Page 278 - ARM_19-1948_03

««. & 4 ձ & Զ.

ԿԱՐեԼԻ՛ է ՍեՐՈԻՆԴ ՓՐԿեԼ Եթէ Հայերէ՛ն պրտ՛ի չսորվեցնենք Հայ մա– Մեկ ազգաժողովհՏ, միւսը

նուկին, ան ի՞նչպէս պիտի կրնայ ըմբռնել Հայ

պաչտաւՐունքր , այլեւս մէկգի թողունք անկէ

«սնունդ ստանալը» ; «՛թանի մր պարզ խօսքեր բա­ Այսօր, երեքշաբթի , կբ բացոլի Միացեալ Ազ­

նաձեւել» գիտնալը կը բաւէ՞ Հայ Եկեղեցւոյ ծի– գե բու Գ* Համագումարը , Փարիզի մէջx իր գբլ–

ԽՄԲ ՔալիՓռր1Տ;խյ «Ասպաբէգ»& ալ իմ. րին մէչ՝ կարենալ րլլալոլ Համար; Եթէ «լեզուն խաւոր նպատակը պիտի բլլայ ապաՀովել խաղա–

բա գրակաւն մը ն^ւն^րած է Ամերիկայի աււաջւնոբդ յաւիտենական ճշմարտութիւն՛ մր չէ», Հ""/ Ծէ"Բ ղութիւնբ, լուծելով բազմաթիւ կէճյւոտ Հարցեր ։
Տիրան եպիսկ-ի հռչակաւոր գիւտին, — ՜Նոբ սե­
րունդը փրկէ լ « Հ ա յ Ծէս^վ» >• յաւիտենական ճշմարտութի՛՞ւն է: Մարդկութիւնը միշտ կ՚ապրի պատմական)

Խոստովանելով հանդերձ որ հայերէնի աււ– Թողունք Հայն ու Հայրենիքը կամ ազգութիւ­ շաբմում՛ի մը նախընթացը։ Զ ա յ ^ կեցնելոլ Համար
սուցլք*ա)ն համար թս/փուած ջա՛նքերը ակնկալ,
ււլաձ" արդիւնքին– չեւն յանգած , լքեր պաշտօնակի. նը : Կանգ առնենք Հայ Եկեղեցւոյ վրայ եւ տես­ մարդկային ոչ մէկ կամք կրնայ դիմա՛նալ։ Գաբե­
ա ԿԸ ԳՐ՛Է (31 Օցաաոաւ) .—
նենք, թէ ան յաւիտենակա՛՛ն է գաղութներու մէ9; րէ ի վեր, անյայտ զօրութենէն ու կուտակուած

(Բւր են ԼեՀ աստանի , Պուքովինայի եւ այլ խորութենէն քշուած բերուած մարգբ, շարուն՛ակ

վայ բ ե րո լ Հայ եկ ե ղեց իներբ ; Ան ոնք մնա ց թն յա­ տիրապետութեան տակ աշխատած է սեբտել գի–

ւիտենական X մացինը, ճշդորոշել իր ճամբան , ճգնիլ , պայքա­

Երբ գագոլթՆերոլ մէջ Հայութիլնը լեզուն կոբ– րիդ ապաՀովելսւ. իր յաջողութեան սաՀմանները յ

Ասիկա ըսել չէ, սա՛կայն, որ ամէն ճամբայ սըն°ու֊ց » եկեղեցին ա լ կՈ՚Ր**նցուց X Լեզուի կո­ Այ՛դ յաջողութեան Համար գործածուած միջոցնե–

փակո լաճ է, ամէն մի քո ո փորձուած ՛ու սպառած , րուստը եկեղեցիի ու ծէսի կորուստ է ի վերջոյ X րը բնգՀանբապէս անկախ են իր կամքէն ։ ,

ամէն յո յս խորտակուած % Հայոց պատմութեան մէջ ասոր օրինակները բազ­

Ասիկա ըոել չէ, որ սլէաք է Հբամարիլ Հայե­ մաթիւ են– ։ Մինչեւ այսօր , յաջորդտբաբ զօրացող ու տի­

րէն լեգոյին սորվեցնելու տ՛ենչէն X Յետոյ, Հետաքրքրական է գիտնալ թէ Տ՛իրան րապետող ազդերբ անդադար կը Հրմշտկեն իրար ,

Ասիկա ըսել չէ, թէ մեր նոբ սերունդը պէտք եպիսկոպոս ո®ր մասն է լեզուին կամ ո®ր Հայեբէ– կբ դաւեն , ասպարէզ կբ կարդան՛ փոխադարձա­

է ար ձեռք քաշէ Հայերէն– լեզուէն եւ ձեռնթափ նբն է ոբ կ^ուզէ սորվեցնել նոր սերուԱգինx Աշ՜ բար , յա\1 ուն՝ ՀամաշխաբՀային խաղաղութեան՛ X

բլլայ այդ լեզուն սորվեցնելու ամէն փորձէ Հ խարՀարա*րը խօսքի ու գրչի արդիական լեզուն Փարաւոններու կա յ ս բ ո ւթ ի ւն բ կբ տա ր ած­

Այս դիւրին, ան՛աշխատ , ճիդ ու ոդի չսլաՀան– — ի^է գրաւ^ար(լ ՝՝ ուէր \յ ե ւշո ս ի Հ ո վիտին եւ արեւմ տեան Աս ի ո յ մէկ

2չոդ ճամբան է ար ցոյց կուտայ Տիբան\ եպիսկո­ Եթէ առաջինն է, մեր եկեղեցւոյ մէջ աշխար– մասին վրայ ։ Ան , Ամուրիական երկիրները բա՝մնեց

պոս \քերսո՚յեան , ամ երիկաՀա յո ւթե ան՝ մ էկ Հատ– Հաբաբ չկայ", ոչ ալ մեր <&ծէսբ՝» այդլեզուով կ՝ար­ Հիթիթնե բ ո լ Հ ետ ել իր. թ ա գա ւո բ ութ եան ազգե–

ուածի ԱռաՓնոբդբ, ՀԱ1յԱ%աաԼւեսւյց Եկեղեցի ամ­ տայայտուի ։ ԱշխարՀաբաբ լիզոլով ծէս կատա­ ցութիլնը բանեցուց ա՛մէն տեգ, երբ մարգկութիլ–

սաթերթին մէի րող Հայ Բոգոքականին գաւակը նուազ, ՛եթէ ՝ոք նբ ցրուած էր աւելի Հին՝ աշխարՀթն վրայ, ու ի^

*Բանի ոբ ան՛կարելի է երեւակայել, ար այս երկ­ աւել\ի՚, վտանգի տակ չէ քան Լուսաւորչա՛կան Ե– բեն՝ Համար Հետաքրքրական էր միայն երկրագուն՛­

րին մէջ մեն ք կարենանք «պատ ր աստ ել սերունդ կեզեցլո յ մ անկաթն՝ ։ դին մէկ պզտիկ մասը, Միջագետքբ, Փոքր Ա–

մբ, որ մէկ կողմէ Վայելէ մեր դրակա՛ն մառան– Եթէ գրաբարն է ուզածը , ո® բ խելքբ գլուխ բ ս իանւ , Հնգկաստ անբ ու Զին աստ անբ ։

գութիւնը դա յն կար դա լո վ , ումիւս կողմ էն դրա­ անՀատբ պիտի Համարձակէր մտածել, թէ կարելի Մեձն Աո եքսանգր Աակեգոնացին եղաւ առա–

կան– երկեր արտադրելովշա բունտ կողը ըլլա յ ամ ե– է այս երկրին մէջ Հայ մա՛ն ուկը գրաբարով դաս­ Բինրւ, որ իրապէս գործադրեց աշխարՀի տիրա­

րիկաՀայ գրագէտներու գործին» , Հետեւաբար տիարակել ու Հա՛յ պաՀել : Ե թէ "՚ՀԻ*1"^ ^Ա Ր Ա Ր Ի պետէ լու գաղա՛փարը; իմաստասէր ու փիլիսոփադ

պէտք է ձեռնթափ բլլալ Հայերէնէն , Կ՝ըսէ Տ իրան առջել այդքան խոչընդոտներ կան՝, ապա գրաբար Հելլէններու Համոզումով , աշխարՀի խաղաղու­

եպիսկոպոս ւ ուսուցում ի առջեւ ինչքան ան յագթելի են՛ ւսյւէ. թիւ՛նը տեւական դարձնելու միակ միջոցը բովան­

Ւսկ ատոր աեդ \ի0նչ տալ : Եւ եպիսկոպոսբ գմուա ր՛ո լթիւնն ե րբ X դակ մարդկութիւնը նախ եւ ա՛ռաV Հունաստան՛ի

կլ առակագրէ « Հայ ՚ԾէսլՀթ, որ իր կարծիքով, ա– Եկեոեցին կամ ծ՜էսբ շատ երկրորդական* Հպատակեցն՛ելն՛ էր, եւ յետոյ, ա՛նոր ձուլումը

մենաղօր է ու Հրաշագործ X Արդէն՛ , կը պատճա­ նշանակութիւն՛ ունին՝ Հայ նոր սերումնդբ արտա– Հելլէն մշակոյթի ալ քաղաքակրթութեան մէ^;

ռաբանէ ան , ^ Հայերէն այբուբենը գտնուեցաւ սաՀմ անի մէջ Հա յ պաՀելու տեսակէտէն : Եթէ Այս Համոզումը գոյացեր էր, Համարելո՛վ Հելլէն

Հայ կրօն աւո բ ի մը տքն՚ութեա՚մբ , գուտ կրօնական ազգութիւնը կրօնով ՛ու եկեղեցիով միայնպայմա– մշակոյթր անՀաւասա բորէն բարձր բոլոր ազգե՜՜

մ տ աՀ ո դո ւթե անց ճամբով » : նաւոբուած Աէէ^ր * այն ատեն աշխարՀի բոլոր կա­ բո՛ւ մշակոյթէն ;

թոլիկ եկե ղեց իներբ իրենց ծ իս ակա՛տ ար ութ իւն- Արիստոտէլ, ամէնէն կորովի պաշտսլսճն՛ էր

Մեր անմաՀական այբուբենի գիւտին այսքան ները պիտի կատարէին պատկան մոգովուրգի ազ­ այս փառասիրութեան , որ կր սեպէր միակ ճշմա­

ՍաՀմանափակ, նեղ - կրօնամ ո լական մեկնալթիւն գային՛ լեգո ւո վ , $)րան՚սայի մէջ՝ ֆրանսերէնով , րիտ ճամբան յաշվող ելքին; Մ՛եծն Աղեքսանդր ,

տալու եւ ԱաՀակ - Ա՝եսբոպի մեծ , ազգապաշտ­ Սպանիոյ մէջ սպաներէնով, իտալիո ք մէջ իտալե­ այս վերընին ա յակերտնէր , ո ր իրՀ օր՝ Փի լիպպոս

պան– , Հայբ-ենապաշտպան՝ գործը այսքան՛ փոքր– րէնով , մինչ փա՚ստբ աքն՛ է որ բոլոր կաթոլիկ ե– ք՛ ՛ի ս սլա\\ն\ուելո ւն՝ պատճառաւ, ինքն անցաւ ար՛­

ցնելու գերբ կը թոգռ-ւնք Տիրան՝ եպիսկոպոսին Հ կը կեղեցին՚ե բաւ. մէջ ծ է ս բ կը կատարուի լատին երէ– շա՛ւանքի շարմումին գլուխը; Աակայն՛, որքան Աւ­

թուի թէ ան ոչ Հայ պատմութեան՝ , ոչ ի1՛կ իր նովx Ղլոյն՚ո՝ ճշմարիտ է նաեւ օրթոտոքս եկեղե­ ր՛՛"/ տվրասլետեց աշխարՀի , նոյնքան շուտով ձա–

ծառայած Հայ եկեղեցիի ոգիին ո լ պատմութեան ցիին Համար, ուր ծ էսը, եթէ չենք սխալիր, կբ խողեցալ նպատակը ;

՛է թափանցած X կատարուի Հին յունարէնով ։

Վերադառնալով այստեղ մեզ Հետաքրքրող բուն՝ Այո , դժուարին՛ է Հարցին լուծում բ X ճամբան՝ Յոյն՛երէն վերշ Հռովմայեցիները եկան եւ
խնդրին՛, մենք Հարց պիտի տայինք թէ առանց խրթին՛ է ու փշոտ։
Հայերէն լեզուի ի^ն՚չպէս մանի մէջ պայքարի Բայց Հայոլթիլնբ արտասաՀ– տԻրեՑԻ% աշխաԲ<ի երեք մասին; քայքայուած
պիտի ըմբռնէբ ՛ուսուցման նար սերունդը « Հայ մ ար :
Ծէոը »X եպիսկոպոսին ջատագոված մէջ է ինքնապաՀ պան ման Հա– Յունաստանը քաղաքակրթեց գայլի կաթ ՛ուտող

Հռոմը; Հռովմայեցիները, իրենց երկարամեայ

Ե *~ այգ. աղգա յին պայքարէն դաս ա լի ք դառ­ տիրապետութեան ընթացքին , արուեստի ել գի­
Հայե­
Եպիսկպոսբ 1լըսէ * <ձՄեր սերունդին պէտք է նալու ամեն՛ադիւր ին՝ ձեւն է ձեռնթափ բլլալ տութեան՛ լոյսը տարածեցին՛ Հպատակ երկիրն՛եր

սորվեցնել այ1 քան Հայերէն, ար կարենան՝ Հայ րէն լեզուի զէնքէն ։ բու մէշ–. Արդիւնքը ուրիշ բան չեղաւ, եթէ ոք

պա շտ ամ ունքէն սնունդ ստանա լ ։ Այնքան Հայե– Այո դասալքութիւնք եւ դիւրին ճամբան է որ ընդունակ աղգերու ՀետզՀետէ օգտոլիլն ու բամ–

րէն՝ որ՛ ան՛ոնց կապբ ազգին՛ Հետ չկռար\ի բոլորո­ օ ո յ ց կուտայ աՀա Հայ եկեղեցւոյ Առաջնորդ մբ X Աուիլը, ապա, քայքայումը Հռոմ էական մեծազօր

վին եւ կարենան մի քանի պարզ խօսքեր բանա ձե­ Ե ենք դատապարտելի կր գտնենյք այդպիսի պւ ւթեան

ւք, լ ։ Հայ Եկեղեցւոյ– ծէսէն\ գուբս, Հայերէնի ու­ դասալքութիւն մր ։ •Բիչ վերշ Ջինացւիները, տւելի ուշ Ա ոն՚կոլնե^
րը տիրացան Ասիոյ մեծագոյն մասին ;
սուց՛ումը անիմաստ է այս երկրին մէջ։ Ի վերջոյ՝

լեզու բո ւած բ յաւիտենական ճշմարտութիւն մբ ԿԸ ԽՆԳՐՈՒԻ ՄԱՏԻՏՈՎ ԶԵՌԱԳԻՐՆԵՐ ՉՂՐ­ Ազգային մեծազօր կայսրոլթիւնն ե րէն վերշ՝,

չէ ՚ ԿԵԼ : ԳՐԵԼ ՄԷԿ ԷՋԻ ՎՐԱՅ = կրօն՛ական ումի կայսրութիւնը տարածուեցաւ ։

ՆուպաբհաԱ նա պէս սեւէ դեր ունեցա՛ծ ՛եմ առՀ՚ասաբակ \թու– տրուած են եղել իմ Հասցէին, աւելի առաչ՝, Բա–
ՄատհԱադաէաԱի շուբջը լցած
պարեան Մատենադարանի խնդրում, ապա այս ե– րեգործականւի «Միութիւն » օրգանում երե գեր­
(ՓԱՍՏԱԹՈՒՂԹԵՐ)
ղած է միա յն աւ միա յն այն , որ ջանացա՛ծ եմ ո՛ւ եւ «Փարիզի Նո ւպա ր եան Մ ատենադարանի

յաջողած • ման թալանը» վերնագրով «Տեղեկագիր»ի մէչ՝ ,

1. Նուազագոյնի իջեցնել Գեր լին փոխադբե– յերիւրուած գրադարանապետ Արամ Անտոնեանի

ԺՔ ԳՐՔԵՐԻ քանակը (12 % ամբողջի) ։ 2. Փարի­ կողմից ; իմ ձեռը նոր միայն՝ Հասան՛ ա՛՛յդ ան՛պա­

զի Հայ գրախանութներից եւ մասնաւոր ազգա­ տիւ գր ո՛ւթ ի ւննե ր ը : Գրս/հք են Հանդիսանում ար­

ԷՄԲ Այս յօդոՆսւծաշարքը ճբատաբակա֊– յիններից գրքեր դնել տալու եղանակով առաւել դէն բուն ի"կ վարակի աղբիւր ը բոլոր ա /ե՛ անու՛ս–
թհան կռւօոանք արդԱկաւթեա՚ւՏ պարտք մը կա.
տաբած լ Ա " ՚ լ ռ ւ – համար, մա՚Յւաւանդ ոը հիմ– եւս նուազեցնել Ն՚ուպարեան Ա՝ ատենագաբանից նարկումների , որ յետին նպատակներով արել են
նաւած է գրաւոր փաստերու վբայ , ինչպէս կը X 3.—- Պեր լինում լսում
յայտարարէ հեղինակը պակսելիք Հատորն\երի քանակբ եւ շարունակում են անել իմ դէմ, ին՛չպէս

Հ իմն ո ւե լիք Հ այ կա կ ան ին սա իտ ուտ ի մատ են.ա դա­ եմ, մի շարք ՛ուրիշ թերթեր , ՛որոց թ լո ւմ Նմա՛ն ա–

րան՛ը ՀՀյաւպարեան » ան՛ուանելու մասին դրական՝ պէս , կարծեմ , Բարեգործականի ՛Նիւ Եորքի կեդ­

Հ. Ր . Ը. Միութեան Փարիզի ՚ևոլպարեա&ւ՝ վերա բե բ առաջացն՛ել այնտեղ ։ րոնի օրգանը , «Յուշարար» :

Մատենադարանի գրքերի ամենափոքր մասր 1941 Ասած էի նաեւ, ոբ այդ ա՛մէնը քաջ յայտնի Տօքթ* ՝Բօլօլեան , ան՛կարող Հեբքելոլ իմ ա–

թոկին Գերմանիա փո՛խադրուելու կապակցու­ •են՛ Բարեգործականի նախագաՀ ին՛ ել վա ր չո ւթե ան ""1^ բերած փաստերը , գիմում է այմմ իւրայա­

թեամբ արտասաՀմա՝՚1.՝ի մի քանի Հայ թերթերում ու մի առ մի արձանագրուած՝ վերջնոյս նիստերի տ՛ուկ գարշելի միջոցի, ցոյց տալ ճգնելով, իբԲ՝

ել Բաբե գո բծականի « Մ իո ւթի ւն՛» օրգանի մէ^ իմ ատենագրութեանց մէջ։ Այլեւ, \որ ես \ոչ մէկ քայք թէ ե՛ս եմ եղած Գ^խալոբ պատասխանատուն

մասին՝ ստայօդ եւ զրպարտիչ վերագրո ւմներ տր­ առած՜ եմ աոլՀասարակ առա՛՛նց իրենց գիտութեան Նուպարեան Մ ատենադարանի կողոպուտի. ես,

ուած լինելու շուրջբ տեղեկութիւն ստանալով եւ Համաձայն՛ութեան։ Եւ թէ՝ ի աես այդ ամէնի, իբր ՚Հգերմանացի զինուորական», իմ «Համազդես–

Բա՛րեգործական՛ի նախագաՀ բ քանիցս բանաւոր աւ աով » , «սարսափ »ի մէէ՛ պաՀելով իրենց, ես,

կողմնակի կերպով, բայց անկարող՝ անձամբ եւ գրաւոր ձեւով, նաեւ ի ներկայութեան բազմաթիւ

փաստական տուեալներ ի Հիման վրայ ստուգեք ազգայինն եր ի ,վե ր է Հանած ե զՀնաՀատած իմ մա­ « երկու անգամ կեսթափոյի անդամ մր կանչած

պարագան, ես սո՛յն տա բուտ յ յունուարի սկղբին տուցած ծառայոլթիւնբ Բարեգործականի մատ՛ե­ ու Հրամայած լինելով » որ ՛իմ ասածներն րնդոլ–

մի մասնաւոր նամակով, ուղգուած Հ*Բ*Ը ՛Միու­ նադարան՛ին X նեն իրենք, ես, հր «իբր գերմանացի պաշտօնեայ

թեան Փարիզի գործագիր մոգովի նախագ աՀ Բմ. եւ մանաւանդ զինուորական» , «ամէն բան ընելու

՝Բօ լօ լիանին , վերջինիցս ու գահ էի լո լ սա բան ու « X կարող» էի է «ես, «Հոգիով ալ գերմանացի Հայս,

թիւն այգ Հարցի մասին X Արդ, որպէս «պատասխան» իմ այդ Հրապա­ որ « յայտնապէս կ՚ուզէր ունենալ այգ գրքերը ի–

Ապասելոմ երեք ամիս ել պատասխան չստա– րակային յայտարարութեանց՝ ՝ք՝օլօլեան՛ մի բեն Հա՛մար անշուշտ» ; «Ո^վ իմաց տուած էր Գեր­

նաչութ ես իմ այգ դբոլթիւձնբ, աբպէս բաց նա­ դրութիւն է Հրատարակած Փարիզի «(իողովուրդ» մանացիներու թէ Փարիզի մէշ Հայ մատենադա­
թերթում սուտեր , ա–
մակ, Հրատարակութեան տուի մեր մի քանի թեր­ (թիլ 110, Մայիս 23) <(\,՚ո լպա րե ան Մա­ րան մը կար . . .» : ԵԼ նման՛ պոչաւ՛որ

թերում ։ («Յուսաբեր՝» 3 Աարիլ, «Հայրենիք » 17 տեն՛ադարանի կողոպուտը» վե բնագրով ; \,ա այդ­ նարդ վերագրումներ ոլ ցափռտ՛ուքն՛եր :

Ապրիլ, « Յառաջ » 17 Ապրիլ, 1948)։ տեղ կրկն՛ում է ել ն՛որ՛ զրպարտութիւններով ճո­

Այդտեղ ասած էի, որ եթէ մամանակիես անձ*. խացնում այն բոլոր ուաւ՛ յօդ վեր ագրո լ՛քաւ՛երը, որ (1) ԱՐՏԱԵԷՍ ԱԲԵՂԵԱՆ

Fonds A.R.A.M