Page 250 - ARM_19-1947_03

* ճ Ա ՀԱ*

ՀաՎադաշԱակցափԱԱԽը ՀԱՄԱԹՐ-ԲԱԿԱՆ ՀՏԱՆԳԸ «էսփհոսԱթօ» հւ Հա)էդ

Ա՚ոԱթ-քհօի Ակ (Ր,. ե ւ վ ե ր ջ ի ն մ ա ս )

տ ո ւտ կար տ էն կը գրեն *

Հո լիցեր իա հաճոյքով եւ գրկաբաց կկնգունի ՐՕՒՍԻԱ ԴԻՒՐԱԽԱԲ Սեպտեմբերի ֆին , $տրւտկարտի մէջ տեղի

ՀՈՀՀ ՈՄԱԼԻ ունեցաւ Վիւբաէնպէբկի Հէոփձրա^թօֆ Ըձքլեոակ–

այն ամէն սլա շա&ն ական կազմածք բպսւթիւններո. Գիւանագիաական եւ զինուորական պայքա - ցութեան ^Օամեայ տաբիգարձյՀն առթիւ Հանդէս

որոնք կապ ունին մի Հազդ* խաղաղութեան Հեա ։ րին մէջ՝ ընդմէջ ՝Բէմալի Հետեւորդներուն եւ ա– մը, որ կը բաղկանա յ գրական եւ եբամշտական

Այսպէս, \946ին Ա ոնթրէօի ԼաաՇԱճ) մէչ տեղի րեւմտեան Գա շնակիցնեբուն՝ ռուս Համայնավար­ ռա ^իններէ :

ունեցան խառ՛ն Հ ամ ագա շնա կց ա յ իննե բ ո ւ (ք©ճքւ։& - ները իրենց ումը տրամադրեցին ի նպաստ ՝Բէմտ– ԳաՀլիճր լեցուն էր Ղախկին ականաւոր «էս ֊

հտէ6տ) ընղՀտնուր ոչ - պաշտօնական մոգովը , րայց Լէ » որուն դիւրախաբ զոՀեբն եզան՝ մ զ ո Լ ած ատե– ,իէբանտիսներով»/ւ Հուրերով։ Համալսարաններու

կարելի է րսել որ Հիմը այնտեղ գրուեցաւ եւ լութենէն , զոր կը տա ծէթ Անգլիոյ դէմ։ Անոնք վւրօֆէսէօր՚ներ , գրողներ եւ յայտնի դէմքեր ներ­

ճւշհ&ւ։<1 0օս<յշոհ<^6 - &&1շ§§ւ, որ նախորգ պատե­ դիւրութիւն առլին Բէմալի յ ա ւի շ ւո ա կ 1. լա– անկաիս կայ էին Հանդէսին : Հայկական ճամբարի կողմէն

րազմէն վեր^է արգէն այգ գաղափարին լծուած էր Հայաստանի կէսը փոխանակ՝ անոր թողլու երկար Հրաւիրուած էին փրօֆ. Ա. Ադամեան եւ երա­

եւ ինքն էր Պրէանփ նախակարապետ Հանդիսացո­ դարերէ ի վեր Հայաբնակ թրքական վիլայէթնե– ժիշտներ Ա • Աեւանեան եւ Օր • Վւիքթորիա Բա .

ղը , այս անգամ եւս մղում տուած է Հ ամ ագա շ– րր, ինչպէս Դաշնակիցներ կր անդէին։ ՚Բէմալա– ռա I եաՀհ :

Հևակցա յին Վերակազմ ո ւթ ե ան : Լսուած է իր ու - կաններչլ կո Հաւանէին կորսնցնել արարակա՚ձ. բո­ Հանդէս բ բացաւ փրօֆ * Ցիգլեըը, գերմանե­

ղերձը, եւ այսօր, մօտ քսան ա զգութ իւննե ր նը - լոր Հողեբր, կ^ոլղէին սակայն սլաՀել եւ ոնդլայ– րէն լեզուով, ալ^ա ՝ ե լուէ ՛նստած բոլոր ականաւոր

սլա ստաւ որ պատասխան տուած են, թէ րնգՀա՛նուր նել դէսլի Ազրսլէճաև երկարոդ կամուրջը, որ կազ­ եւ վաստակաւոր էսփէբանտիստնեբը ,յակա՝՝1 է ան­

Համերկրային Համագաշնակցութեան , թէ մասնա­ մուած՛ էր Հայկական Հողերէ : ուանէ, որոնք իրենց կեանքի մեծ մասը, մի քանի

կի Համ եւրոպական Համ աղա շն ակցո ւթեան՝ Հա - 1920/՛ աշնան, օգտո լելով ռամկավար Վրաս– տասնեակ տարիներ , Խուիրած են միջազգային լե­

մ ար Հ տա՚հի չէ զո քո ւթ ենէն , ո ուս Համայնավար եւ քէ–՝ զուի տարածման՛ եւ զարգացման ու Հ ա՛սեր ե\ն

Անցած՜ տարի Լիւքսէնպուբկի մէջ առածին մալական թ՛ուրքեր կնքեցին Համաձայնութիւն մր ՃՕամ եա յ տարեդարձին ; Փրօֆէսէօրը ըսաւ ղմ ե ր

պաշտօնական ընգՀ * մււզուէր կազմելէ . փիր^, այս տարօրինապէս ՛նման Հիթէէր ՛Ա թալին եան Համա - մէջ է գտնւում նաեւ Հայ փրօֆ՛ Ա * Ադամեանք^

տարի Մ ոնթրէօի մէջ գումարեցին իրենց տարե­ ձայնութեան , որ երկուքին միքեւ կր բաժնէք Լե– որ 1լ աւանդէ միջազգային լեզուն) քագտքիս մո

կան րնգՀանուր մողովչնեբը։ Լյկատելի էր որ, եր­ ՀաստաէԼ շ : Անկախ Հայաստանը պիտի բաէհնուէր ղովրդական Համալսարանին մէ^եւ քիչ յետոյ ձե­

կու խում րին մէջ ալ, իրենց նախնական՛ կազմէն ի Աովէտնհրու եւ Թուրքի ո յ մի^եւ։ Ազրպէճան կր զի պիտի խօսի «էսփէբանտօ» լեզուով :

վեր որ Հազիւ մէկ կամ երկու տարուան խնդիր է մնա ր խ որ Հ րդա յին դաշնակցութեան մէջ՝ որպէս 4 աս՚1ՈհՀ&^ՀՀԱա&ՃՏ&^
խարիսխ փէմալի Հետ գործակցութեան ։
ԼՀամ երկրայինները աւելի Հին են քան Հ ամ եւր ո -

սլա կան՚ն եր ը ) , կազմ ակեր պա կան շատ մեծ առա^– 1920, Նոյեմբեր ՅՕին, Աովէտներր ներկա յա– ՎԵՐԱԳՆԱՀԱՏՈՒՄՆԵՐ
սլա֊
գիմութիւն տեղի ունեցած էգ եւ այսօր Հտմագաշ– ցուցին Հայ կառավարութեան վերջնագիր մը մա– Բէմալի ամենասերտ գործակիցները, ինչպէս
բա­
նակցայիններոլ թիւր մօտ 15 միլիոնի կր Հասնի, Հանջելով տիրապետութիւնն Հա յաս ւո ան ի ա յն եր– ՀամտուլլաՀ ԱուպՀի, Համաթրքական էին եւ Հա.

թի*– մլչ որ ղո րծ ա ւո ր ա կան մի ո ւթի ւնն եր ո ւան գամ– սին՛ վրայ, որ դեռ գրաւուած չէր քէմալական թոլրանեան : Այս շարժման լոյսին տակ թուրք ու­

ներոլ թիլին կր մօտենայ գրեթէ Հ նակն երէն , որոնք ասպատակած էին փոքրիկ սումն ակա՛նք բոլորովին փոիսեցին իրենց ըմբռնու­

Պէաք է րսել որ Համագաշնակցային գաղտ - կիրբ : մն ի մասին թ՜ուրքիս յ պատմութեան եւ առաքե­

փարր նոր չէ , */»ր ի ս ա ո ս է առաջ գո յութիւն) ունե­ լութեան։ Անոնք եր չան ի զ էին կորսնցնելով <կալ–

ցած է եւ իր պատմականը շատ Հետաքրքրական 1921 յ Մ արտ \4ին , խորՀ րգային կառավարու­ քանեանց քրիստոնեայ երկրամասերը եւ կր տես­

երեւոյթներ կր պարզէ % Անոնք առա ջ մղուած են թիւնը իՒուրքիոյ զիջեց Կարսի, ԱրտաՀանի եւ նէին թոլրքիոյ ապագա՛ն՛, տա րամ երմա բա ր , թու–

ամէնէն լուսամիտ աղատախոՀ կազմակերպու— Լ1 ււ ւ րմա լա ի շրջանները։ Պաթում՝ վերադարձաւ բանի եւ թոլրքիստանի Հարթավայրերու տարա­

թիւններէ եւ անՀատնեբէ ^ որոնց մէջ կան նշանա­ քիուսիո յ : թուրքեր ր նոյնպէս յաջոդեցա՚նանջաաե՛ ծութեանց վրայ։ Աուլթան Պայազիտ Ա • , որ ազ­

ւոր գիտունն՛եր եւ իմ աս տաս է րն ե ր , ին չպէս Ա իւլ– ււ ո ւսակ ան Հ ա յա ս տան է ն՝ ՛Լ, ախ ի՚ջե ւան՚ը եւ կցեց ին գային մարտիրոս մը Համար՛ուած էր՝ մեռած լի­

լի , Բանգ, ՊէնթՀամ, Տէքարգ, Ո*ոլսօ եւայլն, եւ զայն Ազբպէճանի , ո րսլէսզի Հ աս ար ա կա ց սաՀմ ան նելով երկաթէ վանդակի մր մէք որպէս գերին

վերջին Ա ոնթրէօի Համ ե ւր ո պա կան գա շն ա կց ա յին մը ունենա յին վերջնոյս Հետ , զոր էլուզէին կլան ե յ թ–իմուրլէնկի , այժմ կը նկատուէր դաւաճանր

Կողովին իր բարձր աջակցութիւնը բերաւ աշխաբ– առաջթն պատեՀ ոլթեամբ ։ թուրք ազնիւ ցեղին, զի յանդզնաձ էր ընդդիմա­

Հռչակ գիտուն Այնշթայն ։ Այս կէաը ցոյց կուտա / (հուսերը Հաւանեցան՝ այս նուաստացուցիչ պայ– նալ Թիմուրլէնկէ, որ գլուխն է՛ր թուրք տուբան–

շաբմումին՝ Լրջութիւնը X - մ անին , զի ինչպէս միշտ՝ կուրացած էին Համ ա շ– եան աշխարՀին։

Ո՚֊րախ երեւոթ մըն է ոբ Հայերն ալ ինչպէս խաբՀա յին յեղափոխութեան Հ եռան կար ո վ ։ *Լըս– Րիւ բա գանակոծման առարկայ եղաւ արուես­

ամէն յառաջգիմական երեւոյթներու մէջ, Հոս ալ, տաՀ էին՝ թէ Բէմ ալ պիտի չ կրնա ր ստանալ Անգ - տագէտ մը, որ քնն՛ադատական բառեր արտասա­

ունեցած են իրենց բամ ին ը ել Հ * 3 * Գ ՛ը որ Հիմա լիա յէ՛ն եւ մ իւս դաշնակի ցն՚երէն ընդունելի պայ­ ՛նած էր ճէնկիզ հանի մասին Ազգային) Հերոս

ա յնքան ան իրաւ կերպով կը դատափետուի , իր մաններ խաղաղութեան; Կը յուսայ էն թէ Ազրսլէ– մր կը՛ Համարուէր Ատտիլաս, զոր թիլբ Ը^ԲԸ։"– -

կազմ ութեան առաջին օրէն ընդունած է Համ ա– ճանի թաթար կոմունիստները պիտի Հրաւիր՛ուէին նած էին Ե՚֊րոպացիք։ Առանց ամենագո յզն ապա­

գաշնակցա յին գաղափար ը եւ մ տցուցսէծ է այգ ի քՒուրքիաս ձեւելու Հոն Համայնավար Հանրապե­ ցոյցի թրքաց նաիսաՀայրերը կը ն կատուէ էն՛ վա–

ուղղութիւնը իբ ծրագրին մէջ, թէ օսմանեան պե­ տութիւն մբ, որ պիտի կռուէր Անգլիո լ դէմ ։ ղընչական Աիւմերացիք ;

տութեան վարչաձեւին եւ թէ իր արտաքին՛ քաղա­ Այ ս ո լ Հանդերձ , Ա ուսթաֆա Բէմալ ըրաւ գՈ– Նմանութիւն՛ը Նացի՛ն՛երու Հետ յատկանշական

քականութեան մէջ: Հացուցի չ կարդա դր ութիլՀնն եբ ք* տա լիոյ ել 3) ր ան­ կր դաոնալ ,Լբբ գիտնանք թէ Թուրքերուն ն շա–

սայ ի Հետ եւ զա ր Հ ո ւր ե լի պա ր տ ո ւթ ե ան մը մտա­ ՛Լաբանն՛ էր* «կռն՛ակ դարձնենք Մէքքէ,ի՝ եւ իսլա֊

Գա շն ա կց ութ իլնբ սխալն եր գործ՜ած է ԼՀ"ն~եց յո յն բանակնե րը , որո՛նց էլօմանգակէ ր Անգ– մ ութեան եւ աչքեբ՚հ՚իս սեւեռենք Ալթայի , լեռնա­

ուի, բայց, ո*վ չէ գործած եւ ո վ չի գործեր ։Աա֊ լէ ա Հ Տ ա զթանա կած էր գա դա փա բ բ թուրք ցեղա­ յին որորանին Թուրքերու ել Թաթարն ե լալ ենթա­

կա յն ,ան եղած է յ ա ռա ջա պա Հ դի րքին մ էջ,գե բ կա­ յին՝ պետութեան , Հա յաս տան մ ո ռա ց ո ւթ ե ան տ ըր­ դրական նախնեաց» : *

տարած է եւ ճիշդ չրլ/աբ այսօր գա յն վարկաբեկ ուած՜ ռամկավար դաշնակիցներու եւ դաւաճան­

կե լ : Պէաք է Համոզուինք որ՝ մենք պէտք ունինք, ուած ԽոբՀրգային քիուսիոք կոգմէ ։ Լոգանի դաշ­

շատ պէտք ունինք Գա շնակցութեան պէս ներկուռ նագիրը յաղթանակն էր ազգայնական քՒհլրքիոյ ։ Տ այտն ի է ամբողջովին թէ ռամկավար տէ -

կազմակերպութեան էիրա / Հիմնուած՜ կոլսակցու֊֊ րութիւնՏ, եր՛ը , որոնք Հետամուտ են՝ Հիմերուն տե­

թեան մը եւ չենք դիտեր ինչ նոր պարագաներ , ինք ւական խաղաղութեան , բաղձային կանխել Թուր–

նոր անակնկալներ պիտի բերեն աշխ ար Հ ի եւ մ աս– գիրր կազմուած ել վիճաբանութիւները սկսած Է– Քէոյ Դէմ խոբ^րդային յարձակում մը, որուն նը–
ին արդէն ։
ն,աւորապէս մեզ: Հ ա շ ա սւայփլ : պատակը պիտի լինէր գինու զօրութեամբ լուծեք

Ան ցոզա կի ա յս մ էջբ ե րո ւմր ըն ելէ Իրապէս շատ խճողուած ծրաւլիր մը, բացի Նեղուցներու եւ կարս ի ու ԱրտաՀանի խնդիրները։

վերջ ըսեմ թէ , ցաւալի էր որ Գա շն ա կց ո ւթի ւնը ը ն գՀան ուր տե դեկա գբէն , Գոր ընդարձակ կերպով Ի՛* որ նուազ ծանօթ է , յաբձակողական ոգին է

չունէր ն ե բ կա յ ա ց ո ւց ի չ մ ը Ա ոն թրէօի Համերկ ֊ ել գիտական տուեալներով ներկայացոլց վարչա– թուրք ղեկավարներուն իսկ , արբշիռ այն մոլե­

բային –Համ եւրոպական ընգՀանոլր նիստերուն՛ կան ճիւղին նախադաՀ Տօքթ * Պոիւկմ ան , կա յին ռանդ երազով, որ կը ձգտի գր՛աւել բոլոր չրչան–

մէջ* մինչդեռ մեր գիրքը կը պաՀանջէ որ ուր որ անտեսական , Լն եր՚կա յա ց ո ւած Փրօֆ* Ալտ ի ի ները , ուր բԽակչութիւձնն արենակից է Թուրքերուն

տեգի կ* ունենան այս կարգի մ ի ջա զգա յին Հաւա - կողմէ , քԱՀղաքական Լներ կա յացուտծ երեսփոխան եւ կամ կ՝ենթադրուի խօսիլ թուրքերէնին մերձա­

քոլմներ , մենք պէտք է ունեն՛անք մեր Հայ (ներկա­ Սիյյ°նի կողմէ) , մշակութային , մտասփռումի եւ կայ լեզու մը ;

յացուցիչը , Հայ տեսակէտ ը կա պ ե լո լ միջա զգա յին մ իա ց ա կան Լներ կա յա ց ո ւած՜ ա յ դ ճիլզերունյատուկ Այս գաղափարաբան ութիւնը կը ներկայացնէ

տեսակէտին Հետ , ունենալու առիթը առաջ մզե­ կարոզ մասնագէտներու կոգմէ) ։կար նա/լ գերմա­ տեսակ մը թրքական նացիզմ , այն տարբերու­

լու մտածումները : Աիակ Հայը որ ներկայ էր Պ* նական Հարցը որ ինքնին նփսաերուն \/Յը գրաւեց թեամբ թէ փոխան արիականին դէմ առ դէմ կը

թագւոր Գառնիկեան, Ճտտ-Րաշ^տտւտէշ 1ոէ6աՁէաո&16/ք եւ Տօքթ* Շէնք, տեղեկաբերը ել ուրիշ-Գերմանա– գտնուինք Համաթրքական կամ Համաթոլրանական
մ ո լե ււանղո ւթեան :
րնգՀ ան ո ւր քարտուղար բ ոբ յարած ՝.11ԼլաԼՈ՚Լ 1 ց ինՏեր առար կա յա պէս նե ր կա յա ցուց ին գեր մ տնա­

միեւնոյն՛ ատեն Հ ամ ադա շն՛ա կցա յին գաղափարին՛ կան Հարցը, որուն պատասխանեցին Համախոհներ Ա. Թոյնպի թ ո յ լ չի տար մեզ Օրօրուիլ պատ­

անդամ արձանագրուած է թէ ՏօՇ16է6 1էծ1ւՇՈՈՇ եւ Հակառակորդներ միշտ առարկայական եւ դրա­ րա՛նքներով։ Իր «Պատմութեան Ուսումնասիրոլ–

թօւՄ 1՚0ւ։§&ատ8ւէւօո 1\4օոճա16/ք, (Ոձ&ձճօո 1^օւս1ա16, կան ուղդոլթեամբ, 2 կողմերն ալ սլա Հ ած իրենց թիւձն՚ը՝» գործին մէչ գրած է*

մասնաճիլղ, Լ& ք՝€<՜1€1՜81էաՈ թումբին, Փարիզ, 1Հսշ վիճելու աղատ ո լ թ ի ւններ ր : «ՊաՀանչը, որուն պատասխանը կը կազմէր

ճսեշւ՚է ^օ. 9 ) եւ թէ Ի ^ շ ա շ ո է օ ծսէօոօաւտէ6 \^11օ — Ցետ ո յ մ ասն ագի տա կան դասախօսութիւնն եր օսման՛եան սիսթէմը, փոխադրութիւնն էր թափա­

քշճքՐՑշւՕՈՇ լԼսւօբՇՅւի Հռ՛ոմ) , այս վերջինին կողմէ տեղի ունեցան երեկոյեան, ուր խօսեցան ՝Բաֆան– ռական Հասարակութեան մր միչավայբի մբ մէչ^

պատգամ աւոր ղրկուած է Մ ոնթրէօ եւ ուր Հարց քօ , Տէնի , Րումրմժն, փրօֆ * ւիաե Լէրմըրոլ , ուր անոնք պարտէ ին կառավարել նստակեաց Հա­

բարձրացուցած է երկու Հտկոտնեայ Համագաշ– նախկին նախարար Տանիէլ Աէրոլ, րնգՀանուր վի­ սա ր ա կո լի)՛իլն՛. 1, ր : Անոնք լուծեցին խնդիրը վար՛–

նակցայ քններ ոլ մէջ, 1\/1օոօ1ա16 եւ ՏւՄ0թ6ՇՈՈ6( բս - ճաբան ո ւթի ւններ , եւ վերջապէս փա կումբ ՝ զո ր ուելով իրենց նոր Հպատակաց Հեա ոբպէս Հօտե­

տեգծել ք՝6շ16ւ–ծէ10Ո Շօոէ1Ո6Ոէշւ1շ/ւ սկսելով սաՀմանա– կատարեց բարձրաթռիչ ճառով զո լիցեր ի ական րու ել նախիրներու եւ երեւան բեր՛ելով մարդկա­
նախարար Պ* Սէքբէթօն
կից երկիրներէ : իր առաջարկը լաւ ւինգուն ելու - Հ Հոն խօսեցաւ նաեւ Պ* յին Համազօրները թափառականաց խաշնապաՀ

թիւն գտած՜ է եւ ա յ դ մ աս ին խո րՀ րդա բան ական Վերքեօ , Սէնի Բօնսէյ Աիւնիսիփալի փբէզիտանը շներոլն՝ զինոլորներոլ ել վարիչն՛եր՛ու ընտանիքի

միոլթիւնֆեր ստեղծուած են : > շատ գնաՀատոլած ճառ մը, որ որոտընդոստ եւ մր ձեւին, մէի :

Գալով պատերազմի մը պարագա յին Համ ա ֊ շարունակական ծափեր խլեց ։Ի)՚օս եց անֆաևՉըր չի լի Թուրքիոյ այժմու վարիչները կը ձեւափոխեն
զայն լե­
գա շն՛ա կց այ իններու դիրքին , իբ գիտոդոլթիլնր փեսան եւ ուրիշներ , թէ ինչպէՓս ել ե՛՛՛րբ պիտի խ թուրք լեզուն , որպէսզի աւելի մօտեցնեն կր տենԱ

չէ ուզուած Հրապարակային վիճաբան ութ իւննե - րականանայ Համադաշնակցային գաղափարը ուր զու ն ե ր ո ւն թաթար բնակչո ւթեանց , զորս

բու ենթարկել, րոպէի փափուկ գրութիւն ր նկա­ ապագային Հայերն ալ պէտք է բերեն անպայման չան նուաճել :

տի ունենալով։ ք*ր երբորդ առաջարկը , փոքբա - իրեէց գործակցութիւնը; Այդ կարգի Համագոր­ Տ՝ողովոլրդեերն\ ու կառավար ո լթ իւնն եր բ , Ո–

մ ասն ո ւթ ի ւնն ե բու մ ասին , ուր Հայ պատգամ ա լո­ ծակցութիւն մր չտա բան կրնայ թելադրել մեզի րոնք կը փափաքին ապաՀովել իսաղաղո լթ իլն բ

րը կբ մ տածէ ր Հա յ գատգ վերարծարծել եւ ուշա­ ներկայ Հայ քաղտքական կեանքին մէչ, ցոյց տա­ Մերձ աւոր Արեւելքի մէջ, պարտին ա չքէ չվրիպե­

դրութիւն ը Հրաւիրել թէ դաշնակցային եւ թէ ոք լով այն ուղղութիւնը՝ զոր պէտք է ընդգրկեն Հա. ցնել Համա թրքականներն ու Համաթուր ան եաններն

դաշնակցային խմբակներու , յետաձգուած է առա­ յ ե ր ը •• այսօրուան բռնակալ եւ զօրապաշտ Թուրքիոյ մէջ։

ջիկայ նիստին , քանի որ իր մամ ան ած ատեն ծրա~ «Հայրենիք–» ՊՈՐԻԱ ԿՈՒՐԵՒԻ8

Թրգմ. ՏԻՐԱՆ ՓԱՇԱԼԵԱՆ

Fonds A.R.A.M