Page 110 - ARM_19-1947_02

քքքքւ

Հսկան բոլորովին անտարբեր , շարունակում

ԱՐԵԻՄՏԱՀԱ8 ՀիղԱ ու շնիկը կ ր իր յաղթական երթը :
Ա Շ Խ Ա Ր Հ Ա Գ Ր Ի ՄԱՍԻՆ
Շնիկր խորին երկիւղածութեամբ շուրչԴ էր

Արելկայ կէս օր էր։ կսլկայի ստուերոտ մի զննում : Յանկարծ նկատեց իր տիբոլկլ , ոգեւորոլ.

անկիւնս ւմ ուժասպառ րնկսւծ էր Գամփռը Բ^՜ա ՜ թիւնից, թէ երկիւղից վերսկսալ իր Հաֆ, Հաֆր

պատ աչքերով եւ մորթը բզկաոլած ՚. Նա թաթերի ել խելակորոյս նտետուեց գէպի փիղէ* բայց մի

<ԽՈՐՀՐԴԱԾՈԻԹԻԻ՚Ն*եԵՐ> մէքաեղում սեղմած ունէր մի կտոր լպրծուն ոս - երկու ոստիւն չարած՝ կանգ առաւ ոլ մի պաՀ

Մե,ւ ր ւս յսօ լա ւաս աշսշլխսաարրՀ կար արաարբըր Հ ^աաբրազաւռատ կոր , զոր յուլօբէն կրծում էր եւ ընգՀաա - բնգ - 1ւայեց պատկառելի Հսկային :

ծնունդն է գրարարին , մեր ժոգովուրգէ մեծագոյն Հատ մրմռում՝ ասես մէկի վրայ բարկացած ։ Փիղն անգեգեւ քայլում էր յաոսվ , յառսվ ՚ ։

Հարստութիւնը, մեր ցեղային արժէքները յատկա– Գամ ՛ի ո ի ախո րժա գրգիռ շա րժ ո ւմն ե բ ին ո ւ.շսւ– - Հր մ , Հր՚մմ, այգ ի՛ն՛չ ես ուղում անել բա­

նշող , յ–ողովրգի Հետ ձնած, անոր Հետ զարգացած դի Ր Հ ե տեւում Էր նրա դի մ աց կկզած շնիկր թու­ րեկամ , ,Րււ լա աս Գամփռր , գլուխլլ թաթերի վր–

ո լ տարած: քը ծամելով ։ րայից կէս բարձրացնելով։

յԼնոր առանձնայատկութիւնները կը &ագին մեր Գամփռը մի քանի՛ անգամ եւս ոս կո ր ր իր - Հա՛ֆ, Հա՛ֆ, Հա՛ֆ, ուզում եմ վախեցնել,

մայր լեզուէն։ Ա՛ն է որ կը մեկնէ ներկայի ձեւերն լորձնածո ր լա յն երախում աքից - ձախ եւ ձախից -- յետ սասւ9 ցատկռտելով բարբաջեց շնիկր :

\ու կազմութիւնը, կ՝ըմբռնէ անոնց ոգին ։ աք տալով լմլմեց, լմլմեց, բան չՀասկացալ եւ - Վախեցնել՛ • • ողորմելի • Հասկանո՞ւմ ես

Գարերու ընթացքին գրաբարէն ու աշխար - զայրացաք– մի կողմ շպրտեց ։ Շնիկը՛, որ լքած ոԱ– սւրածգ, տ բանֆակ գամփռր։

Հաբարէն ներս են մտած օտար բառեր, շատեր Գայ­ կոբը տեսնելով ցնցուեց ո ոք մարմնով աւ ուզեց մի Այ" , այ" , կ\ը վախցնեմ : Ինքր չի զգայ ,

լեր , յղկուեր , Հայացտւեր են , մեր լեզուն դարձ­ ոստում ով յափշտակել զա յն՝ նկատելով Գամ փռի գւռնէ մարզիկ կր տեսնե ն

նելով աւելի ուժեղ, աւելի ճկուն, աւելի Հարուստ ճպռոտ աչքերը գայրոյթի արիւ՚եավ լցուած չՀտ– Գլուխ մի ցաւացհի , բա ր կութ իւն ից մռրն֊

ու քաղցրալուր ։ մ ա րձակեցաւ , ու մնաց իր տեղում մեխուած , ա– չաց գամ փռր , քՒանգոտա^֊ եւ ազզոլ մ ի ձա՛յնով Հ

Նոր ժամանակներոլ մէք ալ ներածուած են Օ– սես կրակի վրայ, Հայեացքը մերթ ոսկորին եւ իսկ իմ տէռրր, գէթ ն՛ա կր Հաւատա՞յ.,.

տար բառեր , շատեր սակայն գուբս նետ ուած են մ երթ Գամ փռին յառած • • • Ո՛ չ քո տէրր , ո՛ չ է լ մէկ ուրիշ ապուշր . . .

՛ու պէտք է նետուին , փնչպէս գէշ խոտեր , Հայ էե– X Շնիկր փղին ա ղում է վախացնե՚չ... այ՛ո՞...

զու֊ի բուրաստանէն X իմ աէ՞րր . .ոչ , իմ տէրր բարի է , նա կր

Հակառակ սփիւռքի ճիգին , մեր ոսկեզնիկ լե­ - Փիղր ղալիս Է՜ , փիդր, փի՚ղԸ * * * Աղաղա­ Հաւատայ , յուսաՀատ շշնչաց շն\իկն ու մօտեցաւ՝

զուն ենթարկուած է օտար ազղեցութիւններո լ: կում Էին իրար սւ՚Ացած մանո ւկնեբն ո Լ վազում դէ­ նստեց Գամփռի կողքին։

Ասիկա "՛չքի կբ զարնէ եթէ ակնարկ մը նետե\նք պի շտւկայի մեծ փոգոցր : . ք-ա՚րի՛՛ , գեռ մաՀակի Հարուածներ չես կե–

կարգ մը երկիրներու մէք լոյս տեսնող Հայ մամու­ Աղմուկը տարածւում էր ամէն կողմ , մտնե - "

լին վբայ X լով փողոցից փողոց , տնից տոլե\։Մաբգիկ մի սլաՀ Գո՞լք ՛ինչու էք գժգոՀ իմ տիրոջից :

Եթէ արեւմտաՀայ լեզուն իր ժողովուրդին թողած իրենցգործր՝ փոլթացինփողոց դալրսգալ X Իսկ ինձ ո՞վ է այս օրին Հասցրել, ՛եթէ ո <

Հետ մնացաք ըլլար իր Հայրենի երկրին մէք, ան– Փի՛ղը 1 փէգյԼ ԳաԼ1՚ս է՛ * ՝ ՚ Հեռաւոր փողոց­ քո աէրր :

տար ա կո յս ՀետղՀետէ պիտի մ աքրուէր իր անՀտ– ներում գեռ լսւում էին վազվզող մանո վնեբի ֊ ֊ Մի՞թէ, ի"կ ինչի՞ Համար։

րազատ տարրերէն եւ իր բնական Հունը գտնէր X կանչերը I ՌքնԼէ ՝• Ս-էքէ՛՛" /աւ չերեւաց ի ր եւ վերիսցած

Մինչեւ ՀամաշխարՀային Առաքին Պատերազմը ՄաՐգկայթե մի Հեղեղ եռում էր մայթերի է ամէն բա րե կամո ւթ ի ւն . . .

մեր արգի աշխարՀաբաբը կատարեց նմանը չտես­ վրայ X Մի անզուսպ Հետաքրքրութիւն փՈէԼոց Էր Իս՝ բարի տիրո9ից . . . չեմ ուզում Հաւ ա -

նուած զարգացում մը, Հաստատուած մայր լեզուի թափել ծեր թէ մանուկ : տալ . * .

դա ր ա ւո ր կոճզին վրայ , արձակեց առոյգ ճիլղեր : ԱՀա եւ փիդր * ծանրաբարոյ , յաղթանդամ եւ -— Գեռ շոյելու շր^ան ես ապրում , զրահ՛ից է;

Գաւառի ել Պոլսոյ զբական մշակները անոր տուին քա յլե րբ Հ ամ ա չավւ X ՚^՚"յՅ կ՝ անցն ի։ Երբ տարիքոտ դառնաս ՛ել խելա^

խնամք եւ ստեղծեցին արեւմտաՀայ լեզուի յա -. Ժողովուբդբ զարմանքից \ թէ Հետաքրքրոլ - Հաս, կ՝իմանաս ՛ու կր տեսնես ամէն ինչ...

տուկ նուրբ ճաշակ : Պակսած բառեր ո լ եւ նոր թիլնից՝ ա կնապիշ Հետեւում էր Հսկայի կշռուած Իմ վիճակը տես եւ քեզ խղճա , բա րե կամ :

գաղափարներու Համար կերտուեցան նոր բառեր, \ոլ Հաստատ գնացքին : Փողոցը գատարկուել էր արդէն :

որոնց իբրեւ Հում ատաղձ ծառայեցին Հայերէնի Փողոցի երթեւեկը դադարեց մի պաՀ , կեանքր Հեռացող փղին Հետեւում էին մանուկները՝

Հին արմատներըx կանդ էր առել ասես X Միայն փիղն էր յոզյնարեկ մեծ Հարայ - Հրոցով ;

Համբակ, անճարակ եւ տգէտ գրողներու ստեղ­ ու մռայլ շարունակում իր Հա՛մաչափ ընթացքը՝ Գամփռն անշարժ պառկած էր պատի շւաքում :

ծած կամ ներմուծած բառերն ոլ բացատրութիւն– իր Հետ տանելով ի բ վքա յ յառած թիւր ալս ր աչ - Նա երբեմն գլխի ցնցումներով եբկաք ականքնեբն

\ները Հող չգտան Հայ լեզուի պարտէղի^ն մէք X քեր X Ամէնքը լուռ էին ։ էր թավ, ու Հու բ,,ւ մ ճխլած աչքերին նստած ճանճե ֊

Եթէ տակաւին օտար բառեր կը գործածուին Հա՛ֆ, Հա՛ֆ, Հաֆ, Լռութիւնն ընգՀա– րր Հեռացնելու Համար։ իսկ շնիկը նոյն տնՀան -

արգի Հայերէնի մէք, պատճառն այն է որ յաճախ աեց շնիկը որսալով շա՛տերի ուշադրութիւնն ու զիստ վիճակում՝ նայում էր Գամփռի վբայ ու

Օտար սովորս ւթիւններ կամ առարկաներ նշանա - Գայրոյթլ* • խորՀում : Արտ\ում պտղած կասկածի փոքրիկ բի–

կող բառեր րլըաԼով՝ դժուար է անոնց ընթացիկ Զայնդ կլորիր, անտէր , յոխորտաց մի ծե­ ծբ ծա բալլում էր ՀետղՀետէ :

Հա յերկնը կերւսեչ եւ ըն-ՏէՀ ան բա ցնե լ , մ անաւանդ րուկ , ձեռնափա յան սպառնագին բա րձբացնե լով ՚ ^Րա մէ1 մերթ խօսում էր բնազդ դարձած
առ տա֊
ո ր վեր քինին Հ ամ ար կը պակսի Հ ա յ կա կան բնաշ - շնիկի վրայ : կոյր մոլեռանդութիւնը ել մերթ՝ տակաւ
X
խարՀը իր լեզուական ու աշխարՀ աղբ ական մ իա— ՛Ծերուկի սպառնանքից իւոյս տալով՝ շնիկր Հա­ կաւ յարութիւն առնող տրամաբանութիւնը կասկա­

թիւրով * գի՛– շունչն առաւ, իր բարեկամ Գամփռի մօտ; Ամէն անգամ Գամփռի վրայ նայելիս

Յ ո յ ն եւ լատին աբմատներէ կազմուած գիտա­

կան բառերոլ Հայացումն երբեմն շատ աւելի գի*–—

րին է եղած ,քան օտար ժողովուրդի մր յատուկա–

ռարկայ մբ ներկայացնող բառի մբ ՀայացաւմըՀ ւս յս Հոլովեալ ձեւեբըx ֆրանսերէնն ալ, բաղդատ– րերու ընթացքին Հայերէնի մէք մտած, լուծուած

&ատ մը գիտական րառերոլ Հայերէնը կեր ֊ մ ամր լա տ ին եր էն ի նա բ լեզու մը, սլա ր զա ցուցած ու թողած են իրենց Հետքերը, նման տա՛րբեր ա -

տուած ել արդէն ՛իսկ այսօրուան. մեր աշիսաբՀա– է հոլովները X Մ ինչ գերմաներէնը , աւելի Հա - կունքներէ բխած աղբիւրնեբու, որոնք իրարու կր

բարին ՛ինչքր դարձած են Հ Հ$*ամտնակը եւ գոբծա– բուստ քան ֆրանսերէնը , պաՀած է զանոնք X խառնուին , ՛ամէն մէկը բերելով իր ուրոյն լուծ ո յ–

ծոլթիւն ր ա յգ բառեբբ շատե բուն ս ե փական ո ւթ իւ– Ափսոս չէ® որ մեր աշՀարՀ արարը , Հար ազատ թը , իր Համն ո լ Հոտը։

\նբ դարձուցած են : ծնունդ մեր դասական Հայեբէնին , Հետեւի աղ - Վերացնել Հա յերէնի զա րտ՝ո ւղո ւթ իւննեբը ,

ՈրովՀետեւ մեր աշխարՀաբաբը Հարազատ քատ լեզո ւներո Լ օր էնա կին , վտար է գե բան ունին կը նշանակէ զրկել լեզուն իր սեվւական ե ր անզէն ^

ծնո ւնդն է մեր Հ ին լեզուին , էուրեմն անոր ամ էն Հ ոլովեալ ձ՛եւերը : Օրինակի Համար , փոխանակ բ– իր գեղեցիկ պէ ս պի ս ո ւթ ի ւնն ե բ էն՛ X

մէկ բառը ունի իր պատմ սւթիւնը , ապրած է իր սելու ճիշդ ձեւով «այն տգաքը , Որոնք ԳաՐոՅ Գրաբար ի մ էք կը զանենք յաճախ ա յոաիսի

ուրոյն կեանքը, անցած իւըայատուկ զարգացման դացիԹ» , ը"էճ Հայն տզաքը , Որ գպրոց ղացին՝^ , յաքող արտայայտութեան ձեւեր, որոնք կատաբե–

փուլերէ; Այս պատճառաւ ալ ներելի չէ, ինչպէս յա բաբե բա կան դերանունը՝ Լտէբ բային՝ ) եզակի , լութիւննեբ են եւաբոնց վբայ կը Հ\իանան աշխար՜

ոմանք կբ– փորձեն փոխել անս ր խոնաբՀման ու րայր՝ յոգնակի • Փոխանակ ըսելս լ • Հայն պտու– Հի ամէնէն Հարուստ լեզուն խօսող ազգերը։

Հոլովման ձեւերը եւ կամ ուղղագրութիւնը X զը դոՐ կերայ , ուղիղ ձեւի ըսէ՝ Հայն պտուղը , Գրաբարէն մինչեւ արգի Հայերէնը , ի ՚ ո չ ճա՛մ­
բաներ կտրած
իմ կարծիքով , լաւ կ*Րէէա(* որ ա՛նխախտ պա– որ կերայք սխալ ձեւը X ի ՜ ն չ աւերներ է մեր լեզուն, ի՛նչ \ապրո լմնեյ, ,
կէն բառ մր,
Հ էինք Հայ լեզուական օ րէնքնե ր ը ու քեըա կայու­ Ձեմ գիտեր թէ ե՛րբ եւ ինչո՛ւ պարզացման ու արշաւանքներ տեսած, ամէն մէ­

նութիւնը , ոճերն ու ա ս ո ւթ ի ւնն ե ր ը , .ընդդէմ օտար զլանը մինչեւ այստեղ է Հասած • կը կարծեմ թէ յիշատակ մր պաՀելով իր մէչ\։

ազդեց ո ւթիւնն ե ր սա֊ : . ասիկա ծնունդ առած է աշխարՀաբաբի սկզբնա - Գալով մեր Հարուստ զաւառաբարբաււնեբուն ,

Առնենք , օրինակի Համ ար , Հ ո լովմ ան ձեւե ր ը \ կան շրքանին , երբ նոր լեզուի չատազձովնեբը էլու– անոնք ալ, ամէն մէկր բառ մը, ոճ մը կամ աս՛ու­

ինչպէս դիտել կո լա այ Հանգուցեալ Ն * Ադոնց , ղէին րեթացիկ լեզուէն վտարել ամէն ինչ որ գրա­ թիւն մը տուած է մեր լեզուին ել տակաւին կրնար

գրաբարը ունի Հ ո լովմ ան իր գլխաւոր ձեւերը . բար կբ Հոտէր՛. Լեզուի պարզացմ ան կուսակից - տալ, եթէ բունաւեր եզաՀ. չրլլար մեր Հայրենի

յաւն, բան փ նեըը բո լո բովին չեն յա քո ղա ծ սակայն եւ բաբե ֊ աշխարՀր :

գլուխ, գւխ ռյ բախտաբաբ մինչեւ այսօր տակաւին շատ մբ գրող— Տակաւին մինչեւ այսօր մեր գա լա ռա բարբառ­

որդի, որդ լոյ ներ կբ Հ ե տ ե լին գբաբա րեան ձեւե ր ուս ։ ներէն շատերը չեն Հաւաքոսած ել ոլսումնասիր -

հաւ, հալ ու Փափա քելի էր որ ա յս Հարցի մ աս ին ի րենց ուած : Ով գիտէ այդ բարբառներու մէչ՝ քանի քա­
գաււքնդ դաււ ան աշխաբՀաբարին
տես՛ակէտները յայտնէին մեր նի բառեր ՛ու ասութի, ն՛ե եր պիտի գտնէինք մեր

Մեր աշխաբՀարա ր ը պարզացա լցած է եւ տա­ վրա յ գուրգուրացող մ շա կներր : Հնագոյն Հայ ել նա իւ ա Հ՛ա յ լեզուներէն , քանի քանի

կաւին կբ ձգտի պարզացնել Հոլովման այս ձեւե­ Գերանունի , բայի , խնդիրի Համ աձա յ ն ո ւ -- բառեր պիտի բացատրուէին անոնցմով , եթէ "՛ի՜

րը , մ ամ ուլը կբ քաք ալերէ ա յս ձգտում ը * ի ով թեան քերականական՛ բնդՀանուբ օրէնքներր բ\ն - այն կարելի ըլլար ամ բողիռցնե լ մեր գաւառիկ

Հ ո լովմ ան ձեւը Հ եազՀ ետ է էլ իւր ա ցնէ մ իւս ձեւերբ դունելով մեր լեզուն կը դառնա յ աւելի Հարազատ բարբառներու ուսումնասիրութիւնը :

Հփոխանակ գլխռՀ * ՂւՒ՚ւ^ ) ՀալԱ֊Ն , Հ ւս ւ ի ելա յլն) ։ եւ Հաւատարիմ իր ծադումին , կր գտնէ արտա Ո՞ր լեզուն ունի Հայերէնի ճոիւութիւնր, "Ր

Ն* Ադ՛՛ոնց 1լառաքարկէբ որ Հայ ԴՐոզը ել քե֊ յա յտութ եան ճշգագո յն եւ ա րամ ա բան ա կան ձելր ; Ը.ԼԼայ այնքան պատմական , որքան կենգանի , այն՛

րականագէտբ միքամտէբ լեզուի այս տեսակ .պար— Փա փա քելի է որ լեզո ւա կան Հարցի մ էք քա — քան Հին, որ իր մէչ բովանդակէ մնացորդները

ղացման դէմ : Արդարեւ միաՀ ո լո վգրո ւթ իւն ը եթէ լենք պաՀ սլանա զական յառաք գիմ ութեամբ մր • , կորսուած ցեղերու , ՛անոնց աւանգութ իւննե բուն եւ.

գրելու որոշ դիւրութիւն կ՚ընծայէ, միւս կոզմէ պաՀելով ոչ միայն մեր ուղղագրութիւնը, այլեւ Հաւատալիքներ՛ուն , որ իր մէչ՝ պ՛աՀած ԸԱայ ա՜

տաղտկալի միօրինակութիւն մբ կը ստեղծէ , ան­ լեզուական եւ քերականա կան օրէնքնեբն ու կա - ռաչ\սւոր Արեւելքի եկող գացող ժողովուրդներու ,

նպաստ լեզուի նուաղա յ ին ներղա շստկոլթեան ։ նոններբ : քծ՝ոյլ չտանք որ գեզագէտներ , րոտ ի - նախաՀայկական շրջանի Հին ժոզովուրզներէն

Մեր գրողներէն շատեր տրամագիր են լեզուա— րենց ճաշակին փոխեն կամ պարզացնեն Հ տյերէնի մինչեւ իրանական , արաբական եւ սելքչոլկեան

կան պարզացումին, առանց մտածելու որ ասով բնգաւնած ձեւերն ու Հոլովնեբբ : թուրք ու թաթար ցեղերու Հետքերը :

մ եր լեզուն է որ կ*ա զքա տ ա ցն են X ինչպէս բնութեան մէք օրէնքներու առընթեր Ի՜նչ Հարուստ դետին բանաՀալաքին Համար ,

Առնենք լեզուի պարզացման ուրիշ օրինակ դո յ՛ո լթ իւն ունին բացա ռութ ի ւնն եր կամ շեղում — եւ ի՜սչ Գրաւիչ աշխատանք լեզուաբանին Համար ,

մր՛, ՈՈ յարաբերական գերանունփ Հարցը ։Մ ե ր լե­ ն եր , նոյնպէս ալ լեզուի մէք կրնան գոյութիւն ու՛­ մեր գրաբարն ու աշխարՀաբաբը, որ՛ոնց Հ՛աւատա–

զուն Հարուստ էայսդերանունին Հ ո լովմ անձեւե բո­ նենալ զարտ ո ւղո ւթիւններ եւ պէաք է սլաՀեյ զա - րի"՝ պաՀապանր ու Հաւատաւոր մշակը պէտք է

վը , որ , գո>ր յ քքՈբս , որոյքլք եւայլն ։ նոնք X Առանց անոնց կարելի չէ զատել ու ճանչնայ ըլլայ սփիւոքի գր՚ոզր ,

Թուքերէնբ , որ աղքատ լեզու մ՛ըն է , չունի այն Հոսանք1ւերն ու այն բարբառները , արոն^ք դա­ ՀԱ1ԱՐՇ ՄԵԷԻ-ԲԵԱՆ

Fonds A.R.A.M