Page 33 - ARM_19-1945_02
P. 33
ւտ ր տ ա տ տ ց ՚ ս օ ւ ա ւ տ ^ ծ ք ա ա ւ տ ^ տաօբտ ՊԱՏԵՐԱԶՄ
քՕՈճ6 €Ո 192 5 ՆԱՐ ՝ԲԱ%Ա՚ԲՆեՐ Կ՚ԻՑՆԱՆ
11.0.Տ. 370.286
1 7 , &ստ Օտսոտտատ - Ր ձ 8 1 Տ ( 1 3 ° ) ԿԱՐՄԻՐ ԲԱՆԱԿԸ ԳՐԱՒԵՑ ՇԹԷԹԻՆԸ
161. : 0 0 8 . 15-70 - 0 . Շ. Բ. Րտոտ 1 6 7 8 - 6 3
ՕՐԾԲ>՝ԵՐք&՝ Սթալին մ առէշաչ Լեոքոսովսզիի ուղղուած օ.
Տ«աւտօւ 2 8 ձ ^ յ 1 1945 Շ ա բ ա թ 28 Ապրիլ րակարգով մը կը ծանուցանէ թէ Սպիտակ 1հու–
" ի ո յ Ր • բանակը ճեղքելով Օտէր գետին արեւել
Ժ ՚ Զ – Տ Ա Ր Ի — 16տ ձաատ « ° 4389–՞նոր շրջան թ ի լ 18 Խմբագիր՝ Շ. ՄԻՍԱՔԵԱՆ Գին՝ 3 Ֆբ– եան եւ արեմտեան աղկերը, Շթէթինի հարաւակող
մը, մտաւ գերմանական ամրութեանց մէչ՝, գետին
արեւմտեան ափին վրայ եւ գրաւեց Շթէթինը,
ԵՐԵՍՈՒՆ ՏԱՐԻ մայրաքաղաք Փոմերանիոյ եւ մեծ նաւահանգիստ
Պալթիկ ծովուն վրայ) : կարմիր բանակը գրաւեց
ԵՐՈՒԱՆԴ ՏԷՐ ԱՆԴՐԷԱԱՕԱՆ նաեւ ուրիշ չորս քաղաքներ :
Վերջին պահուն Լիոնէն հասած հհոագբէ մ ր * ԵրԿՐ"ՐԳ օրակարգով մը, ուղղուած մառէշալ
ցաւով կ՚ըմանանք վաստակաւոր ուսուցչին ե ւ հբա–
Երեսուն տարէ* \ Ա ալինովսկիի , Ա թալին կը հաղորդէ Զ ե խոս լո վա
Երես ուն տարէ այն քստմնելէ Եղեռնէն ասգին է պ ա ր ա կ ա գ բ ի ն ՝ հ ւ «ՏառաՀ»ի, Տարագիճ՝ Օր քէ" յ ճարտարագործական մեծ կեդրոնէն՝ Պրնոյէ
երբ. <Ւո զովո լբգնեբ ո լ ամէնէն Հ էն երէն , ամ էնէն ուանդ. Տ է ր Ա ն դ բ է ա ս ե ա ն ի մ ա հ ր : գրաւումը ՚. Այս քաղաքը եը կա թուղէ է կարեւոր
ագնիւներէն մէկը , կէս ով կոտ ո րուած , դարձաւ Հանգուցեալը ութսունը անցած էր , եւ բաւսւ– հանգոյց մըն է ել հզօր ամրոց մը կը կազմէր գեր
թափառական , ց է բո լցան , էր *ԼԷՐՔԷ\ արիւնոտ , կ ա ս ա տ հ ն է ի վ ե ր ա ն կ ո ղ ի ն գ ա մ ո ւ ա ծ : Ք ա ն ի մ ը մանական բանակին համար; Պրնօ միեւնոյն ատեն
զարհուրանքը աչքեր ուն մէջ, ու սէրաԸ ՐԳՇԿ՛՝ օ ր ա ռ ա ջ կ ը հ ա ղ ո ր դ է ր թ է մ ա յ ր շ ն չ ե ր ա կ ի տագ Կեդրոնն է մեծ ղէնագործարաներու ել էր անունէն
տուած՝ անխնայ։ - նապ մ ը ո ւ ն ե ց ա ծ Է ե ւ չ ի կ ր ն ա ր ա շ խ ա տ ի լ : "համա ՚ աւլմուած է «Կրէն» թնդանօթը։
Ու վերապրողը, որ մնաց տակաւին այսօր ա– կը ն ալ ի բ տզուն տուն տ ո ւ ա ծ Է ր : Ամերէկեան զօրամասեր ՚իանուբը անցան Ո՚է"
Յաջորդով՝ իր կեանքի եւ գործի մասին : 8 ո ւ –
մ էն գոյն ի երկնքի տակ, չէ կրցած գաբմանել այգ կէնսպուրկէ (քիաթէղպոն) երկու կողմերէն , յա–
ղ ա ր կ ա ւ ո ր ո ւ թ ի ւ ն ը պ ի տ ի կ ա տ ա ր ո ւ ի ա յ ս օ ր , շա.
խոր վէբքէՀէ մնացեր է ցանուցրէւ եւ իր ս է ր ա Ա րաթ, Լիոնի Հայոց եկեղեցիս։ ռա^ խաղալով դէպէ հարաւայէն մէչՀեաբերղը,
պահեր է տակաւին սեւ, մութ անկիւն մը, ոբ իբ Ն էւն էխ եւն . : Ուր է Լ զօրամասեր աւելէ մօտեցան
ցաւին խորանն է, իբ վիշտին ատրուշանը։ Մեր խորին ցաւակցութիւննեբը իր ընտանե շեիսական սահմանագլուխէն , չարք մը քաղաք
կարելի չէր տարբեր բան սպասել ա յս մոզո– կ ա ն պ ա ր ա գ ա ն ե ր ո ւ ն : ներ գրաւելով ։ ֆրանսական Ա * բանակը խոր
վուբգէն որ գիտէ կապել իր վէրքերը , այո1 , որ տակելով գերման յենարանը Հարաւայէն ճակատէ
էլը Հասա յ գարմ անել ղանոնք , ա 1լա ռա 1լ բո լոր արեւմտեան ծա յրէն վ^լւայ , նոր գէրքեր ԳՐալեո
տառապանքներուն եւ ս ա ր ս ափն ե ր ո ւն , բա յց չի «Ցառաջ՚ի վաղուաԱ թիլը Զուէցեբէոյ սահմանին մօտ եւ այմմ կը յառաջա
մոռնար այն որ կը կոչուի «.Ապրիլ 1 1 ) 2 4 ։ նա յ գէպի ՖբիտրիխսՀաֆըն , փոնսթանցայի լճին
Հարցուցէք ամէն մ էկ ճողոպրած մ ա յբիկի ե» Պիտի հրատարակուի չորս Էջ , նոլիրուած 1915ի Հ ի ւսի սա յին ափը ։ Զրո յո ի մը Համ աձա յն փոնս–
բազը այս գիշեր յ Ան պիտի պատմէ ձեզի կախա Հայաջինջ Սարսափներու յիշատակին: էք անցա մտած է ( հ ա ր ա ւա յ էն ափ) ։
ղաններու ճօճումբ, կամ իր աղջկան ուլՓ Հրկիզու Յօդուածներ ունին • Շ • ՚ Ա ա բ դ Ո լ ն ի , Հ ր ա չ Անգլէական բանակը վեր^նապէս շահ ե ցաւ
մը։ Ա ա՝ երիտասարգը ընգոստ արթնցած է քոլ™ Զ ա ր դ ա ր ե ա ն , Հ ր ա չ Ս ա ր գ ս հ ա ն , ՛Լ. Ա հ լ ո յ հ ա ւ ն , Պրէմ էն է ճակատամ արտը , կատաղի կռիւն երէ
նէն, Եփրատն է տեսած հազարաւոր գէակնեբով Հր. ՍամոլԷլ, Հր. Ր-ալուեան, Հ ա յ կ Սաբգսեան , ՚/երջ ; ՝ք՝աղաքին պաՀակաղօ՚րքը ամէն կողմէ կրա
կարմրած։ բ մէկուն յուղումը այս գիշեր, ո(՚ Արշաւիւբ եյանէտանեան, Հրանտ Ակոնայեան, կի բռնուած. ըլ լ ա լո վ , տեղի տուաւ , ել Համայնա–
մէկուն վերապրում ը երեսուն տարի վերջ , երե– Շ • Մ ի ս ա ք հ ա ն , եւայլն : ւ՚արներ ու Հականացի քաղաքացիներ գիմաւո–
սուն անգամ աւելի կենգանի ։ րեցին Ա կովտաց ի զին ո ւո րնեբ ը , մ առաններէն Հ ա–
Ես ալ երագեցի ցաւատանջ ու տեսայ սա փոք ւա քո ւած գինիներ Հ բամցնելով ։ Զորս օրուան
րիկ հայորդին ցորենի Հատիկներուն առ՛ջեւ , Օս ՓԱՌՔ Ի ԲԱՐՁՈՒՆՍ կռիւներու րնթացքին , օգանաւե րը 1 5 0 0 թոն
ման ի է ի դաշտին մէջ, լքուած մայրիկէն, մանուկը ււ ում բ ձգած է ին Հիւս իսա յին ծովու ա յս երկբորգ
Հայոբգի որ գնաց կծկուիլ թուրք կնոջ կուրծքին , Փա՛ռք բազմաչարչար ստրուկ մարդկութեան մեծ նաւաՀանդստին վրայ » խորտակելով ամրու–
Տառապանք ների , վշտի ազբիւրին ,
թոյն եւ լեղի ծծելու Համար : կեանքի հեղեղում չարի խորտակման, թիւնները ։
Ահռելի կռուի մարտիրոսներին :
I) ա աղջնակը տասնամեա յ որ կեսարիս յ Հրա– ՌուսԽը ՊևղիԱի կևդաևիԱ մկ
պարակէն Հօրը գի ա՛կը կախաղանէն վար առնելով, 0
Հ ետն է բերւ ՛ծ, կարծես գոռալու Համար գաՀիճի Փա՜ռք գրկանքների մ ե ծ անապատում
Խիզախ , աննուահ մագլցողներին,
երեսին ՝, Քաղցից նուաղած հրապարակներում 2 Ի Թ Լ Է Ր Ա Ն Ձ Ա ՞ Մ Բ Կ Ը Վ.ԱՐԷ Կ Ռ Ի Ւ Ը
Հացի եւ վրէժի երգ երգողներին :
Աա խումբը կտրիճ Աւրֆացինեբհւ ՚Ինթիլչէ Համ պուրկի ան թե լը կը ծանուցանէ թէ խո ր–
ձորէն մէջ կոտոբուած անխնայ , քար կոտրելու Հ րգա յին զօր ամ ասեր Հյփրէ գետ ը անցնելէ վերջ ,
պատրուաակով Հոն բերուած : Հասած են Եանովիցի կայարանը : թերթերը կբ
ինչո^ւ են Հաւաքուեր , սա արաբ մւ ւկները Փ ա ՛ ռ ք ս ր ա խ ո ղ խ ո ղ ,ու գ ն գ ա կ ա հ ա ր գրեն թէ կարմ իբ բան ա կին ամ էնէն խոր թափան–
Քաջ ըմբոստների լուռ շիրիմներին,
դրան մօտ անօթութենէն Հոգեվարք կեսամեռ Մռայլ հանքերում ընկած շարեշար ցումն է այս ներքին Պերլինի ^էջ՛ Եաննովիցի
Սմքած , տրոբուած սեւ դիակներին :
կէն մըն է գրեր գլուիսը սեմին։ կամուրջը միայն քանի մը եարտա Հեռու է կայս*
Ւ բ զո յգ անիւներու վրա յ թաւա լող կառքն ալ գղեակէն , Ունթէր տէն Լինտէնի ծայրը , եւ շատ
ԿայՑելէ մէկէԿ մէևէԿ խաները էրա բու վրայ գէ– Փ ա ՛ ռ ք թ ի կ ո ւ ն ք ն ե ր ի ն ՝ ծ ռ ո ւ ա ծ բ ե ռ ի տակ, մօտ & ր իտ ր ի խշթրասէ ի , ուր կը գտնուին բազմա
կոշտացած , ջլոտ ժիր բազուկներին ,
ռեւու Համար թիֆիւսի զոհերը տասնով-քսանով , Փա՜ռք իբարձունս սուրբ ազատութեան թիւ պետական Հ աստատ ո ւթիւններ % Աո յն աղբիւր–
՞հորածին ոգուն՝ տանջանքում ծնած:
Հասարակաց փոսը լեցնելու Համար, առա $ն ո ր ղ ո ւ՛ ներուն Համ աձա յն , Հիթէէ^ր Պերլին պիտ ի մնա յ
թեամ ր Զէյթունցի կառապանին ։ մինչեւ որ ճակատամ ա բա ը յաջող ելքի մը յանգի ։
ք*՝ռնչ կը փնտռէ սա ծիւրաած մամիկը, թոռնի Պերլինի պաշտպանները տակաւին կը յուսան թէ
կը թեւերուն մէջ , այս կիզիչ արեւին տակ ։ ՇՈՒՇԱՆԻԿ ԿՈՒՐղԻՆԵԱՆ յաղթանակով պիտի վերջանա յ երենս ս ա յրա՛քա
կարաւանին քովն ի վեր , շուք, պատառ մը ղաքին յուսահատական պայքար ր։ Տոքթ* Կէօպէլս
շուք, Ուր կարենայ Հանգիստ , զո՛՛վ* Հոգին ա– ՓիւԱիկ «Օառարը իւ ոստացաւ նոր եւ Հզօր ումեր զրկել պաշտպա
ւանգել իր մանուկս : Եկեղեցի
կը վազեմ խելակո նութիւնը զօրացնելու Հ ամ արեւ Հ աւաստեց թէ
րոյս, աղօթելոԲւ թէ սփոփուելու Համար։ ք՚^նչպէս Հի թ էէ Ր անձամբ կքւ վարէ գո րծողութիւններ ը ,՝
ազօթել, տեսէք սա ծերունին որուն արցունքը Հե Գ ա ռ ը ն օրերու ս ե ւ շղարշին տակ, «ամուր ձեռքով եւ Հանդարտ ջիղերով» :
Գիտեմ , վշտաբեկ, ցաւով անյատակ ,
ղեղի պէս կը վաղէ սպիտակափառ մօրուքն ի վար Սեւեռուն մտքով, յուսաբեկ սրտով՝ Անասնագէտներու կարծիքով, Պերլինի պաշտ
Թ ի ւ ե ր ն <տ.8առաի\ւ դ ր ի ր ք ո վ է ք ո վ :
եւ բազկատարած կը կրկնէ անվերջ, գէմքը խորա պանութեան ճակատը այժմ կը գտնուի քաղաքին
Վաստակըդ բեղուն՝ սրտի ոլ մըտքի՝
նին՝ գլոլխբ բարձրացուցած գէպի իր Տէրը ։ Խիստ ու շառաչուն, բայց առանց կբքի , կեդրոնը։ ք\ստիկանութիւնն ալ միացած է գօրքին ։
Հարազատ երկրիդ ափերէն հեռու,
–– «կա**ս , չկա^ս , ըսէ՛ կա0ս թէ չկա՛ս» ։ Փարոսի նըման եղաւ լուսատու: Ամ րապէս պաշտպանս ւած չրք^^՚է ^ԷՀ ^ Րաս° ա–՝
* * * Ես ալ կ՚արթննամ երազէս , երա°զ թէ ի– նատաբութէւնբ յ անձն ո լ ած է ամէնէն երէտասարգ
րականութիւն ։ իրականութէ՛ ւնբ այսօր ամբողջ զօրավարին , Պէրֆէնկէրէ որ տեգին վրայ իսկ զօ
կիսագունդի մը մ իլիոնաւո ր ժողովուրդներուն րավարութեան բարձրացաւ Հիթէէրի ԿՈԳ^Է ։ Ղ՝եր–
Համար , որ սակայն չի կրնար մոռցնել մեզի 1915^՛ մ տնական աղբիւր է կը Հա գորգեն թէ (Լուսերուն
ԱրՀաւիրքը ։ Ու հ ա յ տ ա ս ա ր ի բ ո ւ ր վ ա ռ ի նըման՝ յառաջխաղացութիւնը կասեցուցած են Ո՚աթընօնի
5– ԱՐՇԱԼՈՅՍ կ ն դ ր ո ւ կ , շսունկ, հ ա լ ւ է անկէ՜ դ ո ւ ր ս թ ը ռ ա ն , մէջ, քաղաքին արեւմտեան կողմր ։ Ուրիշ լուրեր
Բուրմունք էն անոր թ ե թ ե ւ ց ա ն սրտեր՝
կ՚ըսեն թէ քաղաքին ճարտար ագո բծական աշիսա–
Երբ՝ ծարաւ Հայը՝ թ ե ր թ ի դ կ՚սպասէբ: տանքը չէ գագբած տակաւին ։ փոխագրո ւթէւննե–
«Վ.ԱՂ.ՈՒՄՆ Ը Ն Տ Ր Ո Ւ Թ Ի Ի Ն Ն Է Ր Ը Եբդիք ներու տակ , մէջ գործարանի , րր գէշ աղէկ կը շարունակուէն ել բանուորները
Աննեցուկ Հայը՝ երբ կը վարանի՝ զէնք եւ պաշար կը հասցնեն թնդանօթներու եւ օ–
•ԲԱԴ.Ա-ԲԱՊԵՏԱԿԱՆ ԸՆՏՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ աե– Յոգնած գլուխով կը քաշէ հառա՜չ՝ գանաւերու կրակէն տակ։ Գերմանները գեռ չեն
միլիոն ի ա յ ց գ ի տ է ո ր մ ի շ տ չ ո ւ շ ա ն ա ր <տ.8առաի> տ
զի կ՛՚ունենան վաղը, մասնակցութեամբ 23 խոստովանէր թէ քաղաքը ամբող^ովէն պա շար
քուէարկուներու որոնց 6 0 առ Հարիւբը կիներ են ։ Ա մ ո ւ ր շ ա ղ կ ա պ մ ը ՝ գ ա ղ ո լ թ է գ ա ղ ո ւ թ : ուած է :
Պէտ է ընտրուին 6 0 0 0 0 0 ներկայացուցիչներ բայց Լ ո յ ս ք ա ղ ա ք ն ե ր ը , մ ի ն չ ե ւ խ ո ւ ց ը մ ո ւ թ Ռլրէլ աղբիւրներու Համաձայն , ռուսական
ընտրութիւն պիտի չկատարուի չորս նահանգներու Կապեց իրարու՝ քոլ խօսքըդ ու գիր , հրասայլերը եւ փողոցային կռիւներու մասնագէտ
Բոլո՜ր սրտերը Հայ ուն տարագիր :
մէջ որոնք պատերազմական գօտի են, ինչպէս եւ Իբ դադարումը ցաւով համակեց, վաշտերը արդէն գիրք բռնած են Ալէ քսանդրփ լա ց ի
Ու հին թ ի լ ե ր ո ւ շ ե ղ ջ ա կ ո յ տ ի ն յ ե ց ՝
քանի մը պա շա ր ո ւած քաղաքնե ր ու մէջ։ Ազատ֊ Գբքհրոլ նման միշտ պրպրտհցին՝ մէշ՝ է Պերլինի պորտին վրայ, որ նշանաւոր Է իբրեւ
Երր անոր շունչին պէտք ը ըզգացին :
ուած գերիները եւ աքսորականներն ալ պիտի առեւտրական եւ ոստիկանական կեդրոն հ Գերման
Հաւատքը անոնց երբե՛ք չէր մեռած,
քուէարկեն : Տեղափոխուած քաղաքացիները նա Ու կ ՚ ո զ ջ ո ւ ն հ ն ա ր դ անոնք՝ ա չ ք ո վ թ ա ց հրետանին այժմ քաշուած Է Ունթըը տէն Լինտր–
Վ ե ր ե ր ե ւ ո լ մ ը Փ ի ւ ն ի կ <տ,3առաչ»\ւդ,
մակներով պիտի զրկեն իրենց քուէները, ուր որ Հակած իր վրայ ժպտով անքը թ ի թ : նէն անգին : Բուն իսկ Պերլինէն խորհրդային գոր
կարելի է , բայց ճակատի զինուոբները պիաի ծակալութիւն մը կը խօսի փողոցային կռիւներու
չմասնակցին ։ Ընտրական աայքաբը շատ բուռն չէ : մասին, մայրաքաղաքի սրտին վրայ։ կարմիր բա
կուսակցութեանց եւ զանազան խմ բա կց ութ իւննե– նակը հետզհետէ յառաջանալով, իր դիմացը կո
բու ծբագէբները մեծ աարբերութէւններ չեն ներ գտնէ հարիւրաւոր թնդանօթներ , պատնէշներու
կայացներ իրարու Հետ եւ կառավարութեան քա ցանցի մը ետին։ կ՝ըսուի թէ Գերմանները յոլսա–
ղաքականութեան վրա յ : Հայ նոր յոյսերու աստղը (արածին հատօրէն կը կռուին, վերաբանալու համար ելքը
Հաւատքով լիցուց խե՜ղս Հայոլն հոգին, դէպի արեւմուտք որ փակուած էր ^•ուկովփ եւ կո–
ՄԱՈ֊ԷՇԱԼ ԿԷ0ՐԻՆԿ հրաժարեցաւ Գերմանիս յ Ու կ ՚ ը ս պ ա ս է ո ր բ ա ն բ ե ր ի ն ը մ ա ն նիելի բանակներուն միացումով։ Շ ատ մը կէտե^
օգանաւա յին հրամանատարութենէն, «սրտէ հի Խօսքըդ ու լուրեր իր դոօւր բանան:
ւանդութեան պաս/ճառով» : բու վրայ ճակատամարտը կը մղուի պա շարուած
Չ–
ՎԱՐԳԱ՜Ն պա շտօնատ ո ւննե ր ո ւ , յարձակարաժիններու եւ
Fonds A.R.A.M
քՕՈճ6 €Ո 192 5 ՆԱՐ ՝ԲԱ%Ա՚ԲՆեՐ Կ՚ԻՑՆԱՆ
11.0.Տ. 370.286
1 7 , &ստ Օտսոտտատ - Ր ձ 8 1 Տ ( 1 3 ° ) ԿԱՐՄԻՐ ԲԱՆԱԿԸ ԳՐԱՒԵՑ ՇԹԷԹԻՆԸ
161. : 0 0 8 . 15-70 - 0 . Շ. Բ. Րտոտ 1 6 7 8 - 6 3
ՕՐԾԲ>՝ԵՐք&՝ Սթալին մ առէշաչ Լեոքոսովսզիի ուղղուած օ.
Տ«աւտօւ 2 8 ձ ^ յ 1 1945 Շ ա բ ա թ 28 Ապրիլ րակարգով մը կը ծանուցանէ թէ Սպիտակ 1հու–
" ի ո յ Ր • բանակը ճեղքելով Օտէր գետին արեւել
Ժ ՚ Զ – Տ Ա Ր Ի — 16տ ձաատ « ° 4389–՞նոր շրջան թ ի լ 18 Խմբագիր՝ Շ. ՄԻՍԱՔԵԱՆ Գին՝ 3 Ֆբ– եան եւ արեմտեան աղկերը, Շթէթինի հարաւակող
մը, մտաւ գերմանական ամրութեանց մէչ՝, գետին
արեւմտեան ափին վրայ եւ գրաւեց Շթէթինը,
ԵՐԵՍՈՒՆ ՏԱՐԻ մայրաքաղաք Փոմերանիոյ եւ մեծ նաւահանգիստ
Պալթիկ ծովուն վրայ) : կարմիր բանակը գրաւեց
ԵՐՈՒԱՆԴ ՏԷՐ ԱՆԴՐԷԱԱՕԱՆ նաեւ ուրիշ չորս քաղաքներ :
Վերջին պահուն Լիոնէն հասած հհոագբէ մ ր * ԵրԿՐ"ՐԳ օրակարգով մը, ուղղուած մառէշալ
ցաւով կ՚ըմանանք վաստակաւոր ուսուցչին ե ւ հբա–
Երեսուն տարէ* \ Ա ալինովսկիի , Ա թալին կը հաղորդէ Զ ե խոս լո վա
Երես ուն տարէ այն քստմնելէ Եղեռնէն ասգին է պ ա ր ա կ ա գ բ ի ն ՝ հ ւ «ՏառաՀ»ի, Տարագիճ՝ Օր քէ" յ ճարտարագործական մեծ կեդրոնէն՝ Պրնոյէ
երբ. <Ւո զովո լբգնեբ ո լ ամէնէն Հ էն երէն , ամ էնէն ուանդ. Տ է ր Ա ն դ բ է ա ս ե ա ն ի մ ա հ ր : գրաւումը ՚. Այս քաղաքը եը կա թուղէ է կարեւոր
ագնիւներէն մէկը , կէս ով կոտ ո րուած , դարձաւ Հանգուցեալը ութսունը անցած էր , եւ բաւսւ– հանգոյց մըն է ել հզօր ամրոց մը կը կազմէր գեր
թափառական , ց է բո լցան , էր *ԼԷՐՔԷ\ արիւնոտ , կ ա ս ա տ հ ն է ի վ ե ր ա ն կ ո ղ ի ն գ ա մ ո ւ ա ծ : Ք ա ն ի մ ը մանական բանակին համար; Պրնօ միեւնոյն ատեն
զարհուրանքը աչքեր ուն մէջ, ու սէրաԸ ՐԳՇԿ՛՝ օ ր ա ռ ա ջ կ ը հ ա ղ ո ր դ է ր թ է մ ա յ ր շ ն չ ե ր ա կ ի տագ Կեդրոնն է մեծ ղէնագործարաներու ել էր անունէն
տուած՝ անխնայ։ - նապ մ ը ո ւ ն ե ց ա ծ Է ե ւ չ ի կ ր ն ա ր ա շ խ ա տ ի լ : "համա ՚ աւլմուած է «Կրէն» թնդանօթը։
Ու վերապրողը, որ մնաց տակաւին այսօր ա– կը ն ալ ի բ տզուն տուն տ ո ւ ա ծ Է ր : Ամերէկեան զօրամասեր ՚իանուբը անցան Ո՚է"
Յաջորդով՝ իր կեանքի եւ գործի մասին : 8 ո ւ –
մ էն գոյն ի երկնքի տակ, չէ կրցած գաբմանել այգ կէնսպուրկէ (քիաթէղպոն) երկու կողմերէն , յա–
ղ ա ր կ ա ւ ո ր ո ւ թ ի ւ ն ը պ ի տ ի կ ա տ ա ր ո ւ ի ա յ ս օ ր , շա.
խոր վէբքէՀէ մնացեր է ցանուցրէւ եւ իր ս է ր ա Ա րաթ, Լիոնի Հայոց եկեղեցիս։ ռա^ խաղալով դէպէ հարաւայէն մէչՀեաբերղը,
պահեր է տակաւին սեւ, մութ անկիւն մը, ոբ իբ Ն էւն էխ եւն . : Ուր է Լ զօրամասեր աւելէ մօտեցան
ցաւին խորանն է, իբ վիշտին ատրուշանը։ Մեր խորին ցաւակցութիւննեբը իր ընտանե շեիսական սահմանագլուխէն , չարք մը քաղաք
կարելի չէր տարբեր բան սպասել ա յս մոզո– կ ա ն պ ա ր ա գ ա ն ե ր ո ւ ն : ներ գրաւելով ։ ֆրանսական Ա * բանակը խոր
վուբգէն որ գիտէ կապել իր վէրքերը , այո1 , որ տակելով գերման յենարանը Հարաւայէն ճակատէ
էլը Հասա յ գարմ անել ղանոնք , ա 1լա ռա 1լ բո լոր արեւմտեան ծա յրէն վ^լւայ , նոր գէրքեր ԳՐալեո
տառապանքներուն եւ ս ա ր ս ափն ե ր ո ւն , բա յց չի «Ցառաջ՚ի վաղուաԱ թիլը Զուէցեբէոյ սահմանին մօտ եւ այմմ կը յառաջա
մոռնար այն որ կը կոչուի «.Ապրիլ 1 1 ) 2 4 ։ նա յ գէպի ՖբիտրիխսՀաֆըն , փոնսթանցայի լճին
Հարցուցէք ամէն մ էկ ճողոպրած մ ա յբիկի ե» Պիտի հրատարակուի չորս Էջ , նոլիրուած 1915ի Հ ի ւսի սա յին ափը ։ Զրո յո ի մը Համ աձա յն փոնս–
բազը այս գիշեր յ Ան պիտի պատմէ ձեզի կախա Հայաջինջ Սարսափներու յիշատակին: էք անցա մտած է ( հ ա ր ա ւա յ էն ափ) ։
ղաններու ճօճումբ, կամ իր աղջկան ուլՓ Հրկիզու Յօդուածներ ունին • Շ • ՚ Ա ա բ դ Ո լ ն ի , Հ ր ա չ Անգլէական բանակը վեր^նապէս շահ ե ցաւ
մը։ Ա ա՝ երիտասարգը ընգոստ արթնցած է քոլ™ Զ ա ր դ ա ր ե ա ն , Հ ր ա չ Ս ա ր գ ս հ ա ն , ՛Լ. Ա հ լ ո յ հ ա ւ ն , Պրէմ էն է ճակատամ արտը , կատաղի կռիւն երէ
նէն, Եփրատն է տեսած հազարաւոր գէակնեբով Հր. ՍամոլԷլ, Հր. Ր-ալուեան, Հ ա յ կ Սաբգսեան , ՚/երջ ; ՝ք՝աղաքին պաՀակաղօ՚րքը ամէն կողմէ կրա
կարմրած։ բ մէկուն յուղումը այս գիշեր, ո(՚ Արշաւիւբ եյանէտանեան, Հրանտ Ակոնայեան, կի բռնուած. ըլ լ ա լո վ , տեղի տուաւ , ել Համայնա–
մէկուն վերապրում ը երեսուն տարի վերջ , երե– Շ • Մ ի ս ա ք հ ա ն , եւայլն : ւ՚արներ ու Հականացի քաղաքացիներ գիմաւո–
սուն անգամ աւելի կենգանի ։ րեցին Ա կովտաց ի զին ո ւո րնեբ ը , մ առաններէն Հ ա–
Ես ալ երագեցի ցաւատանջ ու տեսայ սա փոք ւա քո ւած գինիներ Հ բամցնելով ։ Զորս օրուան
րիկ հայորդին ցորենի Հատիկներուն առ՛ջեւ , Օս ՓԱՌՔ Ի ԲԱՐՁՈՒՆՍ կռիւներու րնթացքին , օգանաւե րը 1 5 0 0 թոն
ման ի է ի դաշտին մէջ, լքուած մայրիկէն, մանուկը ււ ում բ ձգած է ին Հիւս իսա յին ծովու ա յս երկբորգ
Հայոբգի որ գնաց կծկուիլ թուրք կնոջ կուրծքին , Փա՛ռք բազմաչարչար ստրուկ մարդկութեան մեծ նաւաՀանդստին վրայ » խորտակելով ամրու–
Տառապանք ների , վշտի ազբիւրին ,
թոյն եւ լեղի ծծելու Համար : կեանքի հեղեղում չարի խորտակման, թիւնները ։
Ահռելի կռուի մարտիրոսներին :
I) ա աղջնակը տասնամեա յ որ կեսարիս յ Հրա– ՌուսԽը ՊևղիԱի կևդաևիԱ մկ
պարակէն Հօրը գի ա՛կը կախաղանէն վար առնելով, 0
Հ ետն է բերւ ՛ծ, կարծես գոռալու Համար գաՀիճի Փա՜ռք գրկանքների մ ե ծ անապատում
Խիզախ , աննուահ մագլցողներին,
երեսին ՝, Քաղցից նուաղած հրապարակներում 2 Ի Թ Լ Է Ր Ա Ն Ձ Ա ՞ Մ Բ Կ Ը Վ.ԱՐԷ Կ Ռ Ի Ւ Ը
Հացի եւ վրէժի երգ երգողներին :
Աա խումբը կտրիճ Աւրֆացինեբհւ ՚Ինթիլչէ Համ պուրկի ան թե լը կը ծանուցանէ թէ խո ր–
ձորէն մէջ կոտոբուած անխնայ , քար կոտրելու Հ րգա յին զօր ամ ասեր Հյփրէ գետ ը անցնելէ վերջ ,
պատրուաակով Հոն բերուած : Հասած են Եանովիցի կայարանը : թերթերը կբ
ինչո^ւ են Հաւաքուեր , սա արաբ մւ ւկները Փ ա ՛ ռ ք ս ր ա խ ո ղ խ ո ղ ,ու գ ն գ ա կ ա հ ա ր գրեն թէ կարմ իբ բան ա կին ամ էնէն խոր թափան–
Քաջ ըմբոստների լուռ շիրիմներին,
դրան մօտ անօթութենէն Հոգեվարք կեսամեռ Մռայլ հանքերում ընկած շարեշար ցումն է այս ներքին Պերլինի ^էջ՛ Եաննովիցի
Սմքած , տրոբուած սեւ դիակներին :
կէն մըն է գրեր գլուիսը սեմին։ կամուրջը միայն քանի մը եարտա Հեռու է կայս*
Ւ բ զո յգ անիւներու վրա յ թաւա լող կառքն ալ գղեակէն , Ունթէր տէն Լինտէնի ծայրը , եւ շատ
ԿայՑելէ մէկէԿ մէևէԿ խաները էրա բու վրայ գէ– Փ ա ՛ ռ ք թ ի կ ո ւ ն ք ն ե ր ի ն ՝ ծ ռ ո ւ ա ծ բ ե ռ ի տակ, մօտ & ր իտ ր ի խշթրասէ ի , ուր կը գտնուին բազմա
կոշտացած , ջլոտ ժիր բազուկներին ,
ռեւու Համար թիֆիւսի զոհերը տասնով-քսանով , Փա՜ռք իբարձունս սուրբ ազատութեան թիւ պետական Հ աստատ ո ւթիւններ % Աո յն աղբիւր–
՞հորածին ոգուն՝ տանջանքում ծնած:
Հասարակաց փոսը լեցնելու Համար, առա $ն ո ր ղ ո ւ՛ ներուն Համ աձա յն , Հիթէէ^ր Պերլին պիտ ի մնա յ
թեամ ր Զէյթունցի կառապանին ։ մինչեւ որ ճակատամ ա բա ը յաջող ելքի մը յանգի ։
ք*՝ռնչ կը փնտռէ սա ծիւրաած մամիկը, թոռնի Պերլինի պաշտպանները տակաւին կը յուսան թէ
կը թեւերուն մէջ , այս կիզիչ արեւին տակ ։ ՇՈՒՇԱՆԻԿ ԿՈՒՐղԻՆԵԱՆ յաղթանակով պիտի վերջանա յ երենս ս ա յրա՛քա
կարաւանին քովն ի վեր , շուք, պատառ մը ղաքին յուսահատական պայքար ր։ Տոքթ* Կէօպէլս
շուք, Ուր կարենայ Հանգիստ , զո՛՛վ* Հոգին ա– ՓիւԱիկ «Օառարը իւ ոստացաւ նոր եւ Հզօր ումեր զրկել պաշտպա
ւանգել իր մանուկս : Եկեղեցի
կը վազեմ խելակո նութիւնը զօրացնելու Հ ամ արեւ Հ աւաստեց թէ
րոյս, աղօթելոԲւ թէ սփոփուելու Համար։ ք՚^նչպէս Հի թ էէ Ր անձամբ կքւ վարէ գո րծողութիւններ ը ,՝
ազօթել, տեսէք սա ծերունին որուն արցունքը Հե Գ ա ռ ը ն օրերու ս ե ւ շղարշին տակ, «ամուր ձեռքով եւ Հանդարտ ջիղերով» :
Գիտեմ , վշտաբեկ, ցաւով անյատակ ,
ղեղի պէս կը վաղէ սպիտակափառ մօրուքն ի վար Սեւեռուն մտքով, յուսաբեկ սրտով՝ Անասնագէտներու կարծիքով, Պերլինի պաշտ
Թ ի ւ ե ր ն <տ.8առաի\ւ դ ր ի ր ք ո վ է ք ո վ :
եւ բազկատարած կը կրկնէ անվերջ, գէմքը խորա պանութեան ճակատը այժմ կը գտնուի քաղաքին
Վաստակըդ բեղուն՝ սրտի ոլ մըտքի՝
նին՝ գլոլխբ բարձրացուցած գէպի իր Տէրը ։ Խիստ ու շառաչուն, բայց առանց կբքի , կեդրոնը։ ք\ստիկանութիւնն ալ միացած է գօրքին ։
Հարազատ երկրիդ ափերէն հեռու,
–– «կա**ս , չկա^ս , ըսէ՛ կա0ս թէ չկա՛ս» ։ Փարոսի նըման եղաւ լուսատու: Ամ րապէս պաշտպանս ւած չրք^^՚է ^ԷՀ ^ Րաս° ա–՝
* * * Ես ալ կ՚արթննամ երազէս , երա°զ թէ ի– նատաբութէւնբ յ անձն ո լ ած է ամէնէն երէտասարգ
րականութիւն ։ իրականութէ՛ ւնբ այսօր ամբողջ զօրավարին , Պէրֆէնկէրէ որ տեգին վրայ իսկ զօ
կիսագունդի մը մ իլիոնաւո ր ժողովուրդներուն րավարութեան բարձրացաւ Հիթէէրի ԿՈԳ^Է ։ Ղ՝եր–
Համար , որ սակայն չի կրնար մոռցնել մեզի 1915^՛ մ տնական աղբիւր է կը Հա գորգեն թէ (Լուսերուն
ԱրՀաւիրքը ։ Ու հ ա յ տ ա ս ա ր ի բ ո ւ ր վ ա ռ ի նըման՝ յառաջխաղացութիւնը կասեցուցած են Ո՚աթընօնի
5– ԱՐՇԱԼՈՅՍ կ ն դ ր ո ւ կ , շսունկ, հ ա լ ւ է անկէ՜ դ ո ւ ր ս թ ը ռ ա ն , մէջ, քաղաքին արեւմտեան կողմր ։ Ուրիշ լուրեր
Բուրմունք էն անոր թ ե թ ե ւ ց ա ն սրտեր՝
կ՚ըսեն թէ քաղաքին ճարտար ագո բծական աշիսա–
Երբ՝ ծարաւ Հայը՝ թ ե ր թ ի դ կ՚սպասէբ: տանքը չէ գագբած տակաւին ։ փոխագրո ւթէւննե–
«Վ.ԱՂ.ՈՒՄՆ Ը Ն Տ Ր Ո Ւ Թ Ի Ի Ն Ն Է Ր Ը Եբդիք ներու տակ , մէջ գործարանի , րր գէշ աղէկ կը շարունակուէն ել բանուորները
Աննեցուկ Հայը՝ երբ կը վարանի՝ զէնք եւ պաշար կը հասցնեն թնդանօթներու եւ օ–
•ԲԱԴ.Ա-ԲԱՊԵՏԱԿԱՆ ԸՆՏՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ աե– Յոգնած գլուխով կը քաշէ հառա՜չ՝ գանաւերու կրակէն տակ։ Գերմանները գեռ չեն
միլիոն ի ա յ ց գ ի տ է ո ր մ ի շ տ չ ո ւ շ ա ն ա ր <տ.8առաի> տ
զի կ՛՚ունենան վաղը, մասնակցութեամբ 23 խոստովանէր թէ քաղաքը ամբող^ովէն պա շար
քուէարկուներու որոնց 6 0 առ Հարիւբը կիներ են ։ Ա մ ո ւ ր շ ա ղ կ ա պ մ ը ՝ գ ա ղ ո լ թ է գ ա ղ ո ւ թ : ուած է :
Պէտ է ընտրուին 6 0 0 0 0 0 ներկայացուցիչներ բայց Լ ո յ ս ք ա ղ ա ք ն ե ր ը , մ ի ն չ ե ւ խ ո ւ ց ը մ ո ւ թ Ռլրէլ աղբիւրներու Համաձայն , ռուսական
ընտրութիւն պիտի չկատարուի չորս նահանգներու Կապեց իրարու՝ քոլ խօսքըդ ու գիր , հրասայլերը եւ փողոցային կռիւներու մասնագէտ
Բոլո՜ր սրտերը Հայ ուն տարագիր :
մէջ որոնք պատերազմական գօտի են, ինչպէս եւ Իբ դադարումը ցաւով համակեց, վաշտերը արդէն գիրք բռնած են Ալէ քսանդրփ լա ց ի
Ու հին թ ի լ ե ր ո ւ շ ե ղ ջ ա կ ո յ տ ի ն յ ե ց ՝
քանի մը պա շա ր ո ւած քաղաքնե ր ու մէջ։ Ազատ֊ Գբքհրոլ նման միշտ պրպրտհցին՝ մէշ՝ է Պերլինի պորտին վրայ, որ նշանաւոր Է իբրեւ
Երր անոր շունչին պէտք ը ըզգացին :
ուած գերիները եւ աքսորականներն ալ պիտի առեւտրական եւ ոստիկանական կեդրոն հ Գերման
Հաւատքը անոնց երբե՛ք չէր մեռած,
քուէարկեն : Տեղափոխուած քաղաքացիները նա Ու կ ՚ ո զ ջ ո ւ ն հ ն ա ր դ անոնք՝ ա չ ք ո վ թ ա ց հրետանին այժմ քաշուած Է Ունթըը տէն Լինտր–
Վ ե ր ե ր ե ւ ո լ մ ը Փ ի ւ ն ի կ <տ,3առաչ»\ւդ,
մակներով պիտի զրկեն իրենց քուէները, ուր որ Հակած իր վրայ ժպտով անքը թ ի թ : նէն անգին : Բուն իսկ Պերլինէն խորհրդային գոր
կարելի է , բայց ճակատի զինուոբները պիաի ծակալութիւն մը կը խօսի փողոցային կռիւներու
չմասնակցին ։ Ընտրական աայքաբը շատ բուռն չէ : մասին, մայրաքաղաքի սրտին վրայ։ կարմիր բա
կուսակցութեանց եւ զանազան խմ բա կց ութ իւննե– նակը հետզհետէ յառաջանալով, իր դիմացը կո
բու ծբագէբները մեծ աարբերութէւններ չեն ներ գտնէ հարիւրաւոր թնդանօթներ , պատնէշներու
կայացներ իրարու Հետ եւ կառավարութեան քա ցանցի մը ետին։ կ՝ըսուի թէ Գերմանները յոլսա–
ղաքականութեան վրա յ : Հայ նոր յոյսերու աստղը (արածին հատօրէն կը կռուին, վերաբանալու համար ելքը
Հաւատքով լիցուց խե՜ղս Հայոլն հոգին, դէպի արեւմուտք որ փակուած էր ^•ուկովփ եւ կո–
ՄԱՈ֊ԷՇԱԼ ԿԷ0ՐԻՆԿ հրաժարեցաւ Գերմանիս յ Ու կ ՚ ը ս պ ա ս է ո ր բ ա ն բ ե ր ի ն ը մ ա ն նիելի բանակներուն միացումով։ Շ ատ մը կէտե^
օգանաւա յին հրամանատարութենէն, «սրտէ հի Խօսքըդ ու լուրեր իր դոօւր բանան:
ւանդութեան պաս/ճառով» : բու վրայ ճակատամարտը կը մղուի պա շարուած
Չ–
ՎԱՐԳԱ՜Ն պա շտօնատ ո ւննե ր ո ւ , յարձակարաժիններու եւ
Fonds A.R.A.M