Page 194 - ARM_19-1947_02
P. 194
ՊԷՏ՝Բ է $@ՆեԼ ՄԵԾԱՐԱՆՔ 3 ՕէԱԿԱՆԻ նանայ։ Հայ որբերը Հպարտ են իրմով, իր .օ ր ք ւ
նակով ֊.Եւ ես, այս երեկոյին , յոբելեարին կը բե
րեմ Հայ որբերուն մեծարանքը :
ՀամաշխարՀային առավեն պատերաղմընոր ա– ( ի ՛ եւ վերջին մաս) Յանուն Հայ գիւղացիներս ւն , որոնց մէկ ներ.
ւարտաՀ– Էր՛ Զ՛էի՚ւռնի՛ոյ Հայ գաղութին Համար՝՝ կայացուցիք ալ ե՛ս եմ Հագումով : Արդարեւ ,
Հայաստանէն առածէն աւետա՛բեր կռունկը որ ՝&իչ առա^ կ՛ակնարկէի Հոգեբանական \վախի գիւղացի մըն է Օշական , իր թունգով ել նկարա
խապրիկներ բերած էր՝ կարօ Աասունին էր։ ՏՀէնք մը, որ կը բացատ րէ եւ կր պարզէ Օշականի վեր՝ - գրով , ինչպէս գիւղացիներ էին Եզնիկ Կողբացին ,
լսելու ատեն ճիգ կ՚ընէինք մեր երեւակայութեան չին շրշան ի արա ա գր ո ւթե անց յատկանիշները - ա– ՛Հազար Փարպեցին, եւ գիւղացիներ էին Հարու -
մէշ^ կարենալ սչատկեբացնելոս վե րածնուողՀա յաս– "֊արկայ զանագան խծբծանքներու : ման , Մեծարենց .–֊փա՛՛ռք Հայ ղի֊֊ղի՚ե , եւ ես ,այԱ
աանր որ տիրացած՝ էր իր անկախութեան , ունէր Ւ^նչ վախ է այգ տ, երեկոյին, յոբելեարին կր բերեմ Հայ գիւղացինե
ազգային բանակ , խորՀրգարան , նախարարական Մօտ 10 տարի առաՓ֊ Երուսաղէմի մէ^ ֊ Հան–՛ րուն Հափը :
կազմ : Տեղեկաբերը չէր մոռնար աւելցնել մեր ժո րակառք նստաձ֊ ֊/ամանակ՝ գետին կ՛՚իյնար 0Հա~~ Տանուն երիտասարդ գրողներո՛՛ւս, որոնց
ղովուրդին կրած՜ նիւթական զրկանքները։ կան եւ կը փոխագրուէր Հիւանդանոց Հ Արա ի բազմաստեղն չաՀին մէկ փոքրիկ մատն ալ ե՛ս կր
՛թանի մը ամիս ետք , 1919/՛ ամառը , Պոլսէն տագնապ մը ենթադրեցին բ՝–^՜իԼ–^ռրբ՝ ԱյնուՀե - փափաքիմ ըԱալ :
երկտող մը կը ստանայինք Հայ Սպայից Միոլ - տեւ 0չ՛ոկան ինքզինք կր զգար մաՀուան վախին Բայց այստեղ, երբ երիտասարդ գրագէանե -
թեան նախագաՀ Գալուստ էյնաթեանէն , որ մեզի դէմ յանդիման % \,ոյնիսկ գրեց կտորներ , որոնց բուն ողիյնն ու յարգանքի խօսքր կը բերեմ , թ Ո յ ,
կ՝իմացնէր թէ կրնայինք մեկնի լ Հայրենիք։ Այն մէը կը խօսի մաՀուան Հետ : « Եկա®ր » կը Հարցնէ տուէք , շատ սիրելի եւ յարգելի նախաղաՀ , պ ,
ատեն արձանագրութեանց , ցուցակագրութեան, մաՀուան I Ու– կր Հաւատա՛յ թէ մաՀը ամէն օր կր
յածի իր Լ\Ոէ~Բ^Ը ։ Այգ վախին ազդեց ո լթեան՛ տակ • Արլակ Զօպանեան, թ ո յ լ տուէք յայտնել Հետել .
զտումի կամ Հրաժարականի պատմութիւններ չկա նստալ գրասեղանին առ^եւ ^ սկսաւ դրել <֊ դրել , եալր •
յին եւ ոչ ալ Հանգիստ պայմաններ կր սպասէ ինք շաբունակ գբելյլ ^ուզէ պարպել իր ներսը յ /լուղէ ՛Ի ո լք երիցագոյն անգամը արդի Հայ գրական
երկրին մէչ : վճարել իր «տալիքը» Հ \| ընտանիքին , Հակառակ յոբելեարին Հետ ունեցաք
ԱրտասաՀման մեկնելու Համար ինքնութեան Տարօրինակ անձկութիւն մրն է այս : ԱՀարոն– ձեր վէճեբուն եւ տարակարՆ֊ոլթեանց , գոլք յօ ֊
թուղթ պիտի ստանայինք թուրք քաղաքային պաչ– եան եւս ունեցաւ ա յգ զգա յութիւնը ^ ինչպէս կր մարեցաք նաիւաղաՀել յոբելենական Հանղիսոլ -
տօնէոլթենէն , թէեւ ՏԼմիւռնիան ենթարկուած֊ էր խոստովանէր օր մը* • «Աշուն է արգէն–, պէտք է թեանց , այստեղ, Փարիզի մյէ^, ել գաւառներու
Հելլէն զինուորական գրաւման՛ ՀԱ՝ոռցած չեմ թուրք ծածկեմ տանիքս , բերքը Հաւաքեմ, լեցնեմ ամ - մէ^, յարգելու ել մեծարելու Համար մեծարժան
ոստիկանապետին շնական մէկ արտայայտութիլ - բար - մօտ է ձմեռը • կ՚աճապարեմ ^: 1 վաստակ մը՝ ի Հեճուկս Հայ գրականութեան Փղշ
նը , երր իմացաւ իմ մեկնում ի վայրին անունը Ե— Օշական եւս սկսաւ աճապարելէ Ակսալ ա ր տ ւս ^ տացիներուն։ Գեղեցի՛՛կ է եղբայրական այս Համե
րեւան Հարցոլց • «ԱճլարըԼէւ փայիթաիւոյընա՛3 մ ը գրել արտորանքով է Ե*– այս շատ դժուարաՀաճ րաշխութիւնը Հայ գրականութեան ՚ ընտանեկան
կիլ/ւէորսըն.ըզ» (Անօթիներու, մայրաքաղա^քր կ՝եր֊ գրագէտը, որ կր սիբէր տաշել, յղկել եւ դեղեց - չէնքին մէչ–. Վէճեր , այո՛ , բայց յարգանք՝ ան -
թաք) -* ՝ ... ».տ.,ձ**ւ1*կշօրՒէն տալ, միշտ «ոճով» եւ ինքնաապութեամբ , պայմ ան : V
Թաչէաթի ձագուկը ի զոլռ կը կարծէր ՚^^Ղ տագնապին առածին օրէն ասդին՝ սքնՀամ բեր ու՝ - Եւ յետոյ , գիտեմ , ձեր աչքէն չվրիպեցաւ ան
յուսաՀ աաո ւթեան մատնքեչ* կը մ՛եկնէինք մեր Հայ թեամբ եւ Փ՛քայնոլթեամբ դուրս կը թափէ իր շուշտ եղբայրական Համերաշխութեան ուիիյ
րենիքը մասնա՛կից ՀԼԼԷա/"*– Համար անոր տառա - ստեզծագո րծութիւնը , լաւայի պէս կը պոռթկա յ պատկեր մը, այլապէս թելագրական , ոգեւորիչ ել
սլան քէն , պայքարին ու յաղթանակին Հաւասարա կր (/ ա յթքէճ առանց երբեք մ շակելու - խնամ ելու խորՀ րգանշանական :
պէս : 1919/՛ Սեպտեմբերին ար գէն Երեւան էինք կամ զտելու : Տէեւի մ տաՀոգռլթիլնր մէկդ ի դրած Հնագոյն Աթէնքի մէ^ Հին՛գ տարին մէկ ան
խումբ մը գաղափարակից երիտասարգներով,Հան– այլեւս , կուտայ %իլթը , Օշականեան Ոսկին՝ մսւՀ- գամ տեղի կ՛՚ունենար ՀամաՀելլենական տօն մ ը , ի
գի սա ւո ես կ՝բլյա յինք ուրախ եւ ախ ուր երեւո յթ~~ ուան՚ւ տագնապին սա եղծած լալային Հետ խառն % պա՛տիլ Աէթենաս աստուծ՜ոյն : քՒափօր մը՝ կր կազ–
ներու։ Ամէն օր աըտասաՀմանէն ամէն գա սա կար Այս աագապը ինծի կը յիշեցնէ ՝ք՚ոլէթի մէկ մալէր ֆրեկոյեան X Թափօրին* ղէուխը՝ Հելլէն ամէ
գի պա ական ող Հայեր կուգային Հա յա սա ան ՚, Ե– Հէքեաթը Հ նէն սիրուահ՜ աստոլահ՜ոլՀիին քօղը է Յ՛ետոյ պա -
կողերէն ոմանք կը նշմարէին միայն տխուր կող Աոխակ մը /լ\երգէբ այգիին մէ^ գիշերով : Մ ե– ր ո ւՀ\ինե ր ր , բանաստեղծները , դեր ա ս անն ե ր ը : Ս–~~
մերը՝ ան ա ես ա /լան անն պա սա պայմանները եւ յ ո ւ – " զեգի մը իր երդը՚Հ այց կը յոգեի ֊ ու կը քնանայՀ մէնէն վեբՓը, մարզիկները, որոնք կը կոչուէին
սաՀատա^– վեր ագար ձողն եր ալ եգան : Փախչելու Որթատունկը, որ /լ աճէր գիշերուան մէ^, կը բա 13աթ&<^0<յատ16 քաՀակիր , որդվՀետել անոնք կր
չվազէին Հե լլենա կան ո ւթե ան շ\սՀր փոխանցելով
պատմութիւն ձկար , քանի որ երկրին ե/ՔԼՀ ո ւ նայ խիղբերր եւ գոցուոգ ճանկի մը պէս կր սեղմէ ւՀ ՚ ։ւ ր/ ՜էեռք :
մո լաքը աղատ էր ու վերագարձողնե րր անկիւն մ ր սոխակին ոտքեր ր : Ընդոստ 1լ արթննա յ սոխակը,
կր քաշուէին ամօթաՀար : կը թե լա ՀՀա րէ, կ ր թափաՀ ա րէ եւ Հազար ճ\իգ ե - կոլկրետիոս բանաստեղծ– փիլիսոփան , շՆսՀի
Լաւատեսները չխտրուեցան։ Ամէն ամիս, ա֊ բուէ ՝ ո աքե ր ր կ1ազատ է որ թատ ունկին ճանկերուն այգ ՚վազքէն ներ շն չուած֊, մարդկային կեանքր կը
երբեք , երբ շ^աՀը ,
մէն շաբաթ ֊ ամէն Օր Հսկայաքայլ կր յաո-ա^գի*– մէ^կն; ԱյնուՀեաեւ \երգում կ՚ընէ այլեւս նմանցնէ մարզիկներու նոյն վազքին , միշտ վառ֊,
շարունակ
մէր Հայրենիքը։ Երեւանի փողոցներուն մէ^ այլ– չքնանալ գիչ/՚բՀ՚երը , շարունակ երգել , կ ՛ա՛ճ ի , յորգւոց որզձի, ձեռքէ ձեռք կ՝անցնի
եւս ցնցոտիներ Հագահ՛ գաղթականներ չէինք տես ե րգ ել ՝ ա յնքան ատեն որ ո բթատ ո ւն կր միշտ շողարձակ X
ներ : Արտ աս աՀ մանէն առատ ալիւր ել Հագուստե ճան՛կ կր բանայ գէշսբ^վ՝ ԱՀ աւասիկ , մ՛եծ՜անուն նախագաՀ , այս բեմին
ղէն ստացուած էր է\92,0ի գարնան բոլորովին փսխ ԱՀա թէ ինչո՛ւ չեն քնանար սոխակներր գի - Վրայ կը տեսնեմ նոյն այգ վազքը,–— Հայ գրակա
ուած Էր երկրին կերպարանքը՛֊, Հայ երկրագործր շ եր ր եւ կ՚ւե բդեն շարունակ : նութեան նաՀապետը գոլք Հայ արուեստին* լու–
սերմնցու ստացաք– Էր–, տեղական արմտիքի քանա Օշական եւս, սոխակին նման , զգաց մաՀուան ս II Հրա շ շ՝աՀր վւ ո խ անցեց իք Օշականնե բուն , ել ա–
կը /լ աւելնար ( իսկ բամպակի արտածումն արգէն ճանկերուն բացուիլը , եւ սկսաւ երգել , սկսաւ նոնք իրենց կրտսեր եղբայրներուն : Երեք .սե -
ս կ սած էր Հ
սաեգծագործել գիշեր ցերեկ • բունդ, այստեղ աՀա , բեմին վրայ, - եւ Հայ ար
Մշակոյթի եւ ա զգայնացում ի մարզին մէ^ յա– Մէկ ա չ ք ն ի քՈՆԹ , ւքիՆււը;՝ ա բ թ - ո Ն ն • • • ուեստին շ\աՀր միշտ վառ, միշտ ճառագայթար -
ռա^գիմ՚ութիւնը աւելի ակնբախ էր ; Հքիրակի մէք (հոգնած, բայց վճռած որ բերանը պիտի չգո– ձակ X
ՀԱլեքսանդրապոլ, այմմ Լենինական) մե& շուքով ցէճ մինչեւ ո՛ր աւարտէ իր ստեղծագործութեան ՚Ա-ԲՐ՚ելԻ նախագաՀ , խնդրեմ, ըսէք մեր մոզո
բացուահ՝ էր առաքէին Հայ Համ ա լսարանը - իսկ Ե՜ երգր : վսւրդին , թէ Հայ արուեստին ^աՀը կը մնայ միշտ
րեւանի մէը կ՚աւարտէր Համալսարանի գեղեցի/լ ու ԱՀա թէ ինչո՛ւ Օշականեան ադամանդին ^^/՝//֊- վառ եւ պիտի փոխանցուի գարէ գար , Օշականնե–
Հսկայ շէնք մը Լայմմ գործածութեան մէ^) : Հա\ք ր ր» մշուշ շինած է վերջերս , յոգնո ւթենէն : րէն վերչ1՝ նոր Օշականներոլն X
բեմը կը փայլէր Աեւումեանի , Աբէլեանի , Զաբիֆ~ Բայց մաղթենք որ «իրաւ» մաՀը չըլլայ զինք Թէ այս յոբելեանը, Օշականի բերուած՛ մե -
եանի ղեկավարութեամբ։ Մանուկ Աբեղեանի նա վախցնողը , մաղթենք որ «իրաւ» մաՀը չգայ գեռ ծարանքով, տօնն է Հայ գրագէտներուն $>աՀա -
խագաՀ ութեամբ կաղմուած յանձնախումբ մը , ո՛ երկար յամ ան ակ եւ Օշական լրացնէ իր գործը ^ զլ՛ացութեան, Յաւիտենականսւթեա պողոտանե -
րուն կ՚անդամակցէին արեւելաՀայ եւ արեւմտա - որուն առֆել գ աՀ ա , յոբելեանի այս \երեկոյին , բուն վրայ, Նարեկացիներով ել-Վարոլմ-աններով ,
Հայ սպաներ Հ թարգմանեց ու տպարգեց Հայ բա - կռւգամ խոնարՀփլ խոր յարգանքով եւ ակն՛ածան– Րաֆֆիներով եւ Տէրեաններով աստեղազարդուած
նա կին Հ ամար սին ո ւո ր ա կան կանոնագի րը , Հ բա , - քով: . •. ) երկնչի մը տակ :
մ անները որոնք գործածս ւթե ան գրուեցան : Կր խոնարՀ իմ իր գործին առֆեւ ( բայց կր ՆԱՐԳՈՒՆԻ
Հայաստանի սաՀմ՛անները Վերջապէս կ՚ընդար Հարցնեմ ես ինծի * ք*^նչ Հանգամանքով :
ձակուէին։ Հայրենիքը /լ ամրանար ներքնա՛պէս ու Տանուն Հա ք որբերո^ւն , որոնց շարժումին
վարկ կը ստանար միջազգային գետնի վրայ։ Աեծ կազմակերպիչն, ու ղեկավարն եզած եմ : Արգա - ԱՒՍՏՐԻՈՅ քարիւզի Հանքերը կը շաՀազոր -
սլետութ իւններ ր Երեւան ղրկած էին իրենց դիւա ըել , որբ մեծցած է Օշական։ Հինգ տարեկան , կր ծուին խորհրդային իշխանութեան կոզմէ , ք նր -
նս, գիտական ներկայացուցիչները : կորսնցնէ իր Հայրր։ Ե*– Գրկսյ՚^քք՛ *՚՝է^1 կեանքի •Հ-աասա 1քել ՝Ծովունաւաաորմին ։ Դաշնակիցները
ճակատէն Երեւան վերադառնալովդ առածին դառնութեանց մէ^ /լաճի, կը մեծնայ , կր լեռ - բականաբար դԺ-գոՀ են է
անգամ Հայրենի Հողին վրա յ Հանդիսատես կ*ըԼ~
Լ ա յ ի անկախութեան տօնակատարութեան , 1920
Մայիս 2Տին։ իր գեղեցիկ գաՀլիճին մէչ - ԽորՀր–
գարանը Հ ան գի ս ա ւո ր նիստ ունէր Հ հ/օոք առնող աիարչասլեա Համօ ՕՀա^անեանը։ խոլորին աչքէն կողմէ Մեծ Պեաութիւններուն ուղղուած յ՝ուԼա ՜
Վրացեանը շեշտեց
պատգամ աւոլներէն Ա իմ ոն ուրախութեան արցունքներ կը Հոսէին , երբ վար–֊ գրերուն մէ^ կր յիշատակուի նախա խո րՀ րդային
Փեարուարեան ռուս յեղափոխութեան՛ գերը Հա - չասլետը ուրախալի չուրեր կը Հագորգէր % Զինուո Հայաստանի մը գոյութիւնը որուն սաՀմաններբ
յա սա ան ի անկախութեան ստեղծումին մէ^Հ Առանց րական ն ուա դա խում բը նաՀ ատակներու հիշատակը գծած է » ^>ԼՀս^* էՐ^Ք* Ա՛ք "՜ր ի կայի նախագ աՀ Ու-
այԳ յեղափոխութեան ս/եՀնար էր ո ր (կուսաստա կ՚ոգեկոչէր (յօւիէնի մ աՀերգը նուագ ելով , իոկ ԻԼ– & «
նի կողմէ տիրապետուած շարք մը երկիրներ իրենց Հազարաւոր մ՚ոզովուրզ, ծնրադիր /լ ունկնդրէր ։ Ողբերգական Հակասութիւն մըն Է պաՀան^ե։
անկախութիւնը ստանային , եթէ մնացաք– ըԱաբ Հայ ժողովուրդի կամքէն բոլորռվին անկախ , որ Թրումրններր յարգեն Հայ ազգ֊ իրաւունքնե
ցարական իշխանութիւնը : Երկբորգ պատ գամ ա - քա զաքա կան ու ռազմ ա կան նոր կացութիւն մր րը նախախո րՀ բղա յին շրջանէն եկած, երի մենք
բորը որուն խօսքերը կը յիշեմ ՎաՀան %աւասարգ֊– ս տե զծՈԼ–եց ա լ \Գ2\էն ի վեր կովկասի, նաեւ Հա - կ1՚ ուգհնք անգիտանա լ X
եանն էր։ Ան վեր առաւ ու պանծացոլց Արամի յաս տանի Համար։ Զենք ուզեր այգ դէպքերու քն– Պէտք է տօնել Հայաստա՛նի ան՛կախութեան
կատարած գոբծր այնքան ճգնաժամային պաՀու նութեամբ զբաղի լ,անոնց մասին շատ բան գրուած պատմական թուականր ո ր կերտուած է Հայկական
մր ել ըսաւ– իտալիոյ մէթ կայՄաձձինիի արձա՛ է ։Բայց նշանակելի երեւոյթ է որ խորՀրդային վա– արիւնով ել վաւերացուած միջազգային գաշի^վՀ՜
նը որուն վրայ արձանագրուած է Ա՝աձձինի կամե Ր ի ձլն՝հրբ ու մ ամ ուլը յաճախ արգի Հա յա ս տան ին ներովx Անոր տօնակատարութիւնը երբեք Հակա–
ցաւ եւ Իտալիան եղաւ: Արամի Հանգէպ մեր ե– կ ուա ան Աղատ ել Անկախ ածականները եւ նո քն խորՀրդային ցոյց մը չէ ու պէտք չէ որ ըլլայ X
սախտապարա Հայրենիքը նոյնպէս պէտք է կանգ– ատեն Միացեալ Հայաստանի իրագործումը /լ ար՜ Բայց մենք խոր ցաւ ոլնինք որ 1ւ) • Հայաստանր
եցնէ իր մեֆ֊ զաւակին արձանը պարլամենտի այս ծարծեն , սլաՀ ան^ե լո վ քՒրքաՀա քաստանի կցումը դեո– քաղաքականօրէն չամրապնդուեցալ ու ի վի
շէնյվւն աո^եւ , քանդակելով Հոն՝ ՀՏ֊Արամ կամեցաւ քյ * Հայաստանին % ԽորՀրգային ԱաՀմանադբու - ճակի չէ տօնելու Մայիս 2 8 / » ։
Հա յաս տան ե գալ՝% : թեան **՝էք^ կատարուած փոփոխութեամբ մր Հա - Ավէիւռքը եւ տարագիր Դ՚աշնակցւութիւնր յա–
Օգոստոս ամ ի սին մ ա յրաքաղաքին մէ^ ուր իք յաստանի ալ իրաւունք տրուեց ալ ազգային բա - մառօրէն պիտի շարուն՛ակեն տօնել, որովՀետեւ
տօնակատարութեան մբ Հանգիսատես ^/ ՐԱս՚,/ի ՚՛ նա/լ, արտաքին նախարարութիւն ունենալու , որոնց կր Հաւատան մէկ Հայաստանի , արգի Հայաստա
Սեվրի գաշնագիրը ստոբագրուաձ– ու Հա ւասաան իրագործում ը անտարակոյս կապուած է նաեւ ար նի գոյութեան ել վստաՀ են անոր ոչ միայն տնտե"
ճանչցուած էր իրալապէս • Երեւանը ամէն կողմ տաքին մեծ ուժերու վերաբերմունքին ։Ու֊րիշյատ– սական ու մշակութային , այլ եւ քաղաքական նոր
դրօչազարդուահ– էր եռագոյններով , զինուորական կանշական երեւո յթ մ ր , խորՀ րգային Համ ակիր ՚նուաճու՚ մներոլն ; ,
նուագախումբ՛ը ղօրանցքի Համար կանգ կ՚առնէր Ազգ՛ հորՀուրգներու եւ էջմիածինի կաթողիկոսին
Պարէտի չէնքին էսՎեւ ուր կը ժամանէր օրուան
Fonds A.R.A.M
նակով ֊.Եւ ես, այս երեկոյին , յոբելեարին կը բե
րեմ Հայ որբերուն մեծարանքը :
ՀամաշխարՀային առավեն պատերաղմընոր ա– ( ի ՛ եւ վերջին մաս) Յանուն Հայ գիւղացիներս ւն , որոնց մէկ ներ.
ւարտաՀ– Էր՛ Զ՛էի՚ւռնի՛ոյ Հայ գաղութին Համար՝՝ կայացուցիք ալ ե՛ս եմ Հագումով : Արդարեւ ,
Հայաստանէն առածէն աւետա՛բեր կռունկը որ ՝&իչ առա^ կ՛ակնարկէի Հոգեբանական \վախի գիւղացի մըն է Օշական , իր թունգով ել նկարա
խապրիկներ բերած էր՝ կարօ Աասունին էր։ ՏՀէնք մը, որ կը բացատ րէ եւ կր պարզէ Օշականի վեր՝ - գրով , ինչպէս գիւղացիներ էին Եզնիկ Կողբացին ,
լսելու ատեն ճիգ կ՚ընէինք մեր երեւակայութեան չին շրշան ի արա ա գր ո ւթե անց յատկանիշները - ա– ՛Հազար Փարպեցին, եւ գիւղացիներ էին Հարու -
մէշ^ կարենալ սչատկեբացնելոս վե րածնուողՀա յաս– "֊արկայ զանագան խծբծանքներու : ման , Մեծարենց .–֊փա՛՛ռք Հայ ղի֊֊ղի՚ե , եւ ես ,այԱ
աանր որ տիրացած՝ էր իր անկախութեան , ունէր Ւ^նչ վախ է այգ տ, երեկոյին, յոբելեարին կր բերեմ Հայ գիւղացինե
ազգային բանակ , խորՀրգարան , նախարարական Մօտ 10 տարի առաՓ֊ Երուսաղէմի մէ^ ֊ Հան–՛ րուն Հափը :
կազմ : Տեղեկաբերը չէր մոռնար աւելցնել մեր ժո րակառք նստաձ֊ ֊/ամանակ՝ գետին կ՛՚իյնար 0Հա~~ Տանուն երիտասարդ գրողներո՛՛ւս, որոնց
ղովուրդին կրած՜ նիւթական զրկանքները։ կան եւ կը փոխագրուէր Հիւանդանոց Հ Արա ի բազմաստեղն չաՀին մէկ փոքրիկ մատն ալ ե՛ս կր
՛թանի մը ամիս ետք , 1919/՛ ամառը , Պոլսէն տագնապ մը ենթադրեցին բ՝–^՜իԼ–^ռրբ՝ ԱյնուՀե - փափաքիմ ըԱալ :
երկտող մը կը ստանայինք Հայ Սպայից Միոլ - տեւ 0չ՛ոկան ինքզինք կր զգար մաՀուան վախին Բայց այստեղ, երբ երիտասարդ գրագէանե -
թեան նախագաՀ Գալուստ էյնաթեանէն , որ մեզի դէմ յանդիման % \,ոյնիսկ գրեց կտորներ , որոնց բուն ողիյնն ու յարգանքի խօսքր կը բերեմ , թ Ո յ ,
կ՝իմացնէր թէ կրնայինք մեկնի լ Հայրենիք։ Այն մէը կը խօսի մաՀուան Հետ : « Եկա®ր » կը Հարցնէ տուէք , շատ սիրելի եւ յարգելի նախաղաՀ , պ ,
ատեն արձանագրութեանց , ցուցակագրութեան, մաՀուան I Ու– կր Հաւատա՛յ թէ մաՀը ամէն օր կր
յածի իր Լ\Ոէ~Բ^Ը ։ Այգ վախին ազդեց ո լթեան՛ տակ • Արլակ Զօպանեան, թ ո յ լ տուէք յայտնել Հետել .
զտումի կամ Հրաժարականի պատմութիւններ չկա նստալ գրասեղանին առ^եւ ^ սկսաւ դրել <֊ դրել , եալր •
յին եւ ոչ ալ Հանգիստ պայմաններ կր սպասէ ինք շաբունակ գբելյլ ^ուզէ պարպել իր ներսը յ /լուղէ ՛Ի ո լք երիցագոյն անգամը արդի Հայ գրական
երկրին մէչ : վճարել իր «տալիքը» Հ \| ընտանիքին , Հակառակ յոբելեարին Հետ ունեցաք
ԱրտասաՀման մեկնելու Համար ինքնութեան Տարօրինակ անձկութիւն մրն է այս : ԱՀարոն– ձեր վէճեբուն եւ տարակարՆ֊ոլթեանց , գոլք յօ ֊
թուղթ պիտի ստանայինք թուրք քաղաքային պաչ– եան եւս ունեցաւ ա յգ զգա յութիւնը ^ ինչպէս կր մարեցաք նաիւաղաՀել յոբելենական Հանղիսոլ -
տօնէոլթենէն , թէեւ ՏԼմիւռնիան ենթարկուած֊ էր խոստովանէր օր մը* • «Աշուն է արգէն–, պէտք է թեանց , այստեղ, Փարիզի մյէ^, ել գաւառներու
Հելլէն զինուորական գրաւման՛ ՀԱ՝ոռցած չեմ թուրք ծածկեմ տանիքս , բերքը Հաւաքեմ, լեցնեմ ամ - մէ^, յարգելու ել մեծարելու Համար մեծարժան
ոստիկանապետին շնական մէկ արտայայտութիլ - բար - մօտ է ձմեռը • կ՚աճապարեմ ^: 1 վաստակ մը՝ ի Հեճուկս Հայ գրականութեան Փղշ
նը , երր իմացաւ իմ մեկնում ի վայրին անունը Ե— Օշական եւս սկսաւ աճապարելէ Ակսալ ա ր տ ւս ^ տացիներուն։ Գեղեցի՛՛կ է եղբայրական այս Համե
րեւան Հարցոլց • «ԱճլարըԼէւ փայիթաիւոյընա՛3 մ ը գրել արտորանքով է Ե*– այս շատ դժուարաՀաճ րաշխութիւնը Հայ գրականութեան ՚ ընտանեկան
կիլ/ւէորսըն.ըզ» (Անօթիներու, մայրաքաղա^քր կ՝եր֊ գրագէտը, որ կր սիբէր տաշել, յղկել եւ դեղեց - չէնքին մէչ–. Վէճեր , այո՛ , բայց յարգանք՝ ան -
թաք) -* ՝ ... ».տ.,ձ**ւ1*կշօրՒէն տալ, միշտ «ոճով» եւ ինքնաապութեամբ , պայմ ան : V
Թաչէաթի ձագուկը ի զոլռ կը կարծէր ՚^^Ղ տագնապին առածին օրէն ասդին՝ սքնՀամ բեր ու՝ - Եւ յետոյ , գիտեմ , ձեր աչքէն չվրիպեցաւ ան
յուսաՀ աաո ւթեան մատնքեչ* կը մ՛եկնէինք մեր Հայ թեամբ եւ Փ՛քայնոլթեամբ դուրս կը թափէ իր շուշտ եղբայրական Համերաշխութեան ուիիյ
րենիքը մասնա՛կից ՀԼԼԷա/"*– Համար անոր տառա - ստեզծագո րծութիւնը , լաւայի պէս կը պոռթկա յ պատկեր մը, այլապէս թելագրական , ոգեւորիչ ել
սլան քէն , պայքարին ու յաղթանակին Հաւասարա կր (/ ա յթքէճ առանց երբեք մ շակելու - խնամ ելու խորՀ րգանշանական :
պէս : 1919/՛ Սեպտեմբերին ար գէն Երեւան էինք կամ զտելու : Տէեւի մ տաՀոգռլթիլնր մէկդ ի դրած Հնագոյն Աթէնքի մէ^ Հին՛գ տարին մէկ ան
խումբ մը գաղափարակից երիտասարգներով,Հան– այլեւս , կուտայ %իլթը , Օշականեան Ոսկին՝ մսւՀ- գամ տեղի կ՛՚ունենար ՀամաՀելլենական տօն մ ը , ի
գի սա ւո ես կ՝բլյա յինք ուրախ եւ ախ ուր երեւո յթ~~ ուան՚ւ տագնապին սա եղծած լալային Հետ խառն % պա՛տիլ Աէթենաս աստուծ՜ոյն : քՒափօր մը՝ կր կազ–
ներու։ Ամէն օր աըտասաՀմանէն ամէն գա սա կար Այս աագապը ինծի կը յիշեցնէ ՝ք՚ոլէթի մէկ մալէր ֆրեկոյեան X Թափօրին* ղէուխը՝ Հելլէն ամէ
գի պա ական ող Հայեր կուգային Հա յա սա ան ՚, Ե– Հէքեաթը Հ նէն սիրուահ՜ աստոլահ՜ոլՀիին քօղը է Յ՛ետոյ պա -
կողերէն ոմանք կը նշմարէին միայն տխուր կող Աոխակ մը /լ\երգէբ այգիին մէ^ գիշերով : Մ ե– ր ո ւՀ\ինե ր ր , բանաստեղծները , դեր ա ս անն ե ր ը : Ս–~~
մերը՝ ան ա ես ա /լան անն պա սա պայմանները եւ յ ո ւ – " զեգի մը իր երդը՚Հ այց կը յոգեի ֊ ու կը քնանայՀ մէնէն վեբՓը, մարզիկները, որոնք կը կոչուէին
սաՀատա^– վեր ագար ձողն եր ալ եգան : Փախչելու Որթատունկը, որ /լ աճէր գիշերուան մէ^, կը բա 13աթ&<^0<յատ16 քաՀակիր , որդվՀետել անոնք կր
չվազէին Հե լլենա կան ո ւթե ան շ\սՀր փոխանցելով
պատմութիւն ձկար , քանի որ երկրին ե/ՔԼՀ ո ւ նայ խիղբերր եւ գոցուոգ ճանկի մը պէս կր սեղմէ ւՀ ՚ ։ւ ր/ ՜էեռք :
մո լաքը աղատ էր ու վերագարձողնե րր անկիւն մ ր սոխակին ոտքեր ր : Ընդոստ 1լ արթննա յ սոխակը,
կր քաշուէին ամօթաՀար : կը թե լա ՀՀա րէ, կ ր թափաՀ ա րէ եւ Հազար ճ\իգ ե - կոլկրետիոս բանաստեղծ– փիլիսոփան , շՆսՀի
Լաւատեսները չխտրուեցան։ Ամէն ամիս, ա֊ բուէ ՝ ո աքե ր ր կ1ազատ է որ թատ ունկին ճանկերուն այգ ՚վազքէն ներ շն չուած֊, մարդկային կեանքր կը
երբեք , երբ շ^աՀը ,
մէն շաբաթ ֊ ամէն Օր Հսկայաքայլ կր յաո-ա^գի*– մէ^կն; ԱյնուՀեաեւ \երգում կ՚ընէ այլեւս նմանցնէ մարզիկներու նոյն վազքին , միշտ վառ֊,
շարունակ
մէր Հայրենիքը։ Երեւանի փողոցներուն մէ^ այլ– չքնանալ գիչ/՚բՀ՚երը , շարունակ երգել , կ ՛ա՛ճ ի , յորգւոց որզձի, ձեռքէ ձեռք կ՝անցնի
եւս ցնցոտիներ Հագահ՛ գաղթականներ չէինք տես ե րգ ել ՝ ա յնքան ատեն որ ո բթատ ո ւն կր միշտ շողարձակ X
ներ : Արտ աս աՀ մանէն առատ ալիւր ել Հագուստե ճան՛կ կր բանայ գէշսբ^վ՝ ԱՀ աւասիկ , մ՛եծ՜անուն նախագաՀ , այս բեմին
ղէն ստացուած էր է\92,0ի գարնան բոլորովին փսխ ԱՀա թէ ինչո՛ւ չեն քնանար սոխակներր գի - Վրայ կը տեսնեմ նոյն այգ վազքը,–— Հայ գրակա
ուած Էր երկրին կերպարանքը՛֊, Հայ երկրագործր շ եր ր եւ կ՚ւե բդեն շարունակ : նութեան նաՀապետը գոլք Հայ արուեստին* լու–
սերմնցու ստացաք– Էր–, տեղական արմտիքի քանա Օշական եւս, սոխակին նման , զգաց մաՀուան ս II Հրա շ շ՝աՀր վւ ո խ անցեց իք Օշականնե բուն , ել ա–
կը /լ աւելնար ( իսկ բամպակի արտածումն արգէն ճանկերուն բացուիլը , եւ սկսաւ երգել , սկսաւ նոնք իրենց կրտսեր եղբայրներուն : Երեք .սե -
ս կ սած էր Հ
սաեգծագործել գիշեր ցերեկ • բունդ, այստեղ աՀա , բեմին վրայ, - եւ Հայ ար
Մշակոյթի եւ ա զգայնացում ի մարզին մէ^ յա– Մէկ ա չ ք ն ի քՈՆԹ , ւքիՆււը;՝ ա բ թ - ո Ն ն • • • ուեստին շ\աՀր միշտ վառ, միշտ ճառագայթար -
ռա^գիմ՚ութիւնը աւելի ակնբախ էր ; Հքիրակի մէք (հոգնած, բայց վճռած որ բերանը պիտի չգո– ձակ X
ՀԱլեքսանդրապոլ, այմմ Լենինական) մե& շուքով ցէճ մինչեւ ո՛ր աւարտէ իր ստեղծագործութեան ՚Ա-ԲՐ՚ելԻ նախագաՀ , խնդրեմ, ըսէք մեր մոզո
բացուահ՝ էր առաքէին Հայ Համ ա լսարանը - իսկ Ե՜ երգր : վսւրդին , թէ Հայ արուեստին ^աՀը կը մնայ միշտ
րեւանի մէը կ՚աւարտէր Համալսարանի գեղեցի/լ ու ԱՀա թէ ինչո՛ւ Օշականեան ադամանդին ^^/՝//֊- վառ եւ պիտի փոխանցուի գարէ գար , Օշականնե–
Հսկայ շէնք մը Լայմմ գործածութեան մէ^) : Հա\ք ր ր» մշուշ շինած է վերջերս , յոգնո ւթենէն : րէն վերչ1՝ նոր Օշականներոլն X
բեմը կը փայլէր Աեւումեանի , Աբէլեանի , Զաբիֆ~ Բայց մաղթենք որ «իրաւ» մաՀը չըլլայ զինք Թէ այս յոբելեանը, Օշականի բերուած՛ մե -
եանի ղեկավարութեամբ։ Մանուկ Աբեղեանի նա վախցնողը , մաղթենք որ «իրաւ» մաՀը չգայ գեռ ծարանքով, տօնն է Հայ գրագէտներուն $>աՀա -
խագաՀ ութեամբ կաղմուած յանձնախումբ մը , ո՛ երկար յամ ան ակ եւ Օշական լրացնէ իր գործը ^ զլ՛ացութեան, Յաւիտենականսւթեա պողոտանե -
րուն կ՚անդամակցէին արեւելաՀայ եւ արեւմտա - որուն առֆել գ աՀ ա , յոբելեանի այս \երեկոյին , բուն վրայ, Նարեկացիներով ել-Վարոլմ-աններով ,
Հայ սպաներ Հ թարգմանեց ու տպարգեց Հայ բա - կռւգամ խոնարՀփլ խոր յարգանքով եւ ակն՛ածան– Րաֆֆիներով եւ Տէրեաններով աստեղազարդուած
նա կին Հ ամար սին ո ւո ր ա կան կանոնագի րը , Հ բա , - քով: . •. ) երկնչի մը տակ :
մ անները որոնք գործածս ւթե ան գրուեցան : Կր խոնարՀ իմ իր գործին առֆեւ ( բայց կր ՆԱՐԳՈՒՆԻ
Հայաստանի սաՀմ՛անները Վերջապէս կ՚ընդար Հարցնեմ ես ինծի * ք*^նչ Հանգամանքով :
ձակուէին։ Հայրենիքը /լ ամրանար ներքնա՛պէս ու Տանուն Հա ք որբերո^ւն , որոնց շարժումին
վարկ կը ստանար միջազգային գետնի վրայ։ Աեծ կազմակերպիչն, ու ղեկավարն եզած եմ : Արգա - ԱՒՍՏՐԻՈՅ քարիւզի Հանքերը կը շաՀազոր -
սլետութ իւններ ր Երեւան ղրկած էին իրենց դիւա ըել , որբ մեծցած է Օշական։ Հինգ տարեկան , կր ծուին խորհրդային իշխանութեան կոզմէ , ք նր -
նս, գիտական ներկայացուցիչները : կորսնցնէ իր Հայրր։ Ե*– Գրկսյ՚^քք՛ *՚՝է^1 կեանքի •Հ-աասա 1քել ՝Ծովունաւաաորմին ։ Դաշնակիցները
ճակատէն Երեւան վերադառնալովդ առածին դառնութեանց մէ^ /լաճի, կը մեծնայ , կր լեռ - բականաբար դԺ-գոՀ են է
անգամ Հայրենի Հողին վրա յ Հանդիսատես կ*ըԼ~
Լ ա յ ի անկախութեան տօնակատարութեան , 1920
Մայիս 2Տին։ իր գեղեցիկ գաՀլիճին մէչ - ԽորՀր–
գարանը Հ ան գի ս ա ւո ր նիստ ունէր Հ հ/օոք առնող աիարչասլեա Համօ ՕՀա^անեանը։ խոլորին աչքէն կողմէ Մեծ Պեաութիւններուն ուղղուած յ՝ուԼա ՜
Վրացեանը շեշտեց
պատգամ աւոլներէն Ա իմ ոն ուրախութեան արցունքներ կը Հոսէին , երբ վար–֊ գրերուն մէ^ կր յիշատակուի նախա խո րՀ րդային
Փեարուարեան ռուս յեղափոխութեան՛ գերը Հա - չասլետը ուրախալի չուրեր կը Հագորգէր % Զինուո Հայաստանի մը գոյութիւնը որուն սաՀմաններբ
յա սա ան ի անկախութեան ստեղծումին մէ^Հ Առանց րական ն ուա դա խում բը նաՀ ատակներու հիշատակը գծած է » ^>ԼՀս^* էՐ^Ք* Ա՛ք "՜ր ի կայի նախագ աՀ Ու-
այԳ յեղափոխութեան ս/եՀնար էր ո ր (կուսաստա կ՚ոգեկոչէր (յօւիէնի մ աՀերգը նուագ ելով , իոկ ԻԼ– & «
նի կողմէ տիրապետուած շարք մը երկիրներ իրենց Հազարաւոր մ՚ոզովուրզ, ծնրադիր /լ ունկնդրէր ։ Ողբերգական Հակասութիւն մըն Է պաՀան^ե։
անկախութիւնը ստանային , եթէ մնացաք– ըԱաբ Հայ ժողովուրդի կամքէն բոլորռվին անկախ , որ Թրումրններր յարգեն Հայ ազգ֊ իրաւունքնե
ցարական իշխանութիւնը : Երկբորգ պատ գամ ա - քա զաքա կան ու ռազմ ա կան նոր կացութիւն մր րը նախախո րՀ բղա յին շրջանէն եկած, երի մենք
բորը որուն խօսքերը կը յիշեմ ՎաՀան %աւասարգ֊– ս տե զծՈԼ–եց ա լ \Գ2\էն ի վեր կովկասի, նաեւ Հա - կ1՚ ուգհնք անգիտանա լ X
եանն էր։ Ան վեր առաւ ու պանծացոլց Արամի յաս տանի Համար։ Զենք ուզեր այգ դէպքերու քն– Պէտք է տօնել Հայաստա՛նի ան՛կախութեան
կատարած գոբծր այնքան ճգնաժամային պաՀու նութեամբ զբաղի լ,անոնց մասին շատ բան գրուած պատմական թուականր ո ր կերտուած է Հայկական
մր ել ըսաւ– իտալիոյ մէթ կայՄաձձինիի արձա՛ է ։Բայց նշանակելի երեւոյթ է որ խորՀրդային վա– արիւնով ել վաւերացուած միջազգային գաշի^վՀ՜
նը որուն վրայ արձանագրուած է Ա՝աձձինի կամե Ր ի ձլն՝հրբ ու մ ամ ուլը յաճախ արգի Հա յա ս տան ին ներովx Անոր տօնակատարութիւնը երբեք Հակա–
ցաւ եւ Իտալիան եղաւ: Արամի Հանգէպ մեր ե– կ ուա ան Աղատ ել Անկախ ածականները եւ նո քն խորՀրդային ցոյց մը չէ ու պէտք չէ որ ըլլայ X
սախտապարա Հայրենիքը նոյնպէս պէտք է կանգ– ատեն Միացեալ Հայաստանի իրագործումը /լ ար՜ Բայց մենք խոր ցաւ ոլնինք որ 1ւ) • Հայաստանր
եցնէ իր մեֆ֊ զաւակին արձանը պարլամենտի այս ծարծեն , սլաՀ ան^ե լո վ քՒրքաՀա քաստանի կցումը դեո– քաղաքականօրէն չամրապնդուեցալ ու ի վի
շէնյվւն աո^եւ , քանդակելով Հոն՝ ՀՏ֊Արամ կամեցաւ քյ * Հայաստանին % ԽորՀրգային ԱաՀմանադբու - ճակի չէ տօնելու Մայիս 2 8 / » ։
Հա յաս տան ե գալ՝% : թեան **՝էք^ կատարուած փոփոխութեամբ մր Հա - Ավէիւռքը եւ տարագիր Դ՚աշնակցւութիւնր յա–
Օգոստոս ամ ի սին մ ա յրաքաղաքին մէ^ ուր իք յաստանի ալ իրաւունք տրուեց ալ ազգային բա - մառօրէն պիտի շարուն՛ակեն տօնել, որովՀետեւ
տօնակատարութեան մբ Հանգիսատես ^/ ՐԱս՚,/ի ՚՛ նա/լ, արտաքին նախարարութիւն ունենալու , որոնց կր Հաւատան մէկ Հայաստանի , արգի Հայաստա
Սեվրի գաշնագիրը ստոբագրուաձ– ու Հա ւասաան իրագործում ը անտարակոյս կապուած է նաեւ ար նի գոյութեան ել վստաՀ են անոր ոչ միայն տնտե"
ճանչցուած էր իրալապէս • Երեւանը ամէն կողմ տաքին մեծ ուժերու վերաբերմունքին ։Ու֊րիշյատ– սական ու մշակութային , այլ եւ քաղաքական նոր
դրօչազարդուահ– էր եռագոյններով , զինուորական կանշական երեւո յթ մ ր , խորՀ րգային Համ ակիր ՚նուաճու՚ մներոլն ; ,
նուագախումբ՛ը ղօրանցքի Համար կանգ կ՚առնէր Ազգ՛ հորՀուրգներու եւ էջմիածինի կաթողիկոսին
Պարէտի չէնքին էսՎեւ ուր կը ժամանէր օրուան
Fonds A.R.A.M
