Page 171 - ARM_19-1947_03
P. 171
. .ո՜–––։ : -• ս. ...ւ & &, էհ Ա X , « ^ ^ « տ » տ ^ * « « * « » «
կարգերը։ Այնտեղ երկրին մատենագրական ամ- Պ Ո Ի Տ ՚ Մ Ծ Ի Ծ Ա Ղ Ասլրիլետն \թաՀատակաց Տօ1նբ երէկ դաւաճա
բող՛է Հարստութիւնը։ Ատոր Համար՝ ոստանիկ նութիւն էր Հայրենիքի Հանդէպ։ Թուրքիոյ պէս
լեզուին մաքբոլթիլնւը , նրբութիւնը։ ազնիւ գբացիի մբ զգացումբ վիրաւոբել էր ՝.Այսօր
Իսկ եո^րակաւն բարբառ կը կոչուի
այն լե Գաէաճտփոխ րաոհբ նուիրական եւ պաշտելի տօն է դար՛ձեր : Վա՛*ղ>բ • » •
զու֊֊՛ , .որ կը խօսուի ծա յրագաւառներոլ մէէ, օ– իյ ա նա ս՚ո րբ Հերոս ակ ան ղործ էբ ։ Հայ աղա֊
սւ ար ժողովուրդներու շլւթներուՖ մօտիկ։ Ատոր՝ ատաենչ Հոգիին, ժայթքումն էր երէկ ։ Նոր Հաս
Աք խ սա բ առե ր\ը ՝: քօե լօքիկ մբ կր նստին րա ո ֊ կում՛. ,ր որ խումբ մբ Հաբկածախնգիրնեբ^ու գործ
Համար՝ եզերական բարբառներու աո ֊Հատու Իւ֊Հ. ԳԲքեր ու մէ չ1, բայց երբ գուբս կոլգան անկէ եւ ճարելու կամ անմեղ *Բիւբտեբոլ արիւեր թափելու
մէշ\, աՀա
խորթանալը։ Մեր մատենագրութեան կը գրուին մամուլի տակ, աշխարՀ վւրար կ՝ան - Համտբ սարքուած է եղեր այդ արշաւանքբ։
այս սաՀմանային բարբառներն են որ կոչուած ե֊< ցընեն..... Մտյիս 2.&Բ տօնելբ գ քանի մր տարիներ առաջ,
«եղերական բարբառ» , ել երբեմն ալ՝ կորճալե Ոչ մէկ բառ տէր է բառարանի մէջ իրեն Հա մեծ տզղայարղոլթիւն՛ էր։ Այսօր ազզոլրացու -
զու կամ պարզապէս կորճայ– խժա լեզու կամ մար որոշուած իմաստին Հ Օգին, ջոլրին, մթնո - թ ի ւ ն կբ ն կատուի , Համ աձա յն դեսոկրաաակաքւ
խուէեիկ ( * ) , զոր գա լե՛զու կամ. գորգայ, խտղտա– Լ"Րա11ս 1 ժամանակին Համաձայն իմաստ կբ փո–
լեեղդ֊-ւ կլ ն . ֊ ֊ ասոնք, սակայն, աշխարՀագրա– իսեն բառե րն ալ , կարգ մ բ մ տ բ գե բո լ պէս՝ : աւետարանէն , կարճ կապԼցԷք։ Ըսէք ինծի թէ
լեզու մը որ հ^նղբեմ
կան բառեր են՝ , որոնք կը նշանակեն՝
Երէկուան « Հ այրենասէբ^բ այսօր կբ նշանակէ
*ոԲ րն է ՝%>գտւաճա՝ն.ոլթիւն^բ ել ո՞րն է ^Հայրենա
կը պատկանի «բնակչացն յաչխարՀին, կորճէից ,
«դաւաճան՝^ ...
սիրութիւներ :
խուժա՚ստանցւոց , կորգուաց , Խաղտեաց» : Ն\իքոլա Փէթքովբ, որ Պուլկարիս յ Հողագոր
Եզերական բարբառները յարզփ չեն , ընդՀա– ծական՛ կազմակերպութեան քարտուղարն է եւ Ս՚էջաեղ աթոռ մբ կայ դբաւելի , ոՎ որ
կառա՝կն՝ այ՛նքան արՀամարՀոլաօ֊ ե՛ն, .որ մեր մա նկտտուած Է մաքուր Հայրենասէր մբ, այսօր իբ ճարպիկ գտնուելով առաջի>1\բ գրաւէ զայն , « Հ ա յ ֊
տենագիրները կորճայ կամ իսժալեղու կը կկոչե՛ն րեւ «դաւաճանէ Վիզէն անցուած չուանոՎ մբ կբ բ են աո է ր» բ ան է , իս կ ,ո աքի մն տ ցո ղբ ո բքան աք
առՀասարակ ամէն բարբառ, որ խա՚ն՚գարեալ, պատուեն զինքբ։ Ւ^նչ յանցանք է գործեր։ Կ՝ ե– ի բալա ցիւ՛ կամ արժա-եաւոբ ՐԼԷայ՝. « ՛է ա ւ սւ ձ ւ/յ Ն »
«թիւրեա լ ել ծեքեալ» , խեց բեկ եւ անՀասկնալի բեւտյ թէ ուզած է իր երկրին Հողբ քբքբեԼՈ1Լ ա՜ պիտակբ վիզէն կախելու է ։ կարճ խօսքով։ Ամէն
ձեւ մը ստացած՜ է ։ ճիշտ ինչպէս մեր մայրերբ ռատ արգիւնք ձեռք բերել ել. այգ արգիւնքոՎ առտու շապիկ փո խե լու է՝ կէէմ ա յին Համեմ ատ ,
«տաճ իկբե ր՚ան» կ՚անուանեն մէկը, որու խօսուած նախ ՛ի ր ժոգոՎոլրգբ կշտացն ե լ եւ աւելցածբ մ ի– ո րպէ սղի ՚ԼԷԳԳ <ձդտւաճան՝ֆ պիտակէն աղատ
քէ՛ն բա՛ն չի Հա՚սկցուիր երբեք։ ա յն օտա րին տալ : Հո զա գ ո րծ ա կան քարտուղար մնայ • * •
Եզերական՛ բար բա ռն ե ը Էն՛ ղատ գո յութիւն .ու— մբ ուրիշ ի^նչ դաւաճանութիւն կր՛նայ րնե լ։
նիհ ներքիւն բ ա ր բ ա ռ ն ե ր , որոնց հ՜ագումն աւ զար Կ*բսեն Հնաեւ որ ա յ ս «ղա լաճան Հ»» , Հա յեբէն
գացում բ ուսումնասիրուած– չեն 1ւ նիւթեր աչ չու– Հ ի ն ուզզագբո ւթ իւն ր ^ուլկարիոյ մէջ գործածելիքէ «ԹՈԻՐ-ԲԵՐԸ ՊԻՏԻ ԿՌՈՒԻՆ ՄԻՆԶԵՒ ՎԵՐՋԸ»
ն ինք այգ բարբառներուն, պատմութենէն ու սու֊ մ– ազատ ձգելու կոզմնակից Է եգեր Հ
նասիրե չու Համ ար գէթ այսուՀ ետեւ յ ք՚՚֊րիձ յասցանք մ բն ալ, ոբ ա մեն ածան բն֊ է , 1աՅ§&ի թ ղ թ ա կ ի ց ը յ ռ բ վ ե ր ջ ե ր ս պ տ ո յ տ մ ը
քԱօսքր աշխարՀ արարներու մ ասին՛ է՝ Հ ին բ ա – ուրիշներու տակէն աթոռբ քաշելոՎ , ին՛ք ուզած է կատարած էր Թուրքիոյ մէջ , կ բ գ բ է իր թեր
ոոՎ ք կամ դաւառարաբբտռնե բու մաս ին՝ նոր բազմիլ անոր Վրայ ։ ի լ ա ձս Վերջին բ թշնամի ին թին
րասուէ Հ թելագրանքոՎ ։ «Պատեցայ կարս, Ար տ ա Հ ան , էբզբում , ՛Ար՛ե
Տա^սրգոՎ պիտի ջան ամ ներկայացնել այգ Անշուշտ Գերմակներու թելագրանքոՎ։ ւելեան ՚էյաՀանգներբ ։ ԱՀա կար սի Րռբդք, ՛որ կբ
(/.երք ՝• ն րարրաււներուն սաՀմանբ, ՀետեւելոՎ եւ ֊ Հի", Հի՜, Հի՜... Անգլիոյ եւ Ամերիկայի տիրապետէ քարէ մ զկի թնե բուքն եւ ցե խաշէն Հ\իւ–
րոպական բարբառագիտական (օ1ա16Շէօ1օՏ$1զԱ6) ու պէս Հ,ո չ^գեմ ո կ րա տ» կառավա բութի ւններու թե զերուն , ել կարսի Հովիտբ , որ սովիէթ սաՀման՚բ
սումնասիրութեանս *քոյՅ տուած յա ականի շն ե– լադրանքով ... կբ տանի : Այս րերդբ փբ կո ւթեան մեծագոյն լաս–
աւն՝ Հ 0րՀնեալ է Աստուա^ծ • •• ա,բ եղած է անցեալին՛ մ էջ /Թուրքերուն Համար ,
շ– արդոԻՆԻ Ղ՚աւաճան մբն ալ ատ քու Աստուածբ ։ բնգգէմ Ռուսերու, Հայերու եւ Պարսիկներու, Ո–
Աերպիոք մէջ ալՏ անցածներբ ոէ~րիչ մբ ղր րոնք աչք տնկած էին միշտ կարսի ա ր գ ա ւ ա ն դ շբ–
կեցին դաւաճաններու օթելանբ ։ Մ իխայիլովԷ^Ր * ջտնն ե բույն * 1 9 4 5 ^ ՛ \ի Վ ե ր թ^րգր խոբՀրդանշանբ
( * ) ՛Նոյն ա յ ս խ ո ւ ժ ի կ կամ խ ո ւ ժ բաո1ն Է , ո ր , Ի ՜ ն չ կկսէք) պ է աղբար։ Այդ քաջ մա՛*ր– դարձած է ռազմ ական մ տա յնտւթե ան մբ, ղոբ
դ ո ւ ժ թաւււխյ) հ ե տ ՝ մ ի շ տ հ ա մ ա զ օ ր , մ ե ր ո ս կ ե դ ա ր , դբ , որ Հ ի թ էէ րի փո^մ՝ ակներուն արիաբար գիմ ա– ստեղծեց ին Ո՚ուս ե բ բ , կաբսն ո՛ւ Ար՛տաՀ անբ պա–
եա՛ն լեզւուի|3։ մ է ջ կ բ գ ո ր ծ ա ծ ո ւ ի օտար , անՀասկ– ղբեց ել աշխարՀր Հիացուց ։ Հ ա1 ջելով եւ Տ ա ր ա ան է լի վրայ Հակակշիռ ուզե -
կձալի, խրթնալուր ի մ ա ս տ ո վ ։ Ա ր դ ա ր ե ւ , Աս. ^՝յ՝Ղ՝ մարղն աք աթոռամարտփ ^ռ ո զնաց : լով :
տ ո ւ ա ծ ս / շ ո ւ ն չ ի ն մ է ջ , հ ո ն ո ւ ր յ ո ւ ՚ ն ա բ է ն բ կ ո դ1նէ Բայց զարմանալի է ։ Եթէ աթոռի պակաս Ամբողջ սաՀմ անաղ լ իս ո ւ ե ր կա յն քին , որ ի–
բարբարոս ( ւ = օտար, կոպիտ), հայերէնը կ ը կայ , թող ղան մեր գրական դա ս ա խօս ո ւթ ի ւՀհն ե - րարմէ կբ բաժնէ /Թուրքիան ել /& * Հայաստանբ,
գ ո ր ծ ա ծ է խ ո ւ ժ ե ւ դ ո ւ ժ – « Լ ի յ ի ց փ մ ա յ ն մ , ո բ խօ. բոլ սբաՀնեբբ Հ Ուզածիգ էափ պարապ աթոռ , թոզ թրքական 9* * բան ա կբ կազմ ՛ո լ պատ բաստ է:
սիցին ըւնդ ի ս ՝ խ ո ւ ժ , ե ւ 1նա՝ ո ր խ օ ս ի ց ի ն ը ն դ առնեն տանին ։ կ^արժէ^ աթոռի մբ Համ ար՝ մ արդ էթտնր թնղաՂ օ թն ե ր ղետեղո ւտծ են , դաշտ այ ին եւ
իս՝ դ ո ւ ժ » (Ա– ԿՐՐԹ– Գ-լ– Ժ-Դ . ՚,1)։ Ա յ ս տ ե ղ , կախել ։ լեւլնային–. խրամներ փո ր ո՛ւած ,
քցնայողութեան
«խօսից)ի1ն» բաււիւն մ է ջ , ե ր կ ր ո ր դ ա ն գ ա մ գ ո ր ծ ա ծ , Համար է : Զուան\բ աթո–
ո ւ ա ծ ա1եղը , վ ե ր ջ ա դ ի ր ՛Ն տ ա ս ը ա ւ ե լ ո ր դ է, պ է տ ք ււէն աժան՛ 1լ իյնայ » • • . •թա&Հեբու թա
է ջ՛նջել,— ա պ ա հ ո վ ա բ ա ր տպագրական ս խ ա լ ՝ հ. Տե՛ս , մեր մէջ ալ Վասակբ դաւաճան նկաա– կարդներ լա լա ւ ած : 0՝ո ւրքե բ ր վճռած են կռուիլ
ր֊է ոչ գբչական, թ է ե ւ պէտք է խոստովանիլ թ է , ուած է ։ Այսօր Հ^Հայրենասէբ^ի պատմուճան կտ մինչեւ յետին գինուս րք , եթէ Ո՛ ուս ի ա պնդէ իր
տ պ ա գ ր ա կ ա ն թ է գբչակա1ն, նմա© սխա|Թհր շատ րելու ելան՛ անոր, քանի որ իր Հ ա յ բեն,իքին զօրա սլաՀ անջնեբուն վրայ :
կա|յ| մ ե ր Աստուածաշունչին մ է ջ : ւոր դրաց ի ին տռջել ողնայար կլորցուցած եւ Հա Երջանբ բբի այս վայրերուն, ուր նուազագոյն
բութ իւն բ
Աւելց՛նեմ, ոբ այդ հատուածը բնագրէւ աւելի յտս տա նի կրօնքն ու ին^հավա պահշիշ միջադէպ մբ կրնայ ծնունդ տալ երբորդ Համաշ–
գ ե ղ ե ց ի կ է ի ր թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ ե ա ն մ է ջ ւիբբեւ բսւ. տալով անոր , իր երկրին շաՀբ , ա\ն կա խութ իւն բ խաՀային պատերազմի մբ։
ւաւխադ, բ ա յ ց ո չ ՚ն1ոյնքա1ն գ ե ղ ե ց ի կ ՝ ք՚հրակալ պաշտպանել ուզած է եղեր • • • /Թուրքիա ունի 600,000 Հոգիէ բաղկացած բա
նական համաձայւնութհա1Թ օրէնք՛ներու տեսա, Անգբանփկւբ, չ է թ - է (դաւաճան) էր առջի օր։ նակ մ բ ։ Զի՛նո ւո րնեին՝ ոլ սպաներ ր մարզուած
են։
կէտով : Այսօր ազգային Հերոս կբ Հռչակուի։
Համոզուեցայ
Տեսայ զիրենք, ուսումնասիրեցի եւ
•որ եթէ Հարկ բլլա յ , քաջութեամբ պիտի կռուին։
ջաբ տն\ն ե բո ւ մ էջ քաւելու Համ ար չգործած յան՝ -
/Թուր՛ք զ ի ն ո ւո րնե բ բ կ ապաւին֊ին լեո\ն։ոտ սաՀ–
ունին եւ անախորժ Հետեւանքները անպակաս են։ ցանքդ նոյնիսկ ; Պարծանք Հայութեան , մենք զերծ
մբ
«ՑԱՌԱՋ»Ի ՊԱՏՄՈԻԱԾ-ԲՆԵՐԸ Պատե բաղմ ի օրէն՛քները խիստ են , եւ ւմ՝նգա՝մ էինք այգ Հիւանդութենէն ։
«կանչուողը» ետ չի դառնար : Զէ՛նք .ունեն՛ալ կր բաղձար խեղճ տղան , երբ
կար ժամանակ մը ոբ Աստուծ.Ոյ մասին կար֊ ՛մ ա բղի Հֆպ\ի տ ա կա ւո բ առարկաներու Վերածուած
Կ Ո ԻԶ Ի Կ Ը նիք յտյտնողը խար՚ոյկով կը պատժուէր • բայց էխն։
(Դ-ՐՈՒԱԱԳ՚ՆԵՐ ՊԱՏԵՐԱԶՄԻ ՕՐԵՐԷ՛Ն)
ներկայիս այգ բանը կբ պատաՀի երբ մարդոց
մասին խօ՝սուի։ Ոչի՛նչ, գարերն՝ ալ իրենց մաշած • Ւբիկունեբբ Հալերուն Հետ պէտք է ներս մտ–
շապիկները .կը փոխեն : Աակայն առայժմ կաշիի նէինք բացարձակ մ ութ լռութեամ բ , ու մ աՀացոլ
.ոլնկն–
Սրբազան գէբՔ^ՐԸ ^ԱԼ վկայեն՝ թէ առածին խնդիր կայ մ\իայն; « Ի ս ի Լոքստր» անթելը ա՛ն շա րժ ո ւթ ի ւն բ օբտրձակին միա յն վերջ կբ գտ–
գասակաբգային ՚պատերաղմբ մղուահ՝ է, Աստու խնւդիր կայ միայն : «Ի ս ի Լոն\տ ր» անթե լը ւոլնկն– \նէր։
ծ՜ոյ ել ՀրեշտաւկԼ երու մփշԴլ : ԵՀովան ինքղիեք գրելը մաՀացոլ մեղք է, ինչպէս ատեն մբ մեզի Ղ*՝ո բծ ա ւո րնե ր կա յին որ Հազարի տեբեւոՎ կբ
յաղթական Հռչակելով՝ պատժած է , անոնց աս Համար Զէյթոլն՝ անունը Հ՛նչելը, Հւ.ոյնիսկ քՒոլրքբ սնանէին, չարաչար՛ աշխատանքի տոկալոՎ։ Տա
ժանելի երթեւեկք մանաւանդ
տուած ա՛հա լու յ անգգնո լթիմե բ վե րաՆած է օղս/– երբ ճաշակելու Համար՛ այսպէս նմաԼ՚անուն պտոլ֊ կատարեալ մզձա -
բնակ սատանան՛երու, կարգ մը արբա՛նեակներ մի զը գն՛ել ո լզէր «վեր շու պ • • • տա՛ն՝ օն փա բայտ» , ւանջ մբն էբ : ԱոՎորական երեւոյթ էր՝ չ ա ա ան
այն վերապահելով իբբեւ գործակից : կ՚ըսէր, եւ մենք փորձառու էինք։ գամ ծեր գ աւելի շատ եր՛իտասարդ ա՝նցոբփնեբ
մոմի գետին՝ ^լ ի յ
Ս տեղհ-ագո բհ՜՚ո ւթեան վարագոյրբ այսպէս Ի մ զգուշաւոր րնգգիմութիւն ս պատճառ եղաւ պէս կբ մարէին ու գտլարուելոՎ
բացուած է կամ կարկտուաձ֊ մարդկութեան զլ ոբ իր այցելութի ւձնբ նօսրանայ , բայց մոռցած չէ\ի նային Հուժասպառ, մ՛անաւան՛դ Աեթրոյին մէջ ,ուր
իւ ուն : ի լ մարզիկ որպէս ՀՀաստոլածորգի՚ներ» ւմ՚ն– զինքր ,թէ/ւ իր տղեղ արտաքի՛նէն՝ շատ կբ խորշէի։ սրտնեղ աճապարանք մբ կայ ––Բոլորին միակ մտա
ծումն պիտի Հասնինքֆ , բայց աՀա՛
խուսափե լիօրէն պիտի գործէին իրենց տփպարին Ոչ մէկ բրուտ պիտի մտածէ ր այդքան այլան է ՀեՌրբ տուն
պէս , խանգարելով տիեզերքի Հաւասարակշռոլ - դ ա կ արարած ստեղծել : /Թեւեբբ երկայն մին չեւ չարաբաստիկ աՀա զան գբ կբ Հնչէ եւ գնացքբ
թիւնը։ Զկայ վայրկեա՛ն մը ն ո յ ն իսկ որ առանց գարշապար բ կբ Հասն էին։ Ողնայարի տեղ տաճիկ •կանգ կ՚առնէ *
սլատերազմի անցնի։ Այսօբւ Հոս, վազը Հոն։ Ո– •ո լղա ի զոյգ " աս լ ա ւո՛՝ և ե ր ունէր։ միտելու ՜Համար Օբերբ մի շա ի բարու կբ նմ ան ին , տէսուր՝ ու
րովՀետեւ՝ մարդիկ չեն կրնար մոգական կլոր կ րի ա յ,ի Վի զբ պատե անի ն մ էջ քաշելս Վ Գէո ՛֊Է՛Ր տազտկալի, անյոյս ու անարեւ։
գծէն գուբս ե լ լ ե լ . կեանքը վերածելով , ինքնաթա– •սպառնական ձեւ մբ 1լաոճնէր ո ւ ա չքերէն կբ ցո Ներքնուղին՛ խեՈէ–րգէ մբ ծակին կբ նմանի։
կապտե
ւալ մ ա ւ ն է ժ / մը, երիվարի մը խոյանքը՝ լար գե ղին ա տ ե լո լ թ ի ւն մ բ ն ո զկա լի , մ ի շա կբկ– Մտրղկային ամեւաձախող ու վնասակար ղ\իւտ բ
ոբ գոյութիւն ունի։ վրայ
լով փայտի կտորփ մ\ը մէչ1, բազմելով թռչող ձի նելոՎ նոյն բանք* Միջանցքի մայթին
Եթէ ղ է ֊ ՚ ք մր ոմեենամ
երու, խոզերու, եղներու վրայ, անոնք նիզակ կը , պիտ\ի տեսնեն թէ խուռներամ ճամբոբդեեբ կբ վիճին , ժամանտկբ
ճօճ են , ու կը զուարճանան զիրար փճացնելով, ես ո՛վ եմ։ կբ սպաննե՛ն ։
ոկիղբէն ի վեր -. Ե ՛ւ , իր ֆիզիքական թերութեան Վերագրեցի ՀեռոլԷն՝ պատին վրայ կբ նշմաբեմ Տոլղայի
«Ս.յո՛ , բայց այգ սահմանափակ շրշգարձէն իր ա յ դ ամբաբտաւան յ այ տ ա բա ր ո ւթ ի ւն ր ։ մատ\ին՝ պէս Հաստ նետ մբ*. ճիշտ նախոյի լեզուին
գուբս, գիտողներ կան, որ կը տրամաբանեն եւ Արդարեւ, \ի^նչ կրնար րԱել տխեղծ թզուկ պէս եր կժան ի , կ ա ն գ առած վիրաւոր արծիւի
կը Հակազդեն» , պատասխանեց սեղա>նի խօսակից մբ, երբ Հսկայ քաղաքբ շնչաՀ եղձ կբ տքար՝ շղ– նայուածքով Հայորդիի մբ նկարին Վբայ։
մ ը ։ Գիտէի, թէ ինչո՛ւ եկած էր մեր տունը այս թայուած կալանաւորի մբ չա բ չա ր ան քոՎ։ Երբ ա– «ԱՀա խռոՎաբարնեբբ , եւ իրենց պետբ
տ գ ե ղ Եզովրը : •Բանի անգամ զգուշացուցած էի մէն Քայլիգ Հսկող մբ կայ» երբ ի ր ի կո լան՛ բարե Հայ մբն 4֊» ։
աղաս, բայց անօգուտ։ «Ան ինծմէ աւելի ուժեղ կամդ ն ո յ ն իսկ կասկածելի թշնամի մբ կրնար բլ Այս տեսակ Հ բ ապա բակային ատելավաՈ. յայ
գուբս եկաւ» : լա լ առտուն ։ Եզբայրբ եղբօր կբ դաւաճանէր եւ տարարութիւն մր, քիչ մբ ամէն երկրվւ մէջ, պի
Ես վերապաՀոլթեամբ ու դիտմամբ կ՚ընտրէի պարզ մատնանշում մբ կբ բաւէր, անծանօթ տան– տի ն՚շանակէբ «ջարդեցէք, մանաւանդ Հա յերբ՝» ։
անվնաս խօսակցութեան նիւթեր : Պատերը ակառնէ (1) ԽՈՍՐՈՎ ՎՇՏՈԻՆԻ
Fonds A.R.A.M
կարգերը։ Այնտեղ երկրին մատենագրական ամ- Պ Ո Ի Տ ՚ Մ Ծ Ի Ծ Ա Ղ Ասլրիլետն \թաՀատակաց Տօ1նբ երէկ դաւաճա
բող՛է Հարստութիւնը։ Ատոր Համար՝ ոստանիկ նութիւն էր Հայրենիքի Հանդէպ։ Թուրքիոյ պէս
լեզուին մաքբոլթիլնւը , նրբութիւնը։ ազնիւ գբացիի մբ զգացումբ վիրաւոբել էր ՝.Այսօր
Իսկ եո^րակաւն բարբառ կը կոչուի
այն լե Գաէաճտփոխ րաոհբ նուիրական եւ պաշտելի տօն է դար՛ձեր : Վա՛*ղ>բ • » •
զու֊֊՛ , .որ կը խօսուի ծա յրագաւառներոլ մէէ, օ– իյ ա նա ս՚ո րբ Հերոս ակ ան ղործ էբ ։ Հայ աղա֊
սւ ար ժողովուրդներու շլւթներուՖ մօտիկ։ Ատոր՝ ատաենչ Հոգիին, ժայթքումն էր երէկ ։ Նոր Հաս
Աք խ սա բ առե ր\ը ՝: քօե լօքիկ մբ կր նստին րա ո ֊ կում՛. ,ր որ խումբ մբ Հաբկածախնգիրնեբ^ու գործ
Համար՝ եզերական բարբառներու աո ֊Հատու Իւ֊Հ. ԳԲքեր ու մէ չ1, բայց երբ գուբս կոլգան անկէ եւ ճարելու կամ անմեղ *Բիւբտեբոլ արիւեր թափելու
մէշ\, աՀա
խորթանալը։ Մեր մատենագրութեան կը գրուին մամուլի տակ, աշխարՀ վւրար կ՝ան - Համտբ սարքուած է եղեր այդ արշաւանքբ։
այս սաՀմանային բարբառներն են որ կոչուած ե֊< ցընեն..... Մտյիս 2.&Բ տօնելբ գ քանի մր տարիներ առաջ,
«եղերական բարբառ» , ել երբեմն ալ՝ կորճալե Ոչ մէկ բառ տէր է բառարանի մէջ իրեն Հա մեծ տզղայարղոլթիւն՛ էր։ Այսօր ազզոլրացու -
զու կամ պարզապէս կորճայ– խժա լեզու կամ մար որոշուած իմաստին Հ Օգին, ջոլրին, մթնո - թ ի ւ ն կբ ն կատուի , Համ աձա յն դեսոկրաաակաքւ
խուէեիկ ( * ) , զոր գա լե՛զու կամ. գորգայ, խտղտա– Լ"Րա11ս 1 ժամանակին Համաձայն իմաստ կբ փո–
լեեղդ֊-ւ կլ ն . ֊ ֊ ասոնք, սակայն, աշխարՀագրա– իսեն բառե րն ալ , կարգ մ բ մ տ բ գե բո լ պէս՝ : աւետարանէն , կարճ կապԼցԷք։ Ըսէք ինծի թէ
լեզու մը որ հ^նղբեմ
կան բառեր են՝ , որոնք կը նշանակեն՝
Երէկուան « Հ այրենասէբ^բ այսօր կբ նշանակէ
*ոԲ րն է ՝%>գտւաճա՝ն.ոլթիւն^բ ել ո՞րն է ^Հայրենա
կը պատկանի «բնակչացն յաչխարՀին, կորճէից ,
«դաւաճան՝^ ...
սիրութիւներ :
խուժա՚ստանցւոց , կորգուաց , Խաղտեաց» : Ն\իքոլա Փէթքովբ, որ Պուլկարիս յ Հողագոր
Եզերական բարբառները յարզփ չեն , ընդՀա– ծական՛ կազմակերպութեան քարտուղարն է եւ Ս՚էջաեղ աթոռ մբ կայ դբաւելի , ոՎ որ
կառա՝կն՝ այ՛նքան արՀամարՀոլաօ֊ ե՛ն, .որ մեր մա նկտտուած Է մաքուր Հայրենասէր մբ, այսօր իբ ճարպիկ գտնուելով առաջի>1\բ գրաւէ զայն , « Հ ա յ ֊
տենագիրները կորճայ կամ իսժալեղու կը կկոչե՛ն րեւ «դաւաճանէ Վիզէն անցուած չուանոՎ մբ կբ բ են աո է ր» բ ան է , իս կ ,ո աքի մն տ ցո ղբ ո բքան աք
առՀասարակ ամէն բարբառ, որ խա՚ն՚գարեալ, պատուեն զինքբ։ Ւ^նչ յանցանք է գործեր։ Կ՝ ե– ի բալա ցիւ՛ կամ արժա-եաւոբ ՐԼԷայ՝. « ՛է ա ւ սւ ձ ւ/յ Ն »
«թիւրեա լ ել ծեքեալ» , խեց բեկ եւ անՀասկնալի բեւտյ թէ ուզած է իր երկրին Հողբ քբքբեԼՈ1Լ ա՜ պիտակբ վիզէն կախելու է ։ կարճ խօսքով։ Ամէն
ձեւ մը ստացած՜ է ։ ճիշտ ինչպէս մեր մայրերբ ռատ արգիւնք ձեռք բերել ել. այգ արգիւնքոՎ առտու շապիկ փո խե լու է՝ կէէմ ա յին Համեմ ատ ,
«տաճ իկբե ր՚ան» կ՚անուանեն մէկը, որու խօսուած նախ ՛ի ր ժոգոՎոլրգբ կշտացն ե լ եւ աւելցածբ մ ի– ո րպէ սղի ՚ԼԷԳԳ <ձդտւաճան՝ֆ պիտակէն աղատ
քէ՛ն բա՛ն չի Հա՚սկցուիր երբեք։ ա յն օտա րին տալ : Հո զա գ ո րծ ա կան քարտուղար մնայ • * •
Եզերական՛ բար բա ռն ե ը Էն՛ ղատ գո յութիւն .ու— մբ ուրիշ ի^նչ դաւաճանութիւն կր՛նայ րնե լ։
նիհ ներքիւն բ ա ր բ ա ռ ն ե ր , որոնց հ՜ագումն աւ զար Կ*բսեն Հնաեւ որ ա յ ս «ղա լաճան Հ»» , Հա յեբէն
գացում բ ուսումնասիրուած– չեն 1ւ նիւթեր աչ չու– Հ ի ն ուզզագբո ւթ իւն ր ^ուլկարիոյ մէջ գործածելիքէ «ԹՈԻՐ-ԲԵՐԸ ՊԻՏԻ ԿՌՈՒԻՆ ՄԻՆԶԵՒ ՎԵՐՋԸ»
ն ինք այգ բարբառներուն, պատմութենէն ու սու֊ մ– ազատ ձգելու կոզմնակից Է եգեր Հ
նասիրե չու Համ ար գէթ այսուՀ ետեւ յ ք՚՚֊րիձ յասցանք մ բն ալ, ոբ ա մեն ածան բն֊ է , 1աՅ§&ի թ ղ թ ա կ ի ց ը յ ռ բ վ ե ր ջ ե ր ս պ տ ո յ տ մ ը
քԱօսքր աշխարՀ արարներու մ ասին՛ է՝ Հ ին բ ա – ուրիշներու տակէն աթոռբ քաշելոՎ , ին՛ք ուզած է կատարած էր Թուրքիոյ մէջ , կ բ գ բ է իր թեր
ոոՎ ք կամ դաւառարաբբտռնե բու մաս ին՝ նոր բազմիլ անոր Վրայ ։ ի լ ա ձս Վերջին բ թշնամի ին թին
րասուէ Հ թելագրանքոՎ ։ «Պատեցայ կարս, Ար տ ա Հ ան , էբզբում , ՛Ար՛ե
Տա^սրգոՎ պիտի ջան ամ ներկայացնել այգ Անշուշտ Գերմակներու թելագրանքոՎ։ ւելեան ՚էյաՀանգներբ ։ ԱՀա կար սի Րռբդք, ՛որ կբ
(/.երք ՝• ն րարրաււներուն սաՀմանբ, ՀետեւելոՎ եւ ֊ Հի", Հի՜, Հի՜... Անգլիոյ եւ Ամերիկայի տիրապետէ քարէ մ զկի թնե բուքն եւ ցե խաշէն Հ\իւ–
րոպական բարբառագիտական (օ1ա16Շէօ1օՏ$1զԱ6) ու պէս Հ,ո չ^գեմ ո կ րա տ» կառավա բութի ւններու թե զերուն , ել կարսի Հովիտբ , որ սովիէթ սաՀման՚բ
սումնասիրութեանս *քոյՅ տուած յա ականի շն ե– լադրանքով ... կբ տանի : Այս րերդբ փբ կո ւթեան մեծագոյն լաս–
աւն՝ Հ 0րՀնեալ է Աստուա^ծ • •• ա,բ եղած է անցեալին՛ մ էջ /Թուրքերուն Համար ,
շ– արդոԻՆԻ Ղ՚աւաճան մբն ալ ատ քու Աստուածբ ։ բնգգէմ Ռուսերու, Հայերու եւ Պարսիկներու, Ո–
Աերպիոք մէջ ալՏ անցածներբ ոէ~րիչ մբ ղր րոնք աչք տնկած էին միշտ կարսի ա ր գ ա ւ ա ն դ շբ–
կեցին դաւաճաններու օթելանբ ։ Մ իխայիլովԷ^Ր * ջտնն ե բույն * 1 9 4 5 ^ ՛ \ի Վ ե ր թ^րգր խոբՀրդանշանբ
( * ) ՛Նոյն ա յ ս խ ո ւ ժ ի կ կամ խ ո ւ ժ բաո1ն Է , ո ր , Ի ՜ ն չ կկսէք) պ է աղբար։ Այդ քաջ մա՛*ր– դարձած է ռազմ ական մ տա յնտւթե ան մբ, ղոբ
դ ո ւ ժ թաւււխյ) հ ե տ ՝ մ ի շ տ հ ա մ ա զ օ ր , մ ե ր ո ս կ ե դ ա ր , դբ , որ Հ ի թ էէ րի փո^մ՝ ակներուն արիաբար գիմ ա– ստեղծեց ին Ո՚ուս ե բ բ , կաբսն ո՛ւ Ար՛տաՀ անբ պա–
եա՛ն լեզւուի|3։ մ է ջ կ բ գ ո ր ծ ա ծ ո ւ ի օտար , անՀասկ– ղբեց ել աշխարՀր Հիացուց ։ Հ ա1 ջելով եւ Տ ա ր ա ան է լի վրայ Հակակշիռ ուզե -
կձալի, խրթնալուր ի մ ա ս տ ո վ ։ Ա ր դ ա ր ե ւ , Աս. ^՝յ՝Ղ՝ մարղն աք աթոռամարտփ ^ռ ո զնաց : լով :
տ ո ւ ա ծ ս / շ ո ւ ն չ ի ն մ է ջ , հ ո ն ո ւ ր յ ո ւ ՚ ն ա բ է ն բ կ ո դ1նէ Բայց զարմանալի է ։ Եթէ աթոռի պակաս Ամբողջ սաՀմ անաղ լ իս ո ւ ե ր կա յն քին , որ ի–
բարբարոս ( ւ = օտար, կոպիտ), հայերէնը կ ը կայ , թող ղան մեր գրական դա ս ա խօս ո ւթ ի ւՀհն ե - րարմէ կբ բաժնէ /Թուրքիան ել /& * Հայաստանբ,
գ ո ր ծ ա ծ է խ ո ւ ժ ե ւ դ ո ւ ժ – « Լ ի յ ի ց փ մ ա յ ն մ , ո բ խօ. բոլ սբաՀնեբբ Հ Ուզածիգ էափ պարապ աթոռ , թոզ թրքական 9* * բան ա կբ կազմ ՛ո լ պատ բաստ է:
սիցին ըւնդ ի ս ՝ խ ո ւ ժ , ե ւ 1նա՝ ո ր խ օ ս ի ց ի ն ը ն դ առնեն տանին ։ կ^արժէ^ աթոռի մբ Համ ար՝ մ արդ էթտնր թնղաՂ օ թն ե ր ղետեղո ւտծ են , դաշտ այ ին եւ
իս՝ դ ո ւ ժ » (Ա– ԿՐՐԹ– Գ-լ– Ժ-Դ . ՚,1)։ Ա յ ս տ ե ղ , կախել ։ լեւլնային–. խրամներ փո ր ո՛ւած ,
քցնայողութեան
«խօսից)ի1ն» բաււիւն մ է ջ , ե ր կ ր ո ր դ ա ն գ ա մ գ ո ր ծ ա ծ , Համար է : Զուան\բ աթո–
ո ւ ա ծ ա1եղը , վ ե ր ջ ա դ ի ր ՛Ն տ ա ս ը ա ւ ե լ ո ր դ է, պ է տ ք ււէն աժան՛ 1լ իյնայ » • • . •թա&Հեբու թա
է ջ՛նջել,— ա պ ա հ ո վ ա բ ա ր տպագրական ս խ ա լ ՝ հ. Տե՛ս , մեր մէջ ալ Վասակբ դաւաճան նկաա– կարդներ լա լա ւ ած : 0՝ո ւրքե բ ր վճռած են կռուիլ
ր֊է ոչ գբչական, թ է ե ւ պէտք է խոստովանիլ թ է , ուած է ։ Այսօր Հ^Հայրենասէբ^ի պատմուճան կտ մինչեւ յետին գինուս րք , եթէ Ո՛ ուս ի ա պնդէ իր
տ պ ա գ ր ա կ ա ն թ է գբչակա1ն, նմա© սխա|Թհր շատ րելու ելան՛ անոր, քանի որ իր Հ ա յ բեն,իքին զօրա սլաՀ անջնեբուն վրայ :
կա|յ| մ ե ր Աստուածաշունչին մ է ջ : ւոր դրաց ի ին տռջել ողնայար կլորցուցած եւ Հա Երջանբ բբի այս վայրերուն, ուր նուազագոյն
բութ իւն բ
Աւելց՛նեմ, ոբ այդ հատուածը բնագրէւ աւելի յտս տա նի կրօնքն ու ին^հավա պահշիշ միջադէպ մբ կրնայ ծնունդ տալ երբորդ Համաշ–
գ ե ղ ե ց ի կ է ի ր թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ ե ա ն մ է ջ ւիբբեւ բսւ. տալով անոր , իր երկրին շաՀբ , ա\ն կա խութ իւն բ խաՀային պատերազմի մբ։
ւաւխադ, բ ա յ ց ո չ ՚ն1ոյնքա1ն գ ե ղ ե ց ի կ ՝ ք՚հրակալ պաշտպանել ուզած է եղեր • • • /Թուրքիա ունի 600,000 Հոգիէ բաղկացած բա
նական համաձայւնութհա1Թ օրէնք՛ներու տեսա, Անգբանփկւբ, չ է թ - է (դաւաճան) էր առջի օր։ նակ մ բ ։ Զի՛նո ւո րնեին՝ ոլ սպաներ ր մարզուած
են։
կէտով : Այսօր ազգային Հերոս կբ Հռչակուի։
Համոզուեցայ
Տեսայ զիրենք, ուսումնասիրեցի եւ
•որ եթէ Հարկ բլլա յ , քաջութեամբ պիտի կռուին։
ջաբ տն\ն ե բո ւ մ էջ քաւելու Համ ար չգործած յան՝ -
/Թուր՛ք զ ի ն ո ւո րնե բ բ կ ապաւին֊ին լեո\ն։ոտ սաՀ–
ունին եւ անախորժ Հետեւանքները անպակաս են։ ցանքդ նոյնիսկ ; Պարծանք Հայութեան , մենք զերծ
մբ
«ՑԱՌԱՋ»Ի ՊԱՏՄՈԻԱԾ-ԲՆԵՐԸ Պատե բաղմ ի օրէն՛քները խիստ են , եւ ւմ՝նգա՝մ էինք այգ Հիւանդութենէն ։
«կանչուողը» ետ չի դառնար : Զէ՛նք .ունեն՛ալ կր բաղձար խեղճ տղան , երբ
կար ժամանակ մը ոբ Աստուծ.Ոյ մասին կար֊ ՛մ ա բղի Հֆպ\ի տ ա կա ւո բ առարկաներու Վերածուած
Կ Ո ԻԶ Ի Կ Ը նիք յտյտնողը խար՚ոյկով կը պատժուէր • բայց էխն։
(Դ-ՐՈՒԱԱԳ՚ՆԵՐ ՊԱՏԵՐԱԶՄԻ ՕՐԵՐԷ՛Ն)
ներկայիս այգ բանը կբ պատաՀի երբ մարդոց
մասին խօ՝սուի։ Ոչի՛նչ, գարերն՝ ալ իրենց մաշած • Ւբիկունեբբ Հալերուն Հետ պէտք է ներս մտ–
շապիկները .կը փոխեն : Աակայն առայժմ կաշիի նէինք բացարձակ մ ութ լռութեամ բ , ու մ աՀացոլ
.ոլնկն–
Սրբազան գէբՔ^ՐԸ ^ԱԼ վկայեն՝ թէ առածին խնդիր կայ մ\իայն; « Ի ս ի Լոքստր» անթելը ա՛ն շա րժ ո ւթ ի ւն բ օբտրձակին միա յն վերջ կբ գտ–
գասակաբգային ՚պատերաղմբ մղուահ՝ է, Աստու խնւդիր կայ միայն : «Ի ս ի Լոն\տ ր» անթե լը ւոլնկն– \նէր։
ծ՜ոյ ել ՀրեշտաւկԼ երու մփշԴլ : ԵՀովան ինքղիեք գրելը մաՀացոլ մեղք է, ինչպէս ատեն մբ մեզի Ղ*՝ո բծ ա ւո րնե ր կա յին որ Հազարի տեբեւոՎ կբ
յաղթական Հռչակելով՝ պատժած է , անոնց աս Համար Զէյթոլն՝ անունը Հ՛նչելը, Հւ.ոյնիսկ քՒոլրքբ սնանէին, չարաչար՛ աշխատանքի տոկալոՎ։ Տա
ժանելի երթեւեկք մանաւանդ
տուած ա՛հա լու յ անգգնո լթիմե բ վե րաՆած է օղս/– երբ ճաշակելու Համար՛ այսպէս նմաԼ՚անուն պտոլ֊ կատարեալ մզձա -
բնակ սատանան՛երու, կարգ մը արբա՛նեակներ մի զը գն՛ել ո լզէր «վեր շու պ • • • տա՛ն՝ օն փա բայտ» , ւանջ մբն էբ : ԱոՎորական երեւոյթ էր՝ չ ա ա ան
այն վերապահելով իբբեւ գործակից : կ՚ըսէր, եւ մենք փորձառու էինք։ գամ ծեր գ աւելի շատ եր՛իտասարդ ա՝նցոբփնեբ
մոմի գետին՝ ^լ ի յ
Ս տեղհ-ագո բհ՜՚ո ւթեան վարագոյրբ այսպէս Ի մ զգուշաւոր րնգգիմութիւն ս պատճառ եղաւ պէս կբ մարէին ու գտլարուելոՎ
բացուած է կամ կարկտուաձ֊ մարդկութեան զլ ոբ իր այցելութի ւձնբ նօսրանայ , բայց մոռցած չէ\ի նային Հուժասպառ, մ՛անաւան՛դ Աեթրոյին մէջ ,ուր
իւ ուն : ի լ մարզիկ որպէս ՀՀաստոլածորգի՚ներ» ւմ՚ն– զինքր ,թէ/ւ իր տղեղ արտաքի՛նէն՝ շատ կբ խորշէի։ սրտնեղ աճապարանք մբ կայ ––Բոլորին միակ մտա
ծումն պիտի Հասնինքֆ , բայց աՀա՛
խուսափե լիօրէն պիտի գործէին իրենց տփպարին Ոչ մէկ բրուտ պիտի մտածէ ր այդքան այլան է ՀեՌրբ տուն
պէս , խանգարելով տիեզերքի Հաւասարակշռոլ - դ ա կ արարած ստեղծել : /Թեւեբբ երկայն մին չեւ չարաբաստիկ աՀա զան գբ կբ Հնչէ եւ գնացքբ
թիւնը։ Զկայ վայրկեա՛ն մը ն ո յ ն իսկ որ առանց գարշապար բ կբ Հասն էին։ Ողնայարի տեղ տաճիկ •կանգ կ՚առնէ *
սլատերազմի անցնի։ Այսօբւ Հոս, վազը Հոն։ Ո– •ո լղա ի զոյգ " աս լ ա ւո՛՝ և ե ր ունէր։ միտելու ՜Համար Օբերբ մի շա ի բարու կբ նմ ան ին , տէսուր՝ ու
րովՀետեւ՝ մարդիկ չեն կրնար մոգական կլոր կ րի ա յ,ի Վի զբ պատե անի ն մ էջ քաշելս Վ Գէո ՛֊Է՛Ր տազտկալի, անյոյս ու անարեւ։
գծէն գուբս ե լ լ ե լ . կեանքը վերածելով , ինքնաթա– •սպառնական ձեւ մբ 1լաոճնէր ո ւ ա չքերէն կբ ցո Ներքնուղին՛ խեՈէ–րգէ մբ ծակին կբ նմանի։
կապտե
ւալ մ ա ւ ն է ժ / մը, երիվարի մը խոյանքը՝ լար գե ղին ա տ ե լո լ թ ի ւն մ բ ն ո զկա լի , մ ի շա կբկ– Մտրղկային ամեւաձախող ու վնասակար ղ\իւտ բ
ոբ գոյութիւն ունի։ վրայ
լով փայտի կտորփ մ\ը մէչ1, բազմելով թռչող ձի նելոՎ նոյն բանք* Միջանցքի մայթին
Եթէ ղ է ֊ ՚ ք մր ոմեենամ
երու, խոզերու, եղներու վրայ, անոնք նիզակ կը , պիտ\ի տեսնեն թէ խուռներամ ճամբոբդեեբ կբ վիճին , ժամանտկբ
ճօճ են , ու կը զուարճանան զիրար փճացնելով, ես ո՛վ եմ։ կբ սպաննե՛ն ։
ոկիղբէն ի վեր -. Ե ՛ւ , իր ֆիզիքական թերութեան Վերագրեցի ՀեռոլԷն՝ պատին վրայ կբ նշմաբեմ Տոլղայի
«Ս.յո՛ , բայց այգ սահմանափակ շրշգարձէն իր ա յ դ ամբաբտաւան յ այ տ ա բա ր ո ւթ ի ւն ր ։ մատ\ին՝ պէս Հաստ նետ մբ*. ճիշտ նախոյի լեզուին
գուբս, գիտողներ կան, որ կը տրամաբանեն եւ Արդարեւ, \ի^նչ կրնար րԱել տխեղծ թզուկ պէս եր կժան ի , կ ա ն գ առած վիրաւոր արծիւի
կը Հակազդեն» , պատասխանեց սեղա>նի խօսակից մբ, երբ Հսկայ քաղաքբ շնչաՀ եղձ կբ տքար՝ շղ– նայուածքով Հայորդիի մբ նկարին Վբայ։
մ ը ։ Գիտէի, թէ ինչո՛ւ եկած էր մեր տունը այս թայուած կալանաւորի մբ չա բ չա ր ան քոՎ։ Երբ ա– «ԱՀա խռոՎաբարնեբբ , եւ իրենց պետբ
տ գ ե ղ Եզովրը : •Բանի անգամ զգուշացուցած էի մէն Քայլիգ Հսկող մբ կայ» երբ ի ր ի կո լան՛ բարե Հայ մբն 4֊» ։
աղաս, բայց անօգուտ։ «Ան ինծմէ աւելի ուժեղ կամդ ն ո յ ն իսկ կասկածելի թշնամի մբ կրնար բլ Այս տեսակ Հ բ ապա բակային ատելավաՈ. յայ
գուբս եկաւ» : լա լ առտուն ։ Եզբայրբ եղբօր կբ դաւաճանէր եւ տարարութիւն մր, քիչ մբ ամէն երկրվւ մէջ, պի
Ես վերապաՀոլթեամբ ու դիտմամբ կ՚ընտրէի պարզ մատնանշում մբ կբ բաւէր, անծանօթ տան– տի ն՚շանակէբ «ջարդեցէք, մանաւանդ Հա յերբ՝» ։
անվնաս խօսակցութեան նիւթեր : Պատերը ակառնէ (1) ԽՈՍՐՈՎ ՎՇՏՈԻՆԻ
Fonds A.R.A.M
