Page 58 - ARM_19-1948_03

3 « # 8 -*

ԳՐԱԿԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒՄՆԵՐ •ուն/ձև քան թէ սերունդները, եւ օրէ օր այ֊ելի ԿԵՆԳԱՆԻ ՊԱՏԿԵՐ
սերունդներու
բեղնաւոր՝ սնունդ կը բաշխեն (Լ՛եր

•ներշմ. շ֊ոււքն՚երուն :

Բանաստեղձ-ը Հոգեկան՛ խորոմւկ ծարաւ մը ու–

ճի, կեանքին՛ ու զինք շր^ապատող իբեր ոմն՛ ներքին֊ Երբ Փարիզի Հեզի ծանօթ մեք Հայկական ա–

գաղտնիքին թափանցելու։ Սակայն իբբեւ մարդ­ այն օր նստաւ քնարերգակ Գ*աբեքբա~*
կը կագեմիսՀւ
ԲԻՒՀԱՆԳ ԹՕՓԱԷԵԱՆ կային էակ, անրբ իմացական կաըողութիւնը տան յետսակողմ՛ի մէկ անկիւնը, ձլինելյյւ եւ լ է * ֊

. . էյ ա ձախ չէ ոբ կըՀ Հ անդէպին ք իրմէ սա ո բա.– դժուար ան այ տալ այգ գաղտն՛իքին վերջնական՝ նելու աՀեղադոռ պատերազմ կար արեւելեան

գրուած՜ քերթուածներու : ճա^ււ^1/ յ)ք ընթաց­ գիտակցութեան ՀասնելոյԼ աաաՀղվոչ-թիւնը : Հե­ կողմն աշխարՀէն , ու ամէ\ն ոք , էնչպէս գիտէք ,

քին , Հաղէւ– քանի մ շ բա\1ա սա եղծ՝ ո ւթ ի ւնն եր կը տեւաբար, ան. այգ գիտակցութիւնը կորզել կը այն՛ օրերուն , ռազմավար էր , քաղաքագէտ եւ

կազմեն անունք , այս կամ այն թեք թին մէկ ան­ շ\ձ&այ , էր երեւակայական աշիյարՀթւ՛ պատկանող մարգարէ • • •

կիւնը Համ եստօըէն աեղաւորուած : ^*Հ^՛ Համար կենդանի երեւոյթն՛երէն , որոնք իբենց նման ո– —- ՛հալք կը աեսնէք, մեծ՝ ոստանը պիտի տո­

առ այժմ , այս– է միակ մի քոսը ա՛ն ո բ ստեղծ ագո ր– ղռւթեամբը, կր աարոճակեն՛ յաճախ ճշմարիտ կայ , պիտի երբեք չյան՚ձնո՚ւի :

ծոլթիւն\ներոլն ֊մասնակից յււ Հազոբդակէց ըլլա­ յայտնութիւնը անոր փնտռած գաղտնիքներուն։

լու եւ կե րպով մ ը կարք՛ս ալ Հետեւելբւ իր կատա­ Կը սլատաՀի նաեւ որ, իբրեւ յետին՛ համոզում, ՚1%՝լէպ–է(։>ս ԸսԻք։ Պէաէ տոկաՐյ : Վաղն էսկ
մութ վախ­
րած քայլերուն , դէպէ .նոըան՚ոը. բարձունքներ ու ան անկեղծութեամբ Հաւատայ թէ ամէն բան Հո­ կ՚էյնայ եւ կը լուծ՝աււի պատերազմէն–

գէոլի անհերքելի Հ ասուն ութիւն ; - - գեկան ամ բողի ւթեան մը մաս կը կազմէ եւ այդ ճանէն բաբդ կնճէռը Հ

միութեա՛ն– տեսիլքին մէչ իր փնտռտուքը կը յա­ Ակագեմէան՝, բացառաբար , էնչպէ^ս եզալ ,

ար ե բա խտաբար , Հ ր ա ա ա ր ա կո ւած դոըծ՜ե– գեցնէ ել երչանիկ կը դառնայ : ոչ ոք գէտ է , քա զա քա կան աս ու լէ սը մէկդ ի գրաւ

ըը (•*•)*. –^է աըգէն ա սլա գրութեան յան ձ\հ ո ւե լո ւ Ուրեմն բա՛նաստեղծը աէտքր կը ղգտյ "՛յգ տ յգ Հեռաւոր եւ պատմական՝ թուա՛կանին : \,եր^–

պատրաստ « Հրախաղութիւն՛ » անո՛ւնը կրող եւ տեսիլքը վերասլրեցնե լ եւ ստիսլուս/ծ կր դիմէ կայ էին– ին՛ը Հոգի, երկու երէց, երեք Սիւքին

վերքին բանա ս տ ե ղծ ո ւթ ի լեները սլար փա կող . եր— բառերու գաղտնիքին : Վաս՛նզի բառերը տարուած զ բագէ տ\՝. եր , ւլո յգ մը կրտսեր գրասէրներ ու բա­

կը , բաւական ե՛ն՝ ճշդելու Հեղինակին– գէբքԼՀէ մեր իր ա կան՛ո ւթիւններ )են եւ իւրաքանչիւր բառ կոն– րեկամ երկու սրացաւ վաճառական :

քերթողներու շարքին մ էք • իբբեւ լա ւագո յնն եր էն քուած է գաղտ՛՛ իքուԼ մը։ Ո՛1վ է , ըստ ձեզ , իրաւ կամ բուն քննա­

մէկը եւ ինքնատիպը։ Հպարա կը զգամ գԻս * Համոզուած մնանք թէ որեւէ քերծուած եր­ դատը , Հարցա ց յանկարծ^ գ՚րասէըը գրագէտին֊ ։

խնդրան՛քէս վրայ, իր անտիպ գոբծ՚եըը ամ բո զ– բեք մեզի պիտի չի խօսեր, եթէ բանաստեղծը Հոն Ունթք ո բո չ Հանգան՛ակ մըւ

քո ւթե ամ բը տրամ ագրո ւ թե անս տակ ղնեշո ւ վըս՜ Հիւսած ԷԲԼլաԲ Իբ ն՛երշն՛չումին ու թռիչքին շար– Անշուշտ , ըսաւ գրագէտը , Հազի մը Հետ ,

տաՀ ութեանը Համար– : ժոլնռւթիլն տուող բառ՚ե բուն բան՛ա ս տ եղծո լ - եւ գլուխը բարձըսւցուց : քննադատ մը^նախ եւ ա––

Ե բես ունի մօտ քեը թո ւա ծ^նե րէ կ ազմ ո ւած՜ ո ւ թիւնը : ոաք, պէտք է ըլլայ արուեստագէտ , ստեղծա­

Հ.Այգաքաեդէս» մկրտուած– իբ առա քէն երկին ա– Ուրեմն սխալպիտի չբԱայ ,րսե լթէ ^բանաստեղծ ո ւ– գործ ։ Պէաք է մտնէ Հեղինակին՝ Հոգւոյն խորը եւ

ռիթով, ՎաՀաԱ թէքէեան , իբրեւ / առաքյաբաասձա ԷԺիւնը բա՛ռերու Հանք մբն՛ է եւ փոխադարձաբար զայն սերտէ խղճմտութեամբ։ ք*այց , սՐԲ դատէ

գրած՜ է Հետեւեալ տողերը, բառերն՛ ալ բան՛՛ա սա եղծ ութ եան գաղտնիքով մր անոր գործը, պէտք է մոււնայ Հեղինակը , անոր

« Ք՝ոյլ տուէք անկեղծ՜օրէն ձեզ շնաըՀաւոբել կենդանի : ՏԼանոնւք դո րծ-ած՜ե լո լ մասնա յատուկ անձը եւ Հմայքր :

իբրեւ Հա՛րազատ բան ա ս տ ե ղծ մը : Հաճո յքով կար­ կերպին մէք ի յայտ կուգայ այդ գաղտնիքին զե­ Պէաք չէ ըլլայ չոր գիտնական , ցուրտ եւ ցա­

գաց ի ինչ ոը կայ <ձ\Լյ գա Հան գէսքին մէք՛ Ջ՛եր ղումբ , Հակառակ պարագային այդ նո յն՝ բառերը մաք : Պէաք է անցնփ ոչ լոկ մ աքէն , այլ եւ սրտէն–։

զգայնութիւ1նը նուրբ թելեր ոմնփ որոնցմով կ՚ըն– պիտ ի ի յն ային՝ իրենց Հ ա սարա կ նշանակութեան Ու մանաւանդ, պէաք է ըլլայ բարի, արդար,

գունի եւ կը վեըաըտագըէ իրերու եւ Հոգին՚ե - մ ա կ աը գակ ին ; անոխակալ , ել զերծ անշուշտ , մւոե ս մ ո.ւթ՛ե ան ,

բու ներդաշնակութիւնը : ՝&էէ բան՝ կը պակսի ձեր Իէէէայ խօսելու , ըլլայ արձակ գրելու ա րո ւե ս– թշետմ ոլթեա՚Ա ու. ան՛ձն ական .Հաշիւներու նկա–
տումէն
արուեստին թերեւս քիչ մը աւելի ինքնատպու­ տ ին՝ մէք, բառերուն կրած նշա^Հ– ակ ութիւնը , յան­ բացում : Պէաք է կարդայ մեծ լր քո ւթեամբ՚, խո*–
նաւոր
թիւն միայն , - ճիշգ տպաւորութիւնը տալու Հա­ կարծ կը ստանայ անըաղզատելի ուժ մը, երբ այղ ով եւ Հ ոգտծո ւ ո.ւ շադբութեամ բ , ու Հ իմ–

մա ր ձեր զգա յնո լթեան որ՛ Հ ագո լա գէ պօ ր էն նո ւր բ նո յն՝ բառերը բանաստեղծ՜ի մը Հմա յքին՛ տակ՝ կը գա՚տագո ւթեամ ը քննէ գործ՜ը ։

եւ ընկալուչ է , կը կրկն՛եմ » է տ ե ղա ւո րո լ ին իրենց պատշաճ տեղերը , պա տ շաճ Ունթն՚ք իրա.ւ քննադատ մը, Հաըցուց ,

Այսօր , «Ար եւա գա լ» թն՝ ՛ել «Հը ա խաղութեան՛՝» ժամ ան՛ա կի՛՝ : Այսպէս բառե ըը իբենց ներքին՛ զօ­ այս Հեզ, միքին\ւեըուն կրտսերագոյն գրագէտը,

պա ը ո մն՛ա կած՜ բան ա ս ա ե ղծ ո ւթ ի ւնն ե ր ը , ոչ մ իա յն , րութ իւՏն՚ը մէքաեղ կը ըերեն ել կը ստան՛ան նոր •երէցներուն երիցագոյն գրագէտին ։

թէքէեանին նշմ՛արած՜ ինքնա տ պո ւթիւձւը էլամ բոզ– անՀատա կան՛ո լթ իւն մը է Այո, րսալ երիցագո՛յն գրա՛գէտը, եւ չկր՜­

քացնեն ու կը շեշտեն , այլեւ, ան՛ոնցմէ արտա– Ժ՚ռղո վռւր դր կը ստեղծ Է իր լեզուն I Ա յ դ լե– ցաւ շա՛րունակել, ոքովՀետեւ, երկրորդ ^իքին
ի\1գՀատեց։
ցոլացող զգաց ո ւմնեբուձն՛ կենդանութիւնն ու ան­ զու\–՛ , վերքը , կը դառնա յ ա յ դ ժողովուրդին ղա– գրագէտը զինքն

կեղծութիւնը , արուեստին ամէնէն խ ս տա պա Հան՛ք րաւ ււ ր վկան եւ ն ե ց ո լկ ը ՚, ք՝ անա՛ս տ\ե ղծո ւթեան տր^– Ոչ, ո է) չունին, ք ոչ մէկ իրաւ, զուտ քըն–

սաՀ մ անն եըը կը Հա սնին առանց ո՛ե թեւեթ ձըգ– ու ած Է իբըե ւ լեզուի կ ար եւորա դո յն ազդակը՝ նադատ :

տ ո ւմնե բա լ : Հետե ւա բար կ ՛ապ աՀ ո վեն ք–իւզսձն դ ստեղծել, կենս ո ւն ակութի ւն տալ , մաքըադործեք կաղ՛ապարը ձուլեց թալիեց Հակասական՛ սա՝ Հե­

քՒօփալեան ի Հ ամար մ եծ՜ բանաստեղծ ի ան՛ուն մը: ըառ ո ւ ըար բառ^առող^ թոքերու նման լեզուի ծ՜՛ո­ տեւեալ տ արաղն եըը •

Բանաստեղծի մը որեւէ մէկ քերթուած՜ը կամ ցին մէք լորգոզ այգ արեան վտակները։ Հետեւա­ Մենք վէպ ո՛ւն՛ին ք, սակայն չուն ինք վէ–

քեըթուած4;. երէ կազմուած մէկ երկը ըմբոշխն՚ելէ բար, բան՛աստեղծութիւնը ժողովուրդի մը գոյու­ պա սան մը :

եւ անոր էութեան ու խորութեան Հա զոր դու ելէ թեան անՀրաժեշտ գործ՝իչն՚ե րէն մէկն՛ է ; Եթէ ա– &ձ » "Իրելիս , մենք վէպ չունինք, ոլնէնք,

վերք, առաք թե՝ Հակազդեց ո ւթիւնս կ^֊ԲԷԷ*" յ յ փա– նիկա դագըի կամ տկարանա յ , լեզուն՝ ու գր ա կ ա– սակայն , վիպասաններ ։

"Ք Աքէ) Հո\ն֊ ռիբող արուեստին՝ նըր–~ Լ–ո.ւթիւնը ան՛տարակոյս պիտի տառապին եւ տ ո ւ— Ուն ինք քերթող, սակայնւ չունինք քեբ–
բոլթիլնները
, Ճան–չ•1ննա–ալ/.ու դո րծին կա՝ռռւցոլած– ժեն : թոզոլթէւն ։

ՔԼՀ1 դեղեց կութ ի ւնը սպաՀովող տարրերը, ք* անա ս տ եղծ՜ին Համ ար , բա յեբն ռւ բայեր էն //չ, "Իւ՚ելիս, քերթող չունինք, ոլ\1ինք,
ոլԱ եցւ
վերլուծելու ա)ն՝ո նց իրարու Հ անդէպ կորզուած՜ բառերը շատ մեծ գեր կը կատարեն ։ սակայն , քերթողութիւն– :

յարակցութիւնը ; ՈրովՀ ետ՛ե ւ. անոնք՝ փոխանակ առարկայի մը ինք - Ունինր արձակ , սակայն չունինք արձտկա­

Ղ*եըագաս քան֊ի մը տարբեր կան , ոբոնցմով բլէա՝էը կամ ինչու մը նմ անիլը շե շտելու , զա յն՛ ՛ւ Ւ Ր ՛֊
ի բաբ ո ւ կը շաղկ ա պո լին
ղիծեըը , ամբոզք ութիւն վերոյ Իէեալ կ ա ըեւ որ գո բծի կը Հ րաւիըեն անոր շարժ ուն ութ իւն ու • Ոչ , սիրելիս , արձակ չունթք , ոլնփնք ,
Բացարձակին կտրուկ
մը կազմելու Համար : կեանք նե ր շն չե լո վ ՚, Ի՛սկ գո յա՚կանն ե րը կ՚անձնա՝– սակայն.., արձակագիր ;

՛Առաքին՝ կա բդի վբա՚յ կ ո լ գա յ լեզուակապն՛ ւո ո են՝ գա գա փա ըն ե ըը , իրերն ու ան ո ւձն-ն ե րը ։ րւ– Ու լսուեցաւ Ոչնչական

խստամբեր մաքրոլթիւնը, ՛ուրիշ խօսքով ընտ– ըաքան. չի֊լր գո յական ամբոգքոլթիւնն՝ է պատկերի ձայն,, .

լա՛ւ ած բառեր ու ն՝ո ւի ըապետ ութ ի ւնը Հ մը։ Եթէ բա յն ՛ու զո յական ը զուտ մ ետաղնե ր ո ւ քերթող, Վէպ ուն՚թք, ոչ վիպասան: Զունինք
կագիր : քերթողութիւ՛ն : Ոչ իսկ արձակ, արձա­
Երթ բան աստ եղծը կը սկսի ճանչէն՛ա լ էը մ էք նմ անցնենք իրենց ուժովը ուշագրաւ , ածականնե­

զգա յն ո լթէւնը կետ֊՛քէն Հանդէպ եւ տեսնել օրէ րը պիտի մնան պարզ ու չզտուած Հանքայիններ ի– ՊաՀ մը եղաւ խոր լռութիւն : Լռութեան մէչ,

օր ա՛ճ էլը անոր , էր մէք կ՚արթնն՛այ նաեւ մա ա Հ ո— բենց նշանակութեան՛ տ կար ո ւթե ամ բը ։ՈբովՀետեւ երկարեցալ տրտմաթախիծ մեղեդի մը .

ղու թիլն մը, այդ զգա յն ութ ի ւն ը յար մ ար ագո յն անոնք կ՛ անձն աւո բեն բանի մը լոկ մէկ երեւոյթը Սոփեստութիւն, սոփեստութիւն , սոփես­

բառեր ով վ ե ր ա պ ր ե ցն՚ե լո լ : ճիշղ ա յս Հասկացող– կամ Հանգամսձ՚քր ե ոչ թէ ան՛որ ամբողջութիւնը ; տութիւն։ Սոփեստութիւն՛ սոփեստութեանց ...

ղութեան Համար , ան կը տարբեր ի Հասարակ Եթէ փոխանակ $՝օփա լե անի լե զուտ կան ար­ Ւչաւ դարձեալ խոր լռութիւն՛ ;

մ՛աՀ կանացուներէ ; Ան՛ կ՚աշխատի ընտր՛ել ճշդբիտ ուեստի), մասին խօսելու , պէտք եղած՜էն աւելի Կր(՝առմ, արդեօք, Հարց մը բերել, Հար­

բալլն, ր ո,ք– ոնց շօշափուկները օժտուած– Բք լան բա­ կը ծանրանամ բա՝նա սա եղծ՜ութեան.՝ մ էք բառերու ց՛1 ւց մ եզ միւ, վաճառա՛կան բար՛եկամը։

նաստեղծականէ՛ զգա յնոլթեամբ , իր յա քո բդող գո՛րծածութեան կա ր ե ւ ո բութեան վրայ , պատճա­ Անշուշտ, անշուշտ, ըսին փութով գրող -

ստեղծ ագո ր ծ ո ւթ ի ւնն եր ը աւելի Հ ագո ըգա կան՛ ռին– այն է որ, մեր բանաստեզծ^ները ոը շբքանթն՝ նե ՐՐ

•յը ձնե լու Համար : քՒեբե֊ւս , իր ււքին քայլ ե– ալ պատկանած ըլլան, չափազանցած են՝, անտեղի Լաւ , ուրեմն : Ըսէք , թտգըեմ , արուեստ­

բուն՝ ան փորձուի նմանցն՚ել ուբիշնւեբ , ընդօրինա­ կերպով , ածա՛կան^ եր ո լ գո ըծած՜ո ւթի ւնը ։ ները ասպարէ՛"զ են, թէ ոչ կոչում։ Պէտք չէ՛*

կել զանոճնք , բա քց տակաւ իր մէք կը շեշտուի, փերթուած՜ մը ուր կը տիըապետեն ածական — խղճալ գրագէտին , որ կր գրէ իր ապրոլստթ1

ինյքն՚ա յատոյլ կ ոճ մ ը ունեն ալոլ , ին՛քնատիպ ըլլա­ ՚՚երը իրենց թիլով, պէտք է նկատել ձախողանք Հոգին– Համար : Ջէ՞ք կարծեր որ , գրագէտը պէտք

լու բաղձանքը : ԼԱխալ է ա յն ըմբռնումը թէ) մա­ մը :

քուր եւ յստակ գր ելու մ էք կը կա յանայ ոճի մը Այսօր դժբախտաբար , շատ մր բանաս տեղինե­

գեզեցկ ութի ւնը եւ ի Լ քն աւո պ ո լ թ ի ւնը : Ւն֊ծ ի Հ ա– րու֊ շատ մը քերթուածները, կոր սն ցուցած՝ են՝ ի–

մար զեղեցիկ ոճը ուրիշ ըան չէ եթէ ոչ փոքրիկ բենց ըանտստեղծական՝ արժէքը կամ մեծապէս տեղը բանաստեղծութեամբ թրթռուն՛։ Որ՛ովՀե­

անա կնկա լն ե ր ո լ անփոփոխ յա քո բ գա կան՛ո ւթիւ– վրա յ տուած՜ ա յ դ արժէքէն՝ , պարզապէս , աննե– տեւ թ֊օփալեան գիտցած է տալ ամէն բառին, իր.

նը) : Վ՛երքը, ան կը սկսի վստաՀութիմւ՛ ունենա/ բելի քան՛ակութեամբ ածական\՚֊եբ գոբծած-ելու Հոգիին գաղտն՛իքէն մաս մը, որով, ամէն բառ իբ

իր չուըքը թաւալող աշխարՀը , զինք շբքապատոզ ղին ով ո լ թե ան պ աւոճ առաւ : Առ էք քե րթո ւած ի մը սովորական նշան՛ակութենէն դուրս ելած, գար–

իբերն ու կեանքր ընգո ւն իլ , նո յն վ եւըսըՏ ււ ւթեւ որեւէ տողը եւ պիտ ի նկատէ ք ո ը յաճախ գո յա­ ձած է երաժ՜շտական խաղ մը զգա յն՛ո ւթ ե ամ բ լե–
վերա րտագրելռւ Համ ար իբ ապ րո ւմս նա
կան մը մէկէ աւելի ածականներէ պաշարուած՜ է ։ ցուձն՛. Նշանակութիւն չուԱ-ի ինձ Համար բառերու

/»անա ս տ եղծ՜ա կան ար՛հեստին՝ մ էք , անխառն Այգ շաղախով Հիւսռւած՜ քերթուած մբ կը դագըի գեզեցկ։ թիմնր , եթէ այգ բառերը կենդանի չեն՝

Հաճո յք մ ը կա յ կենդան է բառեբու աղալու , բանաստեղծ ութ իւն ԲԱալէ ով ՛որ ալ ըլլայ ա\նոբ բաՀւաստեզՆ ական շունչով ու չան՛ պարոլնակեր

անոնց շեշտ ու կշռո յ թ է ն ո դե լոր ո ւթի ւնը դիտ՛ե­ Հեղինակը ; ( գազտնփք մր զզա՚քւութեան եւ երեւակայութեան

լու մ էք ւ &շմ արիա բանաստեղծ՜ը , բժ շկական՝ գի­ Գալով թ*օփալեա՝նի լեզուին, անիկա Հաճելի տ տ ի։ա ր Հ էն՛ :

տակցութեան՛ պէս առողք բառեր ընտրելու թէ.՛աղ— ամըողք ութիւն մըն է ըառերու ընտրութեան եւ Բանաստեղծի մը Համար, թեբոթիճ&եր, թե­

գր ուն ի : ք՝առեը ո ըոնք բանաստեղծին գրչին տակ գո րծած՝ո լ թեան ։ Հոն պարփակուած են լեզու ա կան րեւս ներելի են, որքսյն ատեն որ ան չի մ ոռնար

քերթողական աւիշով կ՚ոռոգուին՛ ւ Այգ Է պատճա­ արո՛ւեստան քի բոլոր պայմաններն ու առաքինու­ ՛եւ շարունակ կր յ ի չէ թէ իբ գործածած բառերը

ռը որ բանաստեզծութիւնւները աւելի եր կար կեանք թիւները։ Նոյն իսկ ընազգ մ ըն է իր գր էին այդ պէտք է որ ՛ներշնչում ունենան. :

յատկութիւնը ։ Ան ո բ գործածած՜ բառերը պարզ Ըսինք թէ բնազդ մբն՛ է այս յատկութիւնը

( * ) ԱյզաՀաւդԷս (1930), Արեւագալ (1935), են , երգ ունին ,չափ ու կշռոյթով Հասանուտ ։իւ– բանաստեղծ իՒ֊օփալեանին Համար .տ

Հրախաղութիւն ( ւ*) : բաքանչիւբ բառ զետեղուած է իր յարմարագոյն (1) ԶԱՐ ԵՀ ՚հԱԶԱԶԵԱՆ

Fonds A.R.A.M