իտալացի) եւ Աայթնէր ԼԱւստրիացի)։

թիւնբ, որ սլաՀ մբ կբ վաէսնաս թէ վաղբ քեղի պի­ թաքուն ուժերու աղատում ։ Հինա լուր ցփի լիսոփա– Ամերիկեան 0ք– Ոիճի (գաղտնի լեղուով՝ Տօք–

տի արգիլուի գրել դասական ուղղադրութեամբ։ յական քարն ու ալքիմիկոսներոլ ե րազըի ր ա կանո ւ– պաճ) մէք Հաստատեց առա քին անդամ այս ռումբի

Արդ, զո՛ւր է այս վէճը, ոբովՀետեւ նախ թ եան վերածո ւած ։ Վախճանը բոլոր պատերազմ - գործարաններ ր ։ Այգ գործարաններու տարեկան

ուղղագրական տագնապ չկտյ : Պուլկար իո յ մէք , նեբու ։ Վտանգ՝ աշխարՀասասան երրորդ պատե­ ծախքերն են 500 միլիոն տոլաբ : իսկ ռումբբ էլաբ–

մէկ - երկու ք\րվրայ մտալո ր ականն եր , շնոբՀ գըտ– րազմի , թերեւս միակն ո լ վերքինբ * * . ; ԺԷ երկու միլիառ տոլար։ Այս ռումբբ մէկ անղա–

նելու նպատակով Երեւանի կառավարութեան մօտ , Այս գմոխային ռումբի պատմութիւնը կը սկսի մէն կ^ոչնչացնէ մեծ ազգի մբ քսան առ Հարիւր բ :

Պուլկարիս յ Հայ գաղութին պարտադրեր են Աբեղ­ ՝ՆՈ ր—Մ եքսիկա յի Մ էք — Տօնալտ անունով մ արդու Եթէ ըսզո ւն ինք թէ այս ռումբը ամէն անգամ գե­

եանի ո ւղղագրութ իւնր։ Վաղբ, երբ նման վարչա՛­ մը ագարակէն յ Գաղտնի լեղուով երրորդութիւն տին իքնելուն 340.000 Հոգի գերեզման պիտի տանի ,

ձեւ Հաստատուի այս երկրին մէք ալ, երկու կար­ ուրեմն Ան գլի ո յ Համար 205 , քիուսաստանի Համար

միր Փափա էֆթիմ բաւական են պարտ աղբ ելու 0՛ պրպտում ի կի՛րքը մեր մ՚տաւո րականնե բուն 500, Ամ եր ի կայ ի Համար 352 եւ Ֆրանսայի Համար

Համար նոյն ո ւգղագրո լթիւնբ նաեւ մեր զ ազու - մօտ, միչ՛*1 1Ո1թաՏՏ&Ոէ՝ որոնումի եւ պրպտում ի 117– ռում բ պէտք է ամ բոգք առդա լւն ա կչո ւթ ի ւն ր

թին։ Հետեւաբար , վիճա բան ութ իւն բ ոչ մէկ ի– ա յ Գ հ–ԻՐՔո1Լ ։ Ես Հաւատք ունիմ այն մտաւորակա­ յաւիտենականութեան գիրկը ԳՐ^Լռէո*~ Համար * •

մաստ ունի , եթէ կարելի կը գտնէք նման քաղա­ նին վրայ , որ, ~– օրինակ մբ տալու Համար, Աակայն, թափոնի մէք, տարօրինակ բան մբ

քական փոփոխութիւններ , այս օրուան ձեր վիճա– երբ պաշտօն ստանար Հասարակ ա յ բեն ա ր ան մբ պատաՀած է ։ Հիրոշիմայի առա քին ռումբի ան —

բանութ իւններ ը չեն որ արգելք պիտի Հանդիսանան /ատ ռաստ Լ պիտի Հաւաքէ ր ե.լ ուս ո ւմնասի - կումէն վերք՝ .լՀափոնցի վեց զինուորներ ոգք մնա­

ու ղղա գրական յեղափոխութեան ։ Ւ ս կ եթէ կարելի րէ ր ոչ մ իա յն բո լո ր ա յբենարանները՝ իրմ է առաք ցած են ։ Հինգը մեռած են 48 ժամ վերքը * մինչդեռ

չէք գտներ , ամէն գրող կբ շարունակէ գրել իր պատրաստուած, այլեւ այն բոլոր այրենարաննե - մէկբ դեռ կ՚ապրի։ Բոլոր գիտնականները իրար

գիտցած ու սիրած ուղզագրութեամբ : ր ը , սորս պատրաստած են անգլիացի , ֆրանսացի , ան ց ած են Հասկնալու պատճառը ։ Արդեօք մառան–

Վասնզի ուգգագրական պարտադիր փոփոխու– գերմանացի , ռուս , իտալացի , զուիցեբացի , ա- դա կանո ւթիւն՛ը , ընաիւօսական օրէնքներբ , մար -

թիւն մ ը կարելի է մ իա յն կառավարական Հ բո - մերիկացի եւ ուրիշ ազգերու ուսուցիչներբ , վե՛ր­ գուն կենցազը ու պա ր ե՜նա ւո ր մ ան եգանակնեբբ

վա^րտակով ել պատմական կարգագրութեամբ ։ քը միայն պատրաստելու Համար 1րւթ֊այրբենարանը ։ գեր մը ունի^ն ։ Օրինակը շատ Հետաքրքրական է:

Երկրորդ , Հայաստանի արդի կառավաբու - Այսպէս եւ ամէ՛ն աշխատանքի Համար որ եւ է Ուրեմն , Հիւլէական ռումբի պատերազմի մը ատեն

թիւնն իսկ գմգոՀ կը թուի արդէն ուղղագրական նիւթի մասին ։ Այսպէս եւ ամէ՛ն ուսումնասիրու - ապրելու մի ք՚՚ց մը գտնուած է , պէտք է –օգտագոր­

կատարուած փոփո խո ւթիւննե րէն , եւ դարձ մբ կը թեան եւ տեղեկագրի Համար Հայ լեզուի ուղղա - ծել զա յն եւ կամ մի քոց մը գտնել ոչնչացնելու ։

կատարէ գէպի Հ ին ո ւգգագրութի ւնը ։ Պարագա յ դրութեան մասին։ Բայց մենք զարմանալի ժողո­ Մ ե քսի կա յի առա քին վարձերէն վերք մէկ ա ր–

մը որ կբ Հաստատէ թէ ուղղագրական տագնապ վուրդ ենք, պատ քաշած ենք մեր չուրքը ան ո ր տավար Հոգին գի՚նբ ի քած է 54 տոլարի : Հար իւր ա–

չկայ : Համ ար , արդեօք , որ Հայ սեղբ երկար տարիներ ւո ր քիլո մ եթր Հ ե ո ո լ իւ արա ի շաՀ եր կո վե ր ը ձիւն ի

Ա յս ամ էն էն կբ Հետեւի , որ Հայ գրագէտը ապրած է անմերձենալի լեռներու պաշտպան ու - պէս ճերմակի են փսխուած : Տ ու՛ներ բ՝ տ յսուՀ ե -

անՀանգստութիւն ցոյց տալու որ եւ է պատճառ թեանբ ա պա լին ած Տ տեւ պիտի շինուին բերդերու պէս , զրաՀապատ

չանի , փոփոխութիւնը , եթէ տեգի պիտի ունե– Գիտական պ ր պտ ո ւմն եր ո լ սլա կա ս ին Հետ փեղկեր աւելցնելով ։

ն ւ յ աք կամ ձախ , ետ կամ առաք , բո լո ր ո վին ան– պէտք է արձանագրել նաեւ այն մոլութիւնը, որ ԱՀա &եզ Նիոչէի գերմարդբ , նոր օրերու դեր–

կւխ է իբ ցան կութ իւննե րէն : կուսակցական քէն ու կի՛րք կբռ ս է ամէն վէճի մէք պետութիւնը, Երեք Մեծերը*** Լիւլէ ին առքեւբո–

Ա յսուՀ ան դե ր ձ , միա յն ա յգ չէր պատճառբ որ թիւր ատես ո ւթիւն պատճառե լու աստիճան ։ Թարմ լոր մ ե ծ ո ւթ ի ւնն ե ր ո ւ վտ ան զո ւած են: կոր սուած

անա ար ր ե ր կը մնա յի ուղղագրական ա յս վէճին օրինակ մը , ֊ - - ժողովուրդ մը, եթէ ունի միքոց ել քանի մը գիտ­

մ ասին : Գիտեց ի , որ ա կագեմ ական , առաւելապէս Ո՚֊զգագրական վէճին առթիւ, Գրողներու Ըն­ նականներ , կրնայ տիեզերական մեծ պետութիւն
խօսակցու­ մբ զտոնալ %
մասնագիտական այս ։Հարցը Հասարակ Գրողներու կերակցութեան մէք, Պ* Հ ա յ կ Պէրպէրեան Հարց

թեան նիւթ դարձաւ աս ուլի՛ ս , դրաւ թէ նախ սկզբունքով կլոնգունիՐք ուղղա - Յո0 երթաք, քաղաքակրթութիւն եւ մարդ -

Ընկերակցութեան ոչ թէ անդամական , այլ Հրա - գրութեան փոփո խո ւթեան անՀ րաժեշտութիւնը , կութիւն :

պաբակային Հաւաքոյթին մէք ։ Եւ ի՛նչ սքանչելի վիճա բան ե լէ առա չ Աբեղեանի ո ւ գ գ ա գ ր ո ւթե ան Վ՛ ՀԱՄԲԱՐԶՈՒՄԵԱՆ

փաստարկութիւններ լսեցինք , ներոզութի՛ ւն , մասին • ներկաները մեբժեցին խօսիլ սկզբունքին

միայն մէ՛կ փ աստ , թէեւ ք^ախքաիւի՚չ , ի նպաստ մասին եւ ուղղակի անցան վիճաբանս ւթեան ։ Վի­ Ա. ԱՀԱՐՈՆԵԱՆԻ ԱՄԲՈ՚ԼՋԱԿԱՆ ԳՈՐԾԸ

Աբեղեանի ուղղագրութեան ։ Թէ երաիսաներր դբ^~~ ճաբանութեանց բնթացքին Պ– Հ ա յ ^ Լ Պէրաէբեան ՀՀԱսպարեզ»^ մէջ կը կարդանք

ուա՛ բ կր սորվին Հ ին ո ւդղա գր ո ւթ ի ւն բ , իսկ նոԴ - ներկայացուց զանազան տեսակէտներ , ուղղա - Այո աարի Ցունուար 2,եի՚ե լրացաւ, մեծանուն

ըը դիւրի՛ն եւ շա՛տ դիւրին։ Եւ քանի որ երախա­ գրութեան թեր ու դէմ , առանց րսելու թէ ինք կր գրագէտ Ա • ԱՀարոնեանի ծննդեան ՏՕամեակր։

ները դիւրաւ կը սորվին գրել ու կա րգա լ Աբեղեա­ պաշտպանէ այս կամ այն տեսակէտը, (շատ յստակ Վերջին 12 տարիներու բնթացքին , ինչսլէս

նի ուղղադրութեամ ը, պէտք է մէկգի նետել այլ­ էր իր վերապաՀութիւնր գէթ ինծի Համար) : &/֊ ա– յայտնի է , ծանր կաթուածի մր Հետեւանքով գագւ֊

եւս Հին ո ւզ ղու գրութիւն ր , եւ փառք յաւիտեանս Հա թերթի մբ մէք կարդաց ի տեղեկատուութիւն րած է Ա՝ ԱՀարոնեանի գրական ել Հանրային րհ–

ամէն ։ Բայց ա յս անՀեըքելի փաստաբկութիւնբ, մբ թէ Պ* Հայկ Պէրպէ րեան գիտական քախքաիսիք ղուն գործունէութիւնր։ Եթէ էԸ.ԱաՍ Իր ներկայ ա–

զոր մեր վարժապետներբ ել վարմուՀիներբ բերին , փաստերով պաշտպանէ՛ ր է նոր ուզգագր ո ւթ իւն բ , ոողքական ծանր վիճակր, կասկած չկայ որ Հա -

Հ իմնուա® ծ է էՇՏ\.երոլ վրայ՝ պիտի Հարցնէր մ է կր թէ ներկաներոլ մեծամասնո ւթիւն ը կողմնակից յութիւնբ Հրապարակային տօնակատարութիւն՛ով

որ սովորութիւն ունի ամէն ինչ քննելու գիտական էր (|) նոր ուղղագրութեան , իրԱ1կանիԹ մէջ՝ պիտի նչէր ԱՀարոնեանի ՏՕամեայ տարեգարձրՀ

մեթոտով։ Ո^վ պիտի Հետաքրքրուի էշ$էով, կամ մեծամասսոլթ|ււնը հակսւււկ է ր ։ Արդ, կա՛մ Պ* Ծ երունաղարգ Հեղինակին առողջական վիճակբ

$է է Է է6Տէ^՝ որ կշիռ դառնա ր նման Հարցերոլ Պէրպէ րեան ի պա բզած տեսակէտնե րբ Հասկնալու գմբաիյտաբար անկարելի կր դարձնէ նման տօնա­

մէք, գիտական մեթո՛տ, ի^նչ Հարկ կայ, երբ է լԼհ^ահ.հ էէ ՚ոեղեկատուն , կա՛մ աղանդամոլ կատարութիւն մր։ Այղ է իռ ա լ ա պարագան , սա ՜

գիտենք որ մեր մէք ուղղագրական փոփո խու– Հրապարակագրութիւն մ բն է որ կբ կատարէ՝ խոր– կայն, արգելք մ ր չէ որ աննկատ անցնի ՏՕամեայ

թիւննե րու առաքարկներն իսկ եկան (անգամ մը՝ Հեքով որ յաղթանակը կր տանի աքն որ ընթերցողը տարեգաբձր Ա– ԱՀարոնեանի , որ իր Ղ"°այլելի

Գրոո գիւտի յոբելեանին առթիւ , յետոյ՝ Հայաս­ մէկ օր աւելի կը պաՀԷ շփոթութեան մէք։ Գրող­ գրիչով եւ քաղաքական գործիչի փայլուն տաղան­

տանի խորՀ րգա յին վարչաձեւին Հ աս տատ ում էն ներու ընկերակցութեան այդ Հաւաքոյթին մէք^ դով ամբոգ^ կէս ղ ար ծառայած է Հայ դրակս։ -

եաքբ) առանց երկար պրպտումներ կատարելու օ - ուղղագրական վէճին մասին խօսողներէն Պ* Հ ա յ կ նութեան եւ Հայ <ք–ողովոլրգի իտէալներուն :

տար լեզուներոլ պատմութեանմ էք ։ կարդացած Պէրպէ րեան միակն էր*, որ Հարցին մօետցաւ նա­ Արգ , –Բտլիֆորնիոյ չբռնին մէչ Ա . ԱՀ֊արոն^
խապէս պատ տեղեկանալով որ
եմ բոլոր տեզեկագիրներբ ուղղաղրութեան փոփո­ իր վերապաՀ բաստ ո լած եւ մ ասն աղի տօ րէն ։ Բայց եանի տազանգր յարգողներ ր,
տալ մեծանուն
խութեան առաքաբկներու մասին , բոլորն ալ ան– ութենէն զատ, յայտնած տեսակէտ­ ծրագրուած է Հրատարակութեան

գոՀտցուցիչ։ Զի բաւեր դիմել Մէյեէին կամ Մա­ ներուն գլխաւոր յենարանբ եղաւ աչքի վարԺոնՒ– դ րագէտին երկերու Հատորներէն երեքր , միտք

ռին՝ կարծիք մուրալու Համար անոնցմէ, - թ-եան տեսութիւնը, որուն եւ այլ տ Ես ու թե անց յղացան րնդարձակել այգ սաՀմանափակ ծրագիրր
տոզնոց նա­ եւ Ա– ԱՀարոնեանի ծննդեան 80ամեակի առթիւ֊
ստացուած են մէկ — երկու տասնեակ մասին , կամ րնդՀանրապէս ու զղաղրո ւթեան վէ -

մակներ միայն։ Զեն բաւեր նաեւ Աբեղեանի, Ա - ճին մասին կ՝ անդրադառնամ յա քո բդով, ներկա­ Հրատարակել անոր ամ րո ղիս կան գոբծերր, ապա–

ճառեանի , Ատ* Մ ա քիսա սի կամ Լէօի յօգուածներբ՝ յացնելու Հ ամ ար նախ ձա յնա խօսական տես ութ իւ­ ղրրուած եւ անտիպ, տաս ր Հատորներով։

Հնչաբանական մանր դիտողոլթիւններով ել ձեռա­ նր, յետոյ զգայաբանական Հաղորդակցութեանց Այս առթիւ երեք Յանձնախումբեր կաղմուած
եւ Ա ան
գրական վրէսլներու քովն տի արձանագրութեամ բ Հ (^օ^^^տբօո^Յտո^6 (Յշտ Տ6ոտ) տ՛եսութիւնը տեսողական են, Լոս ԱնՏելէսի , (կեդրոն), Ֆրէզնոյի
բաժնե­
Զի բաւեր վերքապէս առնել նաեւ այս կամ այն եւ լսողական գործարաններու մասին, աչքի գերա­ Ֆրանչիսկոյի մէչ\։ Իւրաքանչիւր Հատորի

Բ^՜իչ^ւիո ^աՐ^՜իքԸ ւ դրուած Հարցբ կբ պաՀանքէ կայութեան ՝տեսութ իւն բ ուղղագրութեան *^էլ\՛ գին ն չանա կո լած է 25 տոլար թղթակազմ , 30 տո­
առնել կարծիքը միայն այն բժիշկներուն , որոնք
Հ ոգեբնախօսական կատա - այս ամէնբ պատմական ծանօթ ութ իւննե րով ղաի լար լաթակազմի Համար։ Հատորներէն առաջինը
րած են լեգո լին եր կա բ պրպտումներ
մասին։ նազան ժողովուրդներու Ո ւղղագր ա կան վէճերու լոյս պիտի տեսնէ ապրիլին։ կեդր. Յանձնախում­
մասին։
Շ. ՆԱՐԳՈՒՆԻ բին նաքսսէդաՀն Է Ծ– Գ՝ ՖերաՀևան ;

Fonds A.R.A.M