Page 282 - ARM_19-1948_03
P. 282
1
. ւ XՏ 1X ւ
< « ե ՜ 3 կիտի ( ք ա Կ Ա Կ ն ե Ի . . . Մեր նախնիք երբ անցեալբ կբ յիշէթե եւ երա Մեք կազդաէմաՕ կայանը
նի կուտային , « Հ է ՚ յ կիաի մ ամանակխեր»1լ րսէթն : ԱւպԽոԱԱեաււ Վկ
Երբ կաՐ՚Գա*յի « 6առակ »ի մէկ վորո յիշեաք
լուբբ եւ Արժ՜անիին ի ճոխ դագութի ա շիւ ար Հ ա կ ան
ՎԻԷՆՆԱ, 11 Սեպա. (Յաււաջ) Հիւս. Ա. մարմիննեբու վերաբեբումր այդ քանի մբ գաղ
մեբիկան՝ կբ սեսլոլէբ նորութիւններոլ , զարմա թականներու Հան՛դէպ, « Հէ՚յ ^ է տ է ժ՜ամանակներ Թէեւ խաղաղ շրջանին աչ օղավւոխոլթեան կ։ս֊
նալի գիւտերու, տարօրինակ լուրերու երկիր։ եւ բարքեր» ր"է եւ մտքովս գացի ԼեՀաստանի յանՖերու անՀ րաժե չտոլթիմնշ բաւական զգալի
Այս անգամ գաբ մ ան ալի , տարօրինակ , սակայն մայրաքաղաքբ, յիշե ց իՎաբ շաւա յի երբեմնի փոքր՝ էր , սակայն վերնիճ՛ պատերազմէն ետք շատ աւե.
չլա լալի լուր մբ կուգայ Հարաւային Ամերիկա յէն, գա ղու թբ–. Հազիւ. 1 0 — 1 2 թնա անիքն երէ բա՛ղկա չի շեչտուեոալ ս/1<ոնո ստիպողական կաբեւորոլ^
Աբ մանթ՜-ինի մ ա յրաքաղաք՝ Պ՛ո ւէնո ս Այրէս ի Հ ա յ ցած ա յս գադութի պատերազմի շրկ՚մնին բրած թիլնը։ Մռայչ օրնրոձն՝ Հայրիւբաւ ոչ, Հայ մա.
գագութէն : եղբայրական օգնութեան՛ եւ մեծ զոՀոգութեանց նոլկներ, ֆիզիքապէս քայքայուած, տառապած
« Աբմենիա »ն կբ գբէ , $առակ »բ կ՝ ա ր տա., պատմութիւնն երբ թերեւս ան Հաւատա լիթուի՛ ,ձե– եւ մանաւանդ շատեր ձգողական գուրգուրանքէ
տպէ , իբ դի տ ո ղութի ւններ ել դա աո գո ւ թ ի ւննե–* զի։ ՛Բանի մբ միկակ առեւտրականներ ել ա՚բՀես– զրկուած֊՝ պէտք ունէին; չալ Ա՛ն՛ուն գի , մաքուր 0–
րով մ իասին . ... « $՝ ե գլոյն ա շիւ ա ր Հ ա կ ա ն իշխտ– տաւոբԼեբ, ոչ թէ օրերով, կամ շաբաթներով, գի եւ Հայեցի դաստիարակութեան : Այչասերման
նու թի ւն նե րբ կբ պատրուակ են՝ թ է իրե նց ծ բա գիր այլ ամիսներով իրենց դործբ մոռցած , իրենց վտանգէն աէ "կԱած Էր սպաոձաչ անոնց։
կանոնագրին՝ մ էկ գաղթականներու օգնութեան՛ Հանգստութիւն բ մոռցած կբ մ տածէին սնունդ , Յէր. կապոյտ ԽաԼԱ Հակառակ միլս ճա.
Համար յօդուած չունին» , որով չեն կրնար օգնեք տեղ, դարման՝, բժ՛իշկ , Հագուստ կապուստ Հաս կատներոՓ՝ վր՚-սյ ունեցած իր ծանր բեռին, լրի~՛
իտալիոյ վրայէն Հոն Հասած՜ քանի մր Հայ գաղ ցնել թէ գագթականնե բո ւ եւ թէ մ անաւան՛դ մ ա– րէն նկատի առնելով նաեւ այս տխուր պարագան
թականներու Հ իսկ ներկաներ էն 1սֆ^Լալ՛ –իմաստակ Հէն ել սովէ՛ն , Հ ա՛զար աւ ո րն եր ո լ մէկէն ա ղա տ ֊ գերագոյն Հանքերով իր դյ՚օշին տակ Հաւաքեց
"*Ը֊ հ–և\ ^աԻռ^՝է * գֆնչո^լ. եկա՛ք, ձեզ ո^վ Հրա՛– ուած Հայ Հիւանդ եւ վի ր ւս ւ֊ ո բ գերիներու որոնք այգ մանուկներէն մեծ մասր ղանոնք խմբովին
ԼՒԲ^9 Հ"" » * * * ։ այն ատեն լեցուցած էին քաղաքն, ու շրկականերբէ ղրկեչով վերաբացուած կայաններ , որոնց բարե.
ք1բենց մէկ եղա^ լ մ է կր ՜որ , եղբայ բ արա ր ի– Հատորներ պէտք են այգ եղբայրական օգն՛ու բար աղգեցութիւնր անոնց մտքի։՝, Հոգեբանոլ֊–
՚րենչլ մօտեն՛ար ել Հարցնէր թէ ո^ւբկէ կուգան թեան զեղեց իկ դրո լագն երր պատմ Լ լո ւ Համ աբ է թեան ել ֆհզիքականին վրայ անժիստեչի է ։
այգ դժբախտն երբ , քանի՛* տարի է ճամբա յ ե լած՛ 3 ի շեմ մ իա յն մէկբ ։ Ա՝՛ն ացեալբ թ ո ղ պատմ են՛ ա– Այգ կայաններէն մին Հաստատուեցաւ \946ինւ
՛են, երկրէ երկիր, քաղաքէ քաղաք , գաղթա կայա նոնք որ տեսան՝ ել վա՛յելեցին– եւ իրենց խնամքով գեղեցիկ Ալպեաններու փոքր դիւզակի մբ պետա.
նէ գաղթակայան եւ վերկապէս մինչեւ Հ\ոն Հա այսօր կա՚պոին\ թող խօսին անոնք ոբ տեսան, գո կան դպրոցին մէշ^։ Հակառակ իր Համեստ վիճա
սած՜ , կարծելով թէ , իրենց երկարատեւ տառա– վեցին՛. , քա՚կալեբեցին եւ Հեռացան ։ կին եւ սաՀմանափակ միջոցներու, աբգիլյ1՝քբ
պ անքբ վերկ պիտի գտնէ ել աս լ աՀ ով պ իա ի կբր– 1943^ ամառն՝ էր։ Լուր առին՛ք թէ քանի մբ ղալ շատ գոՀացուցիէՀ 1ԱաչոլՀիներբ Հարաւային
ն ան՛ ապբիլ ։ գաղթական Հայ բն՛տ անի քնե ր Հասած են կայա շրջանին այս փայչուն յաջողութենէն մեծապէս
Հե տաքրքրուեցէք եւ լսեց էք իրենց մ է պատե– րան։ Երեք - չորս Հոգի գագոլթէն կայարան դի քաիսչերուած ել ՀետզՀետէ բազմացող ա\ՆՀամար
ւ բա՛զմի աՀաւոբ պատմ ութ իւննե բոլ այն մ ա ււ լ։ որ մեցինք ։ Ոչ եկեղեցի , ոչ աշիաբՀական՝ կազմա–
կբ պատկանի մեղ Հայերուս ։ էքւ թէ այսօր կ՚ապ կ եր պ ո ւթ ի ւն՛ն երով ծրագիր կանոնագիր ո լնէ ին ք :
րինք , ա յգ շնտրՀ իւ անոր է ոբ տասնեակ Հ աղա Տիտանք տարռ՚գիրներբ ումասպառ, Հիւանդկախ ,
լ՛ ա ւո ր Հայ ղինուո բն՛եր կռուեցան սովետա՛կան եւ պատի մ բ տակ շա րո ւած ի րենց խեղճո լկ կա պո ց– Այգ տարապայման սուղ օրերուն՝., երբ նոյն
ոլ՝րիշ Դա^ա^Լէզ բանակներ ո ւ մէկ։ ներագ* ։ Այր , կին , մեծ, պզաիկ խա-ոՏւ՝ ի խուռն՛է իսկ պարզ թաշկինակի մբ Համար գումար մր
Միկոցնեբ ճարեցինք, փոխադրեցինք մասնաւոր պէտք էր վճարել, գիտեմ որ վերարկուՏնէ շաա սալ.
Հրեաներ ոլ գէմ սարքուած Հալածանքէն տուներ ։ Այգ խառնակութեանն մէկ ճարպիկ գոգեր զի արժած էր Մկրտիչին։ Ուստի Հարցուցի.
վերկ ք առակին կարգբ Հայերուս եկած էր : Շին յակոգած էին գողն՛ալ Հայ °րիորգի ո1*բ միակ ա– Մկրտիչ, ի""՝լ՝է վճարուած է վերարկուին, կէս առ
ծու գանկաբաններ, վարձկան պատմաբաններ , ո՝– պաւէնբ, ձմրան վերարկուն։ ֆյեզճ աղկիկբ սիրա– կէս րնենք :
մանք գիտմամր, ուրիշներ մասնաւոր՛ ՀրաՀանգով կանբ կո բ սնց ո ւ. ց ած ի պէ ս մ օրբ փարած՝ դառնապէս Գնա բանգ, բսաւ Լեն խն ական ց ի ի ոճով (Ալէք–
մինչեւ 1 943 Հու յ^՚ԲԲ գուբս կբ Հանէ ին՝ աբ ի ա կ ան կուլա՚բ ։ մազութէն կօշկակար արՀեստաւոբ մբ ի– սանդրապոլցի էր) : Առած՜ օրՀնութիւձնս չեմ ու
ցանկէն*; կրնաք երեւակայել թէ ինչ ճակատա՛գիր րեն մօ տե նա լո վ, Հ ա րցուց թէ ին ՛Հո0 լ կոլ լա՛ր եւ զեր կիսել
պիտի սպա ս է ր մեզի, նախ էքւբոպայւի Հայերուս եւ իմանալով պատմութիւնբ , բսաւ * —» Մի՛ /ար , ես Ամերիկայի Հայ գաղութներ , միութիմևներ ,
ապա Աստուած մի արասցէ , եթէ Հայաստան մտ կէս ժամէն գ ո գ բ կբ գտնեմ, կէս մբ ցաւակցական օգնութեան մարմիններ, կ– քՍաչեբ, Հայրենակ -
նէին։ Լսեցէք իրենցմէ այգ Հրէշ\այէն ծուղակդ եւ կէս մ բ ծ ա գբա կան ձեւով ։ ցական միոլթիլևներ , եթէ չէք գիտեր , գիտցէք
ծրագրին– պատմութիւնբ եւ առ Հասարակ . էր^նց՜ Vկրաիչ, Հիմա տե^ղն է քու ՚ կատակնե եւ վերաքննեց էք ձեր ծրագիր կանոնադիրներ բՀ
քաշած տառապանքներուն մ ասին : Անոնք սուգ րուդ, բսի : Եթէ պակասներ կան, րաերււմ ըրէք , թէ Հոն եւ
ել տառապանք շալկած մինչեւ Հարաւ» Ամերիկա Տղան ծուռ ծուռ երեսս նայեցաւ , Հեռացաւ թէ ձեր սրսբին մէչՀ թէ՝ տարրական՛ պարտք է
յի ափեր բ Հասեբ են֊ ճարաՀատ ։ քռվէս եւ ւարակից սենեակը մ տաւ ։ ՛նկատեց ի որ օդձնեչ նռրեկ տարագիրներուն : ՀետզՀետէ պիտի
Ըսէք իրենց , եղբայրնեբ , մի մտա՚ծէք, անտէր կբ խօսէր Հ եռաձայնով ել բաներ մբ կբ բացա– Հասնին ուրիչ կարաւաններ, պիտի բաժնտւին՛ զա
$էք գուք։ Երբ մենք Հոս եկանք , չկար ոչ այս Օր տրէբ դիմացինին : նազան եր կի րն ե րո լ եւ եբկրամասերոլ ւիյրայ, շաա
ուան ճոխ եւ Հարուստ գագութբ , ոչ եկեզեցի , ոք Հազիւ անցաւ մէկ ժամ, տեսայ կօշկակար չ%)Ն ՛մէկ տեղի Համար Հ
ե պ ի ս կո պ ո ո ատ ո ւն , ոչ մ շա կո ւթ այ ին որեւէ Հաս Մ կրտի չի կինբ ւ/երարկու մ բ թեւին վրայ մ օտե– Գիմալոբեցէք զանոնք խնդուն երեսով, եկող–
տատութիւնն–՝, գոլբոց , թերթ, կ . ք(/աչ ելն* եւն\* յ ցալ իր ամուսնոյն եւ <Հ.Միշա, բսաւ, առի, բայց \ւ՚երը ոչ ձեզի մրցակից ել աչ ա լա Լ լա կան գլխա
Մենք մ ղոննեբով կբ ճամբոբգէինք, Հազիւ Հայու եթէ օրիորդբ չՀալն՚ի կամ իրեն չյարմարի, կբր՚՜ ցաւաւք կր գառն ան : Մեծ մ ասր զարգացած, գոր
մբ կբ Հանդիպէինք, իսկ մեղմէ աւելի առակ ե– նամ փոխեյ » : ծունեայ, բարեեիրթ եր մասնագէտներ են։ Լե
կողներէն նոյն իսկ եղած ե\՚֊՝ այնքան՝. Հայու կարօտ Մկրտիչ խլեց վերարկուն կնտկ ձեռքէն ել ա֊ զուին անծանւօթ , երկրին անծանգթ , օրէնքներու
եւ
քաշողներ որ Վ^աս պո ւր ա՛կան ցթ Հ\ին գաղութին ճապարանքով, Հ իւանդինւ գեգ Հասցնելու պէս անծանօթ , պէտք ալնին ձեր տնակցութեան
դտնհչու
մէկբ, ա լմմ Հանգուցեալ Տ ո վՀ . Պ՚նէեան՝ բսած է* վեր բարձրա՛ցաւ ։ Ե ււ ալ ետեւէն : Հ^Ագկիկս , ր~~ խորՀոլրղներոլն , ապրուստի միշՆւց մբ
- Ով որ Հա յ մ բ իմ քովս առակն որդէ , \ 00 սաւ, քու վերարկուն չկրցայ գտնել, բայց այս ալ Համար :
փէսօ պա ր դե լ կբ ստանայ ։ գէշ չէ» ։ Եւ վերարկոտ1ն\ աղկկա՚նւ կււնակբ անցոլց , Կօշկակար Մկրտիչի ե Վարշաւայի փոքրէԿ
Եր՚կս*––
Հա յրենասէ ր Վ^աս պո լրական ցին Հա յո ւն՝, Հա ք նա՚լեցաւ եւ Հլղւլ է , կբ յարմարի՝» բսաւ։ դազոլթին՛ չափ զոՀողոլթիւն չէ ո ր կբ պաՀանքու^
լեզուի գիտցող իսկ ա ո -
ճարպիկ կարօտ բ կբ քաշէր , եւ Հայերէն՝ քբն՝ ալ ո ւր ա խ ո ւթ ե ա մր իրար Տն՚այեցան , ձեզմէ : Գէթ մի խնայէք րարոյական օժանդա՚կոէ––
կորզէ Հայ), կր
Ասորի մբ ներկայան՛ալով իբրեւ կկան մ ա յրբ ս ր տ ա բո ւ խ օրՀն՚ո ւթեամբ Հոբդի * թիւնբ :
Հարիւր փէսօն ։ քար բռնես , ոսկի դառնայ» , բսաւ ։ ԱՐԱՄ ՏԱՊԱՂ.ԵԱՆ
ՆուպսՄեաԱ ծադռւ1ււթլււ|ն,ը \,ուպարեան Մատենագաբանբ Պեբ– 1.— «1940 Նոյեմբերի մէչ ինծի եկաւ Պ– Տ<>–
ՄատեԱադաոսԱհ
լին փոխադրելու մ ասին գեբմ ան կառա վարութեան– ՚նինկէբ (Գեօրինգեր) , գերմանացի թարգման
(ՓԱՍՏԱԹՈՒՂԹԵՐ)
շո^ջը տ՛ուած որոշման , եւ թէ Բարեգործականի գբ քե կնոջ մբ Հետ, Բարեգործականփ վա րի չնե բուձւ՝ վյԸ՜
րբ «մեծ մասով աբկգեբի մէկ են արդէն կապ բայ տեղեկութիւներ առնելու Համար» *
ուած , կապկպոլած» ,խ\ղրամատոյց է լինում յիշ֊ 2. « 7 Փետրուար նիստին իմացանք թէ քս՛
եալին , « կատարելապէս .վստաՀելով գերման՝ կա նի մր Գերմանացիներ գտցած էին Մ ի ո ՛֊ թե ան՛ Մ ա ֊
ռավարութեան արդարադատ ոգո՛ւն եւ ազնուասր– տենաղարանբ այցելել, բայց ոեւէ գիտողա-թի֊–֊"
Մ ենք մ ի առ մ ի դեռ կ1 անդրադառնանք դրանց տո ւթեան» , Հետեւեա լի Համար։ Այն է «մեզ թող չեն բրած » :
առանձին ։ ք*այց նախ պարտք ե՜նք Հա՛մարում Հան նել գէթ մէկ մասն՛ այգ գրքռբի) ՛որոնց մին՛չեւ ֊>• « 1 1 Փետրուար ՜համր Հինգին Պ– Տօն–ին
րո՛ւթեան՛ առկել առարկայօրէ՛ն– ներկայացնել բուն անգամ կրկնակի օրինակներ բ կան, տրպէսզի մենք կէք նորէն եկաւ ինծի ուրիշ թարգմանի մբ Հետ
իսկ իրակ ան ութիւն բ, Հիմ ուն են ալով փաԱաԱ1– պաՀ ել կարենանք գոնէ մէկ կպփզը Հայկական իմացնելու թէ Միութեան Ս՛աս, են ադար ան բ ա մ –
յ>11Նյլթ֊1յ|1 , փ ա սա ա թուղթե ր , ո բ ժամ ա*նա կին ստո գրադարանի »: բռղջոլթհամբ պիտի Հանէին Պերլին ղրկելու Հա
րագրել է նայն ինքն ^ՕլօլՅյա|11 իր մեղապարտ ձեռ– ՓաԱԱւԱ1թ–ռսլթ– Ի ԱյնուՀետեւ, 21 Փետր. մար։ նՏօսակցոլթենէն Հասկցայ թէ շուսավ պիաի
քոյի։ Փաստաթուղթեր , որոնց դոյութիւնբ նա 1941 թուակիր եւ իր ստորագրութիւն ր կբոգ մի կատարուէր այգ տեղափո խո ւթ իվն բ » :
տ կր ան։ ա լ ան կարո ղ յայտարարել յանդղյԼ\ո ւմ է գրութեամբ (թիւ 52046) , ուգգուած \ինձ ու Գեր*– 4. Յաջորդ օրուայ,, Փետրուա՛ր \2ի նիստխե
այժմ, առա՛նց խգճի իոտյթի եւ դոյզն իսկ ամօթի, ման՚ելՀայ Միութեան) վարչութեան՝, որի փոխ– Պ • ՝Բօլօչեա՝ն յայտնա֊ծ է , թէ « ա յ գ առաւօտուն
ո րպէս թէ իմ Հգերմ անաց ի գին ո ւո բտկան» ի ս , նախագաՀն էի ես (նախագաՀն էբ Ղ՛" կ11 ՚ * Պ • Ո՚ո ր - շատ կանուխ Գերմանացիք արդէն եկած էին ու
այն է լ ՀՀամաղգե ստով» , ^սպառնալից պա– րախ) , Տ^՚Ժ՛ ՔօլՕլեաԹյ Բարեգործականի վարչու բո չոր դիրքեր բ կյ, դԱ է ին ս ն տոՎնե ր ո լ մէջ֊. ճ"–~՜
Հանկների առկել միայն տեղի տալով» ^ կսարսափի թեան նախագաՀ ի իր Հանդամ անքովբ , յա յանում շէն յետոյ 2ին՛ գացինք ու կրցանք խօսակցիչ Պ, ՚
մէկ» է տ\ուել ինձ այդ ամէնբ ։ Ու , իր արածի եւ է, թէ <<; գերման կառավարութիւ-՚բ ՛որոշա՛ծ էՊեբ՛ Տօգճկէւյփ ու իր մեծին հ ե տ ։ Մէկ ո լկէս ժամ խօ–
սակցեցանք, ա՚յ1օ<քուտ» : «Մաաե;նէսւդսւբանը յ ա ն
ասած ի մ ասին Հաշիւ անգամ չկարողանալով տա լ լին փոխագրել Միութեանս Պօղոս \,ոլպար Հայ կարծ գրաւուեցաւ ա^անց ոեւէ բացաւորութեան
եւ ուրբաթ– օր պիտի փոխադրուէի (1)եբլին» :
իրեն, բազմիցս Հա՛կասութեանց մէկ է բնկնում կական մ ա տ են ա դա ր ան բ» , այլեւ , թէ իրենք , Բա
ք*արեդործական ին-կերութեան չարագործ նախա բե գո րծ ա՛կան բ , գերմ ան գրաւող բանա կի Հրամ ա–
գաՀ բ : նատաբին մի խնդրագիր են ուղղել : Ու մեղ ՛ու 5. Այչել, ատենաղբո ւթեան՛ մէջ աո ո ւած է՛
ԱՀա փաստեբբ եւ փաստաթուղթէբ\բ , իր իսկ ղարկելով պատճէն բ վերկինիս , խնդրում են մեբ «Պ– Տօնինկէր
ժամանա
կազմած \ու ստորադրած ել բնձեռած , աջակցՈՆթփւ-Թը , Ր^թացք տալու Համար իրենց ա– բսաւ թէ Պերչին՚էն՛ Հայ բրօֆէսէօր
կագրական կարգով ։ ղեր ւ ւգրին Ս վ՛՛՛՛աշէս Աբեղեան Փարիզ պիտի գայ այս խնգի–
Փ ԼԱ Ա Մ1ՆԱ շ> IIԼ ղ |> 9» •—- Ատենադրութիւն
; Բա բբ չուսաբաՀսեչոլ Համար; Վերջին պաՀ ու ն միայն
ՓասսԱԱթաղ|> Ա*— 13 ւիետրուար 1941 թ* րեգործականի 15 Փետբ . 1941 (շաԲաթ) վարչա իմացանք թէ բրօֆ. Աբեղեան չպիտի գայ Փաբիգ
իր մի գրութեամբ (գերմաներէնէ , ուղղած դեր– կան նիստին , ուր Հրաւիրուած են եղել մի քանի ու Պ֊ Տօնինկէր Պերլին գտցած է Միութեան Մա
մ ան դրաւմ ան բանա՛կի (Փարիզ՝) Հ բամ անա տ արին*, ուրիշ ազգայիններ եւս (այդպէս նաել Հետագա– տենադարանի Հարցբ պարզելոլ Համար : Ո՚֊րեմն
Բարեդոբծական ի վար չութ իւնբ , յա յանելէ յետո / յին) , ատենապհ •Բօ լօչե յ աա յ /տարա րեչ է ներ– Հիմա պէտք է սպասենք Պ– Տօնինկէրի վերադար
տոլեչ
թէ « արդէն իսկ երէկ առաւօտ » սկսուել է գՈ;յԱ կանգերին եւ աբձանագբեչ ձին » : ԱՐՏԱՇԷՍ ԱՐԵԴ.ԵԱՆ
(2)
Fonds A.R.A.M
. ւ XՏ 1X ւ
< « ե ՜ 3 կիտի ( ք ա Կ Ա Կ ն ե Ի . . . Մեր նախնիք երբ անցեալբ կբ յիշէթե եւ երա Մեք կազդաէմաՕ կայանը
նի կուտային , « Հ է ՚ յ կիաի մ ամանակխեր»1լ րսէթն : ԱւպԽոԱԱեաււ Վկ
Երբ կաՐ՚Գա*յի « 6առակ »ի մէկ վորո յիշեաք
լուբբ եւ Արժ՜անիին ի ճոխ դագութի ա շիւ ար Հ ա կ ան
ՎԻԷՆՆԱ, 11 Սեպա. (Յաււաջ) Հիւս. Ա. մարմիննեբու վերաբեբումր այդ քանի մբ գաղ
մեբիկան՝ կբ սեսլոլէբ նորութիւններոլ , զարմա թականներու Հան՛դէպ, « Հէ՚յ ^ է տ է ժ՜ամանակներ Թէեւ խաղաղ շրջանին աչ օղավւոխոլթեան կ։ս֊
նալի գիւտերու, տարօրինակ լուրերու երկիր։ եւ բարքեր» ր"է եւ մտքովս գացի ԼեՀաստանի յանՖերու անՀ րաժե չտոլթիմնշ բաւական զգալի
Այս անգամ գաբ մ ան ալի , տարօրինակ , սակայն մայրաքաղաքբ, յիշե ց իՎաբ շաւա յի երբեմնի փոքր՝ էր , սակայն վերնիճ՛ պատերազմէն ետք շատ աւե.
չլա լալի լուր մբ կուգայ Հարաւային Ամերիկա յէն, գա ղու թբ–. Հազիւ. 1 0 — 1 2 թնա անիքն երէ բա՛ղկա չի շեչտուեոալ ս/1<ոնո ստիպողական կաբեւորոլ^
Աբ մանթ՜-ինի մ ա յրաքաղաք՝ Պ՛ո ւէնո ս Այրէս ի Հ ա յ ցած ա յս գադութի պատերազմի շրկ՚մնին բրած թիլնը։ Մռայչ օրնրոձն՝ Հայրիւբաւ ոչ, Հայ մա.
գագութէն : եղբայրական օգնութեան՛ եւ մեծ զոՀոգութեանց նոլկներ, ֆիզիքապէս քայքայուած, տառապած
« Աբմենիա »ն կբ գբէ , $առակ »բ կ՝ ա ր տա., պատմութիւնն երբ թերեւս ան Հաւատա լիթուի՛ ,ձե– եւ մանաւանդ շատեր ձգողական գուրգուրանքէ
տպէ , իբ դի տ ո ղութի ւններ ել դա աո գո ւ թ ի ւննե–* զի։ ՛Բանի մբ միկակ առեւտրականներ ել ա՚բՀես– զրկուած֊՝ պէտք ունէին; չալ Ա՛ն՛ուն գի , մաքուր 0–
րով մ իասին . ... « $՝ ե գլոյն ա շիւ ա ր Հ ա կ ա ն իշխտ– տաւոբԼեբ, ոչ թէ օրերով, կամ շաբաթներով, գի եւ Հայեցի դաստիարակութեան : Այչասերման
նու թի ւն նե րբ կբ պատրուակ են՝ թ է իրե նց ծ բա գիր այլ ամիսներով իրենց դործբ մոռցած , իրենց վտանգէն աէ "կԱած Էր սպաոձաչ անոնց։
կանոնագրին՝ մ էկ գաղթականներու օգնութեան՛ Հանգստութիւն բ մոռցած կբ մ տածէին սնունդ , Յէր. կապոյտ ԽաԼԱ Հակառակ միլս ճա.
Համար յօդուած չունին» , որով չեն կրնար օգնեք տեղ, դարման՝, բժ՛իշկ , Հագուստ կապուստ Հաս կատներոՓ՝ վր՚-սյ ունեցած իր ծանր բեռին, լրի~՛
իտալիոյ վրայէն Հոն Հասած՜ քանի մր Հայ գաղ ցնել թէ գագթականնե բո ւ եւ թէ մ անաւան՛դ մ ա– րէն նկատի առնելով նաեւ այս տխուր պարագան
թականներու Հ իսկ ներկաներ էն 1սֆ^Լալ՛ –իմաստակ Հէն ել սովէ՛ն , Հ ա՛զար աւ ո րն եր ո լ մէկէն ա ղա տ ֊ գերագոյն Հանքերով իր դյ՚օշին տակ Հաւաքեց
"*Ը֊ հ–և\ ^աԻռ^՝է * գֆնչո^լ. եկա՛ք, ձեզ ո^վ Հրա՛– ուած Հայ Հիւանդ եւ վի ր ւս ւ֊ ո բ գերիներու որոնք այգ մանուկներէն մեծ մասր ղանոնք խմբովին
ԼՒԲ^9 Հ"" » * * * ։ այն ատեն լեցուցած էին քաղաքն, ու շրկականերբէ ղրկեչով վերաբացուած կայաններ , որոնց բարե.
ք1բենց մէկ եղա^ լ մ է կր ՜որ , եղբայ բ արա ր ի– Հատորներ պէտք են այգ եղբայրական օգն՛ու բար աղգեցութիւնր անոնց մտքի։՝, Հոգեբանոլ֊–
՚րենչլ մօտեն՛ար ել Հարցնէր թէ ո^ւբկէ կուգան թեան զեղեց իկ դրո լագն երր պատմ Լ լո ւ Համ աբ է թեան ել ֆհզիքականին վրայ անժիստեչի է ։
այգ դժբախտն երբ , քանի՛* տարի է ճամբա յ ե լած՛ 3 ի շեմ մ իա յն մէկբ ։ Ա՝՛ն ացեալբ թ ո ղ պատմ են՛ ա– Այգ կայաններէն մին Հաստատուեցաւ \946ինւ
՛են, երկրէ երկիր, քաղաքէ քաղաք , գաղթա կայա նոնք որ տեսան՝ ել վա՛յելեցին– եւ իրենց խնամքով գեղեցիկ Ալպեաններու փոքր դիւզակի մբ պետա.
նէ գաղթակայան եւ վերկապէս մինչեւ Հ\ոն Հա այսօր կա՚պոին\ թող խօսին անոնք ոբ տեսան, գո կան դպրոցին մէշ^։ Հակառակ իր Համեստ վիճա
սած՜ , կարծելով թէ , իրենց երկարատեւ տառա– վեցին՛. , քա՚կալեբեցին եւ Հեռացան ։ կին եւ սաՀմանափակ միջոցներու, աբգիլյ1՝քբ
պ անքբ վերկ պիտի գտնէ ել աս լ աՀ ով պ իա ի կբր– 1943^ ամառն՝ էր։ Լուր առին՛ք թէ քանի մբ ղալ շատ գոՀացուցիէՀ 1ԱաչոլՀիներբ Հարաւային
ն ան՛ ապբիլ ։ գաղթական Հայ բն՛տ անի քնե ր Հասած են կայա շրջանին այս փայչուն յաջողութենէն մեծապէս
Հե տաքրքրուեցէք եւ լսեց էք իրենց մ է պատե– րան։ Երեք - չորս Հոգի գագոլթէն կայարան դի քաիսչերուած ել ՀետզՀետէ բազմացող ա\ՆՀամար
ւ բա՛զմի աՀաւոբ պատմ ութ իւննե բոլ այն մ ա ււ լ։ որ մեցինք ։ Ոչ եկեղեցի , ոչ աշիաբՀական՝ կազմա–
կբ պատկանի մեղ Հայերուս ։ էքւ թէ այսօր կ՚ապ կ եր պ ո ւթ ի ւն՛ն երով ծրագիր կանոնագիր ո լնէ ին ք :
րինք , ա յգ շնտրՀ իւ անոր է ոբ տասնեակ Հ աղա Տիտանք տարռ՚գիրներբ ումասպառ, Հիւանդկախ ,
լ՛ ա ւո ր Հայ ղինուո բն՛եր կռուեցան սովետա՛կան եւ պատի մ բ տակ շա րո ւած ի րենց խեղճո լկ կա պո ց– Այգ տարապայման սուղ օրերուն՝., երբ նոյն
ոլ՝րիշ Դա^ա^Լէզ բանակներ ո ւ մէկ։ ներագ* ։ Այր , կին , մեծ, պզաիկ խա-ոՏւ՝ ի խուռն՛է իսկ պարզ թաշկինակի մբ Համար գումար մր
Միկոցնեբ ճարեցինք, փոխադրեցինք մասնաւոր պէտք էր վճարել, գիտեմ որ վերարկուՏնէ շաա սալ.
Հրեաներ ոլ գէմ սարքուած Հալածանքէն տուներ ։ Այգ խառնակութեանն մէկ ճարպիկ գոգեր զի արժած էր Մկրտիչին։ Ուստի Հարցուցի.
վերկ ք առակին կարգբ Հայերուս եկած էր : Շին յակոգած էին գողն՛ալ Հայ °րիորգի ո1*բ միակ ա– Մկրտիչ, ի""՝լ՝է վճարուած է վերարկուին, կէս առ
ծու գանկաբաններ, վարձկան պատմաբաններ , ո՝– պաւէնբ, ձմրան վերարկուն։ ֆյեզճ աղկիկբ սիրա– կէս րնենք :
մանք գիտմամր, ուրիշներ մասնաւոր՛ ՀրաՀանգով կանբ կո բ սնց ո ւ. ց ած ի պէ ս մ օրբ փարած՝ դառնապէս Գնա բանգ, բսաւ Լեն խն ական ց ի ի ոճով (Ալէք–
մինչեւ 1 943 Հու յ^՚ԲԲ գուբս կբ Հանէ ին՝ աբ ի ա կ ան կուլա՚բ ։ մազութէն կօշկակար արՀեստաւոբ մբ ի– սանդրապոլցի էր) : Առած՜ օրՀնութիւձնս չեմ ու
ցանկէն*; կրնաք երեւակայել թէ ինչ ճակատա՛գիր րեն մօ տե նա լո վ, Հ ա րցուց թէ ին ՛Հո0 լ կոլ լա՛ր եւ զեր կիսել
պիտի սպա ս է ր մեզի, նախ էքւբոպայւի Հայերուս եւ իմանալով պատմութիւնբ , բսաւ * —» Մի՛ /ար , ես Ամերիկայի Հայ գաղութներ , միութիմևներ ,
ապա Աստուած մի արասցէ , եթէ Հայաստան մտ կէս ժամէն գ ո գ բ կբ գտնեմ, կէս մբ ցաւակցական օգնութեան մարմիններ, կ– քՍաչեբ, Հայրենակ -
նէին։ Լսեցէք իրենցմէ այգ Հրէշ\այէն ծուղակդ եւ կէս մ բ ծ ա գբա կան ձեւով ։ ցական միոլթիլևներ , եթէ չէք գիտեր , գիտցէք
ծրագրին– պատմութիւնբ եւ առ Հասարակ . էր^նց՜ Vկրաիչ, Հիմա տե^ղն է քու ՚ կատակնե եւ վերաքննեց էք ձեր ծրագիր կանոնադիրներ բՀ
քաշած տառապանքներուն մ ասին : Անոնք սուգ րուդ, բսի : Եթէ պակասներ կան, րաերււմ ըրէք , թէ Հոն եւ
ել տառապանք շալկած մինչեւ Հարաւ» Ամերիկա Տղան ծուռ ծուռ երեսս նայեցաւ , Հեռացաւ թէ ձեր սրսբին մէչՀ թէ՝ տարրական՛ պարտք է
յի ափեր բ Հասեբ են֊ ճարաՀատ ։ քռվէս եւ ւարակից սենեակը մ տաւ ։ ՛նկատեց ի որ օդձնեչ նռրեկ տարագիրներուն : ՀետզՀետէ պիտի
Ըսէք իրենց , եղբայրնեբ , մի մտա՚ծէք, անտէր կբ խօսէր Հ եռաձայնով ել բաներ մբ կբ բացա– Հասնին ուրիչ կարաւաններ, պիտի բաժնտւին՛ զա
$էք գուք։ Երբ մենք Հոս եկանք , չկար ոչ այս Օր տրէբ դիմացինին : նազան եր կի րն ե րո լ եւ եբկրամասերոլ ւիյրայ, շաա
ուան ճոխ եւ Հարուստ գագութբ , ոչ եկեզեցի , ոք Հազիւ անցաւ մէկ ժամ, տեսայ կօշկակար չ%)Ն ՛մէկ տեղի Համար Հ
ե պ ի ս կո պ ո ո ատ ո ւն , ոչ մ շա կո ւթ այ ին որեւէ Հաս Մ կրտի չի կինբ ւ/երարկու մ բ թեւին վրայ մ օտե– Գիմալոբեցէք զանոնք խնդուն երեսով, եկող–
տատութիւնն–՝, գոլբոց , թերթ, կ . ք(/աչ ելն* եւն\* յ ցալ իր ամուսնոյն եւ <Հ.Միշա, բսաւ, առի, բայց \ւ՚երը ոչ ձեզի մրցակից ել աչ ա լա Լ լա կան գլխա
Մենք մ ղոննեբով կբ ճամբոբգէինք, Հազիւ Հայու եթէ օրիորդբ չՀալն՚ի կամ իրեն չյարմարի, կբր՚՜ ցաւաւք կր գառն ան : Մեծ մ ասր զարգացած, գոր
մբ կբ Հանդիպէինք, իսկ մեղմէ աւելի առակ ե– նամ փոխեյ » : ծունեայ, բարեեիրթ եր մասնագէտներ են։ Լե
կողներէն նոյն իսկ եղած ե\՚֊՝ այնքան՝. Հայու կարօտ Մկրտիչ խլեց վերարկուն կնտկ ձեռքէն ել ա֊ զուին անծանւօթ , երկրին անծանգթ , օրէնքներու
եւ
քաշողներ որ Վ^աս պո ւր ա՛կան ցթ Հ\ին գաղութին ճապարանքով, Հ իւանդինւ գեգ Հասցնելու պէս անծանօթ , պէտք ալնին ձեր տնակցութեան
դտնհչու
մէկբ, ա լմմ Հանգուցեալ Տ ո վՀ . Պ՚նէեան՝ բսած է* վեր բարձրա՛ցաւ ։ Ե ււ ալ ետեւէն : Հ^Ագկիկս , ր~~ խորՀոլրղներոլն , ապրուստի միշՆւց մբ
- Ով որ Հա յ մ բ իմ քովս առակն որդէ , \ 00 սաւ, քու վերարկուն չկրցայ գտնել, բայց այս ալ Համար :
փէսօ պա ր դե լ կբ ստանայ ։ գէշ չէ» ։ Եւ վերարկոտ1ն\ աղկկա՚նւ կււնակբ անցոլց , Կօշկակար Մկրտիչի ե Վարշաւայի փոքրէԿ
Եր՚կս*––
Հա յրենասէ ր Վ^աս պո լրական ցին Հա յո ւն՝, Հա ք նա՚լեցաւ եւ Հլղւլ է , կբ յարմարի՝» բսաւ։ դազոլթին՛ չափ զոՀողոլթիւն չէ ո ր կբ պաՀանքու^
լեզուի գիտցող իսկ ա ո -
ճարպիկ կարօտ բ կբ քաշէր , եւ Հայերէն՝ քբն՝ ալ ո ւր ա խ ո ւթ ե ա մր իրար Տն՚այեցան , ձեզմէ : Գէթ մի խնայէք րարոյական օժանդա՚կոէ––
կորզէ Հայ), կր
Ասորի մբ ներկայան՛ալով իբրեւ կկան մ ա յրբ ս ր տ ա բո ւ խ օրՀն՚ո ւթեամբ Հոբդի * թիւնբ :
Հարիւր փէսօն ։ քար բռնես , ոսկի դառնայ» , բսաւ ։ ԱՐԱՄ ՏԱՊԱՂ.ԵԱՆ
ՆուպսՄեաԱ ծադռւ1ււթլււ|ն,ը \,ուպարեան Մատենագաբանբ Պեբ– 1.— «1940 Նոյեմբերի մէչ ինծի եկաւ Պ– Տ<>–
ՄատեԱադաոսԱհ
լին փոխադրելու մ ասին գեբմ ան կառա վարութեան– ՚նինկէբ (Գեօրինգեր) , գերմանացի թարգման
(ՓԱՍՏԱԹՈՒՂԹԵՐ)
շո^ջը տ՛ուած որոշման , եւ թէ Բարեգործականի գբ քե կնոջ մբ Հետ, Բարեգործականփ վա րի չնե բուձւ՝ վյԸ՜
րբ «մեծ մասով աբկգեբի մէկ են արդէն կապ բայ տեղեկութիւներ առնելու Համար» *
ուած , կապկպոլած» ,խ\ղրամատոյց է լինում յիշ֊ 2. « 7 Փետրուար նիստին իմացանք թէ քս՛
եալին , « կատարելապէս .վստաՀելով գերման՝ կա նի մր Գերմանացիներ գտցած էին Մ ի ո ՛֊ թե ան՛ Մ ա ֊
ռավարութեան արդարադատ ոգո՛ւն եւ ազնուասր– տենաղարանբ այցելել, բայց ոեւէ գիտողա-թի֊–֊"
Մ ենք մ ի առ մ ի դեռ կ1 անդրադառնանք դրանց տո ւթեան» , Հետեւեա լի Համար։ Այն է «մեզ թող չեն բրած » :
առանձին ։ ք*այց նախ պարտք ե՜նք Հա՛մարում Հան նել գէթ մէկ մասն՛ այգ գրքռբի) ՛որոնց մին՛չեւ ֊>• « 1 1 Փետրուար ՜համր Հինգին Պ– Տօն–ին
րո՛ւթեան՛ առկել առարկայօրէ՛ն– ներկայացնել բուն անգամ կրկնակի օրինակներ բ կան, տրպէսզի մենք կէք նորէն եկաւ ինծի ուրիշ թարգմանի մբ Հետ
իսկ իրակ ան ութիւն բ, Հիմ ուն են ալով փաԱաԱ1– պաՀ ել կարենանք գոնէ մէկ կպփզը Հայկական իմացնելու թէ Միութեան Ս՛աս, են ադար ան բ ա մ –
յ>11Նյլթ֊1յ|1 , փ ա սա ա թուղթե ր , ո բ ժամ ա*նա կին ստո գրադարանի »: բռղջոլթհամբ պիտի Հանէին Պերլին ղրկելու Հա
րագրել է նայն ինքն ^ՕլօլՅյա|11 իր մեղապարտ ձեռ– ՓաԱԱւԱ1թ–ռսլթ– Ի ԱյնուՀետեւ, 21 Փետր. մար։ նՏօսակցոլթենէն Հասկցայ թէ շուսավ պիաի
քոյի։ Փաստաթուղթեր , որոնց դոյութիւնբ նա 1941 թուակիր եւ իր ստորագրութիւն ր կբոգ մի կատարուէր այգ տեղափո խո ւթ իվն բ » :
տ կր ան։ ա լ ան կարո ղ յայտարարել յանդղյԼ\ո ւմ է գրութեամբ (թիւ 52046) , ուգգուած \ինձ ու Գեր*– 4. Յաջորդ օրուայ,, Փետրուա՛ր \2ի նիստխե
այժմ, առա՛նց խգճի իոտյթի եւ դոյզն իսկ ամօթի, ման՚ելՀայ Միութեան) վարչութեան՝, որի փոխ– Պ • ՝Բօլօչեա՝ն յայտնա֊ծ է , թէ « ա յ գ առաւօտուն
ո րպէս թէ իմ Հգերմ անաց ի գին ո ւո բտկան» ի ս , նախագաՀն էի ես (նախագաՀն էբ Ղ՛" կ11 ՚ * Պ • Ո՚ո ր - շատ կանուխ Գերմանացիք արդէն եկած էին ու
այն է լ ՀՀամաղգե ստով» , ^սպառնալից պա– րախ) , Տ^՚Ժ՛ ՔօլՕլեաԹյ Բարեգործականի վարչու բո չոր դիրքեր բ կյ, դԱ է ին ս ն տոՎնե ր ո լ մէջ֊. ճ"–~՜
Հանկների առկել միայն տեղի տալով» ^ կսարսափի թեան նախագաՀ ի իր Հանդամ անքովբ , յա յանում շէն յետոյ 2ին՛ գացինք ու կրցանք խօսակցիչ Պ, ՚
մէկ» է տ\ուել ինձ այդ ամէնբ ։ Ու , իր արածի եւ է, թէ <<; գերման կառավարութիւ-՚բ ՛որոշա՛ծ էՊեբ՛ Տօգճկէւյփ ու իր մեծին հ ե տ ։ Մէկ ո լկէս ժամ խօ–
սակցեցանք, ա՚յ1օ<քուտ» : «Մաաե;նէսւդսւբանը յ ա ն
ասած ի մ ասին Հաշիւ անգամ չկարողանալով տա լ լին փոխագրել Միութեանս Պօղոս \,ոլպար Հայ կարծ գրաւուեցաւ ա^անց ոեւէ բացաւորութեան
եւ ուրբաթ– օր պիտի փոխադրուէի (1)եբլին» :
իրեն, բազմիցս Հա՛կասութեանց մէկ է բնկնում կական մ ա տ են ա դա ր ան բ» , այլեւ , թէ իրենք , Բա
ք*արեդործական ին-կերութեան չարագործ նախա բե գո րծ ա՛կան բ , գերմ ան գրաւող բանա կի Հրամ ա–
գաՀ բ : նատաբին մի խնդրագիր են ուղղել : Ու մեղ ՛ու 5. Այչել, ատենաղբո ւթեան՛ մէջ աո ո ւած է՛
ԱՀա փաստեբբ եւ փաստաթուղթէբ\բ , իր իսկ ղարկելով պատճէն բ վերկինիս , խնդրում են մեբ «Պ– Տօնինկէր
ժամանա
կազմած \ու ստորադրած ել բնձեռած , աջակցՈՆթփւ-Թը , Ր^թացք տալու Համար իրենց ա– բսաւ թէ Պերչին՚էն՛ Հայ բրօֆէսէօր
կագրական կարգով ։ ղեր ւ ւգրին Ս վ՛՛՛՛աշէս Աբեղեան Փարիզ պիտի գայ այս խնգի–
Փ ԼԱ Ա Մ1ՆԱ շ> IIԼ ղ |> 9» •—- Ատենադրութիւն
; Բա բբ չուսաբաՀսեչոլ Համար; Վերջին պաՀ ու ն միայն
ՓասսԱԱթաղ|> Ա*— 13 ւիետրուար 1941 թ* րեգործականի 15 Փետբ . 1941 (շաԲաթ) վարչա իմացանք թէ բրօֆ. Աբեղեան չպիտի գայ Փաբիգ
իր մի գրութեամբ (գերմաներէնէ , ուղղած դեր– կան նիստին , ուր Հրաւիրուած են եղել մի քանի ու Պ֊ Տօնինկէր Պերլին գտցած է Միութեան Մա
մ ան դրաւմ ան բանա՛կի (Փարիզ՝) Հ բամ անա տ արին*, ուրիշ ազգայիններ եւս (այդպէս նաել Հետագա– տենադարանի Հարցբ պարզելոլ Համար : Ո՚֊րեմն
Բարեդոբծական ի վար չութ իւնբ , յա յանելէ յետո / յին) , ատենապհ •Բօ լօչե յ աա յ /տարա րեչ է ներ– Հիմա պէտք է սպասենք Պ– Տօնինկէրի վերադար
տոլեչ
թէ « արդէն իսկ երէկ առաւօտ » սկսուել է գՈ;յԱ կանգերին եւ աբձանագբեչ ձին » : ԱՐՏԱՇԷՍ ԱՐԵԴ.ԵԱՆ
(2)
Fonds A.R.A.M
