Page 58 - ARM_19-1948_04

«Տ9ՏՈ*

ԳԼՈՐԴ Կ Տ Ռ Վ Ա Ր ե ն Յ քայլերգր Հանրային, սեփականութիւն՝ գարձուցած

( Մ ա հ ա ֊ ա ն երկրպւդ ասւոելնցին այւթ-խ.) առաջին օրերուն երբեք չէր երեւակայած , որ բո*~

լոր Հայրենասէրներու կողմէ անվեր՛ապաՀ օր էն\ Բ. աքխաբԽմաքտհճ

սիրուած եւ «Մեր Հայրենիք»ին նման՝ յաւիտենա–

պէս ապրե/ու սահմանուած ռազմերդ մը պիտի

9>– կառվարենց, իր. բանաթաեղհ֊րլթեպֆ եր­ դառնար իր՝ յօրինած քերթուածը (**) յ փոքիֆրանիա.՛* ճակաաագիրը միզ նեչոած էր

կու դբքդյկներըՀրատարակութիաւնքէէրլած՝ է 1910– Տատ յաջող Հոն—, կոլգթսյինք Արեւելեան, Փր՚ուսիայէն \ Զար–

իձտ («Հառաչանքներ») ես \Գ2\ին («Գերեզմանի է նմանապէս «Փսզ ու ^թկսՔ^ը.— Հ ո ւ\րե լի էր մեր կ եանքր ա յ դ ճամբո րդո ւթեան

՛Ծաղիկն՛եր–») : Զինադադարի տարին՛եր ոմն , Պոլսոյ Հայ արիներուն նուիրուած֊ քառա՛ձայն՛ քայլերգը ընթացքին ւ Յաճախ կը մտածէինք որ՝ մարդկա­

մէը ղեկավարած էր նաեւ «՛էյ ա լա սաԼւղ՝)> դրական՛ որուն բառեր ո ւն ել երաշտ ութեանհ եղ ինակն է ին­ յին՛ կեանքր պիտի ^կլ^նար դիմանալ այն տեսա­

Միութիւնք , որու նախաձեռնութեամ բ ալ լ ո յ " ըն­ քը : Ու լւակաւին կոմիտասի յիշատակին՛ նոլիրա՚ծ– րան ներ ո լնյ , որ պարզուած էին մեր աչքեբուն առ­

՛ծայուած– Էր Գ– Վճարում֊ ան ի «Հացին ԵւՐզը»։ Իոկ ձօ՚ներգը, Հայ դրօշին փառաբանութիւնը հիւսող ջեւ , քստմնելի ու Հոգետանջ։ Բայց Կ^աարէինք

իր բանաստեղծութեանց վերջին Հաւաքածէն-, ո– մաղթերգը, Հ– Կ– եաչյի քայլերգը, Հոգերդ մենք, աւելի ճիշդ կեանքի քաշքշուք մ րն էր որ

րո՚լնձ մԷ^ ամփոփոլած՜ են )922էն մինչեւ 1931 Հե– Տահատակաց»ը (իսօսքը՝ Վ– Թէքէեանի) , Գիներ֊ տեղի կունենար գերմանական այդ Հողերուն վո–

դինա կա ծ իր քերթուածնեբր՝, լոյս տեսաւ. Աթէնք, գը, եւն., որոնց բոլորին ալ իօսքէն ու եղանակը բայ;

1932^, Հատորի մր մէչ, «Տաւիղ Ե՚-ոլեան» ինք հեղինակած֊ Է եւ բոլորն ալ ղ ա շն ալ ո րո ւ ած են

անունովԼ*) : Այգ Հատորի Հրատ ա բա կութեն Էն) քառաձայն երկսեռ երգչախոկմ՚բերու համար; Պատկերազարդ պատմութիւն « խաղաղբւ. -
մռղովբգա–
վերջն ալ շարունակես ստեղծագործել, եւ., ՛ուրիշ իսկ աս ո նցմէ զատ , ուրիշ բազմաթիւ թիւՀԼֆ բերող պատերազմին է*

քերթուածներ լոյս րն<ծայեց յո ւնաՀայ թերթե բու կան՝ երգեր ալ դաշնաւորած է, միշտ բազմաձայն։ Մեր ճամբան կր տս/Լ՚Էր դէպ,ի Փրից, որուն

եւ մ ասնաւո րապէս «Արեւագալ» գրական պարբե– Անիկա եղաւ նաեւ վարպետ խմբավար մը եւ մէշ^ հանգրուան մը առնելու յ ո յ ս ը կ՝ոլրաիսացնէր.

րաթերթին մէջ, որուն խմբագիրներէն մէկն էր վարեց բազմանգամ երգչախոլմբեր , որոնք մեղ՛. Կը մօտենանք այդ գիւղաքաղաքին Հ

ուրիշ գործակիցներու Հետ միասին • ՎստաՀ եմ որ Հիացում պատճառեցին , Հայ ունկնդիրներռւ կար– Փլա՛ծ տուներ ու կի սա կան գան. պատեր* սեւ­

անիկա ձգած է տակաւին՛ ուրիշ ան-տիպ քեր– գին նաեւ օտարներուն ; ցած աչքերով։ Կը մտնեն՛ք քաղաք : Ոչ մէկ մարգ,

թոլսՀծներ ալ, որոնք, եթէ չեն կորսուած , օր մր Այս բոլորր ցոյս կուտան, որ կառվարենց , իր ոչ մէկ շշուկ՝ ա յգ աւերակներ՛ուն մէջ : Հետա–

անշուշտ Հր ա տ ար ա կութեան կր արուին՛X բանաս տեղծ ա կան շնորՀ ին միաց ուցած է ր նաե ւ ՔՐՔԻՐ՝ կր չափչփենք գրեթէ բոլոր փողոցները^

երամշտագէտի տագանգր ել ասիկա բոլորո - սակայն , մարդկային ոչ մէկ արարած ք կենդանի–

Որ կառվարենց բանաստեղծ էր գ ամԳ մա­ վին– ինյՀնօգնո լթեամբ , ա՛ռանց ե րամ շտա՛կան որ նեբու ՛ոչ մէկ նշմար ։ Ոչ շուն , ոչ կատու , ոչ Հաւ

սին ներելի չէ տարակուսի լ ; Մեր գրականէ քննա­ եւ է գասըն՚ացքի Հետեւելու է ու ան՛ա յին ոեւէ անասուն : Աայիսեան գեղեցիկ ա–

դատներէն 3՛ Օշական՛, օրինակի Համար, «Հար­ Հ^նորՀ ունէր ի միջի այլոց եւ բեմական ար­ րեւիմր տակ կր գիտենք կոբծանա\& քաղաքին՛ աւե­

թեց» նաեւ կառվարենցր ուրիշ բանաստեղծներու. ուեստի մէջ , թէեւ , առաւելապէս , որպէս ամ ա– րակն երր ո լ Համ ատ ար ած լռութեան մ էջ կր կոր–

կարգին, փն՛տռելովդ ու չգտնվելով անոր մէջ թէօր (սիրող) : Մասնա՛կցած է Պոլսոյ « Տրա– ս՛ուի նաեւ մեր Հեւքր ; \թեխած Հոտ մը կը զարնուի

արտայայտ ո ւթիւնր այն՛ աս տո՛ւած աշն՚որՀ Հ անճա– մաթիք»ին, Ի" Կ այնոլՀեաեւ գաղութնե– մեր քիթերուն, ու Հակառակ ատ ո ր , գ ե ռ կ* ուզենք

րին, որ բանաստեղծը կբ գաբձնէ Պառնասի բար– ր ու մէջ, երբեմն կազմակերպեց ներկայացումներ, մն ալ այգմոխի ր ի վերսձծուած քաղաք ին պ ատ ե–

ձունքր բազմած երկնամերձ քերթող՛, ճիշդ է )այԳ ինք ս տ ան ձնե լո վ գլխա լոր դեր երր ր ուն տակ։

բաբձունքր բազմած ս ակա լա թ ի ւքեբթողներ էն մ Է— Գիտցած լեզուներուն մէջ, Հայերէնը կը գե– կր նստիմ ճամբուն՝ վրա յ կործանած պատի

կր չեղաւ կառվարենց \ոլ չՀաւասաբեցաւ իրեն՛ց բա՛զան ց է բ անշուշտ բոլորր Հ Ու սաՀուն կեր պո վ մ ր փլատակն երուն վրայ ու իրրել մխիթաբու–

վէթթումին մէջ իոկ խամրած Ա՝ եծարենցներու կամ կը կա ր գար ո լ կը գրէր անգլերէնն ու ֆր ան ս ե ր է– թիւն՝ զլանիկ մր կր վառեմ կազդուրելու Հա -

վաղաՀասօրէն՝. կենագրաւ Վաբումաննեբոլ ՛եւ նը: ք*ն աղբէն՝ թաբգմ ան ո ւա՛ծ Օ" կա ր Ո ւայւլտ ի «Օշ մար Հ ողիս՝ որ կ ր թափառի տունէ տուն , պատե–

Ա իամ ան թօներոլ տիպարին՝ * Արուեստագէտներն՝ ՐաքսոճւՏ»/* այնքան Հարա՛զատ ու յաջող , եւ, Օ– րէ պատ՝ ղտնելլ Համար գաղտնիքը սա աւերա­

ալ ունէին իրենց աստիճանա՛կանարմէքնեբր ել կա– տար բանաստեղծներէ կարգ մ բ ուրիշ գո բծեր ու կք/յտե բուն :

\րելի չէ սպա՛սել, որ բոլորն ալ Հանճարի մ իեւնոյն թարգմ ան ո ւթ ի ւնն եր , իր լեղուագիտ ո ւթեան լա - Երթանք, ^լ ըսէ րնկերս ;

խմորով շաղուած րլլան ւ Ւն չ որ ալ րսուի , առ­ Լ ագո յն ապա ց ոյցն ե\ն\ : ՝Բիք մ րն. ալ կեն՚ւանք։

կա յն , կառվարենց եղաւ եւ այսօր ալ կր մնայ Ար– իէթ կեանքին մէջ, սակայն , կառվարենց մեծա– ֊ Գե ռ ասա՛ն կ քաղաքներ շատ պիտի տես -
գո յն նոլիբո ւմր ցոյց տուաւ կրթական դաստիա­
\Ուեստի երկրպագունեբու կարգին՝ այն՝. բանաս– նենք ։ Ելիր յ շարունակենք մեր ճա՚մբան՝. ։

տեգծր , որուն քն՛արր , ներդաշնակ ե րամ շ ւո ու կա - րակչա՛կան գործին Հանդէպ : Եթէ ա շնա կ ց ո ւ— » կորսեմ իրեն, պէտք է որ քիչ մըն ալ

նոլթեամ բ մր ար տա յայտեցբա բախուկս բտի ,զգա– թի ւ նւր , նաեւ իրեն Համար , Հայ քաղաքական գտ­ մնանյ» ։ Ե11 ան\կարող եմ , յովն ած եմ ուջլատուած %

յան Հոգիի եւ մշակուած մտքի մր ապրումնեբր, ար Հետապնդող ել ա զա՛տ ագրա կան՛,կռի ւրգե կա վա­ Ֆր ան սաց ի րն կերս ճարաՀ ա՛տ ՝ կր նստի ճի շդ

որոնք կարդացուեցան Հաճոյքով՛, Եթէ իր ՐՈ/ՈՐ րող մ իակ Հայ կազմ ա կերպո ւթի ւնն էր , դպր՛ոցն դէմս։ Աչքերս անգամ մըն ալ կր պտտցնձե մ կործա­

քերթուածն երր չկրեցին անխտրաբար բացարձա­ ալ, իր ըմբռնումով , այդ դատին ու պայքարին նած քաղաքին վրայ ու սրտէս, աՀա՚ւոր Հառաչ մր

կին Հ ասնէող նր բո ւթե ան մ բ կամ անվիճելի ստեզ– ն ո լ ի ր ո ւե լո լ կո՝ չուած Հայ ե բիտ ասա ր դո ւթեան կր փրթի ւէշ^1ոփ կործանումը Բագրատունեաց

\ծագոբծութեան մր գրդշմր , այսուՀանգերձ , բազ– նախապատրաստական դարբնոցն՛ էր՛է Այս Էր անոր մ ա յրա քաղաքին՛՝ Ափնիին :

մ ա ա ա ււ ն Լ ա կ քերթուածներ կր Համ ա պատ ա ս խ ա - Համոզում ր մ երօ րեա ք Հ ա յ գպր ո ց ին վիճ ա կածՀ իմ– Օ՚աբեր առաջ, զայն ալ այսպէս կո՛րծան՛ած

նեն իւ ստապաՀանջ արուեստ ի մր յատ կան ի շ ե րո ւն : նական գերի մասին*. Եւ այդ Համոզման Համապա­ են, կր մտածեմ ինքն փ բենս ։ Մարդկային միտքը

Տառապանքի ,տբտմութեան , խռովքի եւ Հայ­ տասխանվող ոգիով ու եղանակով կբ դաստ իա բա– անկարոգ է չափել աՀ ա ւոր ո ւթ ի ւն.\ր սա քաղաքին

րենասիրութեան՝ լարերով կազմուած է Կառվա– 1քԷր իր Հ ոգած ո ւթե ան յան ձն\ո ւա\ծ Հայ պա տ ան ե– մ էջ դո ր ծուած ոճիրներուն , որուն՛ բնա կչութեն էն

\րեՀւցի քնարբ, ընգՀանրապէս : «Տալիդ քքւոլեան»ի կո ւթ ի լն ր : կ ուստ կցական ուղղակի քարոզչո լթիւն\ գէթ մէկ Հա՛տ մարդ՝ ապրէր ու խօսէր , նո յնիսկ

մէջ մանաւանդ կան էջեր, որոնք Հասուն մտածո­ չէր անշուշտ իր րբածր, այլ աշխատանք մր ,որ կը համր մը թող րլլտր , բայց ողք ը՛լլար ։

ղութեան եւ մշակո՛ւած արուեստի յ ս տ եղծ ագո ր - ձգտէր Հաւատաւոր *իա շն ա կցա կան ի տ ի պարով -—Մենյ> ի զուր կ՚ապրինք, կը մ՛րմնջէ լո՛կերս

ծոլթիլններ են : իր թառա մթերքը ճոխ ԷՀ հր ֊Հ Հա յր կերտել : իր դասաւանդած միւս առար՚կանե– խղե լով մ եր՛ Արտերուն վրա յ ծանրացածէ լռու­

թին տողերոլյև\ մէջ անգամ, Հն՛չեղ ներդաշնա - րր ս տ ո ր ա գա ս ո ւած էին ա յս Հ իմնական կ ր թո լ— թիւնք ։

կո ւթ իլն Էլ իմ աստի ու պատկեր ի գե գե ց կո ւթ ի ւն– թեան յ ատ կա ց ո լած նի՚ւթե րո ւն ( Հա յ ո ց պատ մ ու­ կ ր ՛նա քիմ իրեն\ , ք ե տ ո յ՝ գլուխս վար կախե -

ներ չեն պակսիր X թիւն , լեզու , գրականութիւն )է լով, ՛ինքզինքս կ՛ր նետեմ Հայա՛ջինջ սարսափներու

Հայրենասիրական, կտորներու մէջ անմա՚Հա *~ Ու տար ին եր վերջր » ա՛յսօր ,ա շխարՀի չո րո օրերուն մէջ։ Ան երէկ էր , իսկ Հիմա, ինչու այս
սալ իր «կամաւորական քայլերգ»ր , « Յառաջ,
կողմ ր ցրուած Հար իւոաւո ր Հայ երի տա սագներ , ղարՀուրանքը Հակառակ մեր՝ կամքին։

քւ-աՀատակ ՛լեղիս անմաՀնեբ» : Յօրինած է զայն որոնք մամ ան ակին իր աշակերտներ ր եգան , սյՀ֊ Բաւական. ն\ստելէ վեր^ ոտքի կ՚ելլենք , մեր

1918^ զինադադարէն անմիջապէս վերջ, Հալէպի նոր կր պարտին իրենց մէջ բոյն՚կած Հայրենասի - բեռներ բ շալկած 1լ իյնանք ճամբայ, Պերլին

մ էջ : Եր՚ամշտ ա գէ տ Բաբսեղ կան՚աչեանի եւ ուրիշ–* րական շունչէն ո լ կրակր։ Եւ անկասկած , օբՀնոլ– տանող ճամբան ։ Գրեթէ կէս օր է , եւ , աբեւը իր

ներոլ Հ ետ րնկ ե րական ճ աշտ սեղան ի մր առջե ւ թե ամբ 1լ ո գե կո քեն՛ լի շ ատ ա կրան ո բ ,որօր մ՚րօ բան\ց տաք շողերով կը քե բուի մեր այտերուն ո լ ձեռքե–

նստած պաՀ ուն է որ ունեցած է այգ բ՛ոցավառ իր շոլնչբ չխ1՝ա յեց ջամբե լու Համ ար իրենց Հայ­ րուն վրա յ : քաղաքին ար ո ւա րձանն եբն են\ք , ոլ

քերթուածի ներշնչում ր : Եւ , նոյնձ վայրկեանին՝ այ կականդ առողջ դաստիարակութիւն մր^ դարձն ելով յանկարծ , պարտէզներէն մէկուն՛ մէջէն բարակ

գրի առած է*. Ապա, եգանակը յօրինած է կանանչ– զիրենք պիտան ի տարր , իր են ղ պատկանած մողո– ծուխ մր կր բարձրանայ դէպի երկինք։ կան\գ

եան , քերթուածի Հեղինակին գոբծա կցոլթեամբ ; վուրդին Համար։ կ՚առնենք ոլ ապշաՀար կը դիտենք վեր սցոզ

*Բանի մր օր վհրջր ք արդէն՝ , ՀալէպաՀայ ե ր իտա– ԱՀա այսքան բեղուն եղաւ իր կեանյՀնւ ու դո ր– •ծուխր %
՛հունէ ո ւթ ի ւնր :
սաբգռւթեան՛ շրթունքներոլն։՝վրայէր՝ այնքան ներ­ Մարդ կայ, մարդ, կայ՝, կը բաց ակ ան չէ

դաշնակ, խանդավառոգ ՛ու Հայրենաշունչ այս ընկերս ւ

քայլերգր : Երդուեցաւ ան ամէն՝ տեգ , ու մանա­ Հոգեկան անսաՀման Հարստութեան տէր էր Կբ մ ան. ենք պարտէդն՚ե բուն մ էջ ։

ւանդ , զի՚Լագադարի առաջին՝, երկու տարիներուն՝, եւ այգ Հարստութենէն բամփն Հս/նեզ շատեբուն։ Յաղթա՛կան զինուորնեբ Հ֊Ըէէան ։

Պո ԷՍ ո ք մէջ : Ե րգոլեցալ ու զար&՚ուեցաւ Հայկա - ^ " ՚ յ " նիւթապէս աղքատ ապրեցաւ : Այդպէս ալ « Տ իշկոյ ետնոյ» , կ՚ըսէր, րնկերս ։ (ԼեՀե–

կան ֆանֆառներու կողմէ, որոնք , յաճախ թն­ մեռաւ։ Մեռաւ մանաւանդ այն անիծեալ մ աՀ ուի , րէն , կր նշանակէ ինչ կ՛՛ուզէ ը լ լ ա յ ) ...

դացուցին զայն , քՒուր քիո յ եր բեմն ի մ ա յրաքաղա– որ , «մէկ աչքր բաց» դերեզմանձ 1լ իջեցնէ Հայբե– Կը մօտեն անք ծուխին , ՛ու որքան առաջ կ՚եր­

քի պողոտաներէն\ անցած միջոցին : Եւ այսօր , նարօտ այլ Հայրեն՛ազուրկ Հայ մարդր, օտար ու. - թանք , այն քան աւելի զօ՛րեղ կը դառնա յ մեր Հ ե–

Հա յկակաՆ Ա փիւռքի ամ էն էն շատ սիրած քայէեր– թեան մէջ ... տաք րքր ութի ւն ը ։ Կ՛ուզեն, ք մէկր գտնել եւ Հար -

գլՀն է ան : Զկայ ազգային , մողովրդականկամդպ– ցնել այս քագաքին բնակչութեան մասին, թէ թ՚ն ք

բոցա՚կան Հա\նդիսոլթիլն մբ •—• «Յառաջդիմական» եղան֊,, ո®ւր գացին , քաղաքր ի^ն՚չպէս կոիծունե­

Հան՛դէսներու ցանկալի բացառութեամբ • ՚ որուն ցաւ , օդային ռումբեր ո** վ , թէ զամ տքա յին Հզօր

փա կումր չկատարուի աո ո յգ ու ռազմ ագո ո. «Յա^– ( ** ) Ֆ բ ան ս ական աղդային քայլերգն ալ ունի իմնգան օթնեբով : կանգ կ՚առնենք պարտէզի մը

աւաջ , ն՝աՀատակ»ով% նմ անօ բին՛ա կ պատմութիւն : Յեղափո խո ւթե ան շ Ը ֊ ցանկապատին առջեւ։ ԱլեՀեր ծերուկ մր , վրան՝

ջանին , Մարսէյլի մէջ, (հումէ տր Լիլ կը յօրթէ քուրջի կտորներ, մօրուքը եբկն-ցած , ձեռքերը

Կառվարենց , ինչպէս ե ր բեմն կ^րոէբ , այ գ տիրող մթնոլորտէն ներշնչուած եւ օրուան արա– սեւ , աչքերը խորր ինկած ու իրանը՝ ինքն իր վը՜

մ ագրո լթիւննե րուն Համ ապատասխանոգ քա յ լե ր գ րայ ծռած ։

մր եւ յօրինումէն^՝ վերջը կ^երղէ զայն բարեկա - Կը մօտենանք : Բարեւ կուտան ք , եւ ՚ծեբոլկր

( * ) Մանրավէպ մբ այս առթիւ։ իր. այս մական սեղմ շրջանակի մ էջ: ՝Բանի մ ր օր վերջկլ , մեր բարելին կր պատասխանէ զձյխու շարմոլմով •

Հատորէն օրինակ մր, կառվարենց կր ղրկէ լոն– սակայնն, Հեղին ակր զարմանքով կր տեսնէ՝, թէ իր Կր նայի մեր երեսին , ոտքեբոլն՝ , ու յետոյ՝ աչ­

տոնաբնակ Հարո՛ւստ Հայրենակցի մր ւ Եւ , որքան ա յ դ ստեղծագործութիւնը ար գէն դարձած է Հա– քերը կ՚իյնան կոտրտած վառարանին , որուն, վրայ

մեծ 1լԸլԱայ էր զարմանքը , երբ ամիս մր վերջր , մամոգովրգական սեփականութիւն ել կ երգումի ոք գրած էր Հին աման մր մէջր գետնաիսճձոբ ։ Այգ

ան՛կէ կը ստանայ երկու սթեբլինի չէք մը, որուն միայն Մարսէյլի մէջ, այլեւ ամէն կողմ, անսաՀ­ էր իր կերակոլրր։ Ոչ Հաց, ոչ աղ, ոչ ԴԳաԼ –ու

վրայ դրուած էր անգլերէնով. « Վճարեցէք Պ* ման խ անւ ղ ա վա ռո ւթ ի ւն ստեղծելով րմ բո ստացած պատառաքաղ։ Պառկա\Ն տեղը՝ խրճիթ մր , վրան

Տա՛ւիղ Եւոլեանի Հրաման ին» * . . եէձն՛ * ; Այնքան բազմութիւնէ *երուն մօտ ՚. «ՄաՐսէյեէզ»ր արագ - թիթեղ ղամոլա՚հ : Անկողինը : Տախ։ Ե՛րր բաւա­

խն,գ ացեր Էր այգ ոբր եւ իր են Հ ետ խն գա ցոլ ցեբ ՛օրէն կ՝րնէ Ֆրանսայի շրջան ր եւ այնքան կբ սիր֊ կանէ խօս եց ան; ք ոլ Հասկցաւ մեր ֆր անս աց ի ըլլա–՛

Էր նաեւ մեզ^ ա յ ս ինքն՛ատիպ չէրի պատմութիւ­ ո ւ ի ր որ ի վերջոյ , պաշտօնական Ֆրան սան կը Հռ– լբ , ծերուկը , լեզուն քակեց , ու սկսաւ գոԳ*ւոջ ու

նը ընեչոՀ չ™կէ զ ա յ « ազգային քայլերգ : ե բեր ուն ձեւով պատմել ըՓից քագաքին աւե–

Fonds A.R.A.M