Page 115 - ARM_19-1945_02
P. 115
6Ա0-ԱՏ Տ
ՓԱՐԻ&Ի<ՓԼՔ»Օք1940 ՅՈՒՆԻՍ; խՕՍՔ ԸՆԴ –աՅՈԻթեԱն Լ Ա Յ ՌԱԶՄԻԿՆԵՐՈՒ ՄԻՈՒԹԵԱՆ
Այսօր, երբ թնդանօթ՛ներս ու ռումբերը դադ– Հեռացեր ենք իրարմէ եւ դժուարութեամբ կը Բ Ա Ց Ա Դ Ի Կ ԸՆԴձ. ԺՈ1ՈՎ.Ը
խա
րահ– են մա Հ ու սարսափ սփռելէ էլրոպայի վը– Հասկնանք իրար :
ոգեկոչել
ղաղ քաղաքներս ւն մ էէ ել ռազմադաշտերուն Լեզուդ ազքատացեր է , կարօտ է պաշտպա -
Ր ա յ 1 .պաղարիւն ել մտամփոփ կրնանք նութեան ել խնամքի ։ Յունիս \0ի կիրակի օրը Միւթիւալիթէի մէէ
անցեալի տխուր յի շատակնե ր ը ։ */ ուզեմ որ չմոռնաս քու լեզուդ ^ Անով է որ տեղի ունեցաւ (հազմիկնեբոլ Միոլթեան բացառիկ
Ամ բո զէ ութ ամիս ֆրանսական ճակատին վր– գոյութիւնդ իմաստ կը ստանայ : ընդհ . ժողովը։ ՚(յերկայ էին 186 ղինուորներ , բո
րայ «նշանակելի ո՛չ մէկ բան» տեղի ունեցած էր։ Անօթի եւ ան պա շտ պան Հ ա յ ր իր ապա Հո վու - լորն 1939 4։0ի պատերազմէն : իբրե, պատ֊
Ու թէեւ 1939 Սեպտեմբերին Լեհաստանը 18 օր թ իւն ը կը փնտռէ • գամսււ որ կը մասնակցէին նոյնպէս Պ՛ Յար.
միայն գիմագրելէ վիրէ բաժնուահ֊ էր Գերմանիոյ Ւսկ ես կը Հարցնեմ քեղի* ՏԷՈրս ես առա Ա արաֆեան ետ եան եւ Տ * $ ատեան՝
Մի
եւ Խորհրդային Միութեան միէեւ, թէեւ այս վեր– քինութիւնն ե ր ո լդ . տէ®րը ես դուն քու անձիդ , թէ ֆրանսական բանակի ՝ Բ ա կամաւորներու
\,ախկին
էինշ Ֆինլանտայի հետ դժբախտ պատերազմ մը ոչ անասունն է որ կր խօսի քու մ էքդ իր ԿաՐ էք՜ ութեան կողմէ : կր նախադաՀԷր Տակոբ \,աղար -
մ զահ՝ եւ. Պալթեան երկիրները առանց արիւնահե ներ ով։ (^ամանակը պիտի գայ ^ որ քու որովայնդ եան, որ բանալով նիստը, խնդրեց ընկերներէն
ղութեան թեւարկութեան տակ առահ՜ էր, սակայն Հբճուի գ բայց քու Հոդիդ տխրի , եթէ կորսնցու– ոբպէսզի իրենց ար տա յա յտոլթեանց մէ^ Րէէաս
ատոնք հեռաւոր <ձա ր կահ՜-^ն ե բ էին ե լ շա տ չէիս 3 ԻՐ ԼեՂ,Ոէ֊ԴՆ չափաւոր՛. ՏետՈյ առածին ՚խ՚օ-սքը տալով առժամ–
հետաքբքրեր արեւմտեան կւրոպայի ժողովուրդ Ո վ կի ան ո ս ի մ ր պէս անՀուն է օտարութիւնբ Հ1 ևեԳՐ՝ Վլ էրչոլթեան քIաIIրր 1/1III II ա ր Հր ՚ Ր ՚ ՚ ՚ ր
ներ ր։Ս կիղբի քանի մը ամիսներու իրարանցումէն եւ– անոր պէս խոր ։ - եանի գ Հրաւիրեց որ իր զեկոյցը ներկայացնէ
եւ անորոշոլթենէն վերէ, արդէն պատերազմ ի յա Անդունդներ կան չուրՓգ ^ ատոր Համ ար պինդ քարտուղար ը խօսեցաւ մ օտաւո րապէս
տուկ բնականոն վիճակ մ ր ստեզիուահ՝ էր : Գրե վյարէ Հայութեան ։ քառորդ ժամ( պարզելով Միութեան առա^ագրոլ
թէ ոչ մէկ սեղմում ուտելիքի , հագուստ-կապուս ՝Բեզի պիտի սորվեցնեմ փրկռէ քու առաքինոլ– թիւնները , կատարուած բանա կց ո ւթ իւննե ր բ եւ
տի , լա յն ազատութիւն երթեւեկի , առեւտրական թիւններդ , ոչ թէ քու ո բովա յնգ ։ ՝յննաա//ւլի,բք Հանղ Հանգամանքը;
փոխանակութեանց եւ թղթակցոլթեանց : Այն աս Այն ատեն պիտի չզգաս անօթութիւնդ , պիաի Հ • (՝ ալ ա եան . Այս Մ ի ութ իւն ը պէտք չէ
բւ ւղմաթիլ
տիճան որ մարդիկ սկսահ– էին «խենդիս պատե - չզգաս ցուրտը * նմ անի Հա յ կա կան ա յն կազմակերպո
Հսգիդ
՚ րազմր» կոչել այս երկրորդ գօտեմարտը որ յե - ՈրովՀետեւ լեցուած՝ պիտի Րէէայ Հա թիւններ ո ւն ուր մարդիկ կբ Հ աւաքուին առաւե
տագային իր աշխարհաւեր կո րճանո ւմնե րով յութիւն ով : լապէս իրար խ ա չելոլ Համ ար : Մ ենք ռազմի ճա
ստուերի մէէ պիտի ձգէր առաէինը։ Գիտեմ գ դժբախտ օրեր ապրեցար ։ Զգո՛յշ որ կատներէն յ Հ ետ ելա պ է ս մ աՀուան դռնէն վերա -
Ահա այսպիսի խաղաղ եւ բնականոն վիճակ մը աւելի դժբախտ էժԼԼԼա ձ երեկոդ։ դարձող գինուսրնեբ ենք . մեր մէ^ պէտք է աիբէ
հԼՀ "՚էրէւ՛ է ռ Ր Բ 1 940/ գարնան գերման սպայակոյ– քծ՚ող սիրտդ ո լլա յ սպունգ մ ը եւ ծ՜ծ՜է իմ եղբայրական ոգին : իբրեւ կազմակերպութիւն քիչ
ձեռնարկեց արեւ խօսքերս:
տը իր մեհ– յարձակողականին մը ուշ մնացաք֊ ենք * Հետեւապէս պէտք է մեր
մտեան ճակատին վրայ։ ՛Բանի մը օրուան մէէ գը– Ընկերներու պէաք ունիմ , ո՛ չ թէ ամ բոխնե– ճիգերր բազմ ապտակենք : Հա յ Ո*աղմ ի կն ե բ ո ւ Մ է՜
րաւեց Նորվեկիան՝ ապահովելու հա - բու :
թիկունքթ ոլթեան նախատաբբերը գ ո յութէւն առին Ալֆոր–
մար , իսկ Մայիս \0ին ա՛րշաւեց Հոլանտայի ու Ա ր գ ա ս ա բ ե ր է Հայութեան Հողը^ առանց բն– վիլի եւ Հյավիէի "*Է2 ՝• ԱռաՓին արուարձանէն մէ^
Պելճիքայի վրայ միանգամայն։ Առաէինը շուտով կե բներ ու ի^նչպէս սկսիմ վա բո լցանը : ունինք մասնաճէւղ մր 160 անգամներով * իսկ երկ
տեղի տուաւ , գերակշիռ ուժերու առէեւ , իսկ Պել– Ընկերներու եւ գործակիցներու պէտք ունիմ ^ րորդին մ է 2՝ 1 40 Հոգիէ բաղկացած ՚. Այս զո յ դ
ճիքան \9\4ի հեը II ս ա 1լ ա ս օրերը վերապբեցալ մ ի ն ֊ ոչ թէ Հետեւորդներու ։ մասնաճիւզերու նախաձեռնութեււ ՛մ բ եդւէ հ֊ են եր
չեւ որոշ աստիճան։ Մ այիս 2$ին , երր լուր Հասաւ Վ^ա՛յ մեղիգ եթէ Հայութեան Հողը չորցած է** կոլ ընգՀ . ժոգովնեբ , մ է կբ 1945 Մ Ա՛րս1 24էն , էսկ
թէ Լէոփոլտ թագաւորթ՝ իր ամբող2 բանակով Այն ատեն ոչ մէկ ծառ կրնայ աճիլ անոր վրայ**» ^*Vո(՚Դ։ԼՀ՝ ^"էԲէէ ՜2Զ*ԷԱՀ Մեր առժամեայ կեդր *
անձնատուր եղած է , սարսափը պատեց րոլորին Հայութիւնը պիտի ապրի՛ • • * Ո՛վ որ կը Հա– վարչութէւնը րնտրուած է /• * ԸսԳ^ * ժ ո զովէն ,
սիրտը։ ^1Լ լճի քան իյնալէ վե՜ր2, 0) բան սա յ ի ճ ամ լ ասւսւյ , կ\լլ տեսնէ Հ ուր մեղէ պաշտօն յանձնուեցալ երթալ ել գա շ -
րան բացուած էր ։ Աըտանի մ էշ ճակատը ճեղ Անոր վերե լքր կործանում ը պիտի րէէա յ կ^զծ՜ նա կց այ էն ձեւով մ էանալ Ա 0,,ին : Մենք մեր
կուռքերու:
քուած՝ էր ել գերմ ան ղին ոլորները անարգել կր յանձնա բո ւթեան մ էշ թերացանք * չէինք կրնար
յառաջանա յին գէպի արեւմ ուաք ։ Գրաւուած՜ ՀՐր՜ Ով որ կ՛ուզէ ստեղծել , պէտք է կործանէ 1 հ պճեպ ո րոշու մներ տալով խազա լ Հազարներու
: Մեր
^անն եր էն <ձելք՝»ր սկսած՜ էր եւ գաղթականներու լէսած է իմաստունը։ Հ ասն ո զ Հայ զինուոր ներ, ս ճակատագրով
կարաւաններ կը յառաջանային Փարիզի ուղղոլ - Ջեմ ուղեր նոր կանոն մբ սորվեցնել քեղի։ տշի ՚ ք ը առաւելապէ ւ ալ ու ււու մնլ
սիրել
թեամբ։ Աակայն արշաւող բանակը՝ իր մեքենա– ՛Բու Հին աոաքինութիւններոլդ դարձիր եւ քու գետինը, մանաւանդ որ միւս կոգմէ կամա
շարժ Հրասայլերով կր գլէր կ՚անցնէր ղանոնքդ Հին վայելքներուդ ։ ւո ր ներ ու Միութիւնն ալ իր անունբ փոխելով ՚ըս–
քՒշնամին կասեցնելու Համար ձեռք առնուած Ամէն ինչ որ խորունկէն կուգայ , սառն էՀ կսած էր մեր նպատակները Հ ետապնդել ՜։ Ս. ^\.0..ին
զինուորական միջոցները ո՛չ մէկ արդիւնք տուին։ Ա՝ արդ ծարաւի է անոր եւ չի յագենար ։ Ւն չ որ քե միանալու պարագային կարելի է անմի2ապէս այս
ճեղքերը կը շատնային եւ ռազմագիտական ն ո լէ ղ ի կ^ քարոզեմ գ չի պաՀանշեբ նոր վարժութիւն ։ կազմ ակե ր պո ւթ ի ւ ն բ երեւան բերել , ընդունելով
զր ութիւն մ թ կը կիրարկուէր շԳւո րՀ իւ Հ րասայ - Վերադարձիր Հին էութեանդ : այդ մեծղի Միութեան ծրագիր կանոնադիր ը,
լեբու եւ օդանաւերու գեբ ակշռո ւթե ան ։ Մ ան շի Ընելիքդ ոչ մէկ ճիգ կբ պաՀանքէ , որովՀետեւ բայց մասամբ մեր թեւեր թ կապւ էծ պիտի ըլ -
որ, պետութեան մօտ ամէն գիմում
նաւաՀանգիստնե ր ը գրաւուած էին իրարու ետեւէ , սորվելիք բան մբ չէ , ո շ ալ կրթութիւն է։ ։ն , քանի
Տէօնքէբքի ողբերգութիւնը տեղի .ունեցած՝ ... էր ։. իսկ ես քեզի կ՚ըսեմ, ՊաՀԷ ինչ որ ունիս։ իրենց բովէն պիաի անցնի ։ իրաւական պաՀ անշ -
Ամէն յ ո յ ս կորսուած՝ կ\ը թուէր : Աարոաւիը պա - Գիտե՛մ գ աշվսարՀի այս թոՀուբոՀին մէք ներէ զատ, մեր Ո՚ազմիկներու Միութիւնը ազգա
աած էր մայրաքաղաքի բնակչութիւնը : ձա յ ն ս անլսելի պիտի մնա յ ։ յ ի ն դետնի վրա յ եւս կ՛ուղէ իր ներկա յութիւնը
Ու յանկարծ՝՝ Փարիզի «Ելք»ը։ ՏէաՐ Հ ո^Րռէէ ճշմ ա ր տ ո ւթ ի ւ ն ը կը նմ անի արեգակի լո յս ին ։ զգալի դարձնել եւ Ս. 0 *ն որոշ խոչընդոտ մբն
պատմութիլննեբ կը շր2էիս բերնէ բերան , աՀու - Ով որ բաց աչքերով նայի , կր կո լրանա յ է ըսած Է է մեղի Համար։ կամ աւո րներու Միութիւն\ր տրա
սարսափ տարածելով ամէն կողմ ։ Անոնք որ տե իմ աստունը ։. մադրութիւն ցոյց կուտար մեո լսելու ։ Ըսեմ թէ
սեր է ին 191 4։ի պատերազմը , ուժ՝ կուտա յ ի ն ի - Ի ն չ որ ունինք է ինչ որ կը կրենք մեր վրայ է մեր գերիներով զբաղող ամէնէն օգտաշատ կազ -
րենց երեւակայութեան ։ ամէն ինչ ժառանգութիւն է։ մ ակե րպութիւնբ եղաւ։ (ֆետոյ ունի կոկիկ ծրա
Տ ունիս ի սկիզբէն խուճապը ընդՀ անուր էր Ա՝ եր լեզուն եւ մեր առա քին ո ւթ ի լննե ր բ ^ ժա գիր - կանոնագիր մըն ալ՛ իրենց վարչական մեքե
Փարիզի մ Է2^։ Փողոցները խճողուած էին՝ գէաէ ռանգութիւն են։ Մեր սքանչելի Հայրենասիրու - նան լաւ կր էլործէ : իսկ ամէնէն կարեւոր ը ,
Հարաւ մ եկն ո զն եր ու կարաւաններով : Տ ունիս 1 0^ 5> թ իւնր ժառանգութիւն է ։ Ա՝ եր ս ովո ր ո ւթ իւննե ր ր
ու ինչ որ ուԳւինք նուիրական ու. պատուական , ժա֊ Մ ի ո ւ թ ի ւ ն ր \ 901 ի օրէնքով վաւերացուած Րէէա էով
13 1 է ս յ Ր ա կ է է խուճապս իր գագաթնակէտին Հա - ի բաւական տեսակէտէն Ա 1Տ|, 0,.ին Համ աՀաւասար
սա ծ՝ էր : Տ րամագբելի ինքնա՚շա րժ չէր մնացած ռ ա ն գ ո է. թիւն են , որով իրական ու ճշմարիտ։
Ալ ինչ որ օտարութեան մէք պիտի սորվինք կազմակերպութիւն մրն է ել պետութեան մօտ ա–
այչեւս : Փ"խաղ րական մ ի հոցներ ու «սեւ շուկանֆ է
սկս՛ած– էր եւ անմատչելի դիներսւ Հասած ։ Ամէն անՀարազատ է եւ կեղծ։ մ էն զէմ ում է րենց խողովակով կր կատարուէ ։ ի–
ոք պաղարիւնը կորսնցուցած էր եւ մամ առա^ Ի ն չ որ չենք ժ ա ռ ա ն գ ա ծ , անկատար բենց Հետ մեր կատարած 1 ս ո Ր^ Ր Գ ա ^էց է ^ ցո ռ ա ս
կ՝ոլղէր Հեռանալ մայրաքաղաքէն ։ է մեր արդէւնքը Հետեւեաչն է * Ա կղբուն քով Համա -
Գրատունս , որ արգէն սովորական ժամանած մ^2 եւ. սկզբնաւորութիւն ։ ձա յն են մ եզէ Հետ մ էանա լու , իրենց թ ի ՚ ֊ ր 110
ներու մ էշ «ազգային Աո աքն ո րգարսւ ն » ի կը նմա Ա ո՛ ւ ր ր . պաՀեցէք ինչ որ ձեր պապերէն ժա է , իսկ մ երինր՝ , գաւառով մ իա սին Հ ալանա բա ր
նի 1 ա յ դ օրերուն աղ։լ * խառնարան ի վեբածուած ռ ա ն գ ա ծ էք • Հ ետեւեցէք ձեր վրա յ իչխռգ ար– 8 9 Հազար : Անունը կբ վախեն եւ կ՛ըլլան կամա–
Գիմադրլ
էր ։ Խ ելա յ ե ղ Հա յբենակիցնեբ մէկը մ իւսին եաե֊ մէքի ոյժին : ւ ււ ր բու , 1939—40/. զ ի ն ոլորներու եւ
ւ ֊ է ն խոբՀուրդ Հարցնելու կուգային , Հեռախօսը Ա՛ն է որ ձեզ կո՝ վարէ , ձԼւյ կր Հրամայէ , ձեղ կան ճակատի Միութիւն ։ Վարչութեան մէջ մե -
անդադար կը բանէր՝ ն ո յ ն նպատակով։ Բոլորն ալ իրարու կը կապէ * ծամ ասնոլթիւն ր կ՛ուզեն իրենք ո լլա լ , այսինքն 5
մտադիր֊ կ՚երեւէին Փարիղէն Հեռանալու* ոմանք Առանց անոր կորսուած էք 1 Հոգի տարէցներէն եւ 4 ալ մեզմէ, ու. ասիկա մին–
1լառաշարկէին իրենց ընկերանալ՝ նոյնիսկ ըս - . Հաճութիւնը ապրեցայ իր ամէն երեսներով։ չեւ 1950 թ. ուականը։ Այս կէաը մեզ կր, խրտչեցնէ։
աանձնելով բոլոր ծախքերը։ . Հայու կեանքը իմ ապրումներուս Հիմը գբաւ։ ՝Բանի որ ժոզովրգավար երկրի մր մէշ կ՚ապրինք՝
Օրէ օր աւելէ ու աւելի իրական կբ դառնաք պէաք չէ որ մեր սա շԼ լ պատնէշներ քաշուին ։ կա
յր
Տոբի Համ բեր ա ա ա ր ո ւթ ե ա ն եւ անգլիական էմ մ էքս Հա յութիւն ը։
Համար յարգենք
պաղարիւնութեան կոչ էլը)*էէ\ Համոզելու (էաււախ կր Հարցնեմ ես ինծի • ինչո^ւ Հա գաղութ կէւ մ ը եւ Ազգ՛ ճակատի խսգիրր* Կբ
ընտանեկան երկրին ձգտի
բարեկամներս որ չՀեռանան իրենց ար կ ած ա - մառ կ՚ապրիմ Տ որոԲւ կը խօսիմք կո քարո ոեմ։ ա յ դ կազմ ակեբպոլթ իւնը , որ կր
բոյներէն՝ նեսալելու Համար անստոյգ եզերական Ա Լ ր Ժամ անա կներուն Համար խորթ կը թոլին ին սիրտր եւ ո ւշադր ո ւթ ի ւ ն բ մեր մ ա յբ
խնդրութեանց մէշ, որոնք կրնային ըսածներս ։ Իրականութիւնբ կր բախի խօսքերուս ։ վրայ կեդրոնացնել։ &ատ սիրելի եւ ծա՜
Ը–ԼԼաԼ՚՛ ՈԲ բն է ի բ ա կան ո ւթ ի ւ ն ո • ք^ուլութի^ ւնը , մեգ - փաՀարելի գաղափար , բայց մեր խնգիրԸ պար -
Ցունիս \3ին ինքնաշարժով ամերիկեան դես կութինւևը , ՀաճոԲյքը : զապէս ֆրանսական իշխանութենէն մեր իրաւ ա ՜՛
պանատունը գա ցած էի ։ ՝ք֊ոնքորտի Հրապարակը Ժամանակի մը մէ9 կ՚ապրինք ՈՆր հերոսներ կան պաՀանշնե ր բ արժեցնելն է (քաղաքացիական
Փախչողներու
անսովոր տեսարան մբ կը պարզէր ։ ելած՝ էին կը ս|սւշտուին , մինչ ՀայէՈՆթփննո իր շոլքէս կը եւ աշխաւոանքի իբաւունք , ինքնութեան թոլզթե֊
բաղմութիւններ իրարու Հետ մրցումի վաինայ : թոշակի ելայլնի ւգեր) Մե, բ կւ լկեր
միութիւն
վայրկեան առաք քաղաքէն Հեռանալու Համար ։ Ամ էն մ արդ թոզ սկսի ի՛ րմով , ո՛ չ թէ փորձէ պութիւնը չէզոք, զուտ զինուորական ադբոլթիւնր
Ի ՛ ն չ ըսես չկար փոխադրական մի2ոցնեբուն մ էք : ուրիշին վրայ։ - մ ը պէտք է ո լլա յ : Մ ենք այս տրամ
Աեռնակառքեր , երախայի կառքեր , Հեծկան ի ւներ ՎԱԵՄ ԱՐԵՒ8Ի վւնտռեցինք կամաւորներոլ Միութեան մօտ եւս եւ
բեռնաւորուած՝ անՀբաժեշտ պիտոյքնեբով ՚՝ Երկու տառ մ ր Հաց բ 20 ֆրանքէ սկսեր է ին ծա խել։ Շա էրենք Հաւաստեցին թէ ճակատի Հետ իրենց կապր
են
կոզմերէն կիներ ու երախաներ՝ ձեռքերնին մէկ տեր խոՀեմութիւնն ունեցան կէս ճամբէն ետ դառ անպաշտօն է : Հարիւր Հազար ֆբ * ստացած
մբ
ս°էկ պանան բռնած ՛ո աք արեւին տակ կր քա ֊ նալու ։ Բայց յամառողները ի^նչ եղան ։ գերիներու բաշխելու Համ ար ել ասիկա քանի աւաք–
էէին դէպի Փոբթ ւոՕբլէան : Կարծես թէ կիբակ– ԱՀաւոր ողբերգութիւն մր տեղի ունեցաւ տարի աո ա^ ո ուսաՀա ւ գե ր ինեբ ու Հ ամ ար Հ
կ՚երթային Պուլոնեի վրա յ ։
նօրեայ պտոյտի անտառը ։ 1 940/՛ Տուն ի սին 3) բան սա յի ճամբանե բուն ւած մեծ դում արին մնացորդ Հ ա շիւն է ։ Անշուշտ
Տեսայ նոյնիսկ մարգ մը, որ աթոռի մը ք՚Ս" " ա ՜ Ականատեսներ որքան սրտաճմլիկ դրուագներ ասոնց մ ասին լաւագո ւն բա ցատ բո ւթիւննեբ բ ձեզի
քերուն մէկ մէկ անիւ անցուցած * վրան գոյքե֊ր^ը դիտեն աբՀաւիրքի այգ օրերէն , որոնք որոշ կէ֊ կրնան տալ կամ աւո րներու ներկայացուցիչները ,
րեոցոլցած՝ խառնուեր էր կարաւանին ։ Մ ին չեւ տեբու մէշ կը յիշեցնեն Հայկական սարսափները ուրեմն այժմ խօսքը իրենց * յետոյ կբ շարունակեմ
ո^ւր պիտի գուռ֊
կրնային երթալ ասոնք։ Փարիզի եւ որոնց զոՀ ՛գացին 80.000 Հոդի՛, զեկոյցս՛, (Մնացեալը յաջորդով)
նեըէն դուրս մէկ գաւա՛թ 2"*՜ՐԸ 10 ֆրանքի ,պա֊ ՀՐԱՆՏ - ՍԱՄՈԻկԼ
Fonds A.R.A.M
ՓԱՐԻ&Ի<ՓԼՔ»Օք1940 ՅՈՒՆԻՍ; խՕՍՔ ԸՆԴ –աՅՈԻթեԱն Լ Ա Յ ՌԱԶՄԻԿՆԵՐՈՒ ՄԻՈՒԹԵԱՆ
Այսօր, երբ թնդանօթ՛ներս ու ռումբերը դադ– Հեռացեր ենք իրարմէ եւ դժուարութեամբ կը Բ Ա Ց Ա Դ Ի Կ ԸՆԴձ. ԺՈ1ՈՎ.Ը
խա
րահ– են մա Հ ու սարսափ սփռելէ էլրոպայի վը– Հասկնանք իրար :
ոգեկոչել
ղաղ քաղաքներս ւն մ էէ ել ռազմադաշտերուն Լեզուդ ազքատացեր է , կարօտ է պաշտպա -
Ր ա յ 1 .պաղարիւն ել մտամփոփ կրնանք նութեան ել խնամքի ։ Յունիս \0ի կիրակի օրը Միւթիւալիթէի մէէ
անցեալի տխուր յի շատակնե ր ը ։ */ ուզեմ որ չմոռնաս քու լեզուդ ^ Անով է որ տեղի ունեցաւ (հազմիկնեբոլ Միոլթեան բացառիկ
Ամ բո զէ ութ ամիս ֆրանսական ճակատին վր– գոյութիւնդ իմաստ կը ստանայ : ընդհ . ժողովը։ ՚(յերկայ էին 186 ղինուորներ , բո
րայ «նշանակելի ո՛չ մէկ բան» տեղի ունեցած էր։ Անօթի եւ ան պա շտ պան Հ ա յ ր իր ապա Հո վու - լորն 1939 4։0ի պատերազմէն : իբրե, պատ֊
Ու թէեւ 1939 Սեպտեմբերին Լեհաստանը 18 օր թ իւն ը կը փնտռէ • գամսււ որ կը մասնակցէին նոյնպէս Պ՛ Յար.
միայն գիմագրելէ վիրէ բաժնուահ֊ էր Գերմանիոյ Ւսկ ես կը Հարցնեմ քեղի* ՏԷՈրս ես առա Ա արաֆեան ետ եան եւ Տ * $ ատեան՝
Մի
եւ Խորհրդային Միութեան միէեւ, թէեւ այս վեր– քինութիւնն ե ր ո լդ . տէ®րը ես դուն քու անձիդ , թէ ֆրանսական բանակի ՝ Բ ա կամաւորներու
\,ախկին
էինշ Ֆինլանտայի հետ դժբախտ պատերազմ մը ոչ անասունն է որ կր խօսի քու մ էքդ իր ԿաՐ էք՜ ութեան կողմէ : կր նախադաՀԷր Տակոբ \,աղար -
մ զահ՝ եւ. Պալթեան երկիրները առանց արիւնահե ներ ով։ (^ամանակը պիտի գայ ^ որ քու որովայնդ եան, որ բանալով նիստը, խնդրեց ընկերներէն
ղութեան թեւարկութեան տակ առահ՜ էր, սակայն Հբճուի գ բայց քու Հոդիդ տխրի , եթէ կորսնցու– ոբպէսզի իրենց ար տա յա յտոլթեանց մէ^ Րէէաս
ատոնք հեռաւոր <ձա ր կահ՜-^ն ե բ էին ե լ շա տ չէիս 3 ԻՐ ԼեՂ,Ոէ֊ԴՆ չափաւոր՛. ՏետՈյ առածին ՚խ՚օ-սքը տալով առժամ–
հետաքբքրեր արեւմտեան կւրոպայի ժողովուրդ Ո վ կի ան ո ս ի մ ր պէս անՀուն է օտարութիւնբ Հ1 ևեԳՐ՝ Վլ էրչոլթեան քIաIIրր 1/1III II ա ր Հր ՚ Ր ՚ ՚ ՚ ր
ներ ր։Ս կիղբի քանի մը ամիսներու իրարանցումէն եւ– անոր պէս խոր ։ - եանի գ Հրաւիրեց որ իր զեկոյցը ներկայացնէ
եւ անորոշոլթենէն վերէ, արդէն պատերազմ ի յա Անդունդներ կան չուրՓգ ^ ատոր Համ ար պինդ քարտուղար ը խօսեցաւ մ օտաւո րապէս
տուկ բնականոն վիճակ մ ր ստեզիուահ՝ էր : Գրե վյարէ Հայութեան ։ քառորդ ժամ( պարզելով Միութեան առա^ագրոլ
թէ ոչ մէկ սեղմում ուտելիքի , հագուստ-կապուս ՝Բեզի պիտի սորվեցնեմ փրկռէ քու առաքինոլ– թիւնները , կատարուած բանա կց ո ւթ իւննե ր բ եւ
տի , լա յն ազատութիւն երթեւեկի , առեւտրական թիւններդ , ոչ թէ քու ո բովա յնգ ։ ՝յննաա//ւլի,բք Հանղ Հանգամանքը;
փոխանակութեանց եւ թղթակցոլթեանց : Այն աս Այն ատեն պիտի չզգաս անօթութիւնդ , պիաի Հ • (՝ ալ ա եան . Այս Մ ի ութ իւն ը պէտք չէ
բւ ւղմաթիլ
տիճան որ մարդիկ սկսահ– էին «խենդիս պատե - չզգաս ցուրտը * նմ անի Հա յ կա կան ա յն կազմակերպո
Հսգիդ
՚ րազմր» կոչել այս երկրորդ գօտեմարտը որ յե - ՈրովՀետեւ լեցուած՝ պիտի Րէէայ Հա թիւններ ո ւն ուր մարդիկ կբ Հ աւաքուին առաւե
տագային իր աշխարհաւեր կո րճանո ւմնե րով յութիւն ով : լապէս իրար խ ա չելոլ Համ ար : Մ ենք ռազմի ճա
ստուերի մէէ պիտի ձգէր առաէինը։ Գիտեմ գ դժբախտ օրեր ապրեցար ։ Զգո՛յշ որ կատներէն յ Հ ետ ելա պ է ս մ աՀուան դռնէն վերա -
Ահա այսպիսի խաղաղ եւ բնականոն վիճակ մը աւելի դժբախտ էժԼԼԼա ձ երեկոդ։ դարձող գինուսրնեբ ենք . մեր մէ^ պէտք է աիբէ
հԼՀ "՚էրէւ՛ է ռ Ր Բ 1 940/ գարնան գերման սպայակոյ– քծ՚ող սիրտդ ո լլա յ սպունգ մ ը եւ ծ՜ծ՜է իմ եղբայրական ոգին : իբրեւ կազմակերպութիւն քիչ
ձեռնարկեց արեւ խօսքերս:
տը իր մեհ– յարձակողականին մը ուշ մնացաք֊ ենք * Հետեւապէս պէտք է մեր
մտեան ճակատին վրայ։ ՛Բանի մը օրուան մէէ գը– Ընկերներու պէաք ունիմ , ո՛ չ թէ ամ բոխնե– ճիգերր բազմ ապտակենք : Հա յ Ո*աղմ ի կն ե բ ո ւ Մ է՜
րաւեց Նորվեկիան՝ ապահովելու հա - բու :
թիկունքթ ոլթեան նախատաբբերը գ ո յութէւն առին Ալֆոր–
մար , իսկ Մայիս \0ին ա՛րշաւեց Հոլանտայի ու Ա ր գ ա ս ա բ ե ր է Հայութեան Հողը^ առանց բն– վիլի եւ Հյավիէի "*Է2 ՝• ԱռաՓին արուարձանէն մէ^
Պելճիքայի վրայ միանգամայն։ Առաէինը շուտով կե բներ ու ի^նչպէս սկսիմ վա բո լցանը : ունինք մասնաճէւղ մր 160 անգամներով * իսկ երկ
տեղի տուաւ , գերակշիռ ուժերու առէեւ , իսկ Պել– Ընկերներու եւ գործակիցներու պէտք ունիմ ^ րորդին մ է 2՝ 1 40 Հոգիէ բաղկացած ՚. Այս զո յ դ
ճիքան \9\4ի հեը II ս ա 1լ ա ս օրերը վերապբեցալ մ ի ն ֊ ոչ թէ Հետեւորդներու ։ մասնաճիւզերու նախաձեռնութեււ ՛մ բ եդւէ հ֊ են եր
չեւ որոշ աստիճան։ Մ այիս 2$ին , երր լուր Հասաւ Վ^ա՛յ մեղիգ եթէ Հայութեան Հողը չորցած է** կոլ ընգՀ . ժոգովնեբ , մ է կբ 1945 Մ Ա՛րս1 24էն , էսկ
թէ Լէոփոլտ թագաւորթ՝ իր ամբող2 բանակով Այն ատեն ոչ մէկ ծառ կրնայ աճիլ անոր վրայ**» ^*Vո(՚Դ։ԼՀ՝ ^"էԲէէ ՜2Զ*ԷԱՀ Մեր առժամեայ կեդր *
անձնատուր եղած է , սարսափը պատեց րոլորին Հայութիւնը պիտի ապրի՛ • • * Ո՛վ որ կը Հա– վարչութէւնը րնտրուած է /• * ԸսԳ^ * ժ ո զովէն ,
սիրտը։ ^1Լ լճի քան իյնալէ վե՜ր2, 0) բան սա յ ի ճ ամ լ ասւսւյ , կ\լլ տեսնէ Հ ուր մեղէ պաշտօն յանձնուեցալ երթալ ել գա շ -
րան բացուած էր ։ Աըտանի մ էշ ճակատը ճեղ Անոր վերե լքր կործանում ը պիտի րէէա յ կ^զծ՜ նա կց այ էն ձեւով մ էանալ Ա 0,,ին : Մենք մեր
կուռքերու:
քուած՝ էր ել գերմ ան ղին ոլորները անարգել կր յանձնա բո ւթեան մ էշ թերացանք * չէինք կրնար
յառաջանա յին գէպի արեւմ ուաք ։ Գրաւուած՜ ՀՐր՜ Ով որ կ՛ուզէ ստեղծել , պէտք է կործանէ 1 հ պճեպ ո րոշու մներ տալով խազա լ Հազարներու
: Մեր
^անն եր էն <ձելք՝»ր սկսած՜ էր եւ գաղթականներու լէսած է իմաստունը։ Հ ասն ո զ Հայ զինուոր ներ, ս ճակատագրով
կարաւաններ կը յառաջանային Փարիզի ուղղոլ - Ջեմ ուղեր նոր կանոն մբ սորվեցնել քեղի։ տշի ՚ ք ը առաւելապէ ւ ալ ու ււու մնլ
սիրել
թեամբ։ Աակայն արշաւող բանակը՝ իր մեքենա– ՛Բու Հին աոաքինութիւններոլդ դարձիր եւ քու գետինը, մանաւանդ որ միւս կոգմէ կամա
շարժ Հրասայլերով կր գլէր կ՚անցնէր ղանոնքդ Հին վայելքներուդ ։ ւո ր ներ ու Միութիւնն ալ իր անունբ փոխելով ՚ըս–
քՒշնամին կասեցնելու Համար ձեռք առնուած Ամէն ինչ որ խորունկէն կուգայ , սառն էՀ կսած էր մեր նպատակները Հ ետապնդել ՜։ Ս. ^\.0..ին
զինուորական միջոցները ո՛չ մէկ արդիւնք տուին։ Ա՝ արդ ծարաւի է անոր եւ չի յագենար ։ Ւն չ որ քե միանալու պարագային կարելի է անմի2ապէս այս
ճեղքերը կը շատնային եւ ռազմագիտական ն ո լէ ղ ի կ^ քարոզեմ գ չի պաՀանշեբ նոր վարժութիւն ։ կազմ ակե ր պո ւթ ի ւ ն բ երեւան բերել , ընդունելով
զր ութիւն մ թ կը կիրարկուէր շԳւո րՀ իւ Հ րասայ - Վերադարձիր Հին էութեանդ : այդ մեծղի Միութեան ծրագիր կանոնադիր ը,
լեբու եւ օդանաւերու գեբ ակշռո ւթե ան ։ Մ ան շի Ընելիքդ ոչ մէկ ճիգ կբ պաՀանքէ , որովՀետեւ բայց մասամբ մեր թեւեր թ կապւ էծ պիտի ըլ -
որ, պետութեան մօտ ամէն գիմում
նաւաՀանգիստնե ր ը գրաւուած էին իրարու ետեւէ , սորվելիք բան մբ չէ , ո շ ալ կրթութիւն է։ ։ն , քանի
Տէօնքէբքի ողբերգութիւնը տեղի .ունեցած՝ ... էր ։. իսկ ես քեզի կ՚ըսեմ, ՊաՀԷ ինչ որ ունիս։ իրենց բովէն պիաի անցնի ։ իրաւական պաՀ անշ -
Ամէն յ ո յ ս կորսուած՝ կ\ը թուէր : Աարոաւիը պա - Գիտե՛մ գ աշվսարՀի այս թոՀուբոՀին մէք ներէ զատ, մեր Ո՚ազմիկներու Միութիւնը ազգա
աած էր մայրաքաղաքի բնակչութիւնը : ձա յ ն ս անլսելի պիտի մնա յ ։ յ ի ն դետնի վրա յ եւս կ՛ուղէ իր ներկա յութիւնը
Ու յանկարծ՝՝ Փարիզի «Ելք»ը։ ՏէաՐ Հ ո^Րռէէ ճշմ ա ր տ ո ւթ ի ւ ն ը կը նմ անի արեգակի լո յս ին ։ զգալի դարձնել եւ Ս. 0 *ն որոշ խոչընդոտ մբն
պատմութիլննեբ կը շր2էիս բերնէ բերան , աՀու - Ով որ բաց աչքերով նայի , կր կո լրանա յ է ըսած Է է մեղի Համար։ կամ աւո րներու Միութիւն\ր տրա
սարսափ տարածելով ամէն կողմ ։ Անոնք որ տե իմ աստունը ։. մադրութիւն ցոյց կուտար մեո լսելու ։ Ըսեմ թէ
սեր է ին 191 4։ի պատերազմը , ուժ՝ կուտա յ ի ն ի - Ի ն չ որ ունինք է ինչ որ կը կրենք մեր վրայ է մեր գերիներով զբաղող ամէնէն օգտաշատ կազ -
րենց երեւակայութեան ։ ամէն ինչ ժառանգութիւն է։ մ ակե րպութիւնբ եղաւ։ (ֆետոյ ունի կոկիկ ծրա
Տ ունիս ի սկիզբէն խուճապը ընդՀ անուր էր Ա՝ եր լեզուն եւ մեր առա քին ո ւթ ի լննե ր բ ^ ժա գիր - կանոնագիր մըն ալ՛ իրենց վարչական մեքե
Փարիզի մ Է2^։ Փողոցները խճողուած էին՝ գէաէ ռանգութիւն են։ Մեր սքանչելի Հայրենասիրու - նան լաւ կր էլործէ : իսկ ամէնէն կարեւոր ը ,
Հարաւ մ եկն ո զն եր ու կարաւաններով : Տ ունիս 1 0^ 5> թ իւնր ժառանգութիւն է ։ Ա՝ եր ս ովո ր ո ւթ իւննե ր ր
ու ինչ որ ուԳւինք նուիրական ու. պատուական , ժա֊ Մ ի ո ւ թ ի ւ ն ր \ 901 ի օրէնքով վաւերացուած Րէէա էով
13 1 է ս յ Ր ա կ է է խուճապս իր գագաթնակէտին Հա - ի բաւական տեսակէտէն Ա 1Տ|, 0,.ին Համ աՀաւասար
սա ծ՝ էր : Տ րամագբելի ինքնա՚շա րժ չէր մնացած ռ ա ն գ ո է. թիւն են , որով իրական ու ճշմարիտ։
Ալ ինչ որ օտարութեան մէք պիտի սորվինք կազմակերպութիւն մրն է ել պետութեան մօտ ա–
այչեւս : Փ"խաղ րական մ ի հոցներ ու «սեւ շուկանֆ է
սկս՛ած– էր եւ անմատչելի դիներսւ Հասած ։ Ամէն անՀարազատ է եւ կեղծ։ մ էն զէմ ում է րենց խողովակով կր կատարուէ ։ ի–
ոք պաղարիւնը կորսնցուցած էր եւ մամ առա^ Ի ն չ որ չենք ժ ա ռ ա ն գ ա ծ , անկատար բենց Հետ մեր կատարած 1 ս ո Ր^ Ր Գ ա ^էց է ^ ցո ռ ա ս
կ՝ոլղէր Հեռանալ մայրաքաղաքէն ։ է մեր արդէւնքը Հետեւեաչն է * Ա կղբուն քով Համա -
Գրատունս , որ արգէն սովորական ժամանած մ^2 եւ. սկզբնաւորութիւն ։ ձա յն են մ եզէ Հետ մ էանա լու , իրենց թ ի ՚ ֊ ր 110
ներու մ էշ «ազգային Աո աքն ո րգարսւ ն » ի կը նմա Ա ո՛ ւ ր ր . պաՀեցէք ինչ որ ձեր պապերէն ժա է , իսկ մ երինր՝ , գաւառով մ իա սին Հ ալանա բա ր
նի 1 ա յ դ օրերուն աղ։լ * խառնարան ի վեբածուած ռ ա ն գ ա ծ էք • Հ ետեւեցէք ձեր վրա յ իչխռգ ար– 8 9 Հազար : Անունը կբ վախեն եւ կ՛ըլլան կամա–
Գիմադրլ
էր ։ Խ ելա յ ե ղ Հա յբենակիցնեբ մէկը մ իւսին եաե֊ մէքի ոյժին : ւ ււ ր բու , 1939—40/. զ ի ն ոլորներու եւ
ւ ֊ է ն խոբՀուրդ Հարցնելու կուգային , Հեռախօսը Ա՛ն է որ ձեզ կո՝ վարէ , ձԼւյ կր Հրամայէ , ձեղ կան ճակատի Միութիւն ։ Վարչութեան մէջ մե -
անդադար կը բանէր՝ ն ո յ ն նպատակով։ Բոլորն ալ իրարու կը կապէ * ծամ ասնոլթիւն ր կ՛ուզեն իրենք ո լլա լ , այսինքն 5
մտադիր֊ կ՚երեւէին Փարիղէն Հեռանալու* ոմանք Առանց անոր կորսուած էք 1 Հոգի տարէցներէն եւ 4 ալ մեզմէ, ու. ասիկա մին–
1լառաշարկէին իրենց ընկերանալ՝ նոյնիսկ ըս - . Հաճութիւնը ապրեցայ իր ամէն երեսներով։ չեւ 1950 թ. ուականը։ Այս կէաը մեզ կր, խրտչեցնէ։
աանձնելով բոլոր ծախքերը։ . Հայու կեանքը իմ ապրումներուս Հիմը գբաւ։ ՝Բանի որ ժոզովրգավար երկրի մր մէշ կ՚ապրինք՝
Օրէ օր աւելէ ու աւելի իրական կբ դառնաք պէաք չէ որ մեր սա շԼ լ պատնէշներ քաշուին ։ կա
յր
Տոբի Համ բեր ա ա ա ր ո ւթ ե ա ն եւ անգլիական էմ մ էքս Հա յութիւն ը։
Համար յարգենք
պաղարիւնութեան կոչ էլը)*էէ\ Համոզելու (էաււախ կր Հարցնեմ ես ինծի • ինչո^ւ Հա գաղութ կէւ մ ը եւ Ազգ՛ ճակատի խսգիրր* Կբ
ընտանեկան երկրին ձգտի
բարեկամներս որ չՀեռանան իրենց ար կ ած ա - մառ կ՚ապրիմ Տ որոԲւ կը խօսիմք կո քարո ոեմ։ ա յ դ կազմ ակեբպոլթ իւնը , որ կր
բոյներէն՝ նեսալելու Համար անստոյգ եզերական Ա Լ ր Ժամ անա կներուն Համար խորթ կը թոլին ին սիրտր եւ ո ւշադր ո ւթ ի ւ ն բ մեր մ ա յբ
խնդրութեանց մէշ, որոնք կրնային ըսածներս ։ Իրականութիւնբ կր բախի խօսքերուս ։ վրայ կեդրոնացնել։ &ատ սիրելի եւ ծա՜
Ը–ԼԼաԼ՚՛ ՈԲ բն է ի բ ա կան ո ւթ ի ւ ն ո • ք^ուլութի^ ւնը , մեգ - փաՀարելի գաղափար , բայց մեր խնգիրԸ պար -
Ցունիս \3ին ինքնաշարժով ամերիկեան դես կութինւևը , ՀաճոԲյքը : զապէս ֆրանսական իշխանութենէն մեր իրաւ ա ՜՛
պանատունը գա ցած էի ։ ՝ք֊ոնքորտի Հրապարակը Ժամանակի մը մէ9 կ՚ապրինք ՈՆր հերոսներ կան պաՀանշնե ր բ արժեցնելն է (քաղաքացիական
Փախչողներու
անսովոր տեսարան մբ կը պարզէր ։ ելած՝ էին կը ս|սւշտուին , մինչ ՀայէՈՆթփննո իր շոլքէս կը եւ աշխաւոանքի իբաւունք , ինքնութեան թոլզթե֊
բաղմութիւններ իրարու Հետ մրցումի վաինայ : թոշակի ելայլնի ւգեր) Մե, բ կւ լկեր
միութիւն
վայրկեան առաք քաղաքէն Հեռանալու Համար ։ Ամ էն մ արդ թոզ սկսի ի՛ րմով , ո՛ չ թէ փորձէ պութիւնը չէզոք, զուտ զինուորական ադբոլթիւնր
Ի ՛ ն չ ըսես չկար փոխադրական մի2ոցնեբուն մ էք : ուրիշին վրայ։ - մ ը պէտք է ո լլա յ : Մ ենք այս տրամ
Աեռնակառքեր , երախայի կառքեր , Հեծկան ի ւներ ՎԱԵՄ ԱՐԵՒ8Ի վւնտռեցինք կամաւորներոլ Միութեան մօտ եւս եւ
բեռնաւորուած՝ անՀբաժեշտ պիտոյքնեբով ՚՝ Երկու տառ մ ր Հաց բ 20 ֆրանքէ սկսեր է ին ծա խել։ Շա էրենք Հաւաստեցին թէ ճակատի Հետ իրենց կապր
են
կոզմերէն կիներ ու երախաներ՝ ձեռքերնին մէկ տեր խոՀեմութիւնն ունեցան կէս ճամբէն ետ դառ անպաշտօն է : Հարիւր Հազար ֆբ * ստացած
մբ
ս°էկ պանան բռնած ՛ո աք արեւին տակ կր քա ֊ նալու ։ Բայց յամառողները ի^նչ եղան ։ գերիներու բաշխելու Համ ար ել ասիկա քանի աւաք–
էէին դէպի Փոբթ ւոՕբլէան : Կարծես թէ կիբակ– ԱՀաւոր ողբերգութիւն մր տեղի ունեցաւ տարի աո ա^ ո ուսաՀա ւ գե ր ինեբ ու Հ ամ ար Հ
կ՚երթային Պուլոնեի վրա յ ։
նօրեայ պտոյտի անտառը ։ 1 940/՛ Տուն ի սին 3) բան սա յի ճամբանե բուն ւած մեծ դում արին մնացորդ Հ ա շիւն է ։ Անշուշտ
Տեսայ նոյնիսկ մարգ մը, որ աթոռի մը ք՚Ս" " ա ՜ Ականատեսներ որքան սրտաճմլիկ դրուագներ ասոնց մ ասին լաւագո ւն բա ցատ բո ւթիւննեբ բ ձեզի
քերուն մէկ մէկ անիւ անցուցած * վրան գոյքե֊ր^ը դիտեն աբՀաւիրքի այգ օրերէն , որոնք որոշ կէ֊ կրնան տալ կամ աւո րներու ներկայացուցիչները ,
րեոցոլցած՝ խառնուեր էր կարաւանին ։ Մ ին չեւ տեբու մէշ կը յիշեցնեն Հայկական սարսափները ուրեմն այժմ խօսքը իրենց * յետոյ կբ շարունակեմ
ո^ւր պիտի գուռ֊
կրնային երթալ ասոնք։ Փարիզի եւ որոնց զոՀ ՛գացին 80.000 Հոդի՛, զեկոյցս՛, (Մնացեալը յաջորդով)
նեըէն դուրս մէկ գաւա՛թ 2"*՜ՐԸ 10 ֆրանքի ,պա֊ ՀՐԱՆՏ - ՍԱՄՈԻկԼ
Fonds A.R.A.M
