Page 266 - ARM_19-1948_04

1811

էյքԳևՐՈԻ ԻՈՐ-էՈԻՐԴԸ եՓՐԱՏ ե Ի ՏԻԳՐԻՍ բուն բարիքը* եւ. եղբայր մը գտաւ իրեն, Մոլ–,
բատ սուն X

Անդրադարձած է**ք երբեք, շարժանկարի Երկու եզբայր , Մոլրաասու եւ Գարաւ,Ոլ ,

պաստառին վրա յ խումր մ բ վայրենիներ իրենց ԽՄԲ Թա֊րք գրագէտ մը, քամայիլ Հապիպ յորդառատ Հրճուանքով մբ ողջագուրեցին իրար*
Սէվխ-ք, վհրջ|երս ասայսւ մըկաաարսւծ ր լ լ ա լ ւ ւ վ
մելամաղձոտ ու անՀբապոյր վնկվնկոցնեբով ինչ–՛ «Արեւելհահւ ՚ՆահատակՏւերռւն» մէջ , գիրք մը գ ը ֊ Ասլրող էակները կբ բաժնուին՝ իրարմէ , մ թև ք
յւած է, « Ձայներ Հայբեւնրքէն »: Ա1նցեալ –արթու
պէս կ՚ոգեւորուին, կբ յուզոլին ու կբ բորբոքին , հրասլարակած էինք Պիր֊լիսի մաս,ը : Ա հ ^ ա ս ի կ գետերբ եղբայրանալու Համար իրարու կը միա­
Եփր-ստի եւ Տիգրիսի մասին (էփրսաւ, գետ կււի–
ինքնասպանութեան աստիճան իրար կր յօշոա են, ւի եւ ազատութեան) .— նան". Գետերու զաւակներն են որ) Հայրեր կը ՛ծնին ,

յաճախ յա-վելով Հանդիսականն երբ : Մ ոլրատ եւ Գարասոլ իրարու միացան ել ամ բոզ–.

Երգը մ ա բդկա յին ուբա խո լթ ե ան ց եւ ա խր՚ո լ – ջութիւն մը կազմեցին , մարդիկ անուն մբ տոլին

թեան՚ց ծայրայեղ յուղումներէն է ձ՜նած– : $՝ողո - ա յս ազնուական պապուն , նախ 4ւՊուրատֆ չլսին,
Եփր
ո եղաւ յ

վուբդնէերն են ստեղծեր երգը, յագուրդ տալոլ ի– Առաէդնր ձ֊ւաւ. էրղրուէքի Տ"ւմլո1– լեոնէն : Եփբատ , մականունը Գա ր աս ո լին եւ Մ ոլրա–

րենց զգացումներուն , մեղմացնելու խանձող վփշ–~ իր կարկաչահոս կեանքին առա9ին փո րձութիւՅ՚ր տ ին (Արածանի) ։

տեվ.բ , այրող Հ ոգեկան։ կսկիծնեբբ ; սլիտի անցընէր Պալասլանի կիրճէն նեվ<ս ։ Մաաւ - Խնդիր է թէ երկու եղբայրներէն ոըբ պիտի
ե\րէցինն\
Պատերազմի փոթոր կող Հեղեղք կբ յուզէ, կբ ղաշ քոI Ր/: եր՛ր մտաւ, այս նեղ մեռուտ ոլորասլը - ստանար այգ պատուանունը ։ իրաւունքը
էր
բորբոքէ կռոլի քուրային– մ է 9 նետուած բազմու­ տոյտ ճամ բուն՝ մէչ*, խենթեցաւ կարգես , քալելու, էր անշուշտ, բայց այս խնդրփն մէջ դմուաբ

թիւնէ Լ եր բ , ա յգ վե րիվայրումին մէջ ^է&ԲՔ՚երը %Ր տեղ սկսաւ, վազել , Հոսելու, տեղ ոստոստեց : Ս ա ր– զատ ո րոշել կրտսերն՝ ո ւ երէ ցը ։

ՀբդեՀուին յաղթանակի քաղցր Ո Լ ԳԴԼՒԷէ ձոլ՜~ մի՛ը վւշաքազսյէ^ էր, փրփրաձ , դէո՞քը՝ խոմոռ, Ջէ® որ երկուք)– ալ Հաւասար չափով ջուր կը

զումն երէն՝ կբ ծնի երդ մբ ,ոդեւորիչզգացո ւմ՚ներոլ գոյԼը՝ կապարի պէս*. ; Ա՝արգիկ նայեցան՝ իվ՛՝ պաըգելէին , Հաւասարապէս աշխատուն՛ակ էին եւ

Հ եղեզին ազդեցութեան տակ ; այս պատկերին՛ ՛եւ զինքը կոչեցին Աեւ. է\ոլր (Գա– քաջամարտիկ ե ւ կրցեր էին՝ բոլոր պատուարն երբ

կեանքի պայքարին թափ ու եռանդ տալու ր ա ՍՈԼ) • քանդել իրենց ճամ բուն փրայ ։ Հա՚յ՚Ր՛ ~ Եփբատ ին

Համար Հզօր ազդակ մ բն է եբդբ։ Զայր՛ոյթին յաչՀորդհց սակայԼ խաղաղութիւն անունը որո0 լն տալ ուրեմն ։ Աշխ արՀ ագրո լթեան

Գա րե բու րլն՚թացքին մ աբդկո լթեան ճաշակին եւ անգորրութիւն. : Գետակը երր փրկուեցաւ այս վարպետէն երբ նախապատուութիւն տուին ա յն գե­

Հետ նբբացալ ու զարգացաւ եբղբ։Երգ ու երաժշ­ ղմնգակ ու նհղ ճամրէն եւ Հասաւ էրզինճաՂ՚ի Եվ՝1՜ տին, որ Հիւսիսէն եւ արեւմուտքէն կա գար ; Գա–

տութիւն չունեցող ժողովուբդնեբբ անարժեք փշ~~ զնկա) դաշտը, քացուեցաւ, տարաՆո ւեցալ , Հան­ ր աս ա ին տուին՝ Եփ՚րատի անուն՚բ կրելու սլաս։ իւ ր :

րանքնեբ են\եւ բարբարոսներ % Զէ^ որ Հ-երդ չունին* գստացաւ։ Գարասուն ապեր՛ախտ 0/7/ ր մը *(, ր : Օ, կարելի չէր աս, եղբայրութիւնը, տար -

մի այն չարերը^ : Գաշտէւ բարիք տեսաւ եւ որոշեց բազրիքով փո — բեր , իրաւունքը տարբեր , Մուրատ չէր կրնար

Մեր մողովուբգն ալ , դե բազան՝ցապէս ղդ ա - լսագա ր այ գա րե ց ա յս լա յն ածաւալ գետ ինը բնդոլնիլ այս զրկանւքր ե ւ անիրաւ ալ չէր այնքան՝։

յ ո ւն ե լ քազաքա կ ի բթ , ո րքա՚՜ն խան ղավա ռ եւ եւ ջ ո ՚ ֊ բ պաբգեւեց անոր, դալարներով պսակեց Իր օ ր օ ր ան ր եզբօ ը ը օ րօր ՝ո ց էն՛ աւելի թաՐ *^ Բ

խռովայո յզ երդեր է փոխանցած սերունդէ սե­ զայն : էր* ծնտծ էր Ալա լեռներուն բարձունքներուն։

րունդ, յ վրվ­

Երբ կբ կարդանք մեր գողթան՝ երգերը , ա - *իետբ իր ամենամեծ զոՀաբերութիլն՚բ ռՈյ*ք րայ , աւելի քան՝ երեք Հագար՝ մեթր վեր ։ Եւ յե­
բամ -
նոնց խորախոբՀ ուրդ ծալքերուն մէջ պաՀ մբ կբ տուաւ դաշտիւ* կեգր՝ոնբ : Հոն եր կոլ թեւի ձեւացուց տոյ 6 Հայ։իւր՛ քիլոմեթր երկայնութիւն. Ունէր , ի

մխրճուինք ինքնամփոփ, կր նոյնան՛անք անոնց նուեցաւ եւ րնդարձակ ոլորտ մբ չ թ ւ ռ * յ ֊ \ Հեճուկս Գա բասուի , ո բուն՝ եբկա յն ութիւն՚բ 450

Հետ։ Մեր Հոգիները կբ մեծնան՝, սրտերը կ՛ուռին, գեզեցիկ կգզի մը չորս գիւզակներով : քիլոմեթր էր միայն * Ան՛որ չափ կենսառոյգ , ծնն՝–

ու ցեղին դո յութիւն՚ը կբ ն ո լիր ագո բծուի , կ բ յա– Պատկերբ մերթ կը յիշեցնէբ բնութեան խա - գավայրբ անկէ բարձր , Հոսում բ աւելի նեբգաշ -

ւերմանայ; Այգ ազդեց ո լթեան՛ տակ կբ փոխա - դեր, մերթ ալ ոսկերչական աշխատան՛ք մր։ Ջուրը նակ, կեցուածքը աւելի գեզուվէշ էր, ուրեմն
իբր
դրուինք գէպի Հին դարերու յիշատակլԼհբն՝ ոլ յ ի – Հ ար՛ս ան եկան նուէ ր պարգեւեր էր էբզինճան ի իրն էր իրաւունքը ;

շատակաբաններր , այդ քանի մբ տող երգին մէէ* այգ ե/զզին , որ կր նմա՛նի զմրուխտէ մատանի ե մը Եթէ Գա ք ասուն պճնտազա ր ռե ց ւէրզրումի ե լ ք^ր^–

գտնելով ցեղին՛ մեծոլթիլնբ ; լուսնոսկիով գ ր ո լա զ ո ւած Հ զին՚ճանւի դաշտերն ոլ ծմակները, Մուրատն աք

Հայը երկար դարեր երգած) ոլ փառաբանած է 3ե րե կին յաջորգեց գիշերբ ել խազազոլթե - կեն սաւետեց արեւելեան Աէատոլուի մեծագոյն

Հեթանոսական խո բա խո ր՝Հ ո ւբգ երգեր % Երգած է ն է ն վերջ , դար ՛ձետ լ տուայտանք ; Գաա րրաս՚ո ւ,ւ իր սարաՀտբթը, Մշոյ դաշտագետինը։ Եթէ Գարա­

երբ շիկացած պոզպատբ Հրեղէն Հնոցէն դուրս կբ երկվ՚որդ տառապանյ>բ պիտի անցընէր ՝ւ՝էմախի սոլ լեռն՛եր, ճեզքեր՝ ու պատուարներ քանդեր էր ,

քաշէր քրտնաթոր՝, ու Հեւ ի Հեւ, մուրճին խելա - կիրճին մէջ, որ՛ ունի ցից եւ վայրաՀակ երկու Մուրատն՛ ալ երեւան՝ բերեր էր Պաթմբշի կիրճը,

գար Հարուածներէն , սալին կուրծքէն ցայտող ափ , երկուքն ալ բարձրաբերձ պատ եր ո լ նմանակ ։ իր եզրօրը չափ տառապեր, տատեր ո ւ տքներ էր։

ֆչՀացող կայծերէն ոգեւորուած , աշխատանքի Կա յա աո գե տակ ո կարծեց թէ փրկուած է գթԼքԼՀ Եթէ Գայ աս ու ականատես եղեր էր պատմական

արեւաՀամ կենսաՀիլթր ըմբոշխնելով՛ Անւ Հում– խեղդող աքծանէն , ել աՀա նոր պայքարի մք մէջ մեձ– բան՛ակն երուն՝ իր Հովիտէն անցքին , Մուրատն

կոլ բա զո լկին , աստ ու ածա ն՛ո լ էր ո լմ ին դո վքն է ւ՛ե աո ւեցալ ։ ալ բացառիկ բախտի արմա1 ացեր էր , իր ավւե,; ան

Հիւսած երգելով՛, երգելով է աշխատած , արդար ՛ք Բայ տեղի ունեցեր՛ էր Մ ալազկերտի ճակատա–

վաստակին , առողջ կեանքին քաղցրութեն էն գի՛՜ Ակստլ ոդորիլ Աատանի կամոլրջին եւ ամրա– մ արտը % Լսեր էր ձիերուն՛ դոփիւնը , պատեր՛ազմի

նովցած , աւելի խանդավառ ու եռանւդուն երգած վւակ կիրճերուն պաս/նիշանման՝ ՛որմերուն դէմ , շոլինւգր , Արի—Ասլանի ել բիլզանգական՝ բանակ -

է յաւէտ : ել Հ եղասաՀ ջուրը նո լաճ եց ն ո յնիսկ կր ան. ի թ֊նե - ներսլն կատաղի բախում ը :

ԱՀա շինականը մայբ բ$– ութեան՝ ազատ ծոցին րը , լեռը յաղթ ո ւե ց ա լ ջոլրէն՛ յ Մուրատ աւելի բան մր ունէր, առաջնակարգ

մէ^։ Հայրենի սարերուն՛ վեՀութեամբ օծուն Հ ո– Հիմա դէպի արեւմուտք կը Հոսի։ Ջախէն ու ճարտարագէտ մրէ Էր նաեւ։ Տիյաաինի կողմերը

գին կբ բանայ, եղբայրացած մարալ Լծկանին՝ Հետ աջէն Հար՛կատու գետակներ՝ ստացաւ , մեծցաւ ու հ՚ճմոալոյւ Հանքաջուրեր , էէնաւ անցաւ այս ճամ–

ոգեւորուած՝ ձայնւը թող կուտայ գոռ ու խրոխա , մեն ցաւ , ծաւալեցալ դաշտէ դաշտ , ամփոփոլե - բէն ել ալիքները աղով բեռնաւորեց , Հոն ուր Հու­

Հեղեղի մը պէս կ՚երթայ կը զարնուի սարերու ցաւ ձորեոոլ մէջ, եւ կիրճէ կիրճ թաւալելով ար­ րը փրփրուն էր չափազանց աղի Հիլլէները սառե—

լանջին եւ կը վերադառնայ քազցըաՀամ Հնւ չիլնով շաւեց միքտ արեւմուտք ։ ցան ու բիւրեղացան միջոցին մէջ :

զարնուելու ականջին, աւելի քաղցրացած , կոկ - Եւ սակայն՝ վտանգ մը կար իր առջեւ, եւ ար­ Եւ Համբերատար Մուրատ դավ՚երոլ ըւթաց -

ո ւ ա-ծ ու ա նո լշ , ալ ա ւելի ալ եկոծելով Հոգ ին՝ ո բ մուկ մը շինեց ու նոր ճամբայ փնտռեց իրեն ; Ու­ քեն կամուրջ մը շի՛նեց անոնցմէ, քարուկիր կա­

ստեղծագործէ ու յաւերժացնէ սեղբ իր Հա րա - րախ էր, եւ ծափ կբ զարնէր իր այս գոՀ ուն ակու– մուրջ մը, ել ամբողջ մողովոլրգ մը անցաւ այս

զատ երդերով ։ թեան Համ ար ։ Ըւ՝դՀւ ւպ ,կեց նոր ճամ– ձրիակերտ կամոլրջէն, ձիերով ել կառքերով–.Գե–

Արտավարին դոլխն է կեցած քաջագանգուր ոլ

Հաստաբազուկ , Հիանալով իր աշխատանքին ու

աշխատակիցներուն՝ վրայ , թեւերը անթացուպ ր–

րած մէջքին, լայն– կուրծքը ցցա՛ծ՝ մեղեդի մբ կբ իբր օրՀնութիւն , ֆոր՝ Հբեզէն լեղուով փոթորկա - ոգեւորութիւն կը ստեղծեն՝: Ասա ւած աշուն չի Հը՜՜

փռէ չորս դին • : .իր սիրական Հողին արգանդն է շունչ երգեր ստեգծե լու ա ռ ա ջա գ ր ո լթ ե ա մբ ; Օ Հ , ըեղէւ՝ լեզուին պէս ռՐԳԼ\ ^լէՀ խոր՝անայ սերուն գնե–

ճեղքած ու բեռնաւորած, Հարսնիքը կ՚երգէ իր եւ Հա յ . Եկեգեցին , ամ ենասկեպտիկին Հոդին անգամ րու սրտիւ մէջ, շարքերը կը խտանան՝, կբ բազ -

բնութեան ։ Գաշտ ոլ լեռ արդէն՝ եկեզեց ի ի վե– պաՀ մը կբ թմրեցնէ, այդ մեղեդիներու յանկու­ մ ապատ կուին Հայդուկներով : Այսպէս անվերջ

ր ածուս/ծ՝ երգք շին՛ականին՝ աղօթքի մ բ խո րՀր– ցիչ ելեւէջներուն՝ ազդեցութեամբ : ՀՀարականնե - թարմ ո ւմեր կուդաև՝ նոր ոգել Հ թնեըը ։

գաւո բ ո ւթեամբ կը ՚խոնա բՀեցնէ բոլոր շն չալորնե– րու զգլխիչ, մերթ ցնցող, մերթ թմրեցուցիչ վե­ Երգը իր Հ ր ա շ ք յ լ գործած էր։ Տեղը բազմա -

ՐԲ* կենդանի , թռչուն , ջերմեռանդ Հաւատաց - րացումով, մողովուրդի մր անցեալի վեՀոլթիլնը կոզմ ան ի առա քիւ ո ւթեամ բ արթնցած էր , միայն

եալն*եր կ՚աղօթեն , կ՛ օ ր Հն են արդար աշխատանքը կը թրթռացնէ, չափանիշ մը որ անգերազանցելի է ղեկավարող, նեբգաշնակոզ ուժը կը պակսէր : Ան–*

մշակին , կ Հուի ան ալ վեբէն գմակ^ած այս Հ ոդԽ– Հայ երգին՝ Հին արմէքը բնորոշելու Համար : Հ րաժեշտ էր ա յ դ ուժը , ճիգե րը բազմ ապտակելու

պարար նե րգա շնա կռլթեն էն՝ կ՚օրՀնէ շվւ ՛ականը Արեւելքի կեն սուր՚ախ խոբՀ ր դա ւոր՝ո ւթեամբ եւ միացեալ ճակատով Հ ետեւո ղականոլթեամբ

իր լծկաններուն ու դաշտին Հետ։ կբ ցոլանալ կը ճարճատի Հայկ* շարականր իր Հասնելու Համ ար ազգա յին ազատագրութեան եւ

Այսպէս , Հայկեան ցեղբ դարերու մէջէ՜ միշտ ԲոլոՐ յատկանիշներով՛ Հայ երդը բիւրեղացած ապա պետականութեան ։

յառաջացաւ երգելով ու անխոնջ տքնելով, ստեզ– ակն է, ն՛ման Հա ք կական բարձր՛աւանդակի կար՛­ Այս Հ րաշք զեդը ծն՛աւ եւռազմ ական՛ կազմ ա -

ծագոբծելով : Հա յկեան ՝ն ախնիքն ե րբ Խք ւրրի - կաչուն աղբեւրն ե ր՚ո լն , ջին ջ ու յստակ սա րե բու կերպութիւն ը, որ՛ «Հու^ր Հէր ունէր, ապա թէ բոց

Մ իտան ինեբ , Ուր տրտուներ Հեթանոսական մեՀ– արձագանգին , որ մէկ վանկը, մէկ Հնչումն՝ անզ­ ու՛՛լ էր մօրուս , ել աչկունքն– էին արեգակունքն ։

եաններու մէջ աբելի կեԼ՚դանա բա բութիւն ր փա - գամ չի աղաւաղեր կամ կեղծեր է Ուրիշ խօսքով՝ Հ * § . Գա շն ակց ո ւթիւնը : Փառք

ռաբանեցիհ , զոՀեր մատուցին , նոյնիսկ իրենց իր փառքի ա՛՜ կոլմԷ^՝ վերջ ծիծղուն երգերը , Հա յ ժողովուրդին որ ծն՛աւ իր\ անուան ու մեծ ու­

Հարազատ զաւակները ողջակիզեցին երդերով ոլ ցաակռտան պաբեբգներբ դարձած են ոզբեբգ,ար– թեան Հ ամ ա պա տ ա ս խան զա լակ մը։

ոդեւոբուելով , բամութիւննէր առաջն՚ո յ. դեցին տա յա յտելով տառապանքը ցեզին : Աւելի սրտա­ Երգի պաշտամ ւնքը ընդՀանըացաւ ո լ անւ ո բ

դարերով գ է ա ի զոՀա բե բութիւն ; պատառ աղաղակներ են եգած այդ ոզբերբ, Հետ­ Հետ զարգացաւ ցեզին դոյութեան պայքար՝ը ։

՝Բբ ի սառն էութիւնը ն բբա ցուց եըգը , շա րա - զՀետԷ դառնալով բո զոք , ցասում ,տպա եւբմբոս– Պայքարէն ծ՛աւ փոթորկոզ բմբոստ երգը։ Երզի"1

կտնէ եր ու Հոգեզմայլ մեղեդիները սկսան քեցնեք տացում : Աւելի ուշ ռազմ երդ , խռովելովդ ալե­ խանդավառս ւթիւնը սատկացո լց պա յքարը : Ե ~~

դատարկ Հոգիներ ը , բովանդակութիւն՝ տալ մարդ­ կոծելով ամբո խ ին Հոդին ել մ զելով դէպի ազա­ զա*ծ էք Գաշն*ակցական Հաւաքս յ իժ ի մը մէջ, ըմ­

կային կեանքին : Եկեզեցին դար՛ձաւ Հա ք երգին տագրութեան սրբազան՝ կբկէսէՀ • բո շխնա ծ էք անոր ըն՛կերական վեՀ ու անկեղծ

տարածիչն ու ներկա յա ցուցիչբ , %ուի րտգո րծեց ՀԻԹ ՚ գարու երկրորդ կէսի՝. , արմենական.՝ ցե­ տաքութիւնը եզբա յ րա ցած ս բ տ ա կց ո ւթ ե ա մ բ ։

անոր էութիւնը ։ ղին մարտական , յեղափոխական ոգին կը խլրաի , Բուռ մը գազափաըական Հայրենապաշտներ՝ կը

Մտէք Հայ եկեղեցին, մեր երդի Հին՛ մչակնւե– ռազմ ե րգը կը սկսի սաղմն աւո րուիլ գ աՀ աւոր՝ եր­ Համակեն բագմոլթեանց Հոգիները՝ իրեն, ց խան -

բուն թան դարան ը , Հոն պիտի տեսնէ ք Հ ին՝ Հ ին կունքով մբ՛. Վ^երջապէս կր ծնւի Հայկեան մարտա­ գավառ ե բդերով ։ Ամբողջ մոզովուբդբ ոտքի է*

դարերու ապրող ու եբգոզ ոգիները սկսած Հե­ կան.՛ առաքինոլթիլնբ ,թռիչք կառնէ երեւակայու­ Հայբե իքիկարօտր Հոգեկան ու իմացական ս ր բա­

թանոսական գարերէն որ կբ սաւառն՛ին՝ խոլնկի թիւն ը ոլ ռաղմեըգը կը Հնչէ րախուռն ու գոռ : զան սարսուռ մբ դարձած , երգել կոլտայ խ ո ւււ–

եւ միւռոնի անուշաբոյր մթնոլորտին մէջ՛. Տեգին Երգին՝ Հմայիչ, փոթորկող յորձան քին Հետ նոյնա– ներամ, սրտաբուխ ել Հաւատաւոր Հ

յաբատեւմ ան ղոՀ ուած անմ աՀ ոլ անան ու՛ ՚ սուր­ ցս/ծ բազմ ոլթիլննե բ կր խոյական գէաի ցեղին՝ Վա՛՛ք այն ժոզովոլքդին ոբ երգ չոլն՚ի , ոլ մա­
ոբ
բերուն ձայն ի ելեւէջն երբ կը լսենք Աստուածա - փէկութեան կր՛կէսը Հ կռուի յանդդնւ ութերէն՝ ել նաւանդ վայ այն զեկավար կազմակերպութեան

շունչի դեղնած էջերէն֊՝։ փրիստոսաաիպ առաք - ս ա ս տ կ ո ւթ են էն կը ծնին՝ նոր* մ ա ր ա ա կ ան , աղա - երգին արժէքբ կ՚անտեսէ ։

ետքերու ստուերները կը թառին Հոգիներու վրայ տատենչ, Հրաշունչ երգեր, որոնք աննախընթաց

6– ՀԻՍԱ6ԵԱՆ

Fonds A.R.A.M