Page 90 - ARM_19-1947_04
P. 90
ՎԵՐՔԻՆ ՈՒ՚ԼԷՒՈՐէ1ԻԹԻՒնԸ ԿՀՄԻՏԱՍԻՆ Պպիսը, Ազսւտագքա,կա&
պաքքաէի ըճթացքիճ
ԿՈՄԻՏԱՍ ՎՐԳԻ ԱՃԻՒՆԻՆ Ս՛եր այսօրու-ան թերթէն բոլոր յօգուաօ-ներր
ՓՈԽԱԳՐՈՒԹԻՒՆԸ խորագիրը ե՛– նուէր,
սլէտք է զրէ է ն «ԿոմէտասէԽ \2րգ տար եգաըձէլ -.
ՀԱՅԱՍՏԱՆ ո ւ ահ • ր լ լ ա յ է ՝ Խ էր մաՀուան 2.7էն :
կոմիաաս Վաըղապետ՚ի , Փաբիռի մէջ տեղի Նոյեր ամէն տարէ հոկտեմբեր Տաչորգական յօդուածներով աշխատեցա՛նք
ո ւն եռ ած յո ւղա բ կ աւո բո ւթեան՝ Հքեղ եւ Համա ժ՚ո - 1 9 3 5 / / աշնան , Փարէզէ գաղութը տմբալն երեք տալ էական մասերը (Հայկական ակնոցով) ղօրա.
ղովր գա կան Հ անդի ս ո ւթ ի ւնը^, տակաւին չէ մոռ - օր եկաւ Համբուրել վարգապետէ<Խ ձեռքը; Այդ վար Բկմալ Բո չերի դրքէն։ Մեր նպատակն էր ,
ցուած յ ձեռքը ո առա ծ էր ու անկենգանտ եւ Հանգիստ էր ընտրողդ դրուագներով երեւան Հանել Գաշնակէց.
զական եւ Ափիւռքի Հայ մամուլբ, ժամա իր վարգասլետական զգեստէն տակ : Բայս մենք ներու մեղսակցուէէէւնն ու պատ աս խ ան ա տ ո ւո լ.
նակին սիւնակն՛եր նուիրեց այգ առթիւ , պան\ - բոլորս կը տեսնէինք զայն մեր երեւակայու թէւնը՝ Փոքր Աոիոյ աղէտին առնչութեամբ :
ծա ց\Ն ե լով Ա եծ Վարդապետին գործը եւ Հ ա յ եբա֊ թեամ՛բ՝ կորովի , յարաչարմ , իմաստուն որ տա. Բազմաթիւ իրարու նմանող պատմութիւնե
մ շտ՚ոլթ եան՝ ան ոբ բերած անգն աՀ ատե չի ծառա ըինեը շարունակ կրցաւ ի ր աարղ շաըմումներով րու մէշէն քաղեցինք նմոյշներ միայն–. Այլապէս
յութիւնը է մագնիսացնել, ո չ միայն իր Հարիւրաւոր աչա. կարելի էր երկարել շարքը մէկր միւսէն աւելի
Երջանիկ եղաւ կոմիա՛աս յ գոնէ մաՀուընէ ետ կեըտԱերը , այլեւ Հմայուած՜ բազմութիւն՛, երը : Հիւթեղ դրուագներու, ե լ այգ վւաստէն Հանեք
քը իր աճիւնն ե ր ո ւն՛ մ այր են–է Հ ոգին՛ մ էջ ամփո Գիտեմ որ վարղասլետին գաճէ գիմակը պատ օգտակար գիտելիքներ՝ չափաւորելու Համար մեր
փում ո վյը ,ոըուն չար ման աո ան– շատ ուրիշ Հայ ար~ րաստեցին այգ օրերուն։ ինչո՛՞ւ չառին, սակայն՛ , անսաՀման միամտութիւնը (քաղաքական՛ Հարցե
մ Է քաւոր գէմքերու ան շն չառած մ արմիններ բ ՚. կաղապարը ի ր ձեռքին սրպէսոէ սեըոլնգէ սե րս լ կապակցութեամբ ի Հարկէ) : Այոօր իսկ, եթէ
Հայրենադարձի 1 9 3 6 ^ կարաւանը, եթէ իրեն ր՛։ ւ լեղ մառանգ մնար ս/ն , ինչպէս սուրբի մբ կ՚ուղէք, երբ մէկ ծ֊այրայեզութենէն միւսը, ան -
Հետ չտար ալ Հա յառ տան ն ի լթ ա կան Հարստու նշխարը : ցան ենք ազգովին : Ներողութիւն , եթէ ակնարկը
թիւն , սակայն ան տարաւ արմէ քաւոր աւանդ մը Այգ ձեռքը իր գերբնական ումով պիտի կըր– կր վիրաւորէ ուրիշներ՛ու ՀՀյառաքգիմա կա՛ն» ել
կոմի տաս վարդապետի աճ ի ւնը պա ր ո ւնա կո ղ գա– նար քակել Համրերուն ալ լեզուն .ու երգել պիտի «Հայաստանասիրակա՚ւդ դիլրաղգած-ո ւթ ի ւձն ը :
Գ ա գ բ Հանգչեցնելու գա յն մայրեն՛ի Հոգին մէջ ։ տար անո՛նց մեր գեղքոլկ Հոռովելն՛երը, մեր մե Գիտակցաբար զանց ըրինք նաեւ շաՀեկան այյ
Ողբացեա լ Վա րգապետը , .որ իր կեանքը իր ծասքանչ բար բա ռով օծ՜ուձն՝ : գլուխներ , կեդրոնանալոլ Համար Հիմնականին
ժողովուրդին միայն նուիրած էք*, զայն առա^նսր– Բանաստեղծ՜ը կ՛՚ըսէ քիչ անգինէ • վրայ։ Բայց կ՝աբմէ քանի մը տող նուիրել Պ ո լսո ,
գեռ գէսէի իրակ՛ան Հայրենիք, Հայաստան՛, ուրկէ «կեանքի , սիրոյ յաւերմական շըշունչո կայ Ազգ. Պաշտպանութեան (Մի՚֊տաֆաաի Մ/՚լլիյէ)
եկած էր , ա շիւ ար Հ ա ց ր ի լ Հա յո ւթիւն ը ոգեւոյւ ելու քո երգում : զինեալ ումերոմն , ցոյց տալու Համար .որ, Թուրքբ
իր սքանչելի երգերով * Անոր Հոգեկան Հայրե՛նիքը Իսկ ի՞նչ ըսել իր մատներոմն։ որոնց շար– երեսուն տարի սա աք , «Գիմագրական ճակատ »
կե ր տ ելո ւ ։ մումները յաւերմացուցին Գութանն ու Սիփտնը , ստեղծված է շատ աւելի Համադրական ե լ կեգր ո -
։Ա*աբ ս իլի ո յ քարտ փ ին ծա ծ կ ին տակ ւլ լա ւած քտղցըիկ լեզուն, ոլ Հայոց աշխարՀ Է լեռնէեըն ու նացեալ ձեւով , քան Ե ւր ո պան 1 9 4 2 4 5 շրջանին;
էր դագաղը, սլաբզ փայտէ կր կնասնտ՚ուկի մէջ ղե - գետերը , գաշտեը՚ն ու ծ՜ագէկները, ՚ ձորերն՝ ու կարծ-ուածէն աւելի Հզօր եւ ծ՜աւալուն. կազ.
տեգուած ւ ՛հրո ւա ծ էր բարձր քառոտանիի մը վյԸ֊ ծմակները, պտղատու ծ-իրանէներով բեղմնաւոր , մա կերպութիւն մը եղաՆ է ան; «Միլլի» կեդրոնը
բայ : Մարսիլիոյ Հայութիլնը եռուզեռի մէջ էր եւ Ալելոլեաներով ս ա զմ՛ո ս՚ե-ը գո ւած՜ : յա^ոգա-ծ է, Համեմատաբար կարճ մամանակի մը
այգ օրերուն , երբ իմացուեցաւ \որ կոմիտ ա՛ս ի գա .Ջուրը օըՀնոլած՜ էր էր երգով, 0ոըգանանը ընթացքին., Պ ո լի ո ը օմտել 54 մասն աճ իւղերս վ , եւ
ղաղն ալ Հայրենադարձներու կարաւան ին 1լ բնկե- սրբա՛ցած– ու Տէրը անգամ մը եւս ողորմած– Հա վաթսայն հսպարնոց բանակով մը : Այգ բանակը
բանայ % Ղ՝իմում կատար՛ուեցաւ ներգաղթի լիազօր յս ւն ա ա ււ ա սրւՈէ, քի՚ե : մարզուած՜ է ե լ սպառազինուած՛ Հրացանով, ձեռ
նառումբով :
Պ * 9 " * ՇաՀվէբտեանի մօտ , որ թոյլտուութիւնն Կը բաւէր որ երգէր վաըգապետը, կը բաւէր , դնգացի րով ե լ * . . թնդանօթով
տուն ո ւեբ եկեղեցւո յ մ էջ կրօնական արարողս է- որ շարմէր ի՛ր ա^ը, մեր անմաՀ կոմիտասը, եւ Պո լիսը բամն ուած՜ է զինուորական երեք մեծ
թիւե\ով մբ, վերջին պատիլ մ բն՛ ալ ընելու սիրելի գոլք ՆուՖւկի կռլգայիք ակամայ, երեւակայական կեդրոններու ԼԲերա, Սթանպոլլ, Ա կիւտար՜) :
վա ր գա պետին՝ յ կարելի չեղաւ այգ փափաքը իրա խորանի մը առշ^եւ, թերեւս զարմանալով թէ ին՛ Իւրաքանչիւր շրշեան շրչ\սնա կնե րո լ , եւ չրչ^ան ակ
գործել : Ս իա յն փ Է օթ ա՛Հ իո յ Հա յ ր են ա կց ա կան չո՞ւ չեն բացուիը արքայութեան գուռնւերը^ ներս ՛՛ներ՛ն՝ ալ կէտեըու, Համապատասխան Հրամ անա .
՜լիութիւնը յա^ողեցալ իր կողմէ ծաղկեպսակ մը ըն՚գուձեելոլ Համար այն մոգովոլըգը ,որ գիտէր ի ր տա րնե րով (խումբ, Հո կաւտւ , վաշտ, գումարտակ,
կոմիտասով Հասնիլ երկինքի սաՀմաննեըուն։ ե լային) :
ամ րացնել գա գա գա կի ր սնտուկին վրա յ , մին չեւ >յ< Փըթի Շանի թատրոնը նեղ էր Հասնող
Հայաստան ուղեւորելու Համար է Մ էութեան՝ կող բազմութիւնը պարփակելոլ այգ օրը : Օթեակնե– Ան գար ան– , Պ՝ոլոոք ճակատին, վրա ք դրած՜ է
մէ, ՛նամակո՛վդ մըՀն ալ խնգբուեցալ յայտնի նկարի ք •րուն՝ մէջ բարձրաստիճանն, Հիւր եր , գաՀաժառտնգբ Հետեւեալ պարտականութիւները։ *
Փանոս Թէրլէմէզեանէն , ոբ Հ աճ ի ներ կա յա ց ՛նե լ Հիացող մ բ կոմիտասին՝ արուեստին առա 1ին օթ ա) Զ°ըավիդ ր ք լալ Ան ատ ո լուի ազգ՛ շար
՝ք*էօ.թաՀ ի ո յ Հա յութիւնը , Երեւանի մէջ , Վա րգա– եակին մէջ, մեծ Հետաքրքըութեամբ կը Հետեւէր մումին •
ււլ Լ ա ի ն. յո ւղա բկտւո ր ո ւթեան * Հա յեբէն երգեբո լն. ՚. Վարդապետ ր Համակ շար բ ) Ազգ՛ բանակին Հայթայթել զէնք, ռազմա.
Ա՝ աը սի լի ո յ քարափին վրա յ , Հ ազարաւոր ՛Խեր ժում էր կա բծես այգ պաՀ ո ւն , կբ դողար մէկ ա– ՚ ե ի ւ թ եւ զինուորական, պիտոյք՛
տողւտձնցք ըրին այգ անշուք, դագաղակիր սն՚ճոու֊֊ շակերտ ին վրայ , յօնքե րբ կը կիտէր ան մ իջա պէ ս * գ) Պո լսո լ թ ը ք ո լ թ ի լ ն ը պաշտպանել Հաւան ա.
կին ւաւչեւ : Ամէն ոք կ՚աշխատէր , տողիկ մբ բան երբ ստո լգէր բացակայ՛ութիւն մ բ : Կ՝՝.ուռէր որ կան՛ յարձակման գէմ «
գրել այգ սնտուկին վրայ։ ք՝ացի յատակէն՝ սըն– կատարեալ ըլլային՛ խումբը, երգը, տպաւոբու— գ) ԱպաՀովել անդորրութիւնը Հ
տ՚ո լկին միւս մասերը ծածկուեցան քառեակներով, թ իւ1ն՝բ , ամ էն բա՛ն, յ Եթէ վեըոյիշեալ կէտերը մ ի առ մի քննու
յարգանքի տողերով ել ս տ ո բ ա գր ո ւթի ւնն ե րով : Իյումբը, մօտ 3 0 0 Հոգի, լաբուած ու քիչ մ բն թեան ենթարկենք , պիտի տես՛նենք .որ «Ս՝իէլի՝^
Եւ ա յգ լռած քնարը պար ո ւնա կո ղ սնտուկը , ալ յո ւգուած , կը սպասէ բ վարագոյրին բացուե^ կեդրոն ր տառացի գործադրած՜ է տրուած՝ ՝ Հըա.
իր Հայրենակիցներուն ծաղկեպսակով զարդար՛– լուն՝, ու վարդապետին ձեռքին՛֊։ «Հոռովելին էր Հանդը. Այսպէս , յաջողած՜ է Թուրք տարրէն
•ուած ՛ու Հայ ժոգավոլրգի սբտաբութ տողերով, առաջին* երգը* մեներգողը Հայկ Աէմէրճեան չ\սխչ\ււիսիչ մ-ե ծ՜ամասնութ էսն ը կապել ազգ. շար.
ս ա ո ր ա գր ո ւթ ի ւն՛ն ե ր ո վ նախշուած , վերելակով թարմ ել անուշ թեն ո ր մը վճ ի՝տ ձայնոսվ : Երգը մումին։ Օգտոլէլ Գա շն ա կէցն ե ր ո լ սլա ռա կա ու.
բարձրացաւ շոգենաւին գագաթըւ խելայեղ ծափերս լ տարափով մբ վերջացալ , ա– մէն, Հակամարտ շաՀերէ ե լ «բարձր բարեկամ ու.
Հայ բեն ա կ ար օտ խո ւռն եր ամ դիտողն եր , ի բ֊ ռա\ն\ց փոքր թերացումի մը *. Կ բ սպասէփնք վար թէւԼներէ՝» զէնք եւ ռազմանէլթ Հայթայթելու
ռւի Հետեւեցան այդ
րել յ ո ւղա ր կա ւո ր , յուղում դապետին ուրախ տրամադրութեան եւ վ>ա ^ ա լե - Համար .Անատոլոկի բանակին–։ Հնազանդելով
բարձրացող դագաղին ; բտկան քանի մը բառերու\ե\, խոշոր , Հնչեղ ծիծա բարձրագոյն Հրամանի մ\ը, Հրամարած՝ է ւլ ին I.ա յ
ղով մբ ւ ւ ՝՚Ր յարձակումէ , խափան արար ո լթենէ , ամէն\ տեսակ
Նաւը , ազնուաշուք պալատականի մը պէս , գրգռութենէ , ցոյցերէ, եւայլն; Յաճախ պատ.
գ ար ~
գան գա զօր էն կը բաժնուէր Հողէն , կուրծքք ք՝արկացած էր սակայն է ք՛առ չարտասանեց , ճառնեը ունեցաք են փոխ վըէմի դիմելու ե լ կամ
Հետեւէին
ձուց՚սծ գէպի Հայրենի երկիր ՚. իրեն կը նա յ– անցաւ դաշնակին, առջեւ՛. Իր աննմա\ն< «Աոկաց պատմական գործ՜ողութիւն կատարելու , բայց ետ
Հ ա յը ենա բազձ մ ո ղո վո ւր գի մը կաբօտա լի յյ՝խրզէն՝ֆ փոխարինեց մեր զգացած սրտաբեկում ը* կեցած՝ լիովէն յա.րգտծ՜ վլլլտլոլ Համար րնգՀ .
>ո լած քները ; Ափսոս որ Շ աՀ մո ւր ատեանը իր յիեբջին տա - կեդրոնէն. Հրամանը որ, անտարակոյս , քաղաքա.
Կ ոմիտաս , փերթին Հ րաժեշտր՝ կո ւա ա ր օտար բինեբույն բառերն ի՛սկ մ ոռցած էր իր ա յնքան սի կանոլթենէ մր կը բխէր։ Այս ընթացքով, առիթ
Հողի ււ , քառորդ գար մը իր առաքելութիւնը կա– րած երգին , երգ մը որ վարդապետ ին Հետ , ինք չեն տուած՜ գրաւման իշխանութեանց ճնշումէն եւ
տաըելէ եւ տառապանքի գառն բաժ ա կր քամելէ միայն գիտէր երգել : պատմական անօրէնութեանց ; Այլ սպասած՜ են՝
ետք ; կ երթար Հանգչելու իր մ օր ԳՐ^էէ^՝ ^ է^ 1 Վարդապետին բարկութեան պատճառը չկր - քաղաքական կացութեան բնականոն զարգացման,
տանելով իրեն Հետ այգ մօր՛ պանդուխտ զաւակ - ցանք բացատրել այդ օրը, երբ խան՚գավառու- Համոզուած՜ ՝ը՝,ԱաԼոզ\ " Ր » օր "՛ը պառակտումը ան.
՝ները, «աՀա ես ել մանկունք քո»* թ ի ւնէ ր ա\նն կար ագր ելի է ր , շն՚որ Հ աւ՛ո բութի ւններ բ իսուսափե լէ պ է տ է ըլլայ Համաձայնականնեըու
Նոյն– այս ծովեզերքէն բերած էին ղխնքր Փա ա յ՝նքան ջերմ եւ յա ջո գո ւթ ի լնբ ա յնքան կատար .
րիզ՛՛ Անոր դսւրաին դա֊բլք/^Տ; անելու՛. Տարիներով ետ լ ;
տուայտեցաւ Հիւանդանոցի չորս պատեըուն ե֊. Պէաք եղաւ սպասել յաջորդ կիրակի էն՛ * ԸնգՀ . կը սպաս էր պատ իմին : Գիտէր իր յանցանքը. . .
տ ին % Լուռ ել ինքնամփոփէ Իր ՝ո^ր մեղքին Հա փորձի օրուան երբ ամբողջ խումբը կը Հաւաքուէր Ս ենք ալ գիտցանք աըղէն; Համերգը, գոնէ ան՝ .
մար Հ ^իաղտնի-ք աստ՛ուածային \ էսաեանի սբաՀը՛. Քոչորր Հոն՝ էին արգէՀն, մեծ ոլ գամ մը Հեռուէն լսելու վէորձութեան չէր կրցած՜
Իր անշնչացած մարմինը պիտի անցնէր այն պզտիկ : Վաըգապետը գործի անցնելէ առա ջ կան֊ գիմադրել, սպրդած՜ էր Փըթի Շանի վեր՛ն՛այարկր
քաղաքէն1 Պոլսէն, ուր տարիներով դափնեզարդ չեց մէշ\ռեղ խումբէն երիտասաբգ երգիչ մը եւ լեցնող բազմութեան մէչ՝։ Պ ըպղաՆ էր աննկատ ե լ ի
կեանք մըՀ ապրեցաւ Վարդապետը : ^*ափերու տա Հանգիստ ձայնով մը Հաըցուց թէ ո՞ւր էր կիրակի անցնելու Համար , գիտէր որ արգիլուած՜ էր ըրա.
րափով ոզ^ոլնուեցաւ է Հայ երգը Հնչեցոլց Ի՝ի՛ւ - ° Ր ը ։ Տզան չկրցաւ պատա ս խա-Լ՚ե լ , գլուխը ծ ււ ա հ ՝ծը, բայց ապաՀով էր որ պիտի չնկատոլէր ; Վար.
զանգաց ինե ր ո լ այգ մայ բա քաղաքին. բեմերուն գապետր առածին երդէն՝ վերչ երբ դարձեր էր մո.
՛վրա լ եւ Հա յոց տաճարներուն մ է^9 : Ամ է՛ն– Հա յո լ ղովուբդին չնոը Հ ա կա լո ւթի լ՛ն. յայտնելոլ, տեսած՜
ա1ար աճիմնները Հա/ պանթէոնի մէչ՝ Հանգչեցնե. էր զէնքը եւ խոմոռաճ : Թէեւ ներուեցալ էր «ո .
շչւթուձնք , Հ ա զոր գո ւե ց ա լ Հ այր են ի ե ր գո վ * Հա - լու, «երախտագէտ՝ ազգը իր գաւկին»։ ՃԽ»Ճ > բայց թ օ ֊ ի պէս ով գիտէ քանի Հ,ոգի չնոբ.
յաստանի Հա յ գեղջուկը ՛ել աշխատաւո րը եկան Ւր գաշԴ–. աւորած՝ երգեբով տեգի ունեցաւ թա. Հակալ եգան իրեն, որ մի անգամ ընդ միչտ թ ա.
Հոն իրենց երգերով մ կրտելո լ , օծելու ել Հա յ րե– ղումը .որու միջոցին անձրեւն ալ վերէն կը շաղ. գեց մեր սիրտերուն՝ խորբ ՛նման փորձոլթիսններ
նախոբթ Հայութիւն ր եւ կապելու զայն իր երկ ֊ «Անձրեւն եկալ շւսւլալէն»^ : ;
րին ՛ու իր ժողովուրդին : ոլէր երը կ՚երգէին Իսկ ինք, ի՞նչպէս կը լսէր %այ Հ լսման ո լադը
Ոչ ոք պիտի կրն՛ար թհել կոմիտասի ըրածը ՚. Ի՜նչ խորՀրգաւոր զուգագէպութէլն .. . զոր իր մատներով դուրս կը քաշէր Հարիւրաւոր
Ոչ քարողը , ոչ խրատն ու խօսքը • Ան , եըգովբ
Հմաւ եց , կապե ց ու տար ալ մեո բոլորս Եւ Հողը կ՚էչնէր գագագին վրայ, &ած~կելով կոկորդներէ ; լսէ՞ր ա յ գ ձայները, որոնք կր
գէպի աւր.
բոլորէս ա չքերէն Այն, որ տարիներով չրքեցալ ձ ո ՚ ֊ լ է ր 1 Կր դարբնէր էր արուեստագէտէ ՀՀնոցէն
Հ ույ մողովուրգի բոլոր խաւերուն մէչ՝, իր դէլ– մԿ1տ էր Հա՛նճարի՛ն՝ սալին վրայ։ Հագին էր միայն
րի*ւԲԸ ւ ո յ ս Ի ն ո՛ յ՚ոյս.Ին։ Դ՝Կաե ԿԿԻր Հայրենի՛. թէչ երգե բովը զարկ տալով ել բարձրացնելով փախուստ սալած իըմէ թերեւս օր մը , երթալ ան.
թուտզ շքաւս ր չեղաւ ան ո ր րՀսգո ւն ելութիւնն Հոգէն ու սէրտը՝ յուսալքուած՜ Հայութեան : Բայց կիւն մը կծկուելու եւ լսելու Համար; Ու ղմբախս)
ու ի աղումը Հայաստանի , Երեւանի մէ^ : Նախա «ճառագայթը չի թաղուի ր . • •» : " ՚ յ Գ °՚ՐՐ "Ղ չէր վերադարձած իր կ ծ կ ո ւ ա ծ ան .
բար եր , արուեստագէտներ ել Հազարաւոր աշխա^. Մ՝ա*Հ է այս՝ թէ անմահութիւն։ կիւն էն ւ
տաւ բներ իրենց ուսերուն վրայ բարձած՝ տարէն Փէւրհ ԿԱՐՕ ՈՒՇԱԳԼԵԱՆ 9՛ ©• Մ՛
Fonds A.R.A.M
պաքքաէի ըճթացքիճ
ԿՈՄԻՏԱՍ ՎՐԳԻ ԱՃԻՒՆԻՆ Ս՛եր այսօրու-ան թերթէն բոլոր յօգուաօ-ներր
ՓՈԽԱԳՐՈՒԹԻՒՆԸ խորագիրը ե՛– նուէր,
սլէտք է զրէ է ն «ԿոմէտասէԽ \2րգ տար եգաըձէլ -.
ՀԱՅԱՍՏԱՆ ո ւ ահ • ր լ լ ա յ է ՝ Խ էր մաՀուան 2.7էն :
կոմիաաս Վաըղապետ՚ի , Փաբիռի մէջ տեղի Նոյեր ամէն տարէ հոկտեմբեր Տաչորգական յօդուածներով աշխատեցա՛նք
ո ւն եռ ած յո ւղա բ կ աւո բո ւթեան՝ Հքեղ եւ Համա ժ՚ո - 1 9 3 5 / / աշնան , Փարէզէ գաղութը տմբալն երեք տալ էական մասերը (Հայկական ակնոցով) ղօրա.
ղովր գա կան Հ անդի ս ո ւթ ի ւնը^, տակաւին չէ մոռ - օր եկաւ Համբուրել վարգապետէ<Խ ձեռքը; Այդ վար Բկմալ Բո չերի դրքէն։ Մեր նպատակն էր ,
ցուած յ ձեռքը ո առա ծ էր ու անկենգանտ եւ Հանգիստ էր ընտրողդ դրուագներով երեւան Հանել Գաշնակէց.
զական եւ Ափիւռքի Հայ մամուլբ, ժամա իր վարգասլետական զգեստէն տակ : Բայս մենք ներու մեղսակցուէէէւնն ու պատ աս խ ան ա տ ո ւո լ.
նակին սիւնակն՛եր նուիրեց այգ առթիւ , պան\ - բոլորս կը տեսնէինք զայն մեր երեւակայու թէւնը՝ Փոքր Աոիոյ աղէտին առնչութեամբ :
ծա ց\Ն ե լով Ա եծ Վարդապետին գործը եւ Հ ա յ եբա֊ թեամ՛բ՝ կորովի , յարաչարմ , իմաստուն որ տա. Բազմաթիւ իրարու նմանող պատմութիւնե
մ շտ՚ոլթ եան՝ ան ոբ բերած անգն աՀ ատե չի ծառա ըինեը շարունակ կրցաւ ի ր աարղ շաըմումներով րու մէշէն քաղեցինք նմոյշներ միայն–. Այլապէս
յութիւնը է մագնիսացնել, ո չ միայն իր Հարիւրաւոր աչա. կարելի էր երկարել շարքը մէկր միւսէն աւելի
Երջանիկ եղաւ կոմիա՛աս յ գոնէ մաՀուընէ ետ կեըտԱերը , այլեւ Հմայուած՜ բազմութիւն՛, երը : Հիւթեղ դրուագներու, ե լ այգ վւաստէն Հանեք
քը իր աճիւնն ե ր ո ւն՛ մ այր են–է Հ ոգին՛ մ էջ ամփո Գիտեմ որ վարղասլետին գաճէ գիմակը պատ օգտակար գիտելիքներ՝ չափաւորելու Համար մեր
փում ո վյը ,ոըուն չար ման աո ան– շատ ուրիշ Հայ ար~ րաստեցին այգ օրերուն։ ինչո՛՞ւ չառին, սակայն՛ , անսաՀման միամտութիւնը (քաղաքական՛ Հարցե
մ Է քաւոր գէմքերու ան շն չառած մ արմիններ բ ՚. կաղապարը ի ր ձեռքին սրպէսոէ սեըոլնգէ սե րս լ կապակցութեամբ ի Հարկէ) : Այոօր իսկ, եթէ
Հայրենադարձի 1 9 3 6 ^ կարաւանը, եթէ իրեն ր՛։ ւ լեղ մառանգ մնար ս/ն , ինչպէս սուրբի մբ կ՚ուղէք, երբ մէկ ծ֊այրայեզութենէն միւսը, ան -
Հետ չտար ալ Հա յառ տան ն ի լթ ա կան Հարստու նշխարը : ցան ենք ազգովին : Ներողութիւն , եթէ ակնարկը
թիւն , սակայն ան տարաւ արմէ քաւոր աւանդ մը Այգ ձեռքը իր գերբնական ումով պիտի կըր– կր վիրաւորէ ուրիշներ՛ու ՀՀյառաքգիմա կա՛ն» ել
կոմի տաս վարդապետի աճ ի ւնը պա ր ո ւնա կո ղ գա– նար քակել Համրերուն ալ լեզուն .ու երգել պիտի «Հայաստանասիրակա՚ւդ դիլրաղգած-ո ւթ ի ւձն ը :
Գ ա գ բ Հանգչեցնելու գա յն մայրեն՛ի Հոգին մէջ ։ տար անո՛նց մեր գեղքոլկ Հոռովելն՛երը, մեր մե Գիտակցաբար զանց ըրինք նաեւ շաՀեկան այյ
Ողբացեա լ Վա րգապետը , .որ իր կեանքը իր ծասքանչ բար բա ռով օծ՜ուձն՝ : գլուխներ , կեդրոնանալոլ Համար Հիմնականին
ժողովուրդին միայն նուիրած էք*, զայն առա^նսր– Բանաստեղծ՜ը կ՛՚ըսէ քիչ անգինէ • վրայ։ Բայց կ՝աբմէ քանի մը տող նուիրել Պ ո լսո ,
գեռ գէսէի իրակ՛ան Հայրենիք, Հայաստան՛, ուրկէ «կեանքի , սիրոյ յաւերմական շըշունչո կայ Ազգ. Պաշտպանութեան (Մի՚֊տաֆաաի Մ/՚լլիյէ)
եկած էր , ա շիւ ար Հ ա ց ր ի լ Հա յո ւթիւն ը ոգեւոյւ ելու քո երգում : զինեալ ումերոմն , ցոյց տալու Համար .որ, Թուրքբ
իր սքանչելի երգերով * Անոր Հոգեկան Հայրե՛նիքը Իսկ ի՞նչ ըսել իր մատներոմն։ որոնց շար– երեսուն տարի սա աք , «Գիմագրական ճակատ »
կե ր տ ելո ւ ։ մումները յաւերմացուցին Գութանն ու Սիփտնը , ստեղծված է շատ աւելի Համադրական ե լ կեգր ո -
։Ա*աբ ս իլի ո յ քարտ փ ին ծա ծ կ ին տակ ւլ լա ւած քտղցըիկ լեզուն, ոլ Հայոց աշխարՀ Է լեռնէեըն ու նացեալ ձեւով , քան Ե ւր ո պան 1 9 4 2 4 5 շրջանին;
էր դագաղը, սլաբզ փայտէ կր կնասնտ՚ուկի մէջ ղե - գետերը , գաշտեը՚ն ու ծ՜ագէկները, ՚ ձորերն՝ ու կարծ-ուածէն աւելի Հզօր եւ ծ՜աւալուն. կազ.
տեգուած ւ ՛հրո ւա ծ էր բարձր քառոտանիի մը վյԸ֊ ծմակները, պտղատու ծ-իրանէներով բեղմնաւոր , մա կերպութիւն մը եղաՆ է ան; «Միլլի» կեդրոնը
բայ : Մարսիլիոյ Հայութիլնը եռուզեռի մէջ էր եւ Ալելոլեաներով ս ա զմ՛ո ս՚ե-ը գո ւած՜ : յա^ոգա-ծ է, Համեմատաբար կարճ մամանակի մը
այգ օրերուն , երբ իմացուեցաւ \որ կոմիտ ա՛ս ի գա .Ջուրը օըՀնոլած՜ էր էր երգով, 0ոըգանանը ընթացքին., Պ ո լի ո ը օմտել 54 մասն աճ իւղերս վ , եւ
ղաղն ալ Հայրենադարձներու կարաւան ին 1լ բնկե- սրբա՛ցած– ու Տէրը անգամ մը եւս ողորմած– Հա վաթսայն հսպարնոց բանակով մը : Այգ բանակը
բանայ % Ղ՝իմում կատար՛ուեցաւ ներգաղթի լիազօր յս ւն ա ա ււ ա սրւՈէ, քի՚ե : մարզուած՜ է ե լ սպառազինուած՛ Հրացանով, ձեռ
նառումբով :
Պ * 9 " * ՇաՀվէբտեանի մօտ , որ թոյլտուութիւնն Կը բաւէր որ երգէր վաըգապետը, կը բաւէր , դնգացի րով ե լ * . . թնդանօթով
տուն ո ւեբ եկեղեցւո յ մ էջ կրօնական արարողս է- որ շարմէր ի՛ր ա^ը, մեր անմաՀ կոմիտասը, եւ Պո լիսը բամն ուած՜ է զինուորական երեք մեծ
թիւե\ով մբ, վերջին պատիլ մ բն՛ ալ ընելու սիրելի գոլք ՆուՖւկի կռլգայիք ակամայ, երեւակայական կեդրոններու ԼԲերա, Սթանպոլլ, Ա կիւտար՜) :
վա ր գա պետին՝ յ կարելի չեղաւ այգ փափաքը իրա խորանի մը առշ^եւ, թերեւս զարմանալով թէ ին՛ Իւրաքանչիւր շրշեան շրչ\սնա կնե րո լ , եւ չրչ^ան ակ
գործել : Ս իա յն փ Է օթ ա՛Հ իո յ Հա յ ր են ա կց ա կան չո՞ւ չեն բացուիը արքայութեան գուռնւերը^ ներս ՛՛ներ՛ն՝ ալ կէտեըու, Համապատասխան Հրամ անա .
՜լիութիւնը յա^ողեցալ իր կողմէ ծաղկեպսակ մը ըն՚գուձեելոլ Համար այն մոգովոլըգը ,որ գիտէր ի ր տա րնե րով (խումբ, Հո կաւտւ , վաշտ, գումարտակ,
կոմիտասով Հասնիլ երկինքի սաՀմաննեըուն։ ե լային) :
ամ րացնել գա գա գա կի ր սնտուկին վրա յ , մին չեւ >յ< Փըթի Շանի թատրոնը նեղ էր Հասնող
Հայաստան ուղեւորելու Համար է Մ էութեան՝ կող բազմութիւնը պարփակելոլ այգ օրը : Օթեակնե– Ան գար ան– , Պ՝ոլոոք ճակատին, վրա ք դրած՜ է
մէ, ՛նամակո՛վդ մըՀն ալ խնգբուեցալ յայտնի նկարի ք •րուն՝ մէջ բարձրաստիճանն, Հիւր եր , գաՀաժառտնգբ Հետեւեալ պարտականութիւները։ *
Փանոս Թէրլէմէզեանէն , ոբ Հ աճ ի ներ կա յա ց ՛նե լ Հիացող մ բ կոմիտասին՝ արուեստին առա 1ին օթ ա) Զ°ըավիդ ր ք լալ Ան ատ ո լուի ազգ՛ շար
՝ք*էօ.թաՀ ի ո յ Հա յութիւնը , Երեւանի մէջ , Վա րգա– եակին մէջ, մեծ Հետաքրքըութեամբ կը Հետեւէր մումին •
ււլ Լ ա ի ն. յո ւղա բկտւո ր ո ւթեան * Հա յեբէն երգեբո լն. ՚. Վարդապետ ր Համակ շար բ ) Ազգ՛ բանակին Հայթայթել զէնք, ռազմա.
Ա՝ աը սի լի ո յ քարափին վրա յ , Հ ազարաւոր ՛Խեր ժում էր կա բծես այգ պաՀ ո ւն , կբ դողար մէկ ա– ՚ ե ի ւ թ եւ զինուորական, պիտոյք՛
տողւտձնցք ըրին այգ անշուք, դագաղակիր սն՚ճոու֊֊ շակերտ ին վրայ , յօնքե րբ կը կիտէր ան մ իջա պէ ս * գ) Պո լսո լ թ ը ք ո լ թ ի լ ն ը պաշտպանել Հաւան ա.
կին ւաւչեւ : Ամէն ոք կ՚աշխատէր , տողիկ մբ բան երբ ստո լգէր բացակայ՛ութիւն մ բ : Կ՝՝.ուռէր որ կան՛ յարձակման գէմ «
գրել այգ սնտուկին վրայ։ ք՝ացի յատակէն՝ սըն– կատարեալ ըլլային՛ խումբը, երգը, տպաւոբու— գ) ԱպաՀովել անդորրութիւնը Հ
տ՚ո լկին միւս մասերը ծածկուեցան քառեակներով, թ իւ1ն՝բ , ամ էն բա՛ն, յ Եթէ վեըոյիշեալ կէտերը մ ի առ մի քննու
յարգանքի տողերով ել ս տ ո բ ա գր ո ւթի ւնն ե րով : Իյումբը, մօտ 3 0 0 Հոգի, լաբուած ու քիչ մ բն թեան ենթարկենք , պիտի տես՛նենք .որ «Ս՝իէլի՝^
Եւ ա յգ լռած քնարը պար ո ւնա կո ղ սնտուկը , ալ յո ւգուած , կը սպասէ բ վարագոյրին բացուե^ կեդրոն ր տառացի գործադրած՜ է տրուած՝ ՝ Հըա.
իր Հայրենակիցներուն ծաղկեպսակով զարդար՛– լուն՝, ու վարդապետին ձեռքին՛֊։ «Հոռովելին էր Հանդը. Այսպէս , յաջողած՜ է Թուրք տարրէն
•ուած ՛ու Հայ ժոգավոլրգի սբտաբութ տողերով, առաջին* երգը* մեներգողը Հայկ Աէմէրճեան չ\սխչ\ււիսիչ մ-ե ծ՜ամասնութ էսն ը կապել ազգ. շար.
ս ա ո ր ա գր ո ւթ ի ւն՛ն ե ր ո վ նախշուած , վերելակով թարմ ել անուշ թեն ո ր մը վճ ի՝տ ձայնոսվ : Երգը մումին։ Օգտոլէլ Գա շն ա կէցն ե ր ո լ սլա ռա կա ու.
բարձրացաւ շոգենաւին գագաթըւ խելայեղ ծափերս լ տարափով մբ վերջացալ , ա– մէն, Հակամարտ շաՀերէ ե լ «բարձր բարեկամ ու.
Հայ բեն ա կ ար օտ խո ւռն եր ամ դիտողն եր , ի բ֊ ռա\ն\ց փոքր թերացումի մը *. Կ բ սպասէփնք վար թէւԼներէ՝» զէնք եւ ռազմանէլթ Հայթայթելու
ռւի Հետեւեցան այդ
րել յ ո ւղա ր կա ւո ր , յուղում դապետին ուրախ տրամադրութեան եւ վ>ա ^ ա լե - Համար .Անատոլոկի բանակին–։ Հնազանդելով
բարձրացող դագաղին ; բտկան քանի մը բառերու\ե\, խոշոր , Հնչեղ ծիծա բարձրագոյն Հրամանի մ\ը, Հրամարած՝ է ւլ ին I.ա յ
ղով մբ ւ ւ ՝՚Ր յարձակումէ , խափան արար ո լթենէ , ամէն\ տեսակ
Նաւը , ազնուաշուք պալատականի մը պէս , գրգռութենէ , ցոյցերէ, եւայլն; Յաճախ պատ.
գ ար ~
գան գա զօր էն կը բաժնուէր Հողէն , կուրծքք ք՝արկացած էր սակայն է ք՛առ չարտասանեց , ճառնեը ունեցաք են փոխ վըէմի դիմելու ե լ կամ
Հետեւէին
ձուց՚սծ գէպի Հայրենի երկիր ՚. իրեն կը նա յ– անցաւ դաշնակին, առջեւ՛. Իր աննմա\ն< «Աոկաց պատմական գործ՜ողութիւն կատարելու , բայց ետ
Հ ա յը ենա բազձ մ ո ղո վո ւր գի մը կաբօտա լի յյ՝խրզէն՝ֆ փոխարինեց մեր զգացած սրտաբեկում ը* կեցած՝ լիովէն յա.րգտծ՜ վլլլտլոլ Համար րնգՀ .
>ո լած քները ; Ափսոս որ Շ աՀ մո ւր ատեանը իր յիեբջին տա - կեդրոնէն. Հրամանը որ, անտարակոյս , քաղաքա.
Կ ոմիտաս , փերթին Հ րաժեշտր՝ կո ւա ա ր օտար բինեբույն բառերն ի՛սկ մ ոռցած էր իր ա յնքան սի կանոլթենէ մր կը բխէր։ Այս ընթացքով, առիթ
Հողի ււ , քառորդ գար մը իր առաքելութիւնը կա– րած երգին , երգ մը որ վարդապետ ին Հետ , ինք չեն տուած՜ գրաւման իշխանութեանց ճնշումէն եւ
տաըելէ եւ տառապանքի գառն բաժ ա կր քամելէ միայն գիտէր երգել : պատմական անօրէնութեանց ; Այլ սպասած՜ են՝
ետք ; կ երթար Հանգչելու իր մ օր ԳՐ^էէ^՝ ^ է^ 1 Վարդապետին բարկութեան պատճառը չկր - քաղաքական կացութեան բնականոն զարգացման,
տանելով իրեն Հետ այգ մօր՛ պանդուխտ զաւակ - ցանք բացատրել այդ օրը, երբ խան՚գավառու- Համոզուած՜ ՝ը՝,ԱաԼոզ\ " Ր » օր "՛ը պառակտումը ան.
՝ները, «աՀա ես ել մանկունք քո»* թ ի ւնէ ր ա\նն կար ագր ելի է ր , շն՚որ Հ աւ՛ո բութի ւններ բ իսուսափե լէ պ է տ է ըլլայ Համաձայնականնեըու
Նոյն– այս ծովեզերքէն բերած էին ղխնքր Փա ա յ՝նքան ջերմ եւ յա ջո գո ւթ ի լնբ ա յնքան կատար .
րիզ՛՛ Անոր դսւրաին դա֊բլք/^Տ; անելու՛. Տարիներով ետ լ ;
տուայտեցաւ Հիւանդանոցի չորս պատեըուն ե֊. Պէաք եղաւ սպասել յաջորդ կիրակի էն՛ * ԸնգՀ . կը սպաս էր պատ իմին : Գիտէր իր յանցանքը. . .
տ ին % Լուռ ել ինքնամփոփէ Իր ՝ո^ր մեղքին Հա փորձի օրուան երբ ամբողջ խումբը կը Հաւաքուէր Ս ենք ալ գիտցանք աըղէն; Համերգը, գոնէ ան՝ .
մար Հ ^իաղտնի-ք աստ՛ուածային \ էսաեանի սբաՀը՛. Քոչորր Հոն՝ էին արգէՀն, մեծ ոլ գամ մը Հեռուէն լսելու վէորձութեան չէր կրցած՜
Իր անշնչացած մարմինը պիտի անցնէր այն պզտիկ : Վաըգապետը գործի անցնելէ առա ջ կան֊ գիմադրել, սպրդած՜ էր Փըթի Շանի վեր՛ն՛այարկր
քաղաքէն1 Պոլսէն, ուր տարիներով դափնեզարդ չեց մէշ\ռեղ խումբէն երիտասաբգ երգիչ մը եւ լեցնող բազմութեան մէչ՝։ Պ ըպղաՆ էր աննկատ ե լ ի
կեանք մըՀ ապրեցաւ Վարդապետը : ^*ափերու տա Հանգիստ ձայնով մը Հաըցուց թէ ո՞ւր էր կիրակի անցնելու Համար , գիտէր որ արգիլուած՜ էր ըրա.
րափով ոզ^ոլնուեցաւ է Հայ երգը Հնչեցոլց Ի՝ի՛ւ - ° Ր ը ։ Տզան չկրցաւ պատա ս խա-Լ՚ե լ , գլուխը ծ ււ ա հ ՝ծը, բայց ապաՀով էր որ պիտի չնկատոլէր ; Վար.
զանգաց ինե ր ո լ այգ մայ բա քաղաքին. բեմերուն գապետր առածին երդէն՝ վերչ երբ դարձեր էր մո.
՛վրա լ եւ Հա յոց տաճարներուն մ է^9 : Ամ է՛ն– Հա յո լ ղովուբդին չնոը Հ ա կա լո ւթի լ՛ն. յայտնելոլ, տեսած՜
ա1ար աճիմնները Հա/ պանթէոնի մէչ՝ Հանգչեցնե. էր զէնքը եւ խոմոռաճ : Թէեւ ներուեցալ էր «ո .
շչւթուձնք , Հ ա զոր գո ւե ց ա լ Հ այր են ի ե ր գո վ * Հա - լու, «երախտագէտ՝ ազգը իր գաւկին»։ ՃԽ»Ճ > բայց թ օ ֊ ի պէս ով գիտէ քանի Հ,ոգի չնոբ.
յաստանի Հա յ գեղջուկը ՛ել աշխատաւո րը եկան Ւր գաշԴ–. աւորած՝ երգեբով տեգի ունեցաւ թա. Հակալ եգան իրեն, որ մի անգամ ընդ միչտ թ ա.
Հոն իրենց երգերով մ կրտելո լ , օծելու ել Հա յ րե– ղումը .որու միջոցին անձրեւն ալ վերէն կը շաղ. գեց մեր սիրտերուն՝ խորբ ՛նման փորձոլթիսններ
նախոբթ Հայութիւն ր եւ կապելու զայն իր երկ ֊ «Անձրեւն եկալ շւսւլալէն»^ : ;
րին ՛ու իր ժողովուրդին : ոլէր երը կ՚երգէին Իսկ ինք, ի՞նչպէս կը լսէր %այ Հ լսման ո լադը
Ոչ ոք պիտի կրն՛ար թհել կոմիտասի ըրածը ՚. Ի՜նչ խորՀրգաւոր զուգագէպութէլն .. . զոր իր մատներով դուրս կը քաշէր Հարիւրաւոր
Ոչ քարողը , ոչ խրատն ու խօսքը • Ան , եըգովբ
Հմաւ եց , կապե ց ու տար ալ մեո բոլորս Եւ Հողը կ՚էչնէր գագագին վրայ, &ած~կելով կոկորդներէ ; լսէ՞ր ա յ գ ձայները, որոնք կր
գէպի աւր.
բոլորէս ա չքերէն Այն, որ տարիներով չրքեցալ ձ ո ՚ ֊ լ է ր 1 Կր դարբնէր էր արուեստագէտէ ՀՀնոցէն
Հ ույ մողովուրգի բոլոր խաւերուն մէչ՝, իր դէլ– մԿ1տ էր Հա՛նճարի՛ն՝ սալին վրայ։ Հագին էր միայն
րի*ւԲԸ ւ ո յ ս Ի ն ո՛ յ՚ոյս.Ին։ Դ՝Կաե ԿԿԻր Հայրենի՛. թէչ երգե բովը զարկ տալով ել բարձրացնելով փախուստ սալած իըմէ թերեւս օր մը , երթալ ան.
թուտզ շքաւս ր չեղաւ ան ո ր րՀսգո ւն ելութիւնն Հոգէն ու սէրտը՝ յուսալքուած՜ Հայութեան : Բայց կիւն մը կծկուելու եւ լսելու Համար; Ու ղմբախս)
ու ի աղումը Հայաստանի , Երեւանի մէ^ : Նախա «ճառագայթը չի թաղուի ր . • •» : " ՚ յ Գ °՚ՐՐ "Ղ չէր վերադարձած իր կ ծ կ ո ւ ա ծ ան .
բար եր , արուեստագէտներ ել Հազարաւոր աշխա^. Մ՝ա*Հ է այս՝ թէ անմահութիւն։ կիւն էն ւ
տաւ բներ իրենց ուսերուն վրայ բարձած՝ տարէն Փէւրհ ԿԱՐՕ ՈՒՇԱԳԼԵԱՆ 9՛ ©• Մ՛
Fonds A.R.A.M
