Page 126 - ARM_19-1948_04

ՄհԱԿ ա Ր Ս Տ Ո հ թ Ի հ ն Ը Մնէ Խ դի խ ե դ թաց են մէք կբ կաթէ կաթն անարատ, կաթը աոատ՝ Համը
առած °^աոէհ.է * * * ՚

Երբ կբ չ ո յ է ) քաԳՑԼՀԲ ւԿոլոՎ կբ Կ խօսի

իյՄԲ - ՄիջիԹ Արեւ|ելքի Հ ա յ Գրալ/ներա. ՑԵՐԵԿԸ կովուն Հետ՝ յայնժամ կաթէն ակ կբ բացոլէ ,կաթ
հա,մա(^ււքարիՕյ լքէջ - ընդարձակ գհկւսցսսք մը
կւպ^ացտծ՛է ն ^ ե ւ ւէհլբ տշխաաակիցը, ծա%թ֊ կը Հոսէ երգին Հետ . . • : Ինչ քաղցր ութէ *ձ * Հրդէի
ուսուցիչ եւ, ( յ ր ա գ է տ էդ– ՏտյանեաԸյ լետյյւտ -
կայն հարցի մ«քսի1ն1։ Հատուած մ ը * — Մ Խ ^ԲԳՒՔ^եԲՀ Բ^Յ ^ է <ք՝ա>քքլս շուքէն–, կա– իձչ բերկբ>7ւթէւն* Հէ%էհ է վեր Հաշտութէւն կայ

լին $ոթէֆ՝ անցնող մարզիկ կը գիթւեն : կենդան եֆսց մէք իւ մաբղթքֆ * է * է

Ոմանք արօր , ոմանք մաճ գազ ոլսերուն ,գ,աշ– Աշխատութեան Հղօր փեթակ՝ Հայ"ց "Հզոյգ

Աււա՚հռ օրօրուելու այն մ էամ իա ալան գոլ - տը կ՚երթան ականչ՝ գրած աշխատանքի կան-չե - բարձրաւանդակ, ուր ծուլութէւն բրնաւ չբկաբ ,

թեամբը որ Հայ լեզուի ծագումր կր բարձրացնէ բուն– • • • յ այլ աշխատանք՝ անդադար , արեւուն Հետ մարդ

մինչեւ Ադամը, ներելի է, սակայն, Հպարտանքով Նախրորդ կարօն , նախիրն առչԴւ ձգած կ՚եր­ կբ բան էր , ու տուն կուգաբ երբ մութ էր, անոր

հ՛ան օթան ՛ալ լե զո լա գիտութեան՛ ամ ենավե րքէս թայ ձորն ի վեր, գլխուն վրայ զըլարթօբէն , սէր փոխան Հայ"" երկէբ՝ կ՝բլլաԲ ամբար, շտեմա­

վարկածին որով Հայերէն շ Ժամանակակից կր Հա­ կը բա՛ւին մեր անառակ սարեակներ ...: րան անծայբածէբ : Օ* " ղ ք ո յ ն քեղ, ով Հո*յոլ -

մարուի ամենաՀէն լիզոլներուն *օրինակՀելլէնեքէ­ Հեղեղատին քարեին անգամ սարեակներու թեան սուրբ երկէբ • • • *

նին ու լասյէնեբէնէն ու մինչեւ, անգամ սան ըսկրի– խռովքէն՝ կարծեք։ թզի ու. շունչ կխառնեն ու կը X

տին որ երկար ատեն Հռչակուեցաւ մայրը քո լոր յո լզուին տարօրէն . • ։ ԱԿ ԿգԻքԻԿԸ. ԲաՑ »ե ն

Հնդեւրոպական լեզուն երուն : ԸէԼաԼոլէ Ք" յ Բ Բ Քա­ Նանենց Հարսը , առտուն կանուխ արթնցած , Հայ տուներուն՝ աւանգութէւն կը գովեն ,

ղաքակիրթ մարդկութեան՝՝ այս վսեմ բար բառն ե - կը մողուըրաէ անկողինն իր սիրարբած , քանզի մէն առտու՝ արեւ կ՚րմպեն քաղցրօրէն * * * , թէ

բոլն, ասոն՛ց կարգին* Հայերէնն ալ, քեր ա կան ա ֊ պէտք չէ փեսայէն զատ անկողին՝ տեսնեն նո յնիսկ լեռնեբու Հովը փչեց դէմ տցէն՝ Հովին Հետ բո յր

կան բիւրեղացած կանո՛ններու Հետ , ստացաւ նա­ անմեղ չողերն արելինւ. . . : Ատոր Համար՝ կ՚աճա­ կր ծրծեն , կբ գէնովնան բոլորն մէքէն, բո յրէ ա–

եւ բառամթերքի իր բաժինդ մայր նախալեզուէն՛ պարէ, զայն կը գիզէ դէմ - յանդիման բուխրի - նռւշ գէնէէն ՛՛՛Հ

Ի^նչ կբ ներկայացնէր *"/գ բաժինը ։ Ըսա կին, ու կը ծածկէ զայն կապերտով՝ դոյն՚ովն դաշ—

տի կանաչին • • • : ՕՀԷ * յայնժամ արագէլներն կբ մօտենան եր*

երեւոյթին , շատ քիչ բան, միայն 713 արմատ Հ Աամենց Հորէն Փուր կը քաշէ Վարդեն՚ց Հարս : . գերուն, վար կր նայէն ,ու կբ լսեն ճռէնչԼ անվերք՝

Գէթ առ այմմ, Հազիւ կարելի եղած՜ է այսքանին ^յ"օ , շանորդին ինչ մորթ ունի, ու ին՛չ վարս օր բո ցներո ւն՝ :

Հարազատութիւնը ճշդել լեզուագիտութեան վեր­ Առրթը կարծես ըլլայ ճերմակ մարմաքար Աեր տուներուն երկուքն սոլրբ է, եւ օրրոցին

քին1 տուեալ֊՛ երովբ ։ Հետազօտութիւններր կր շա­ խորանիդ իսկ ծամերը՝ Անգղայ գետի եզերք ծը– երդը կուռ, Հոն՝ մայրութեան ախտն ու երդում՝

րունակս լին թէ ազգայինդ թէ օտար Հայկաբաննե­ լած ուռենիէ Աչքերն են վառ, աստղս։ լո յսին պէս զուտ ոսկիէն Հազար անգամ մաս - մաքուր : Այբ

րու կողմէ՝ լուսաբանելու Համար Հազարաւոր ու­ գեղեցիկ ու պայծառ ՚ ո լ կբնոք ամուսնական պայմանագիր՝ կարծես ըլ­

րիշ բառերու ծնունդն ու \ծազումբ ,եւ Հաւանաբար Ջաղցի սեմին՛ վրայ նըսաած Հայ պառաւ մը՝ լա յ 1Լանա հ ժայռ ի անխօս ու յամր սի պագիր •

ա յս գիտունները երեւան Հան՛են բազմաթիւ Հնդեւ— իր խօսք կ՚ուղղէ առ Աստուած , խաղաղութիւն Արագիլներն սակայն գիտեն Հայրենի ա ան ին­

ր ո պա կան նոր արմատներ մեր լեզուին մէք։ Օրի՛­ կ՛ուզէ անկէ երկրիս Համար տան^աՀար , քիչ մ՛այ չին՝ ու ինչէն , ատոր Համար բոյնե\րն իրենց՝ մեր

նակի Համ ար , մեծանուն Հա յա դէտ Անթուան Ա՝ է յ– Հանգիստ՝ իր Հալումաշ, իր յոդնաբեկ մարմնին՛ երդերուն քով կր շինեն, երբ մ անո լկի մբ ձայն կբ

եէի աշակերտներէն՛ Հայր Ա առի էս կր պատմէ թէ Համ ար ... : լսեն, կր կափկափեն, թեւովն, իրենց ծափ կը զար՛–

Հայերէն զՀանգչիբառը վեր քէնը եղաւ որուն ՕրՀնոլթիւն քեզ , ով Հայութեան սուրբ ա շ֊. նեն ...:
խարՀ * • • :
Հնդեւրոպական ծագումը գտաւ իր վարպետը ոլ Ամէն գիշեր, մեր գիւղեր՛ու արագիլներ,
գիւ—
Հանգեաւ ի Տէբ է Արգ * ա յ ՛ ՛ բառբ կբ բացակայի կ արտագրեն Հայ տունե՛րու ամուսնութեան

Աճառեանի գտած Հնդեկրոպական արմատներս լ Փ ցաղներգեր , յաջորդ, առտու՝ քա^ ու արու, դաչտր

շարքէն ։ (\լ դեռ գաւառաբաբ բառնե բու մէք րնա– Մեր եբգիքեերր բաց ենւ՝ , կ՚իչԴեն յամառութեամբ սարսափազդու՝ պատմե­

բսվյի ստուգաբանուած տասնեակներով Հն դեւր ո - Բազ - քաղՀանքի գտցող մ արգոց արդար լու զայն, որ կ՚աղարտէ սրբազնութիւնն իրենց

պա կան բառեր զորս Աճառեան ծայր այե ղ խղճա– խօսքեր կբ լսեն՝ ։ անմեղ բոյնե՚րոլ :

Հաբութեամբ մը դեռ չէ ներմուծած իր կազմած Ոմանք ս ա յ լո ւո ր , ոմանք ան\սայլ խումբեբ Մեր երգի քները բաց են ,

անտարակուսելի բառախում բէն մ էք % կազմած կը Հոսին, ճամբան եր էն՝ գէաի ծաղկած, Արեւն անոնց ա լան գա իւ առն ամօթէն՝ իր երե–

Ա ակայն , եթէ նո յնիսկ այս Համբե բատ ար գի­ կանաչ կապած դաշտորայքր գիւղակին ։ կի փառք կը Հիւսէ վեՀօրէն . . . մինչ եղնիկներն

տուններ ը, քանի մը տարի վերք) իրենց մանրա - Տեսէք, Գզրենց արտին մ է քէն , զոյգ մ^աբագիյ ձոր կը մըտնեն՛ որ ՛ծոց լոր են լեռ ան մըթին գաղտ­

Կբկի*" պրպտումներէն ձեռնթափ, վերադառնան դանդաղ ո լ պարծ կը շրքին * կարծես անոր տէր - նիքներէն՛ :

Հայ ժողովուրդին յայտարարելու թէ այլեւս ոք տիրականն բ լ լ ա յ է ս * կբ բարկանան ցածէն թո ող Մ եր երդիքները րաց են ,

մ էկ յո յս կայ ճոխացնելո լ իր Հնդեւրոպական ծիտիկնեբոլ խմբակին, «արգիլուած է <• թեւ չը Մեր երկնքի ա1մեզութիւն կը չնչեն; Առտու­

գանձը, ատով ալ Հայ լեզուն չի կոր՛սնցներ իր զարնէք մ ա ր զա ր տ ա Հ ա ա ցորենին, քանզի Աստ - ները թարմեղ Հացին բ ո յ ր ը յոՐԳ"ւԱ՝ պալան,

վազեմ ի ազն՛ուականութեան տիտղոսն՝ ու Հնգել - ուած գեռ չէ օրՀնած բեբքբ Հասուն այ ս արտին՛^։ ծայրը
ծերունի՝ պալան, ու սիլն առ սիւն կը տարածուի
ր ո պա կան նկարագիրը ։ քիօպէնսոն ալ , ընկղմած Պաղտենց Համբօն նստած իր էշն Համ ար մինչեւ մեր նորածիլ արտերուն ... :

նաւին՝ անկիլննեբէն միա յն մ էկ ափ ցո բեն յա քո­ "՚ԳԲէ^Ր կ^ ե\րթա յ որ քուր կապէ արտին՝ Ցորենարտին երգը զուարթ, անմաՀութեաեւ

ղէ ցաւ մոգվել, ան ալ մուկերէն ու մէքատնեբէն ձորակի, երկուքն ալ խոնք, երկուքն ալ ծեր , բայց
բան. իլ, շաՀ իլ իրենց Հացն ար^ չափ քաղցր է , երնէկ անոր՝ որ այդ երգը կը լսէ յ
մ աս ամբ կ բծուած : ք՝ ա յց անվթար մնացած սակա­ յամառ՝ կ՛ուզեն Ամրան տաքին՛, երբ որ Հնձոլորն ցորեն՚^գէզի

ւաթիւ Հատիկներր յաքորդ եղանակին՝ յիսնապա­ դար ։ պատին մօտիկ, կթոցն ծուն - նստած շուքին, իր Հացն կ՚ուտէ, ու Հացին Հետ՝

տիկ բերք տուին՝, եւ քանի մը տար ի էն բերն է բե­ Ա՝՛արտիրոսենց կով կր կթէ Ագքէ^Լ Հեղնաբ , կուտէ նաեւ իր քրտինքի տաքուկ շոգին, տ՛եսնես

րան լեցուցին նաւաբեկեալին՝ շտեմարանը, որուն կին Հանգչեցուցած՝ յանկարծ, Հով մը կ՚ելլէ արտը ողջոյն կ՚օրօրէ ,

պարունակութիւներ, բնականաբար , յար եւ նման մերթ կովուն Հետ գբբոյս կ^Բ^Է ձայնով ցա՝ծ Հասկ՝ Հասկի Հետ, քիստ քիստի դէմ կոլ գան՝ պա-

յայան ո լեց ալ առաքին՛ Համրովի Հունտերուն՝* ո– Տ / ՚ / 1 տիլտ "՛էլ, ՚ ^ է լ , կ՛՛՛թի լ ֊ Կաթիլ, ԿԲՈ&Թ գԻ » արար յայնժամ կ՚ըլլայ կիթառ, երգ կբ յոր–

րովՀետեւ դաշտը արգաւան՛դ էր , եւ մշակը՝ ի–

մաստոլն։ Այսպէս ալ, Հնդեւրոպական արմատն ե–

բու թիւբ զա րմ ան ա լի օր էն բարգաւանեցան Հա­ գուի մբ Հարստութիւնը ՛միակ արտադրոյթբ չէ յութէւններբ * քանի որ մենք Հայերս աւելի յօ -
յաստան ի քեռներուն մէք : Արդեօք անո"ր Համար

որ մեր աշխաբՀր նախամարդուն ու, Հետեւաբար , ա րմ ատն եր ոլ թիլէն , այլ մանաւանդ այս լեզուէ ժարութեամբ մատաղ կը բերենք օտար սուր ր ե -

նախալեզուի առաքին բնագաւա^ռը եղած էր ար– զարգացմ ան կա բ ե լէ ո ւթ ե ան ց ։ ԸնգՀակառակն , բոլն ։ Ոկրեմնւ անդամ մըն ալ ունկնդրեցէք Ֆրանց

գէն ֊. արմատն եբոլ ծայրայեղ առատութէւնբ երբեմն կր Վերֆէլէն * «ժողովուրդներու մատենագք ութ իւն­

խճողէ լե զո ւա կան գ ա շ ա Բ եւ կր խանգարէ անոր ներ բ ի սկզբան թերի եւ նախնական են* դարեր

Այստեղ է աՀա աքն սրբազան աւանդութիւնը, րն ական՝հն աճումբ ։ Ապացոյց՝ չէնարէնը ուր իւ- պէտք է անցնին, որ անոնք Հասն էն էրենց ոսկե զ ա–

"՛Ր "՞եր Հայրենիքը կը Հռչակէ «մարդկայնոց ցեղի րաքանչիլր բառը անկախ արմատ մբն է, բայց որ րուն ։ Աէայն Հայ մատենագրութէւնն է որ մէկ

օրըան՝» , թուփերու, տակ կծկուած մանուշակի մը կոմփէւկէոսէ օրէն ի վեր մնացեր է նոյն վիճակէ անզգամէն էր ոսկեդարով, էր դասական ո լթեամբբ

ամօթխածութեամբ, անգամ մ ըն՛ ալ իր "" ո յ դ մէջ։ երեւան եկած Է՚Տ> *

շափրակները կ՝ երկարէ պատմութեան լո յսին : * Այ" փաստա բկոլթէւններբ կա տ ա ր ե ց էն ք է բ– իսկ եզբափակելոլ Համար, աՀա պատգամը

ճիչգ է "ր իր ան եան լեղոլներէն կատարուած րել պատասխան այն մարդոց որ՛ոնեք, արդարացնե­ գարուս ամենամեծ Հայագէտին , Անթուան՝ Մէյ՜՝

փոխառոլթ իւննե րը աւելի բազմաթիւ ե% Հայերէ­ լու Համ ար օտա ր բառերու գործ ած ո ւթէւնր ներ­ եէէնէ որ Հայկ արան ո ւթե ան ուսուցի չը \ ե ղա ծ Է

նի մէշ*։ Աճառեան անոնց գումարը կը Հասցնէ կայէս , կ՛ առա ր կեն թէ՝ Հայերէն լեզուն՝ սկէղբէն Հրաչեայ Աճառեանին Հ

1400/, ուզի զ թիւով 1409։ Բայց ասոն ցմէ մօտա– է վեր լեզուն էեղեր օտար բառերով, եւ թէ բնէկ — « Յայտնի Է որ Հ այ այբուբենը գլուխ -

ւ որ ապէս 600 բո լ ո բո վին ան ծ անօ թ են աշխար Հ ա– բառե րբ աննշան թէւ մ ը կը կազմեն ։ Բբո՛շ կբ գոր՛ծոց մրն Է : *)՝ր ութիւն՝ մը որ պաՀ պ ան ուած Է

բարին, եւ չեմ կարծեր որ անոնցմէ իւրաքանչիւ­ տեսնուէ որ անոնք բառե րբ կը շփոթեն ա րմ ատ– մ Էնչել ա յսօբ , առանց բա րե լա ւո ւմէ պէտք ուձն ե–

րը երկոլ անզգամ լոյս տեսած Ըէէ՚"յ Հին Հայերէնի ներոլ Հետ Տ ն ա լո ւ , վասնզի ս կիզբէն իսկ ան ի կա կ ատ ա րեա ք

մէք ալ : Ա*իւս 800Հ՚^1 շատեր , շատ շատեր մնացած Ա՝ եր Հ ին՝ մ ատենագր ութեան մ էք , արդարեւ , էր : ^Իրական լեզուն որ կազմուեցաւ Հայաստանէ

են իրենց տեսակի մէք առանձին , այսինքն՝ բար­ կա ւ նաեւ ստուար խո ւմ բ մը յունարէն բառերու յ մ էք ճոխ էր եւ կ րնար ար տա յա յտե լ ամէն էն չ ո,ր

դութեանց եւ ածան ց ո ւմն եր ո լ ծնունդ տուած Բայց ասոն. ց փոխառութէւնբ տար բա կան անՀ բա– յո յն քեզուն կա բող էր բացատրել : Հա յ լեզուէն

չեն՛։ Այս ամլութեան պատճառն՝ այն է ո ր այգ փո– մեշ տութենէ մր չի բխէր ։ Այս բառեր ը մեր լե - ճոխութէւնն ո լ ճկունոլթէլն՚ը ուժ մրն է Հայ ազ–

խառեալ բառեր բ արդէն ունէին ի րենց զուտ Հա­ ղոլէն մ էք մտած են կրօնական խողովակով ել գ էն Հ ամ ար » ;

յերէն Համազօրներր եւ , բնականաբար , վերքին - մեծ մասամբ Լուսաւորչէ ձեռքով։ I1 ս կ Լուսաւո­ Արդեօք մ արգարէատէպ Ա* է յեէէ բանաձեւած

ներն են որ յարատեւած են կեան,՝քի մէք։ Վ&րքա - րի չր Հաւանաբար լալ Հայերէն չէր գիտեր , մեծ­ այս ճշմարտութէւնը զգա լո® վ է ո ր այսօր Արա­

պէս , կարեւոր մաս մըն ալ անոնցմէ աշուղական ցած ու դաստիարակուած Րլէալով Յոյներուն մօտ։ րատի վեՀափառ նայուածքէն տակն էսկ, քար առ

կամ ռամիկ բառեր ր յ լա լո վ , մուտք չեն գտած մեր Ասկէ զատ, կարգ մը կրօնական բառեր անՀպելի քար կը քանդեն Մեծասքանչէ մարմարէ տաճարը։

գրական լեզուին մէք։՝ ս ր բո ւթ իւննե բ է ին ել Հե տեւ արա ր ան թա րգմ անդե­ Ջաբենց ըսած էր • « Հ ա յ ժողովուրդ , քու

Յունարէն լեզուն՝, որուն Հնդեւրոպական ծա­ լի : Ասոր իբրեւ ապացո յց կրնանք յիշել պարագան ոյժդ քու Հալաքականութեանդ մէքն 4՜»։

գում բ երբեք կասկածի տակ գրուած չէ* 1200 ար­ մեր թրքախօս Հայրենակիցնեբուն որ եբկիլզած - Աէյէ Կսէ « Համ մողովուրդ, քու ոյժդ

մատ ժառանգած է նախալեզուէն : Արդ , այս ար­ օրէն պաՀա<ծ են կրօնական՝ սովորութեանց եւ ու­ քոլ ճոխ ու ճկուն՝ լեզուէդ մէքն է^ :

մատն/երէն յառաք եկած բերքովն էր որ Հոմերոս ռար կան եր ո լ Հայերէն անուսները։ Ուրեմն՝ Հայե­ Այժմ թող նեբուի որ ես ալ , խոնաբՀ սպա­

յօրինեց իր է*լիականն ու Ողիսական՝բ ՚՝ Աբիստոտէլ րէն լեզուն չէ որ պատասխանատու է այս փոխա– սաւոր մր մշակոյթի տան, ա յս զոյգ պատգամ՛­

կազմեց իր բնագիտութիւնն ու բնազանց ո ւթիւնը I ռոլթեանց Համար։ ԸնգՀ ակառակը , Հ^րնեւի Հա– ներ բ իմ ազգիս ընծայեմ ագերսելով *

Աովակլէս եւ Եսքիղէս ներկայացուցին իրենց ող­ մ ա յ ււ ար ան։ ի փրօֆէ ս էօրներ էն ՀԻՕՈԺ Բուէնտէ օ - « Հայ ժողովուրդ , աՀա քու ադամանդէ

բեր գո ւթ իւննե ր ր : Աափֆոն՛ ել ԱՀնակրէոն իրենց րինակներով կր փաստէ որ շատ անգամ Աստուա­ օղերդ , ան բիծ անշէք ու անկապտելի : Պէտք է զա­
յանուն
տաղեր ր երգեցին ու Ղ՝եմոսթենէս իր ճառեր բ խօ­ ծաշունչի Հայերէն՝ թարգմանութեան մէք, եօթա­ նոնք ականքներէգ միշտ առկախ պաՀ ես
եւ.
սեցաւ։ 1200 Հնդեվրոպական՝ արմատ ունեցող այս նասնից կողմ էն կրկնուած մ էկ բառին գէմ աց , քու նաՀատակներուգ , յանուն քու Հանճարիդ

լեզուն Հազարներով բառեր փոխ ա ո ւածէֆր անս ե– երկու կամ աւելէ Հոմանէշներ կբ գտնենք ։ անվախճան գոյութեանդ՝^ :

Հ՛էնէն, այնքան ալ ուբէշ լեվոլներու ։ Ուրեմն լե– կը շարունակեմ օտար մեծամեծներու վկա– ծ9–. ՏԱՐՈՆԵԱՆ

Fonds A.R.A.M