Page 198 - ARM_19-1947_02

քքԱՅԻՍ 28Ը ՀԱՄԱԶԳԱՅԻՆ $0Ն է ր - Ք * * * ւկԿ«՚յ»>^3Ի&երԸ, Լե,ոն Շանթի ն«֊ ԵՐԲ ՈԳԻՆԵՐՐ ԿԸ ԻՕՍԻՆ

խագաՀ ութեամբ Համբարձում Տ է րաէ բեանի եւ
Հասան Մո ս կուա եւ
միւսներու ընկերակցութեամբ (ԻՐԱԿԱՆ ԴՐՈՒԱԳ ՄԸ)

Սփիւռքի Հայութեան որոշ մասի մէ^ մի տա­ ,լ.շեւանեոս/ն Մ ալայա Ա՝ ալչանովկա ւի ո ղո ս ի վրա ք

րօրինակ Հոսանք է յառա^ եկել, ժխտել 1918 խորՀրգային իշխանութեան կողմիս նրանց արա - ՂքՈՆէը Մայիս 28ը կերտալ մեր
| / աԹյա֊յա զինասսրյԹերու.ն :
Ա այիս Հ&ի մեծ գէպքԸ) Հա յո ո անվախ Հանրա­ մ ագչ/ո ւթ՛եան տակդբուած մ ի րնգա բձակբ՚Լա կա բա­

պետութեան սկղյբնաւորութիւնն ա յգ թո ւա կան ի ո , նի մէ^ , ամէն յարմարութիւններով օժտուած % 1918/5՛ էր։

յ»ւ նոյնիսկ նրա գոյութիւնն ի չիք Համարեչ։ 1յ ս ա յսօրուայ նման յիշում եմ, թէ ինչ խան– Մեր երկրի սաՀմանները սուինաՀաբ էին ե -

քք՚֊րիշ աԳգհր –էրհնս ժողովուրդի աղատ–ու - գավառութիւն եւ ոգեւորութիւն էր տիրում Մոս~ ղած ։ Ամէն ինչ շբիւած էր։ Մարդկութիւն, գի֊

թիւնը մի քանի տարիովդ չէ , ա յ լ ամսաէ ել չա–՛ կուայի Հայկական գաղութի բոչոր խաւերի մէ^ ։ աակցուքժիւն ել զգացում :

բաթռվ յաււա^ կր քշէինք որսլէսղի ցոյս տային Օ– Առածին անգամն էր , որ մեր անկախ Հա յ բեն իքի Տեղափոխութի՛՛ւն էր ։

տար ներ ին , թէ իրե նք ա ւեչի շո ւտ են ա գա տ ագր– դեսպանները եկած էին Մ ոսկուա ել Հայերս մեր Բանակները պղտ՛որ ալիքներու վերածուած ,

ւ.ել* • * Մենք Հակառակն ենք վարւում ։ Փորձում աղգային Հ /գար աո ւթե ւմբ զգում էինք, ր ան - մէկը կր վազէր գէպի տուն, միւսը՝ գէպի ռազ ֊
ենք գնԼել պատմութեան էջերից մեր ազատագրու­ պաշտպան չէինք բոլոր
այլեւս Ժողովուրդի մադաշւո : Գաղափարներու ուժը ամբոխային խե­

թեան օրր, երկու տարուայ ու եօթ ամիսների այն Հ աաո լածներ ր Հ եագՀ ետ է ււյց ե լո ւթեան գնացին լագար գա լա բումն երր ձիթենու ճիլզով էր զար -

անօրինակ, անՀա լասար , ահաւոր պայքարէ, որ մեր ներկայացուցիչներին , եւ խնդրում էին չու– դարած :,

մեք, յն օգն ական ժողովս ւր գը մի՚ս մենակ ՚փոյթ վերջացնել բանակցութիւնները , որ - Մինակ էինք։ Մեր երկիրը մեծ, մեր լեռներր
ր, , .
մղեց իր դարաւոր, ոխերիմ թշնամիներու, խա­ պէսզի ցանկացող Հայերուն Հնարաւորութիւն * լ բլ I *ա է֊ 1 Հ 11 ։
որպէսզի
ւարի ել տգիտութեան որդիներու դէմ , , ան ՜– սւ բու Էէ֊ ր ան1մ իՐձ$Օա սլ Էէս–տեղ/ափոխուԼելԼու է– Հաք յաստան*ա ալմռՀտիվառ ոզւգացբոաւրմձնրերով եւ մեր, զբոՀազն ուկնոեւրըոսոխը,կարճ։ կաԱնտգնեա–ծ

պաշտպանած էինէր իր նո՚րարւողյբո^ աղատ եւ լծուելու Հայրենիքի վեբաշինութեան էէ*սկ ցան­ Էին դարձեալ դէմ–դիմաց ։ Անգին խօսքեր , յոյսեր

կախ Հայրենիքը ... կացողներու թ ի * ֊ ը մի քանի Հազա րի Է ր Հասնում ։ եւ քազաքակիրթ լռութիւն։ Մեր արցունքին խո -

•Անթիւ ու անՀամար էին ա յն ղոՀերը , մեր Ղ՛րանց թւում Է ին բո լո ր Հայ մ տաւորականնե րր–— րութիւնբ ոչ ոք կը Հասկնար ։ ՝Բիփէինկ կ^ՀԼոէր՝

խնկելի Հայրեըն ու մայրերը, մեր պաշտելի եղ­ իրաւաբաններ ( Ր՝^/*ՀկԱլ^՚Ր » ճարաւսրագէտներ , ու­ Արեւելքն ու Արեւմուտքը երբեք պիտի չկրն՛ան ըմ­

բայրներն ու քոյրերը, որոնք ինկան Հայաստանի սուցի է—ո ԼԱ ո ւց չա պե ա՛ն ե ր •—- մ ի քանի Հարիւր Հո­ բռնեք իրար ։

լեռներում եւ դաշտերում , ձ\որեբում եւ քերծե - գի , Հա ք բազմ աթիւ յա յանի առեւտրականներ , Պատերազմ էր ։

բում, մեր սրբազան Հ՛այրենիքի սուրբ աղաս*ու - ա րՀ ե ստաւո բներ ել այլն։ Մենք կ^ուդէինք պաՀել գրաւուած Հոզամա -

թի՚֊նր պաշտպանելով* * * Միակ տենչանքը Հոգի­ Մ ինչ ա յդ Հայ իրաւագէտներ ի մի խումբ ա– սերբ , որ պատմականօրէն մերն էին ։ քհուսբ կր
ներու
պիտի մէչ, թէ իրենց Հայրենիքն ու Ազգը աղատ ռաֆարկել էր Պ ՚ Հյս/նթին պատրաստել Հայաստա­ լքէր 1 Թուրքը՝ կր ւգաՀտնշէր ։ (Թնդանօթները կ՚ո­
տութե
մնան, \ու գալոց սերունդը ե րախա ագի - նի մշտական ԱաՀմանադրութեան օրինագիծը ,ինչ– րոտային ։

մբ եւ օրՀնոլթեամբ է, որ պիտի յիշէ ի– պէս ե I– քաղաքացի ա կ ս/ն ո լ ք րէ ա կան օր է քներ ո լ Երզնկա էինք ։

բենց նուիրակ ան գոր ծբ ե լ ան ո ւնը դսոո ա ս տ ան ագի ր քը ՚, Հ ա յ ճա րտա ր ա պետն ե բու ՚Լառօգի օ ա.իւր կր բարձրանար ամէն կողմէ ։

Հարկաւ կուսակցական աայքաբը յաճախ մ ո– խում բբ Հա յաստան ի ւթ։ բա շինո ւթեան յատակա — քՒուրք բանա կր սկսած էր յառաՓ ԼաՐ՝^էէ * Ս* ^՚Ր

չեզյնութեան Հասնելով կուրացնում է մարգկանց գիծր ք 1՚ս^1 բժիշկներու եւ բժշկապետներոլ խում­ Հինաւուրց ՚վանքերը , մեր աւերակներն ոլ լեռներր

միտքն ու գոցում ոիրտը, բայց զարմանալին այն բը Հա՝ք ա ււ տ ան ի առողֆապաՀական վիճակի բարե­ գիմագրական ամրոցներ դարձավ էին ։ Զուր էր

է, որ այն մարդիկ, որոնք դէմ են Մայիս 28ի\ն, լաւ ման օրինագիծը ։ օգնութիւն սպասել։ Հողը կը փախչէր մեր ոտքե —

իրենց ա յգ քա յլր ս րբագործում են նրան\ով, որ Ղ՝ժբա խ տ ա բա ր բանա կց ութ իւնն ե լ> ը , ո ր տեղի բուն տակէն ։ Մեր անզօր նաՀատակներու ժրըր -

իբրեւ թէ այժմեան ԽորՀրգային Հայաստանի կա­ էին ունենում ա յդ ժամաակուայ խ • իշխանու - կուած ու լքուած ոգիներ ր , կարծես , կր յաճւս -

ռավարութիւնն է , որ այդպէս է պա Հանվում * * . թեան շաա տաղանդաւոր արտաքին գործավար իւ էին մեզ՛. Պէաք էր կռուիլ, դիմանալ ու սպասել։

Ես Համոզուած եմ, որ սա առնուազն մի ստոր ՛Ա՛–՛ Ջիչերինի ոլ նրա օգնական Հայազգի Լե ւոն Հքա– Չգիտեմ , մեր Հայրենիքը Հոթղ էր, թէ արիւն,

պարտութիւն է մեր Հայրենիքի այժմեան կառա­ րախանի եւ մեր ներկա յացուցիչն ե րի մի^եւ , շատ Լիրիզմ՝ թէ բուրաստան։ Պարզ էր որմեր Հ՛ոգիէն,

վարութեան Հասցէին եւ Հետեւանք մղուած կոյր ձգձգուեց : ^իշերինբ վերին աստիճանի Համա կրե­ մեր միս էն անն շ մ ար բան մ ը կար Հ ոն , որմ եզ կը

պայքարի։ 1Ս ՚ Հայաստանի մ է ^ այսօր կառավա­ լի անձնաւորութիւն էր^ Հմուտ իր գործին, ո ր ո վ– ղիւթէր , կր կաշկանդէր ։

րութեան գլուխ են կանգնած Հասուն, խ ո Հ՛ա կան , Հետել ցարի ժամանակից Լոնտոնի ռուսական դես­

պետականօրէն ու քաղաքականապէս պատ բաստ - պանութեան մէչ քարտուղարի՝ պատասխանատու Յուրտ ձմեռ էր ։ Հայկական բարձրս ՛յն դա–

ուած եւ իրենց ժոգավուրգի շաՀերին նուիրուած պաշտօնն էր վարած , ինքը կալուածատէր եւ Հա­ կի ցուրտ ր ։ ՆաՀան^ էր : ՆաՀ ան(է՝ բոլոր ճակատ­

կարող անձինք ,որոնք քա^ գիտեն թէ ինչ են պատ­ րուստ՝ շատ է ր օգ նաքչ֊ իր միջոցներով Լենին ի ե ւ ներուն վրայ : Եր*լնկայէն կարին մեր զօրամասերը

մական փաստեր բ, թէ որքան նրանք զօրեղ, անո­ ընկերներուն արտաոաՀմանի մէ^։ Ջիչերինր մի— յուղարկաւորի կերոլտրանք ունէին։ Անյատակ ու

ղոք են ու կարծր , աւելի կարծր * Ք " ՚ ն գրանիան ու տժամ տնակ եւ շատ Հա յաս է ր էր , քանիցս յետա– անգ լա,, խ վրէժ խնդրական զգացումը կր վա թո րկէ ր

պողպատը , ել որ Հայ ժողովուրդի իմ աստուն ա– գ.ա քում լսած ունենք Հանւբուցեալ ԱաՀակ Տէր բո քորի սիրտը : Չէ՛" որ վրէժխնդրութիւնն Հա յրե–

առածը, թէ «Այն ինչ֊ որ գրուահ– է *էրիՀ"վ) կա՛" նասիրա՚կան անզուսպ արտայայտութիւն մ րն– է ։

Ր^էՒ Լէ ոչնչացնել բբիէ\ովյ> ք այս ինքն կոպիտ ու­ Կ*արրիէլեանից , որ Հայ ժողովուրդն ու քՏ * Հա­ Ո՞ք՛ դմ՛հէք ք՚ս*՚է. Համար պատերազմն ամբողջական Էր։

ժով ու յամառութեամբ -— բացարձակ ճշմարտու­ յաստանը լանձին Ջիչերինի ունէին մի մեծ , սրտա­ Ան կը կիրառէր թշնամ՛ու զէնքերն ու մեթոտները,

թիւն է : Որ ժխտելով պա ամ ական ա յգ անողոք, կից բարեկամ ։ ճիշդ այնպէս , ինչպէս ըրին այս վերջին սլատե -

ճշգրիտ փաստե րը նբ անք դէմ պէ աք է երթան Ղ*ժ բա խ տ ա բա ր խորՀ րդային իշխան՛ութեան րաղմ ի բո ւո ր քաղաքակիրթ ժ՛ողովուրդները :

այն նշանաբաններ ո ւնՎւէՀ֊^Հ-Ագն եր ո ւն ,ղո ր քա րողե– շաՀր այդ օրերին պաՀան^ում էր մերձեցում ՝/*ե– Զորս ռազմիկներ , փլած գոմ ի մը անկիւն ը ,

ցին խորՀրգային իշխանութեան Հիմնադիրները մալական քՒոլրքիոյ Հետ ,, ուստի մեր ներկայա՛ցուր կ բակին շուբք բոլո րած կր էորցնէին իրենց զգեստ­

Լենինը, Ատալինը իրենց իշխանութեան առաջին ցիչնեբու առ^եւ դըուա-Հէ էր մի անլուծելի խն - ները եւ կը պատմէին եղերական ,այլաղանդրուագ–

գիր ՂՒք.ռԼ ^արսի երկաթուղին ռուսական զին– ներ ։ Իրենց սիրտերը կ*այբէին ի տես այն արՀա–

»քերի9 * ուարական ուժեր, ռազմամթերք եւ ոսկի տեղա­ ւիրքներուն, որ ապրեր ու տեսեր էին ։

Իոկ որոինք էին այդ նշան արանն ե րը ու նրան­ եմ ,ասյնքքնւ \բան ՛Լ ա յբի գազանն անգամ ծնողական զգացում
, ւր դէ
ցից բխած Հետեւանքները \ փոխելու (Թուրքիա • • • ^էբկին շեշտում կը ճանչնայ , մինչդեռ Թուրքը ոչինչ կը ճանչնայ ,

Յայտնի էգ որ բոչչեւիկները 1917 թռլէ Նո՛­ էինք շաՀագրգռուաձ֊ այս խնդիրներով

մոռացած չեմ , որ Ջիչերինի կամ կաբախանի Հետ ըսաւ Նշան %

յեմբերի 7ին , երբ իշխանութիւնը իրենց ձեռքն ա– Հ անդիպումնեբր յաճախ տեղի է ին ունեն ո ւմ գի՜ Եո ուխտած եմ \ոչ մէկ խտրութիւն գնեւ

ռան՝ անմիրապէս ի լուր աշխարՀ ի յայաարարե– շերուայ տասներկուքիս յետոյ՝ ժամ բ ՛Լին, Յին, ինչ որ Թուրք է , վ ր ա ք բերաւ Աւետիս :

ցին.– Հին*** բանակցոլթիւնները երեք ամիս տեւե– —- Մ ան՛ ո լկէն ծերը՝ այս ցեղը բեռ է մարգ. -

1 , ^ոՐէէ Հ ա՜մ աշխ ար Հ՛ա յին աշխա բՀակա լա - լուց յետոք ապար գիւն ՛անցան եւ երկու կ՛ողմերն կութետն վզին : Վեց գաբերու րնթացքին՝Վեց Հա–

կան Լի մ պե ր իա լիսաական ) պատերազմը ։ ա լ ոչ մէկ վերջնական որոշման յանգի լՀ չկրցան։ րիւ֊ր լարէ>Ր Հասցոլց մե ք գլԻԻն։

2. կեցցէ խաղաղութիւն ր բո լո ր ազդեբու եւ սալ Յարութիւն : Ալ Հերիք է* ը–

պետութիւններու մի^ել «ազգերի լւԹք1նպբյւշմ՚ան» Որոշուեց մի^ին ճամբան *, ք& . իշխանութիւնը

կա րգեց իր կողմ ից Լե դրանին ներկա յա ցուց իչՀա– ՎՀ՚ՐՔՐ կր մխար բոլորի կուրծքին տակ ե\ե լ ան–

հիման վրայ : րսստ՚ան երթալու ԱաՀակ Տէր Գաբը իէ լեան ի եւ գօ ր ցասումի արաա յայտ ութ իւննե րը թել կ* ///// -

Այո Հիմունքը նկատի ՛առնելով էր, ար իւ ա գա– Աշոտ Տ ո վՀ անն ի սեան ի Հ ետ մ իա սին , բանակցու - նէին , երբ ամէնէն տարէցը՝ Տիդրան , որ ւ/ագրի

ղո ւթեան դաշինքը կռելու ժամանակ ԼեՀաստանր թիւննեբը ա յնտեղ , ^ո վկաս ո ւմ շարունակելու եւ անՀանգփստ աչքերով սրտամ որմ ոք մ տիկ կ՚ընէր ,

զատոլեց (կուսաստանից , Գերմ ան իա յից ու Աւստ– վերի յցնելա ւ /ււ ա ւո ա կով։ իսկ Մոսկուայի մ էք պատմեց Հետեւեալը •
Հա յաստանի ներկայացուցիչ
րիա - Հունգար իա յ ից եւ անկախ Հ ան ր ա պե ւո ու - կար դո լեց Գեր մ ան իա Մեձ֊ Եղեռնի օրերն էին, երբ իմ թաքս աո -

թիւն յայտաբարուեց : աւա րտած Եղիաղարեսձն առեւտրական տան տնօ­ զէն ղի" ալ բռնեցին ւյիւղիս երիտասարդներուն

Ջեխօ—՚Ալովակիան անկախ յայտաբարուեց I րէնը՝ Հայրիկ Գրիզորի Եդէաղարեանը , որ շարու­ Հետ։ Ամա ք ի վայրի մր մէք ՚^^՚զ սկւ՚ան անխնա յ

(Արուաթները եւ Ալալները Աւստ րիա Հունդաբփա– նակ այնուՀետեւ ի լք ս ո ւրՀ անդա կն ե ր ի միջոցաւ դնգակաՀարել։ Չգիտեմ ի^նչպէս մաՀառիթ գին–"

յից անպատուեցին ու միացան Աերբերու Հետ կոՀ~՜ յարաբերութեան մ է ^ էր Հայաստանի կառավա - գդակներէն փախայ եւ ինկայ լեռներր : Օր մը, կիր­

ուելով իւգօ—Սլաւիա (Հարաւային Ալաւիա^ : րութեան Հեա , տեզեկութիւննե՜բ եւ ւրագիրներ էր ճի մր գլուխը կեցածդ կը զննէի անցքերը, երբ

Լենին ի կառավարութիւնը ճանաչեց այս նոր ստանում այնտեղից , ու գաղութ ի անգամներին ի– ձիաւոր թուրք ոստիկան մր երեւցաւ։ Հազիւ քա–

հանրաառաութիւն1ներր, ել. ԱՌԱՋԻ՛ՆԸ ՆԱ ԵՂԱՒ , րաղեկ պա Հ ո ւմ Հա յա ստանում տեղի ունեցող ան­ նի մը քայլ մն՛ացած , Հսկայ քարով մր զինք տա–

ՈՐ ՑԱ8 ՏԱՐԱՐԵՑ ԹՐՔԱՀԱ8ԱՍՏԱ՜ՆԻ ԱնԿԱ - ցու դարձին ։ ինչպէս Հ * Եղիազարեսքնը , նոյնպէս սլալեցի գետին եւ ցատկեցի վար եւ փարեցայ կո­
ԽՈԻԹԻԻՆԸ:
եւ նրա սոլրՀ անդակներոլ փոխադրած փոսար \վա– կորդին ։ Ջին ձգեցի Հոն եւ զէնքերբ խլած կրկին

Ն՚՚յՆ Լենին ի 1լ առավա րո ւթ իւն ր «ազգերի ինք - յելում էր դեսպաններու Հ ամար ընղուն ո լա ան­ բարձրացայ լեռ; Լեռնեբուն մէ^ Հանդիպեցայ ու–

նո րո շմ անֆ Հ իմ ունքով անմիգապէս ճանաչեց (կու­ ձեռնմխելի ո ւթիւն՚ը : ր իշ բախտակից րն կե րնեբու ։ Ա արերն ու ձորեր ր

սաստանից անպատուած 1 ան կա խ Ֆինլանդիայի - Մ ՛ո ս կո լա յի Հ՛ա՛ ր գաղութը Հ ան դիս ա ւո ր ճա - կարծես մերն էին ։ Ակամայ աւագակնեբ էինք

Լատվիայի , էստոնիայի ել Լի ա՜վիա յ ի Հանրապե - շով պատուեց Լ * Հթանթին ու ընկերներուն , մէկ դարձած է Տեսանք մեր կարաւաններն ու ամայի

տ ութ իւնն երը : միէիոն րուբլու չափ գումար յանձնելով նրանց ։ գիէ՜զհրՐ1 *՝1՚չռՐով* ռՐՐ ^Բ տեղափոխուէինք, ա-

նոնց անցած ճամբաներու փոշիները կր Համբու­

Նո յն ձեւով Լենինը ճանաչեց Հե տեւողական ԱՐԱԷՆ ԱՒ* ՛ԲԱՀ, ԱԻՄԷՈՆԵԱՆՑ րէինք * * * Զէ ինք Հաւատար ։ Վճռեցինք , օր մբ ,
լինելու Համար , Անդրկովկասեան Հ ան բ ա սլ ե ա ո ւ -
(Մնացեալը յաջյւբդով) լեռնային ճանապարՀո\վ մտնել մեր գի*֊զբ ստուդե–

թիւն%երի անկախութիւնը եւ ոզֆունեց Հա յաս - լու Համար իրողութիւնը։ ԱՀա մեր գ ի ՚ ֊ զ ի ԴաԼ ՜

տան ի ան կա խ ո ւթ ե ան Հ ո֊չա կումը ու Հէնց որ ՚կե– էերն ՚ԳՐ1,լԲս^ՐէԼ 1 Առներն ու գետւ եները;

նիկինի վրայ յաղթութ իւն ը կատարեալ եզալ ու ՍՏԱՑԱՆ* Աչ մէկ Հայ հրդիքէ Նուիւ կյլ բարձրանայ : Լուռ է

Հարաւի եւ Հիւսիսի մ ի^եւ Հաղորդակցութիւնը ամէն ի՚սչ^ ամայի ու ալեր։ ^ուղղուիմ դէպի մեր

վերսկսուեց բանակցութիւններու մէէ\~մտաւ նրանց «ՀԱՅԵՐԷՆ ԵՐԳԷ» ձայնագրռւած երգաբանին աուեր : ՛Նուռ ու սլատուՀան քանդուած : Զայն

Հետ ։ Եւ 1920 թուի ս կիղբնեբ ր պաշտօնական յա յ – Գրդ տետրակը ։ կը պարունակէ 6 նոր երդեր Աայ^ կ III ա ա մ , ոչ ոք կր Աք ա ասւ ս իւ ունէ • • . Աարսոա ո ր կր

րաբեբութիւննեբը սկսան Վրա սա ան ի Հետ, նո ^ն եաթ Նովայէն ։ էչեր ունին նաեւ Հայաստանի եւ պաաէ քիո։ Կ՛ենթադրեմ թէ , շուտով, դոմէն ու

ն պա տ ա կո վ անմ իրապէս նաեւ Հայաստան ի Հ եա ա բ ա աս աՀմ ան ի եբգաՀանները* Գին՝ 250 « • դ * : մարադէն Հարադատի ձայն մր պիտի լսեմ : Բ՝ալ–

բանակցութեան մկՀԷ մաաւ : Դիմել Գ. Աճէմեանի, Հայոց եկեղեցի Հա լէ պ , լուահ՝ է մեր տունէր։ Անկիւն մր, պատին երկայն–

1920 թուի Մայիսին էր ոբ Հայոց կաււավա Աուրիա է ՔԱ. տ^ս"^մ , մեր մաչաձ– արշրր՝ խաղաղոլ -

Fonds A.R.A.M