Page 138 - ARM_19-1947_02
P. 138
ԿԱՐՄԻՐ ԲԼՈԻՐ ԶՈՐՍ ՀՈՎԵՐԷՆ Արքան , կատղած կր քաշէ իր սուրր ես տեղն
ո լ տ եզր կր սպաննէ իր աղլԴկր, 30 Մայիս 600
թուականին :
«Սովեաակաւն ՀայասաւսՕ» աւքսագրի Դեկսւեւք– Տէմֆի մարմինը կ՝ամփոփուի նոյն տեղը :
թեր թիլէն ՚. խորագիրը՝ Սաալի՚սեսւէւ ւքրցանակի Դամբարան մ,ր կր շթով– > ել. դամբարանին շուրթ,
պսակալյւր պրաի. Ր֊. Պիոսւրււվսկիի ճնա<յիաական Ա՝ենք իրապէս կը Հըճուինք^ երբ կը Հանգի– աչ գեղակերտ եկեղեցի մը։
ընտանիք–֊
Պ՚եւլոլմներր Եքբէւաւնի ւքօա . պինք ն ս. Հ ա պ ե ա ա կան Հայ բազմ անգամ Ու իւ ւո III վայր մը դարձած է այղ եկեղեցին :
Հնագիտական պեղումներր , որոնց մասին կր ներու : Այգ տեսակէտէն բողոքելու շատ քիչ պատ— ԱշխարՀ ի չորս կողմերէն բաղմաթիւ. խենդեր
խոս ին ք ա յս յօդուածին մէջ , կր կատարուին Երե՜ ճառներ ունինք է Հայաստանի թէ ղաղութներոլ կուդան Հոս եւ. դեղանի Տէմֆի շիրիմէն Ը^շ1լու֊ -
ւանի մ օտ դ գրեթէ քաղաքին սաՀմ ան ա գծին էիրա յէ մէջ* Վորջերս հ) * Հայաստանի մէջդ շատ մը բազ թիւն կր Հայցեն։
Հրաղգան գետի աւիր։ Գետին փոքրէկ մէկ ոչոր— • մածին Հայ մայրեր պա րգեւաա րո լեց ան : Հրաշքներ ալ զործուած են : Շատ մը խենդեր
տին մ օտ կը րարձրանա յ րէուր մը դ որ յա յանի է ՛Արդդ ինչ որ քիչ մը սովորական է մեղի Հա<– խելօքցած եւ վերադարձած են իրենց տեղերը։
կա րմիր Բլուր անունով յ մարդ Հինդէւն տասր զաւակ ունենալ տարօ— Ատոր Համար է, ար Ժէլի բնակիչները իրենց
Այստեղ է կ^ՀԼսէ ս1Ր"ֆ * ^ ի ո տ ր ո էէս կին , կանգ րէւնակ է 3)րանսացիներուն Համար : տուներուն մէշ քանի մը սենեակներ կը վերաս/ա–
նած է այն ամ րոցներէն մէկը , ՛լո ր կր շինէին ու Բայց դ աՀ ա դ գործնական Հերքում մը դ առա Հեն աշխարՀի զանազան կողմերէն եկած խենդերն
րարտական թագաւորները Արարատեան գա շ ւո ա — ծի կարգ անցած ֆ՛րանսացի մայրերու անպտղաբեր Հիւրընկալելու Համար։
՚ է ա յ բ ի ն մ է ^ Հ Արեոնս ներխուժումը գէաի Արաքսփ Հռչակին : 1852^5ք, Ժէլր սլաշտօնասլէս դարձաւ խենդե
Հովիտը սկսաւ մեր թուականներէն առաջ \ութե — Վարի–>Պրըթայնի մէջ կը գան.ուի Լանուաբնօ րու ապաստանարան մը, ուր Հմայիչ Տէմֆի սբ ֊
Ր ո ր գ գար ո ւն Վանի կողմերէն՛ : անուն գիւդ մըդ 1280 րնա կի շներով ։Այս մոռցուած բաղան ուբուանկարը կը սաւառնի բոլոր անմեղ
Եր^անսնելով Արար ատ ը , անոնք կ՛իջնեն գէաի գիլզը " չ ելեկտրա կանո ւ թեն Է1ն– Լուր ունի ել ոչ աչ խենդերուն վրայ, պա րգե լելով անոնց ամէնէն
Արաքսր եւ անոր ափը դ քհաշրոլրուն կոէուա^. վայ սինեմայէն ւ է՛ր զաւակներէն շատերր քաղաք կ՚եր թանկադին բանը՝ ազատութիւն :
րը յ կը կա ռուս անեն գիտութեան յայտնի առա ^ ին թան աշխատելուդ բայց կը խուսափին ա րմ ա ա ա - •ԲԱՓԱ -ԲԱՓԱ ԿԱՄԱ
ամբոցը Հ կան բարեփոխումներ ընել իրենց գիւղին մէջ X Այս տարօրինակ կազմակերպութեան անունին
Ամ րոց ը կառուցանողը Ուրարտասիներու Հզօր Վերջին վիճակացոյցի մը Համաձայնդ քառասունէ տակ կը զոբծեն ամերիկեան կարգ մը միլիոնա -
տիրակալ Ա ենուա թագա ւորն Էր , որ ամրոց ը իր աւելի ընտան իքնե ր ՝ եօ թ բ ւլաւա կն եր ո ւն ին դ իսկ տէրներու աղ՚էիկ զաւակները :•
անունով կո չեցԱ ենուա^֊ԽինԷւլի : Նշենք \որ հքենբա– տ ա սնըմ է կ ընտ ան իքն ե ր ալ ՝ տ ասն է ն աւելի : Այ" Ամերիկայի մէչ, երբ բարձր դասու աղ^իկ մը
էլը տարբերակ մ ըն՛ Է Հայկական շէն բառին եւ ՛ունի գ1,լԳ\1՚ն մէջ դ ,դրեթէ ^ ամէնքն ալ իրարու ազգա - տասնրվեց տարեկան Կ՝ըԱայ , երկընտրանքի մը
կառուցուածք դ շինութիւն իմ աստ % Ա են ո ւա—քՕ ին ի– կաննե ր են ւ Որեւէ ընտանիք կը սկսի յարգանքի աո չեւ կը գտնուի : Կա մ պէտք է ամ ու սնան այ ել
լին կաոձո լցուած է Արարատի գրեթէ ստորոտը : արժանանալ դ երբ առնուաղն՛ 4 ղալա կ ունի : Գիլ - կամ՝ պէտք է Համալսարան մտնէ իր .ուսումր շա
կարժելով սլււա^ դ ԳԷ*ՂԷ Արարատեան գա շտի ղին անո ւն ր ծանօթ դարձաւ շնորՀ իւ կառավա րա– րունակելու Համար։ Առածին պարագան վէճ չի
կեդր՛ոնական մասը դ Մեն ուա յի որդի Ար գիշտ կա– կան Հրաէարտակի մըդ որ 27 բազմանդամ ընտա– վերցներ , կ՚ամուսնանայ կը վերկանա յ խնդիրը :
*լոմ" ոլրԻւ Ք 9ա մո մռ ԱրգիչաԻ՜Խինիլին , Հին նիքներոլ շքանշաններ պարգեւեց : Րայց Համալսարան մտնելու պարագային աՀագին
Հա յ ա ււ տ ան ի մ ա յրաքաղաք ք գիտական գրականու Այ" երջանիկ դէ՚՜գր էր ա՚նունբ կը պարտի խոչընդոտներ կբ ծառանան։ Համալսարանէն ներս
թեան մ էջ Հ ան ր ահ անոթ ՛Արմ աւիր քաղաքի շրջա Լո ւդո վի կո ս ՀԻԳ * էէ ( Արեւ թագաւոր ) փառասիրու կր գտնուին ուսանողական կարգ մը կազմակեր -
նը : Այգ երկու ամրոցներն ալ կը յիշատակույին իր թեան է Օր մըդ պա ո յա Էլ մը ատեն երբ ա յնտեղէն պո ւթ իւննե ր, որոնց անգամ ագր ո ւե լո լ Համար են
ժամանակին Ա ենուա եւ Աըգէչաի թաղալո ր ներ • ու կ՚անցնէր դ կանգ ՛կ՚առնէ ել բարկութենէն կաս - թական պէտք է ունենա լ դասակարգային որոշ
Հ րամ անով փորագրուած սեպագիր ար ձան ագր ո լ – կարմիր կտրած կը պոռա յ գիւղապետի երեսին բարեմ ասնութ իւննե ր : Նախ պէտք է բլլա յ Հա —
թիւններուն մէչ–. ,Հ&եզի * վո<ն իրաւունք տուաւ դ որ այս վայրը րու սա , վայելուչ եւ դեդեցիկ : ՝(՝սւվաւ ՚ք՝ա։իւո կա —
կարմիր - Բէուրէւ մասին ճշգրիտ գրաւոր տե— մկրտէք Արեւի երկիր։ ԱյսուՀետել պէտք է Լո,ւս~ ման աՀա այս ձեւի կազմակեբպութիւններէն մէկն
ղեկութիւննեբ առայ՚եմ չկան : Ամբոցի փլատակ - Օի երկիր կոչէք։ է ւ՚օլորատ՚ո՛յի նաՀանգին մէ^։
ներու տակէն Հ անո ւած է կալէ ո Լ մ ե ^ տախտակ ԽԵՆԳԵՐՈՒ ՝ԲԱ%Ա՝ԲԸ Այս կազմակերպութեանց անղամո լՀ ին Լ րը
մը սեպագիր ար ձան ագր ո ւթեամբ դ որ մէկ մաս - Պելժիոյ մէջ կը գտնուի ժ է լ (06շ1) անունով կ՚ապրին ճոխ ու փարթամ վիլաներոլ մէշ^։ ՝/՝օլո -
նիկը կը կաղմ է գեռ եր\եւան՝ չՀ անո ւած մեծ աո - քաղաքը դ Հոլանտայի սաՀմանակից։ Հթ\ուրջ քսան րատոյի Համալսարանը .ունի, տասնի չափ ընդա,ր -
ձանաղրութեան մը է Այգ տախտակին վրայ կար — Հազարի չավւ բնակիչ ո ւն էւ Հ Աակայն բնակչութեան ձակ վիլլաներ ,յունարէն տառերով նշանագրուած,
ղացտւած Է «Ամբոց» բառը եւ ուրարտական //»//ւ– եօթէն մէկը խենդ է եւ ազատ ձգուած Հ Աօտաւո — որոնց մէչ տեղաւորուած են այս մեծաՀարոլստ
սա թագաւորի անունը , ո ը Արգի շա Էւի որդին էր , րապէս երեք Հ աղա ր խենդեր Հոս ապաստան գտած ուսանոդոլՀիներբ : Ամէն կարգի յարմարութիւն -
Ա՛ ենուա յի թոռը ; են : ԱշխարՀ ի եզակի քաղաքներ էն մէկն է : ներ արուս։ ^ Հ֊ ան՛ոնց , Հեռաձայն , բաղնիք , կաՀ
(հ՛ուսա թագաւորին պատկանող աւելի ընդար Երբ խ՛ենդ մը Հոս կուգայ դ բաւական ժամա— կարասի , ռատիօ եւն : Տարեթոշակն է 500 տոլար :
ձակ ուրիշ արձանագրութիւն մը գտնուած է Կար— նակ էոլշադիր գիտողութեան 1լենթարկուէէ բժշկա Ունին պաշտօնեաներոլ բանակ մը, խոՀ՚արար ,
միը Բլո ւր էն քանի մը քի՚լոմեթ ր Հ եռու դ եօթնե - կան պատկան Հաստատութեանց կոզմէ Հ Եթէ վ/1՛ - սպասաւոր , սպասոլՀի որ՛ոնք մեծ ուշադրոլ -
րո րգ գարուն կա ռո լց՛ո ւած Հայկական Զո ւա բ թն ո ց նո ւթեան արդիւնքը նպաստաւոր Րէէայ եւ եթէ թեամբ եւ ակնածանքով կը խնամեն իրենց նազելի
տ աճա րի աւերակներուն մ էջ : քիուսա թ ա գա Լո ր ր բմիշկը վստաՀ ըլլայ դ ՛որ խենդը անկարող է Հ ան— ՚ւ1՚Ժս°թէհ. "անոլՀիները : Առաւօտեան երբ արթնա
ա յգ արձանագրութեան մ էջ կը պա ամ է ամրոցի րա յին կեանքր խանդա րելո լ ել կամ ոճՀի.ր գա բծե նան անոնք միայն մէկ պարտականութիւն ունին
կառուցման ել ք՚լդարունի գետի– ափին վրայ տա— լու դ ազատ կը ձգէ զ ա յ ն ։ Տեզացիներր սիրով կ*ըն շտկել իրեց ա՛նկողինները իրենց ձեռքով : Բայց
ր ա ծ շի նար ար ական \ել անտեսակ ան ա շխ ատ անք - դունին զայն դ ճէւշա այնպէս ^ ինչպէս ընդունած է– վերին աստիճանի բծախնդիբ են իրենց դասակից
ներու մ ասին : Ան կը խօսի ք1լգա րո ւն ի գետէն ին խենդերու այս ապաստան քաղաքի Հիմնադիր ընկերոլՀինեբու ընտրութեանց մէշ՝ :
տարուած ոռոգող ջրանցքներու դ խաղողի այգինե Տէմֆ է՛շխ ան ուՀի ն ՝ զե ղ ան էլ լուս նի պէս դ րի ւր եզ՝ Ընտրական պայքար մը կը բացուի եւ կը տե
րու եւ պտղատու ծառերոլ մասին դ Ո Ո Ր է՝նքը տն զմր ուխտ ի նմ ան : ւէ 17 օր ։՝Բօլորատոյի մէշ այգ օրերր ընտրական
կած է : •$:••* Ես այս խա՚ղողէւ այգին սարքեցի , Մեծ Շաբաթ կը յոըշորչեն , ճիշտ Հանրածանօթ
Տ՚՚ՎՐլրն աէս։ Րնտրացաւով բռնուաց թեկնածուն ,
ցանքադաշտեր եւ ծառեր Լցար՝) այնտեղ յարգա — ք*նչո^ւ Համար խենդերը Հոս ուխտի կուդան՝ X երեսփոխանէ մը աւելի կբ տառապի
Տէմ– Շաբթոլն Հ այղ Մեծ
քեցի . . .» : Զ* գարունդ իրլանտացի արքայադուստր
փախչելով
Ո ւր ա ր տ ա կան արձանագրութեան 9^*1* բապը ֆը դ մօրը մաՀէն վերջդ Հօրը ձեռքէն միտք
կատարելապէս Համ աՀն չուն* է Հա յկական ծառ Հոս ապաստան կր գտնէ % Արքան դ Գարչելի
բառին Հ Հրա՛ղգան ը կ^ո*Լոոէ կարմիր Բլուրը ել իր մը կր սնուցանէր դ թաղ ո ւ Հ իէւն մ աՀէն վ եր ջ չա Մեծ Շաբաթը կը սկսի նախ թեկնածու օրիոր
սառնորակ ^ո լր\/, ր ը Հոսեցնելով Արարատեան Հար մուսնանալ իր Հարազատ աղջկան՝ Տէմֆի Հետդ դի այցելութիւններովՀագուած սգուած անպէտք
թավայրի վրայ դ կ՚ոռոգէ պտղատու ծառերն ՛ու օժտուած աննման գեղեցկութեամբ : ի*շէսսւնոլՀի\ն է այՑելէ աասը կաղմակեբպութիլններոլ , ՝է՚ա -
խաղողի այգիներն ու ցանքերը։ կարմիր Բլուրէն իր Հետեւորդներով կբ փախչի Հօր ձտռքէն եւ իր— փա –Բափա Կամայի, Ֆիթա Պէթայի, Տէլթա Կա–
ո է Հեոձոլ^ ժայռերու մէջ վարուած են ջ՛րանցքներ դ լանտացի ձկնորսներու օդնութեամր կը Հասնի Ան մայի եւն :
որոնց մէջէն երեք Հագար տարի շարունակ Հրաղ վերս Հ Անողոք Հայրը կը Հ ետ ա պնդէ զայն եւ կը Այցելութեանց աւարտումէն վեր^ կը սկսի ճա
գան ղետը .իր ջուրե ր ը կը Հոսեցնէ գէպի Հա յաս– գտնէ իր ազջիկբ Ժէլ/ւ մէջ՛. Գարձեալ նոյն գար - շի արարողութիւնը, ճաշի ատեն թեկնածուի "՚–
տանի պտղաբեր Հողերը դ կեանքի կոփելով ա յն՝ շելի առաջարկը դ ամուսնանալ իրեն Հետ ; մէն մէկ շարժումը ուշադիր քննութեան կ՚առնուի :
^Բա1.աԼէ "^ԷՐԴեքԸ. է որոնցմ՛ով Հնաո ո յն ժամ ան֊ակ– ^Ղւ^Ւ^էԼՀ զայրացած կբ պատասխանէ * Վա՜յ ան օրիորդին դ որ բարեմասնութիւններէ
զուրկ է եւ ձախաւեր շարժում մը կ՚ընէ . . .
ներէն ի վեր Հ ո չ ա կ ստացած է Հայաստանը Հ Աւելէւ լալ է մեռնիլ դ քան ընդառաջ երթալ
•Աւելի քան Հաւանական էդ որ ճիշտ ա յգ քու խենդ ցանկութեան : ԱյնոլՀետեւ կը գումարուի ընտրական ընդՀ •
ջրանցքներու մասին այգպիսի Հպարտութեամբ մը
էսօսի իր ա ր ձան ագրո ւթեան մ էջ (հուսան՝ Ուր ար–
տու երկրի թագաւորը X Բայց Անի ի կիրճը դ ուրկէ կ՛ ընթանայ Ախուր– րութեան տակ ճզմուած մարդոց կմախքները։ Ա–
Պբոֆ • Պիոտրովսկին ցոյց կուտայ մեղ վեր եանը դ աւելի խ՛որ է եւ ժայռերը այնտեղ աւձելի Հա , ապարանքի մեծ՝ \երկար ու նեղ դաՀլիճը։ ԱյԳ
ջերս պեոուած Հոյակապ շինութեան Հիմքը ել այգ դաժան են ո լ. մռայլ՛. Ախուրեան գետի որոտը խոլք գաՀլիճբ պատուՀաններ չէ ունեցած , ակներեւ
շէնքբ բոլոբապատող լայն եւ խոր մ իջանցքը դ աւր կերպով կ*աբձա գանգէ Բա գր ա տ ո ւն ին ե ր ո լ ապա — կերպով դաՀլիճր կը լուսաւորուէր տանիքին վրա է
տեղաւորս ւած են Հարիւր յիսուն սենեակներ X բանքին մէջ եւ յետոյ կը լուծուի ապարանքի աւե տեղաւորուած լուսանցքներէն : ԳաՀլիճին մէ^տե -
Պ ա ա ե րու որմածքը դ շինարարոլթ եան ամբող^ րակներու խորՀբդաւոր լռութեան մէջ։ Հրաղգան - ղը Հողի ,քարերոլ ել ածխացած զերաննեբուն տակ
բնոյթը դ միջանցքբ որ կը ձգէ Հ ո յա կա պո ւթեան ք1լգաբ ո ւն ի գետի ձա յեր Հազիւ կը լսուի կարմիր– յ այ ւո ՛ե ար եր ո լա ծ է ձիու կմախք։ ինչպէ՞ս Հասած
անջնջելի տպաւորութիւնն– ել ^ատակէն անցնող ^/։,/// Բլուրէն– եւ Արարատեան Հարթավայրի ուրուագի է ձին արքունական Հանդիսաւոր դաՀլիճը, ո՞ւրկէ
տար փողրակը դ մեզ կը յիշեցնեն ուրիշ ամրոց մը, ծերը շատ աւելի մեղմ են դ քան Հայ միջնադարեան ինկաձ֊ են Հոն ածխացած զձերանները, երբ եւ ի՛նք
բայց աւելէւ ուշ ժամանակի մէջ շինուած՝ Հայկա մ շա կ ո յթի օրրանը Հ ան դի ս ա ց ո զ Տ՚ իրակի մութ Հանգամանքներու տակ կործանած է ամրոց ր։
կան Բագրատունի թ ա գա ւո րնե ր ո լ միջն ա դա բե ան Հովտի ՛ուրուագծեբը :
ապարանքը : Պեղումներու ժամանակ ամրոցի պատերու տակ
Բադրաաունիներու ապարանքը կա ո ո լ ց ո ւ ա ծ է Այն ամէնը դ կ^ըսէ ՊիոտբոՎսկին % ինչ ար մէիւեղ ելած են նետեր : Անոնցմէ մէկ քանին խր
Հա յ ա ս տ ան՛ի պատմ ական մէկ ՝ Ո է ֊ ը ի շ գետի՝ Ախոլ– մենք երեւան Հանած ենք պեղումներու ժամանակ դ ուած մնացած են պատերուն ծեփուած (սվաղած)
եանի դաՀավԷԺ ափի ժայռի վրայ ՚. Այգ շինու - ոոյց կուտան թէ ամրոցը յանկարծակի կործւս - կալին մէչ–. Ուս՛ումնասիրութիւնը ցոյց է տուած
թեան կողմնատեսքը նոյնն է դին չ որ Կարմ իր Բլու ն ա ծ է*. Կարմիր - Բլուրին ամրոց ին՛ Հասած "՛՛ււ - "Ր ա յ Գ նետերը պատկանած ՛են Սկիւթացիներուն :
րի վրայ եղած ամ րոց ինը նոյնպիսի Հոյակապ կալի աղէտին Հետքեր բ մինչեւ այսօր ալ դեռ չեն Սկիւթացիներու Հորդաները , անցնելով կովկաս -
Հիմքդ նոյնպիսի լայն շէնքը րո լո րապաաող միջ երեւար : եան լեռնաշղթան , ներս կբ խուժէին Անդրկովկաս
անցք % Այսօր ալ, աղէտէն երեք Հազար տարի վեբԸ, եւ կր Հասնէին երբեմն մինչեւ Արաքսի ափերը *
՛ԷՀինաբարութեան աւանդութիւնը^ տեղի ընտ ^ՐՐ հ.Ր ձԲ^Ւ^՚Ք ամրոցի աւերակներուն մէ^ք կըՄօտենալով ՛ուրարտական ամրոցին, Սկիւթացի -
րութեան եզանա կր , պատ\երու .որմածքը կը փո - տեսնենք անոր բնակչութեան Հասած դժ՜բախտու նեըը սկսած ՛են նետեր արձակել, իսկ յետոյ ան
խանցուէին բազմաթիւ սերունդներու միջոցով ել թեան թարմ Հետքերը ։Կը տւեսնենք երբեմնի ապա ց՛" ծ են գրոՀի : ԳրոՀր տեղի է ունեցած գիշերը
րանքին շինարարութիւնները ծածկող Հսկայ դե -
Հակաս ակ յեղյեղուկ բախտի փոփոխականութեան, շէնքերոլ Կ– ՂՈՐՂԱՆԵԱՆ
րաննեբուն ածխացած մնացորդները,
չէին մոռցուեր , կենդանի կը մնային ժողովուրդին
աատերէն եւ տանիքներէն դլորուածքարեըոլ ծան (Մնացեալը յաշոըդով)
Fonds A.R.A.M
ո լ տ եզր կր սպաննէ իր աղլԴկր, 30 Մայիս 600
թուականին :
«Սովեաակաւն ՀայասաւսՕ» աւքսագրի Դեկսւեւք– Տէմֆի մարմինը կ՝ամփոփուի նոյն տեղը :
թեր թիլէն ՚. խորագիրը՝ Սաալի՚սեսւէւ ւքրցանակի Դամբարան մ,ր կր շթով– > ել. դամբարանին շուրթ,
պսակալյւր պրաի. Ր֊. Պիոսւրււվսկիի ճնա<յիաական Ա՝ենք իրապէս կը Հըճուինք^ երբ կը Հանգի– աչ գեղակերտ եկեղեցի մը։
ընտանիք–֊
Պ՚եւլոլմներր Եքբէւաւնի ւքօա . պինք ն ս. Հ ա պ ե ա ա կան Հայ բազմ անգամ Ու իւ ւո III վայր մը դարձած է այղ եկեղեցին :
Հնագիտական պեղումներր , որոնց մասին կր ներու : Այգ տեսակէտէն բողոքելու շատ քիչ պատ— ԱշխարՀ ի չորս կողմերէն բաղմաթիւ. խենդեր
խոս ին ք ա յս յօդուածին մէջ , կր կատարուին Երե՜ ճառներ ունինք է Հայաստանի թէ ղաղութներոլ կուդան Հոս եւ. դեղանի Տէմֆի շիրիմէն Ը^շ1լու֊ -
ւանի մ օտ դ գրեթէ քաղաքին սաՀմ ան ա գծին էիրա յէ մէջ* Վորջերս հ) * Հայաստանի մէջդ շատ մը բազ թիւն կր Հայցեն։
Հրաղգան գետի աւիր։ Գետին փոքրէկ մէկ ոչոր— • մածին Հայ մայրեր պա րգեւաա րո լեց ան : Հրաշքներ ալ զործուած են : Շատ մը խենդեր
տին մ օտ կը րարձրանա յ րէուր մը դ որ յա յանի է ՛Արդդ ինչ որ քիչ մը սովորական է մեղի Հա<– խելօքցած եւ վերադարձած են իրենց տեղերը։
կա րմիր Բլուր անունով յ մարդ Հինդէւն տասր զաւակ ունենալ տարօ— Ատոր Համար է, ար Ժէլի բնակիչները իրենց
Այստեղ է կ^ՀԼսէ ս1Ր"ֆ * ^ ի ո տ ր ո էէս կին , կանգ րէւնակ է 3)րանսացիներուն Համար : տուներուն մէշ քանի մը սենեակներ կը վերաս/ա–
նած է այն ամ րոցներէն մէկը , ՛լո ր կր շինէին ու Բայց դ աՀ ա դ գործնական Հերքում մը դ առա Հեն աշխարՀի զանազան կողմերէն եկած խենդերն
րարտական թագաւորները Արարատեան գա շ ւո ա — ծի կարգ անցած ֆ՛րանսացի մայրերու անպտղաբեր Հիւրընկալելու Համար։
՚ է ա յ բ ի ն մ է ^ Հ Արեոնս ներխուժումը գէաի Արաքսփ Հռչակին : 1852^5ք, Ժէլր սլաշտօնասլէս դարձաւ խենդե
Հովիտը սկսաւ մեր թուականներէն առաջ \ութե — Վարի–>Պրըթայնի մէջ կը գան.ուի Լանուաբնօ րու ապաստանարան մը, ուր Հմայիչ Տէմֆի սբ ֊
Ր ո ր գ գար ո ւն Վանի կողմերէն՛ : անուն գիւդ մըդ 1280 րնա կի շներով ։Այս մոռցուած բաղան ուբուանկարը կը սաւառնի բոլոր անմեղ
Եր^անսնելով Արար ատ ը , անոնք կ՛իջնեն գէաի գիլզը " չ ելեկտրա կանո ւ թեն Է1ն– Լուր ունի ել ոչ աչ խենդերուն վրայ, պա րգե լելով անոնց ամէնէն
Արաքսր եւ անոր ափը դ քհաշրոլրուն կոէուա^. վայ սինեմայէն ւ է՛ր զաւակներէն շատերր քաղաք կ՚եր թանկադին բանը՝ ազատութիւն :
րը յ կը կա ռուս անեն գիտութեան յայտնի առա ^ ին թան աշխատելուդ բայց կը խուսափին ա րմ ա ա ա - •ԲԱՓԱ -ԲԱՓԱ ԿԱՄԱ
ամբոցը Հ կան բարեփոխումներ ընել իրենց գիւղին մէջ X Այս տարօրինակ կազմակերպութեան անունին
Ամ րոց ը կառուցանողը Ուրարտասիներու Հզօր Վերջին վիճակացոյցի մը Համաձայնդ քառասունէ տակ կը զոբծեն ամերիկեան կարգ մը միլիոնա -
տիրակալ Ա ենուա թագա ւորն Էր , որ ամրոց ը իր աւելի ընտան իքնե ր ՝ եօ թ բ ւլաւա կն եր ո ւն ին դ իսկ տէրներու աղ՚էիկ զաւակները :•
անունով կո չեցԱ ենուա^֊ԽինԷւլի : Նշենք \որ հքենբա– տ ա սնըմ է կ ընտ ան իքն ե ր ալ ՝ տ ասն է ն աւելի : Այ" Ամերիկայի մէչ, երբ բարձր դասու աղ^իկ մը
էլը տարբերակ մ ըն՛ Է Հայկական շէն բառին եւ ՛ունի գ1,լԳ\1՚ն մէջ դ ,դրեթէ ^ ամէնքն ալ իրարու ազգա - տասնրվեց տարեկան Կ՝ըԱայ , երկընտրանքի մը
կառուցուածք դ շինութիւն իմ աստ % Ա են ո ւա—քՕ ին ի– կաննե ր են ւ Որեւէ ընտանիք կը սկսի յարգանքի աո չեւ կը գտնուի : Կա մ պէտք է ամ ու սնան այ ել
լին կաոձո լցուած է Արարատի գրեթէ ստորոտը : արժանանալ դ երբ առնուաղն՛ 4 ղալա կ ունի : Գիլ - կամ՝ պէտք է Համալսարան մտնէ իր .ուսումր շա
կարժելով սլււա^ դ ԳԷ*ՂԷ Արարատեան գա շտի ղին անո ւն ր ծանօթ դարձաւ շնորՀ իւ կառավա րա– րունակելու Համար։ Առածին պարագան վէճ չի
կեդր՛ոնական մասը դ Մեն ուա յի որդի Ար գիշտ կա– կան Հրաէարտակի մըդ որ 27 բազմանդամ ընտա– վերցներ , կ՚ամուսնանայ կը վերկանա յ խնդիրը :
*լոմ" ոլրԻւ Ք 9ա մո մռ ԱրգիչաԻ՜Խինիլին , Հին նիքներոլ շքանշաններ պարգեւեց : Րայց Համալսարան մտնելու պարագային աՀագին
Հա յ ա ււ տ ան ի մ ա յրաքաղաք ք գիտական գրականու Այ" երջանիկ դէ՚՜գր էր ա՚նունբ կը պարտի խոչընդոտներ կբ ծառանան։ Համալսարանէն ներս
թեան մ էջ Հ ան ր ահ անոթ ՛Արմ աւիր քաղաքի շրջա Լո ւդո վի կո ս ՀԻԳ * էէ ( Արեւ թագաւոր ) փառասիրու կր գտնուին ուսանողական կարգ մը կազմակեր -
նը : Այգ երկու ամրոցներն ալ կը յիշատակույին իր թեան է Օր մըդ պա ո յա Էլ մը ատեն երբ ա յնտեղէն պո ւթ իւննե ր, որոնց անգամ ագր ո ւե լո լ Համար են
ժամանակին Ա ենուա եւ Աըգէչաի թաղալո ր ներ • ու կ՚անցնէր դ կանգ ՛կ՚առնէ ել բարկութենէն կաս - թական պէտք է ունենա լ դասակարգային որոշ
Հ րամ անով փորագրուած սեպագիր ար ձան ագր ո լ – կարմիր կտրած կը պոռա յ գիւղապետի երեսին բարեմ ասնութ իւննե ր : Նախ պէտք է բլլա յ Հա —
թիւններուն մէչ–. ,Հ&եզի * վո<ն իրաւունք տուաւ դ որ այս վայրը րու սա , վայելուչ եւ դեդեցիկ : ՝(՝սւվաւ ՚ք՝ա։իւո կա —
կարմիր - Բէուրէւ մասին ճշգրիտ գրաւոր տե— մկրտէք Արեւի երկիր։ ԱյսուՀետել պէտք է Լո,ւս~ ման աՀա այս ձեւի կազմակեբպութիւններէն մէկն
ղեկութիւննեբ առայ՚եմ չկան : Ամբոցի փլատակ - Օի երկիր կոչէք։ է ւ՚օլորատ՚ո՛յի նաՀանգին մէ^։
ներու տակէն Հ անո ւած է կալէ ո Լ մ ե ^ տախտակ ԽԵՆԳԵՐՈՒ ՝ԲԱ%Ա՝ԲԸ Այս կազմակերպութեանց անղամո լՀ ին Լ րը
մը սեպագիր ար ձան ագր ո ւթեամբ դ որ մէկ մաս - Պելժիոյ մէջ կը գտնուի ժ է լ (06շ1) անունով կ՚ապրին ճոխ ու փարթամ վիլաներոլ մէշ^։ ՝/՝օլո -
նիկը կը կաղմ է գեռ եր\եւան՝ չՀ անո ւած մեծ աո - քաղաքը դ Հոլանտայի սաՀմանակից։ Հթ\ուրջ քսան րատոյի Համալսարանը .ունի, տասնի չափ ընդա,ր -
ձանաղրութեան մը է Այգ տախտակին վրայ կար — Հազարի չավւ բնակիչ ո ւն էւ Հ Աակայն բնակչութեան ձակ վիլլաներ ,յունարէն տառերով նշանագրուած,
ղացտւած Է «Ամբոց» բառը եւ ուրարտական //»//ւ– եօթէն մէկը խենդ է եւ ազատ ձգուած Հ Աօտաւո — որոնց մէչ տեղաւորուած են այս մեծաՀարոլստ
սա թագաւորի անունը , ո ը Արգի շա Էւի որդին էր , րապէս երեք Հ աղա ր խենդեր Հոս ապաստան գտած ուսանոդոլՀիներբ : Ամէն կարգի յարմարութիւն -
Ա՛ ենուա յի թոռը ; են : ԱշխարՀ ի եզակի քաղաքներ էն մէկն է : ներ արուս։ ^ Հ֊ ան՛ոնց , Հեռաձայն , բաղնիք , կաՀ
(հ՛ուսա թագաւորին պատկանող աւելի ընդար Երբ խ՛ենդ մը Հոս կուգայ դ բաւական ժամա— կարասի , ռատիօ եւն : Տարեթոշակն է 500 տոլար :
ձակ ուրիշ արձանագրութիւն մը գտնուած է Կար— նակ էոլշադիր գիտողութեան 1լենթարկուէէ բժշկա Ունին պաշտօնեաներոլ բանակ մը, խոՀ՚արար ,
միը Բլո ւր էն քանի մը քի՚լոմեթ ր Հ եռու դ եօթնե - կան պատկան Հաստատութեանց կոզմէ Հ Եթէ վ/1՛ - սպասաւոր , սպասոլՀի որ՛ոնք մեծ ուշադրոլ -
րո րգ գարուն կա ռո լց՛ո ւած Հայկական Զո ւա բ թն ո ց նո ւթեան արդիւնքը նպաստաւոր Րէէայ եւ եթէ թեամբ եւ ակնածանքով կը խնամեն իրենց նազելի
տ աճա րի աւերակներուն մ էջ : քիուսա թ ա գա Լո ր ր բմիշկը վստաՀ ըլլայ դ ՛որ խենդը անկարող է Հ ան— ՚ւ1՚Ժս°թէհ. "անոլՀիները : Առաւօտեան երբ արթնա
ա յգ արձանագրութեան մ էջ կը պա ամ է ամրոցի րա յին կեանքր խանդա րելո լ ել կամ ոճՀի.ր գա բծե նան անոնք միայն մէկ պարտականութիւն ունին
կառուցման ել ք՚լդարունի գետի– ափին վրայ տա— լու դ ազատ կը ձգէ զ ա յ ն ։ Տեզացիներր սիրով կ*ըն շտկել իրեց ա՛նկողինները իրենց ձեռքով : Բայց
ր ա ծ շի նար ար ական \ել անտեսակ ան ա շխ ատ անք - դունին զայն դ ճէւշա այնպէս ^ ինչպէս ընդունած է– վերին աստիճանի բծախնդիբ են իրենց դասակից
ներու մ ասին : Ան կը խօսի ք1լգա րո ւն ի գետէն ին խենդերու այս ապաստան քաղաքի Հիմնադիր ընկերոլՀինեբու ընտրութեանց մէշ՝ :
տարուած ոռոգող ջրանցքներու դ խաղողի այգինե Տէմֆ է՛շխ ան ուՀի ն ՝ զե ղ ան էլ լուս նի պէս դ րի ւր եզ՝ Ընտրական պայքար մը կը բացուի եւ կը տե
րու եւ պտղատու ծառերոլ մասին դ Ո Ո Ր է՝նքը տն զմր ուխտ ի նմ ան : ւէ 17 օր ։՝Բօլորատոյի մէշ այգ օրերր ընտրական
կած է : •$:••* Ես այս խա՚ղողէւ այգին սարքեցի , Մեծ Շաբաթ կը յոըշորչեն , ճիշտ Հանրածանօթ
Տ՚՚ՎՐլրն աէս։ Րնտրացաւով բռնուաց թեկնածուն ,
ցանքադաշտեր եւ ծառեր Լցար՝) այնտեղ յարգա — ք*նչո^ւ Համար խենդերը Հոս ուխտի կուդան՝ X երեսփոխանէ մը աւելի կբ տառապի
Տէմ– Շաբթոլն Հ այղ Մեծ
քեցի . . .» : Զ* գարունդ իրլանտացի արքայադուստր
փախչելով
Ո ւր ա ր տ ա կան արձանագրութեան 9^*1* բապը ֆը դ մօրը մաՀէն վերջդ Հօրը ձեռքէն միտք
կատարելապէս Համ աՀն չուն* է Հա յկական ծառ Հոս ապաստան կր գտնէ % Արքան դ Գարչելի
բառին Հ Հրա՛ղգան ը կ^ո*Լոոէ կարմիր Բլուրը ել իր մը կր սնուցանէր դ թաղ ո ւ Հ իէւն մ աՀէն վ եր ջ չա Մեծ Շաբաթը կը սկսի նախ թեկնածու օրիոր
սառնորակ ^ո լր\/, ր ը Հոսեցնելով Արարատեան Հար մուսնանալ իր Հարազատ աղջկան՝ Տէմֆի Հետդ դի այցելութիւններովՀագուած սգուած անպէտք
թավայրի վրայ դ կ՚ոռոգէ պտղատու ծառերն ՛ու օժտուած աննման գեղեցկութեամբ : ի*շէսսւնոլՀի\ն է այՑելէ աասը կաղմակեբպութիլններոլ , ՝է՚ա -
խաղողի այգիներն ու ցանքերը։ կարմիր Բլուրէն իր Հետեւորդներով կբ փախչի Հօր ձտռքէն եւ իր— փա –Բափա Կամայի, Ֆիթա Պէթայի, Տէլթա Կա–
ո է Հեոձոլ^ ժայռերու մէջ վարուած են ջ՛րանցքներ դ լանտացի ձկնորսներու օդնութեամր կը Հասնի Ան մայի եւն :
որոնց մէջէն երեք Հագար տարի շարունակ Հրաղ վերս Հ Անողոք Հայրը կը Հ ետ ա պնդէ զայն եւ կը Այցելութեանց աւարտումէն վեր^ կը սկսի ճա
գան ղետը .իր ջուրե ր ը կը Հոսեցնէ գէպի Հա յաս– գտնէ իր ազջիկբ Ժէլ/ւ մէջ՛. Գարձեալ նոյն գար - շի արարողութիւնը, ճաշի ատեն թեկնածուի "՚–
տանի պտղաբեր Հողերը դ կեանքի կոփելով ա յն՝ շելի առաջարկը դ ամուսնանալ իրեն Հետ ; մէն մէկ շարժումը ուշադիր քննութեան կ՚առնուի :
^Բա1.աԼէ "^ԷՐԴեքԸ. է որոնցմ՛ով Հնաո ո յն ժամ ան֊ակ– ^Ղւ^Ւ^էԼՀ զայրացած կբ պատասխանէ * Վա՜յ ան օրիորդին դ որ բարեմասնութիւններէ
զուրկ է եւ ձախաւեր շարժում մը կ՚ընէ . . .
ներէն ի վեր Հ ո չ ա կ ստացած է Հայաստանը Հ Աւելէւ լալ է մեռնիլ դ քան ընդառաջ երթալ
•Աւելի քան Հաւանական էդ որ ճիշտ ա յգ քու խենդ ցանկութեան : ԱյնոլՀետեւ կը գումարուի ընտրական ընդՀ •
ջրանցքներու մասին այգպիսի Հպարտութեամբ մը
էսօսի իր ա ր ձան ագրո ւթեան մ էջ (հուսան՝ Ուր ար–
տու երկրի թագաւորը X Բայց Անի ի կիրճը դ ուրկէ կ՛ ընթանայ Ախուր– րութեան տակ ճզմուած մարդոց կմախքները։ Ա–
Պբոֆ • Պիոտրովսկին ցոյց կուտայ մեղ վեր եանը դ աւելի խ՛որ է եւ ժայռերը այնտեղ աւձելի Հա , ապարանքի մեծ՝ \երկար ու նեղ դաՀլիճը։ ԱյԳ
ջերս պեոուած Հոյակապ շինութեան Հիմքը ել այգ դաժան են ո լ. մռայլ՛. Ախուրեան գետի որոտը խոլք գաՀլիճբ պատուՀաններ չէ ունեցած , ակներեւ
շէնքբ բոլոբապատող լայն եւ խոր մ իջանցքը դ աւր կերպով կ*աբձա գանգէ Բա գր ա տ ո ւն ին ե ր ո լ ապա — կերպով դաՀլիճր կը լուսաւորուէր տանիքին վրա է
տեղաւորս ւած են Հարիւր յիսուն սենեակներ X բանքին մէջ եւ յետոյ կը լուծուի ապարանքի աւե տեղաւորուած լուսանցքներէն : ԳաՀլիճին մէ^տե -
Պ ա ա ե րու որմածքը դ շինարարոլթ եան ամբող^ րակներու խորՀբդաւոր լռութեան մէջ։ Հրաղգան - ղը Հողի ,քարերոլ ել ածխացած զերաննեբուն տակ
բնոյթը դ միջանցքբ որ կը ձգէ Հ ո յա կա պո ւթեան ք1լգաբ ո ւն ի գետի ձա յեր Հազիւ կը լսուի կարմիր– յ այ ւո ՛ե ար եր ո լա ծ է ձիու կմախք։ ինչպէ՞ս Հասած
անջնջելի տպաւորութիւնն– ել ^ատակէն անցնող ^/։,/// Բլուրէն– եւ Արարատեան Հարթավայրի ուրուագի է ձին արքունական Հանդիսաւոր դաՀլիճը, ո՞ւրկէ
տար փողրակը դ մեզ կը յիշեցնեն ուրիշ ամրոց մը, ծերը շատ աւելի մեղմ են դ քան Հայ միջնադարեան ինկաձ֊ են Հոն ածխացած զձերանները, երբ եւ ի՛նք
բայց աւելէւ ուշ ժամանակի մէջ շինուած՝ Հայկա մ շա կ ո յթի օրրանը Հ ան դի ս ա ց ո զ Տ՚ իրակի մութ Հանգամանքներու տակ կործանած է ամրոց ր։
կան Բագրատունի թ ա գա ւո րնե ր ո լ միջն ա դա բե ան Հովտի ՛ուրուագծեբը :
ապարանքը : Պեղումներու ժամանակ ամրոցի պատերու տակ
Բադրաաունիներու ապարանքը կա ո ո լ ց ո ւ ա ծ է Այն ամէնը դ կ^ըսէ ՊիոտբոՎսկին % ինչ ար մէիւեղ ելած են նետեր : Անոնցմէ մէկ քանին խր
Հա յ ա ս տ ան՛ի պատմ ական մէկ ՝ Ո է ֊ ը ի շ գետի՝ Ախոլ– մենք երեւան Հանած ենք պեղումներու ժամանակ դ ուած մնացած են պատերուն ծեփուած (սվաղած)
եանի դաՀավԷԺ ափի ժայռի վրայ ՚. Այգ շինու - ոոյց կուտան թէ ամրոցը յանկարծակի կործւս - կալին մէչ–. Ուս՛ումնասիրութիւնը ցոյց է տուած
թեան կողմնատեսքը նոյնն է դին չ որ Կարմ իր Բլու ն ա ծ է*. Կարմիր - Բլուրին ամրոց ին՛ Հասած "՛՛ււ - "Ր ա յ Գ նետերը պատկանած ՛են Սկիւթացիներուն :
րի վրայ եղած ամ րոց ինը նոյնպիսի Հոյակապ կալի աղէտին Հետքեր բ մինչեւ այսօր ալ դեռ չեն Սկիւթացիներու Հորդաները , անցնելով կովկաս -
Հիմքդ նոյնպիսի լայն շէնքը րո լո րապաաող միջ երեւար : եան լեռնաշղթան , ներս կբ խուժէին Անդրկովկաս
անցք % Այսօր ալ, աղէտէն երեք Հազար տարի վեբԸ, եւ կր Հասնէին երբեմն մինչեւ Արաքսի ափերը *
՛ԷՀինաբարութեան աւանդութիւնը^ տեղի ընտ ^ՐՐ հ.Ր ձԲ^Ւ^՚Ք ամրոցի աւերակներուն մէ^ք կըՄօտենալով ՛ուրարտական ամրոցին, Սկիւթացի -
րութեան եզանա կր , պատ\երու .որմածքը կը փո - տեսնենք անոր բնակչութեան Հասած դժ՜բախտու նեըը սկսած ՛են նետեր արձակել, իսկ յետոյ ան
խանցուէին բազմաթիւ սերունդներու միջոցով ել թեան թարմ Հետքերը ։Կը տւեսնենք երբեմնի ապա ց՛" ծ են գրոՀի : ԳրոՀր տեղի է ունեցած գիշերը
րանքին շինարարութիւնները ծածկող Հսկայ դե -
Հակաս ակ յեղյեղուկ բախտի փոփոխականութեան, շէնքերոլ Կ– ՂՈՐՂԱՆԵԱՆ
րաննեբուն ածխացած մնացորդները,
չէին մոռցուեր , կենդանի կը մնային ժողովուրդին
աատերէն եւ տանիքներէն դլորուածքարեըոլ ծան (Մնացեալը յաշոըդով)
Fonds A.R.A.M
