Page 166 - ARM_19-1947_01
P. 166
^ք/ա/ւա; Գապւ, Նհպաղթը ՖբաԱքևսԽյկ՚սկ սՕ ՄիութհաԱ կենսագրութիւնը աւելի լաւ կը Հասկնանք ըսաւ,
նոր օրերու գիկտատորներչ1: Կրուսէի արտագրած
՚ Աւ Հ . Յա ՚ՒաշԱակէթտիւ&ը Խցկեա/թը ի պատիւ պատմական մսծարժէ ք գործ հրոսն գա Հ աւո ան քը Ա
Հայ մողդվսւրգին Հանգէպ իր Համակրանքը շեշ
Պ, ՌըԱհ Կաւսեի "՚՚ելՀ՚Լ) վերջացուց Լօրէնի երեսփոխանը իր ղեղխ^
Երեք յօգռւահնեբու մէջ, ժամանակագրական զիկ ճաւլր
կարգով Լ ւ Համառօտ գիհերով տուի՜նք, փաոտա– Ֆ բանքն ւ Հայ Ա իութեան փոխ-նա/ս՚սգսյհ (կ ,
թուղթ* ելաւ կարեւոր կէաե բուն յ ի շատ ակում ով , ՖրֆսնքեւՀայկական Միութիւնք անց՛եալ Հոկ Զօպանեան կարգաց բացակաս՛*լ էն ակագհմակլ. ն
այն րո Լ" Ր աշխատանքները , զորս կատարած են տեմբերին Աորպոնի մեծ ամփիիժատրոնէն մէչ^ Ժորժ Լըքոնթ ի եւ զօր* Պրէմոնի Համակրական
Հ • 3 * Գա շ1։ակցութիւնը եւ իրեն ենթակա յ կամ տուած՝ գեղա ր ո ւեստա կան ՀաեղէսԼն ւի չ՛ ^ , այս նամակները։ Յետոյ գովեց Պ՛ Կրուսէի Խաչակրաց
ուղեկից մարմինները իՒբքաՀայ Գատին սլաշտպա– անգամ այ Հացկերոյթ մ ր կազմակերպած՝ էր իր պատմ՛ութիւն ս , որ լաւագոյն պրոպագանգն եղւ,։օ
նութեան Համար : կեգրոնրն մէչ, կիրակի օր 16 Փետր– ինչպէս գրե է Հայո՛ց Համ,՛յր եւ շառա*ու՛։ **.պտակ մրն էր ջար
Այգ աշխատանքները ցարդ կր շա ր ունակս լին , ցինք, ՝.ի պատիւ Պ՛ Ռընէ Կրուսէի , անոր Ֆրանսա գարարներւոն : կրուսէի գործին Համամարգկային
առանց ընկրկումի եւ յուսաՀատութեան , մանա - կան Ակադեմիայի անդամ ըետըուելուն առթիւ Հ արժէքը վես լցոնելով ջերմ խօսքեբով փակեց Պ
ւանգ Ամերիկայի Հայկ* Գատի Յանձնախումբին Ներկայ էին Մ իութեան նախագաՀ Պ ՛Պ • Լուէ Ջօ պ ան ե ան իր ճառը է
կողմԷէ Մարէն, Փօլ Պուայէ , զօր. Շարտինեի , զօր՛ Ժի– Պ • Կրուսէի աշակելձտուՀիներէն Տիկիս Արշա
Այս վեր^ինր 1945 Ապրիլին , Հրատարակած Էր պէր> , Հ– Լուի Մ՛որիէս , Լէոն Մ ուսինաք , Փօյ տիւ լոյս ի)անտանեանճ Հայ կիներու եբախտագիտոլ .
ար գէն Ա ան-էհբան շիսկո յի խորՀ ր գաժ ո ղո վվւն ներ֊ Վէու, Պրուսի, աչխատանքի նախարարութենէն թիւնը, Համակրանքն ու Հիացումր յայտնեց ու֊
կայա ցուցած իր 3 ո ւշա գր ին սլատճ էսն եր՛ր՛ անգ - Պ ՝ ՝Ի՝ատլւօ , ոստիկանական վերատեսչութենէն Պ՛ ս ո ւց չա պետ ին * ՀձՀնագաբեան քաղաքակրթութեան
էիեբէն եւ Հայերէն լեզուներով եւ ցրուած ղանոնք Ժիպէր , Ս * Մուրատեան վարմարանի տեսուչ Հ • օրրան փոքրիկ Հայաստանր , ըսաւ , արժանացաւ
աշխաբՀի ամէն կոգմ\ը , բո լո ր անոնց , ,ոբոնցմէ ԱաՀակ, ՖրանքեւՀայկ * Ա իութեան վարիչ մարմ ձերէ մասնաւոր ուշագբութեան ^ երբ, ինէսլէս բո
որեւէ փոքրէկ / " յ " մը ունէիր Հայկ* Դ՛ատին լուծ նի անդամները , մ ամ ո՛ւ լի։ ներկայացուցիչներ , ըն լոր մ արտիրոս ու պաըտ ո ւած ժ ո զովո ւրգները ել
ման Համար : դամէնը չուրչ 70 Հոգի։ անոնց մշակոյթը մոռցուած էին բոլորէն Հ Պատ
Հա յկ • Ղ՝ատ ի 3անձնտ խումը ր միաժամ անակ Հրալիրեալներէն մաս մր չէին կրցած ներկա ք մութեան կիստ ստուերին մ էջէն լո յս աշխաբՀ բե
անգլիերէն լեզուով ՀրՀատա րակեց 22 \,ո յեմբեր ըլլալ եւ Համակր\մնքի նամակներ ուղղած՝ էին։ Ա– րիք անոր պատմական փառապանծ առաքելութիլ–
1920 թուակիր Ո՚-իլորոեան Իրաւարարական Վճի 7նք են՝ ակադեմական ժորմ Լըքոնթ, Փարիզի %ր եւ գա ,ն անուանեպիք ւ առայ ջապաւպա ւել -
մտեան .քաղաքակրթութեան՝
ռը, որով պաշտօնապէս կ՚որոշուէին Հայաստանի Համալսաբանին վե րատեսուշՏքթ ՛Ռուս ի , գաղթ ա֊ Աս ի ո յ մէջէ Ջեր գոր
Հանրա՛պետութեան եւ քՒուբքիո յ սաՀմ անները : յին նախարար Աաբիուս Ա ութէ , գրագէտ ժորժ ծը ան մ աՀ պիտի մնայ յաջորգ սերունգնեբուն Հա
Հրատարակեց նաեւ այս վաւերաթուղթին կցուած ՏիւՀամէլ , ղօլձավաբ էտ * Պրէմոն , ոստիկ * վիրա մար» ։ 1
քարտյէսր , ս տ ո ր ա ւլ ր ո ւա ծ նախագաՀ ին կողմ է : տես էութենէն Լյ6ՇՁ.է)6Շ, ներքին նախարարութենէն Յե աոյ խօսք առաւ րնկ* Հբ^անտ-Աամուէլ
Ինչպէս կը յ.իշուի , Դ՛ա՛շնակից պետութեանց Փ աժ է ս ^ Հայերէնի ուսուցի՛չ Տ իւմէնիլ եւն : յանուն Հա յ Գաղթականաց ԽոբՀ ուբգին ել Հ,3ա -
Գերագո յն քյ որՀուրգը , գո ւմ ա բո ւած Ա ան Ոէմոյի ճաշէն վերջ նախագաՀ Պ • ՆՈԼ–Է Մարէն խօսք ռաջ^ի եւ ըսա՛ւ թէ Պ՛ Կրուսէի Համբաւը 3)րան֊
գար–
մէչ, 1920 Ապրիլ 26ին դիմած՝ կր Միացեալ Նա - առնելով , ըսաւ թէ ինք Հայերուն բարեկամ սայի սաՀմանները գլած անցած է եւ Հանրածանօթ
վերջ
Հանգնեբու նախագաՀ ք\ւո ւտ րօ Ուիլսընի , Հ րաւի– ձած է յիսուն տարի առաջ, Աեծ Զարգերէն Մա է Ասիայէն մինչեւ Ամերիկաներ՛ը Հ Մերձաւոր Աբ1ե–
գիտած
րելով զայն, ոբ իբրեւ, իրաւարար վերջապէս որո– եւ այցելած է մեր երկիրը, Հիացած է գո յգ ՚ ւելքէն մինչեւ ՛Ծայրագոյն Արեւելքի ժողովոլրգ -
շէ Թուրմիս յ եւ Հայաստանի սաՀմաններր քշրղբու– սիսներուն վյրայ, նոյնպէս մեծ Հիացումով ներ ուն մասին իր գրածներ բ կը փնտռուին ո՛չ մի–
մի, Տրապիղոնի , Վանի Հլ Պիթլիսի նաՀ անոներ ուն է թէ ի՚սլ՚Ղէ" Լարքաւ ^ ա յ գիլ՚ւա9Ին իր քրաԻս– ա յն ուսանողներու , տ յ լ ել գիտնա կաննե ր ո լ կող֊
Հայկա– մէ Հ Հայեբս ղի^քը ճանչցանք իր եռաՀատոր Խա
մ էջ Հ \թո յն տարուան Ա* ա յիս 1 7ին նախագաՀ լք ըն– քով կլՀ մշակէր եւ պտղաբեր կը գարձնէբ
գունեց Հրաւէրը : 1920 Օգոստոս \ Օին կնքուեցաւ կան քարքարուտ եւ խոպւ ն լեռնագաշտ ը ։ Աղս չակրաց պատմութեան շնոբՀիւ։ Պ* Կբթււսէ իբրեւ
Աեվրի^ գաշնագիրը՝ գոր յանուն Հայաստանի Հան ա ո ւթ ե ան պակասն։ ու ս տ ր կո ւթ իւն ը ամ էն էն մ,եծ անկողմնակալ պատմիչ վեր Հանած էր ո՚իլիկիու
րապետութեան ստորագրեց Աւետիս ԱՀ աբոն եան՛ ։ չարիքն են, ըսաւ, ժ ո զո վո ւ ր զ ի մը Համարէ Հայե Հ ա յ կա կան թագաւորութեան ըն ձե ռած ծառայո լ -
ԱյԳ գտչնագրին Տ9րգ յօ զո ւած ով շորս նաՀանգ - րը շատ տառապած են՝ բայց երբեք չեն կոբսնցու– թիւններլչ Խաչակիրներուն, որոնք մեծ բախտն։
ներ ո ւ վեր ջնա կան ս ա Հ մ անագծ ում ը պիտի կատա ցած իրենց յոյսը լաւագոյն ապագայի մը Համարէ ունեցած էին քրիստոնէութեան եւ Եւրոպացինե -
րէր Ամերիկայի նախագաՀը։ Ն ո յ * 22.ին Ալիլսյան Անգրագառնալով Պ ՝ Կրուսէի գործին , նախա բուն թշնամի երկրամասի մը մէջ Հայերուն պէս
ստորագրեց իբ\ իրաւարարական/ Վճիռը , որ 1920գաՀը ըսաւ թէ II) ր ան սան տուած է Հատ պատմա բարեկամ ^՜ողովսւրղ^ի մը Հանգիպելու :
Նոյ* 2.4ին Փարիզի ամերիկեան գես պանին ձեռքով գէտներ ու իմաստասէրներ , որոնք Համ աշխար - ^.Գերմանական գրաւման ծանր օրերուն, երբ
ընգ–
յանձնուեցաւ Հաշտութեան հ)որՀբգաժողովի Հային Հռչակ ստա՛ցած են։ Յիշեց Պօս՚իւէն եւ անոր Հայերը իբրեւ ո չվարիս/կան կը Հռչակուէին, ըսաւ
Հ ան ո ւր քարտ՛ուղարութեան * ^Տիեզերական պատմութիւներ, գրուած այնպիսի Հրանտ-Աամուէլ, ձեզի դիմեցինք, խնգրելով ոբ
ԱՀա՛ ա յս Աեվբի գաշնագիրը եւ Քւիլսր&փ ժամանակ մը երբ շատ քիչ աղբիւրներ կային Հայոց պատմութիւն մր գրէք, ցոյց տալու Համար՝
վճիռն են յ որ Հ իմն ա կան կէտ\ը կը կազմեն այսօր ընգՀ անուր ազգաց պա ամ ութի ւն գրելու Համ ար : թէ Հայերը արիական շատ Հին ժոգովոլրգ մր ե–
$՝րքաՀայ Ղ՛ատին Հ ԱշխաբՀի ամէն կողմը Հայկ* Գովեց Պ* Կրուսէի լեզուն , որ յստակ է$ մաքուր , ղած եւ մեծ մշակոյթ ունեցած են։ Այգ պատմու
Գատը Հետապնգող մեր Հայրենակիցները իրենց Հ ա ս կն տ լի , ոճը՝ լա՛լ Հ զայս բանը պիտի էու֊գէէ թեան Ա* Հատորը շուտով լոյս պիտի տեսնէ է
պաՀանջները կը Հ իմնեն մ-իջազգա յին ա յս եը^կու րսե ւ ա կ՛սղեմ ականն եր ււ լ առջեւ՝ֆ , աւելցուցի է կար– «Անցած տարի երբ Հայկ • Գատին պաշտպա
կարեւոր մուրՀակնեբուն վրայ X գալով Կրուսէի լՀինկիղ խանը, (ծ՝ իմ ո ւր լէն կը եւ նութեան Համար ֆրանսացի բար՛եկամներու կոմի֊
Ուրեմն Ամերիկայի Հայկ* Գատի Յանձն ա - Հ ին ժամ տնակներու ուրէԼ ա շէսա րՀակա լնե բու աԷ ^Ը. կազմեցինք , գուք փութաց իք ձեր աջակցու
խումբը մ եծաքանակ տպելով ա յս վաւերաթ֊ուգ - թիւն ր տալու մեզի եւ անձամբ խմբագրեցիք ծա
թէն՝ գրկեց ամէն կողմ: գրքոյկն ալ մեծ քանակութեամբ բաժնուած է կա նօթ Ֆրանսացիներու կողմէ 15 Մայիս 1946/*^*
Փարիզի իՒբքտՀայ Գատի Պաշտպան Յանձնա րեւոր անձնաւորութեանց : ստոբագբուած Ուղերձը, որ ներկայացուեցաւ
խումբը իր կողմէ զայն ֆրանսերէնի թարգմանել իր աշխատ անքն եր ո ւն մէջ աւելի մ եթոտ եւ Միացեալ Ագգերու կազմակերպութեան *
տալով Հրատարակեց իր Յուշագրէին Հետ միասին , կանոնաւորութիւն մտցնելով , Հայկ * Գատի Յանձ «Նոյնպէս երբ «Հայագիտական Ուս ու մնաս ի -
վերջերս , գուք
անոր կցելով նաեւ Ուիլսրնեան քարտէսր : նախումբը 1945 Օգոստոսին սկսաւ Հբատարակեէ րութեանց կեգբոն» մը Հիմնեցինք
Ամ ե բարկայի Հա յկ * Գատի 3 ան ձնախ ո ւմբռը «ճաւշա&Ո 8ս11շէ1Ո» մը, որուն մէջ լոյս կը տեսնեն ձեր անվերապաՀ մասնակցութիւնը բերիք անոր եւ
նոյնպէս ներկայանա՛լի ձեւով Հբատարակեց անգ - ոչ միայն իր ներկայացուցած պաշտօնական գրա— խոստացաք ամէն կերպով օգտակար ըլլաթ :
լիերէն թարգմանութիւնը Ամենայն Հայոց Կա - թիւններու պատճէններր, այլ նա՛եւ փո*քրէկ յ°Գ՜ Վերջացնելով յանկեր Հլւ)անտ–Աամուէլ ըսաւ թէ
թովիկոս Գէորգ Զ՛ի 27 Նոյեմբեր 1945 թուակիր ուածեր Հայկական պաՀանջեբու եւ Հայոց իրա - Պ * Կ բուսէ արժանաւոր յաջոբգն է ա յն ֆրանսացի
կոչին, ուղղուած՜ Մոսկուայի Երեքներու, մողովին լուն քներ ուն մասին (առանց մոռնալու Հակաթուրք մեծ գէմքեբուն, որոնք անցեալին մէջ մեծ բարե
ԼԱ՝արաչ\սիյա Աթալին, Նախա՛գաՀ Ք՝րումրն եւ. պր ո պա գան տը ) , Հիմնաւորուած անվիճելի փաս - կամներ եղած են Հ՛այ ժողովուրղին :
վարչապետ Էթլի՝) : Այս ԳՐՔոյՂՐ^ ^Է2. Ղաձ նաեւ տեր ով ։ Վերջին խօսողն էր օրուան Հերոսը Պ* Կըու–
•ուսումնաս ի բութիւն մր Ամենայն Հայոց կաթոզէ– Այս պա ր բե ր ա կա ը ցարգ լո յս կը տեսնէ եւ սէ , որ ըսաւ թէ իր ա կագեմ ական րնտրուելուն
կոսնեբու եւ. Հայ ժողովուրդի կեանքին մէչ անոնց պիտի շա ր ո ւն ա կո ւի Հ ըաաա րակուի լ մ ինչեւ Հա յ– առթիւ կատարուած բո լո բ ընգո ւնելութեանց մէչ
կատարած դերին մասին : Հոն յ ի չո լած՜ է մասնա - կական Գատին լուծումը է լաւագոյն էր ՅէրանքեւՀայ Միութեան կաղմա -
ւո բւաւլկ ս թէ կաթողիկոսներ ր Հինէն ի վեր քաղա ք*ացի գրաւոր պաշտօնական գէմ ումնեբէ եւ կերպած-ը։ Ամէնէն աւլուէ Հայերն էին որ ակադե
քական կարեւոր գործօն մր եղած՝ են Հայոց սլատ– անպաշտօն Հ լՀատա րա կո ւթ իւննե րէ , Հայկ * Գատ\ի՝ մական յայտարարած՝ էին ղինքր Փլէյէլէ սրտՀին
մութեան մէչ–. Վերչդն օրինակն էր Գէորգ Ե՛ կա. Յանձնախումբը Ամերիկայի մէջ ամէն առիթ կօգ– մ՝է2. տրուած՝ Հանդէսի մւյշ առթիւ, երբ դեռ իր
թողիկոս\ին կողմէ Պօ գաւ Նուսչարի նչանակումր տագո րծէճ պաշտօնական շր ջան ա կն ե ր ո ւ մ օտ ի թեկնածութիւնն, իսկ չէր գրած՝ ԱնմաՀներու. աթո
իբրեւ նախագաՀ Ազգային Պատուիրակութեան, նպաստ Հա յկ * Գատին ա շիսատանքն եր կատարելու ռին։ ՀայերյՀ սուտ չՀանելոլ Համար էր որ անցած՝
Հա՝յկ՛ ՛հու ար Հետապնդելու Համար Մեծ՝ ՊԱ աո լ - Համար է ՀյնորՀիւ անոր վարիչներաւ ստեղծած զօ տարի թեկնածու ներկայացաւ եւ լլետրուեցաւ
թե ան ո մօտ, պա/քան եան պատերազմէն վեր^; րաւոր կապերուն , Նիւ Եոր քի եւ Ո ւաշ1ի ն կ թընի ( ծիծաղներ) յ
Հայկ– Գատի Յանձնախումբը (Հայ Ազգ. կո գտ շն ակից պետական մ արգոց Հետ շվւումներ ը ան Հայերը վեր\չին պատերազմին ատեն մեծ՝ ծա
միտ է) այս գրքոյկին վերջին մասին մէչ՝ հրատա պակաս են ։ ինչպէս ամէե կողմ, Հոն ալ աչվսա ֊ ռայութիւնն ե ր մատուցին Գիմադրական ճակատ ին
րակած– է .իր կողմէ 20 Սեպտ. 1945/1 Լոնտոնի մէչ տանքնեըը կը տարուին մէկ եւ նոյն սկզբունքով, վրայ, Լենինկրատի պաշտպանութեան, Պերլինի
գումարուած Հինգ Մեծերու արտաքին գործերոլ Ուիլսընեան սաՀմաններու միացումը քՕոբՀբգային գրաւման ատեն, նոյնիսկ Ֆրանսայի մէչ կարեւոր
նախարարներու իւո րՀ ր գամողս ւէին ղրկուած՝ Ցու–, Հայաստանին * / գեր խազացի Հ Բայց Հայոց ամբոգ^ պատմութիւնը
շաղիր ր : Պա՛շտօնական շբջանակներէ յաճախ գիտել կու արդ էն ՈշտւտէՏտՇՇ եղած՝ էր,մէկ կ."Ղմէ \ \րդ ղարուն֊
Նիւ Եորքի Հայ Ազգային Կոմիտէն Հակազդե տան թէ այս վերջին պաՀանջը քիչ մը խորթ կը ՄՀնիի անկումէն սկսեալ, միւս կողմէ Ո1նին Կի–
լու Համար թրքական քարոզութեանց , .որոնք վեր– Հ նչէ ան գլեւս աքսոն պ ե տակտն մ արգո ց ականջին , յիկիոյ թագաւորութեան կործանումէն ետք :
չին մամանակներր շատ մեծ՝ Համեմտաութիւններ) սակայն եւ այնպէս ազգովին եկած ենք այն եզ Ֆրանս ա գաղթող առա չին Հայ տարագիր Լեւոն
ստացած են Ամերիկայի մէչ՝, Խալիտէ էտիպներու րակացութեան , որ ԹրքաՀա ւ Գատր լուծելու Հ՛ա ֊ ս • Լուս ինեանէն մինչեւ մեր օր երր Հայերու ւսմ–
ել րնկերո լՀիներոլն մասնակցութեամբ. , ամէն մ ի– մար ուրիշ միջոց չկայ եւ մեր բոլորին աշխատան բոզչ կեանքը դիմադրութենէ զատ ուրիչ բան չէ
չ\ոցի կր դիմէ։ Մասնաւորաբար կ՚օգտագործ՝է ա– քը կեգրոնացուցած ենք այգ կկտին վրայ։ Մեր եղած՝ :
մերիկեան մամուլր, երբեմն ալ ամերՀիկեան ան պարտականութիւնն է Համոզել Ի)որՀ* Ա՛իութեան Երբ Հայաստանի պատմութիւնը ուսումնասի
թելն ու կր կազմակերպէ Հրապարակային Հալա - երէկուան եւ այսօբուան գաշնակք;ցները թէ՝ րենք, աշխարՀագրութեան մասին մեր ունեցած՝
քոյթներ : Թուրքիս յ Հայկական նաՀանգնեըուն ԽորՀ * Հա - գաղափարր՛ կը վախենք։ Հյւրոպան ւԼոսվւոլՀի նե -
)945ին Կոմիտէն Հրատարակեց Ջարլզ Մ էս - յաստանի կցումը երբեք չի նշանակեր գործիք րէ– ղուցին վրայ չէ որ կր վերանայ , այյ Արարատէն,
թրրմէնի 1923 Յունուարէն «ԽԿոճօ \1օՈէհ1)՛» ամ լալ բոլշեւիկեան ծաւա՚լապաշտական քաղաքակա - անդին.. Հայր Ասիոյ մէչ եւրոպացի մնացած՝ է
սաթերթին մէչ՝ գրած՝ մէկ յօդուած-ր՝ ՜1՝հշ ւՇէԱէՈ նութեան : ԸնգՀակառակԼ , այսպիսի լուծում մը՛ միշտ։ Հայոց պատմութեան մէչ կարելի չէ Հիա
օք էհշ 1՝Ա1։1օ> (Թուրքին վերադարձը) խորագրով, կը նշանակէ արգաբութիւնր զոբծագբել Հայ անի ցումով չ յ ի չ ե լ «Անսիզք Անտիոքայ»ի թարղմանիք
ընկեր լՀէյմս Մ ու ն ւո այ եան ի նախաբանո՛վ։ Յիչեա\ւ րաւուած ժոգովոլբգին Հանգէպ , որուն պա ամ ա - Սմբատ Սպարապետի եւ եղբօրը Հեթում թագա -
գրութիւնը՝ Հակառակ իր՝ Հնութեան կատարելա– կան Հայրեն իքը կը շարունակէ մնալ իր գարաւս ր ւորի ծ՜րագիրը՝ Հ.այ–ֆրանկ եւ մոնկոլեան գա շ -
պէս կը պաՀ էր իր այմմէութիւնը եւ Բ՝ուրյ> թշամիին կրունկներ ան տակ ։ նակցութիլն մը կազմելու մասին։ Եթէ այդ ծրա–
գէմ պր ո պաղան տի լաւագոյն ղէնք մըն էր ։ Այս (4) ՀՐԱՆՏ-ՍԱՄՈՒԷԼ ԳէքԸ. յա1ո՚ւՀՐ ՚ Ֆրանսացիք գոնէ պիտի կրնային
Fonds A.R.A.M
նոր օրերու գիկտատորներչ1: Կրուսէի արտագրած
՚ Աւ Հ . Յա ՚ՒաշԱակէթտիւ&ը Խցկեա/թը ի պատիւ պատմական մսծարժէ ք գործ հրոսն գա Հ աւո ան քը Ա
Հայ մողդվսւրգին Հանգէպ իր Համակրանքը շեշ
Պ, ՌըԱհ Կաւսեի "՚՚ելՀ՚Լ) վերջացուց Լօրէնի երեսփոխանը իր ղեղխ^
Երեք յօգռւահնեբու մէջ, ժամանակագրական զիկ ճաւլր
կարգով Լ ւ Համառօտ գիհերով տուի՜նք, փաոտա– Ֆ բանքն ւ Հայ Ա իութեան փոխ-նա/ս՚սգսյհ (կ ,
թուղթ* ելաւ կարեւոր կէաե բուն յ ի շատ ակում ով , ՖրֆսնքեւՀայկական Միութիւնք անց՛եալ Հոկ Զօպանեան կարգաց բացակաս՛*լ էն ակագհմակլ. ն
այն րո Լ" Ր աշխատանքները , զորս կատարած են տեմբերին Աորպոնի մեծ ամփիիժատրոնէն մէչ^ Ժորժ Լըքոնթ ի եւ զօր* Պրէմոնի Համակրական
Հ • 3 * Գա շ1։ակցութիւնը եւ իրեն ենթակա յ կամ տուած՝ գեղա ր ո ւեստա կան ՀաեղէսԼն ւի չ՛ ^ , այս նամակները։ Յետոյ գովեց Պ՛ Կրուսէի Խաչակրաց
ուղեկից մարմինները իՒբքաՀայ Գատին սլաշտպա– անգամ այ Հացկերոյթ մ ր կազմակերպած՝ էր իր պատմ՛ութիւն ս , որ լաւագոյն պրոպագանգն եղւ,։օ
նութեան Համար : կեգրոնրն մէչ, կիրակի օր 16 Փետր– ինչպէս գրե է Հայո՛ց Համ,՛յր եւ շառա*ու՛։ **.պտակ մրն էր ջար
Այգ աշխատանքները ցարդ կր շա ր ունակս լին , ցինք, ՝.ի պատիւ Պ՛ Ռընէ Կրուսէի , անոր Ֆրանսա գարարներւոն : կրուսէի գործին Համամարգկային
առանց ընկրկումի եւ յուսաՀատութեան , մանա - կան Ակադեմիայի անդամ ըետըուելուն առթիւ Հ արժէքը վես լցոնելով ջերմ խօսքեբով փակեց Պ
ւանգ Ամերիկայի Հայկ* Գատի Յանձնախումբին Ներկայ էին Մ իութեան նախագաՀ Պ ՛Պ • Լուէ Ջօ պ ան ե ան իր ճառը է
կողմԷէ Մարէն, Փօլ Պուայէ , զօր. Շարտինեի , զօր՛ Ժի– Պ • Կրուսէի աշակելձտուՀիներէն Տիկիս Արշա
Այս վեր^ինր 1945 Ապրիլին , Հրատարակած Էր պէր> , Հ– Լուի Մ՛որիէս , Լէոն Մ ուսինաք , Փօյ տիւ լոյս ի)անտանեանճ Հայ կիներու եբախտագիտոլ .
ար գէն Ա ան-էհբան շիսկո յի խորՀ ր գաժ ո ղո վվւն ներ֊ Վէու, Պրուսի, աչխատանքի նախարարութենէն թիւնը, Համակրանքն ու Հիացումր յայտնեց ու֊
կայա ցուցած իր 3 ո ւշա գր ին սլատճ էսն եր՛ր՛ անգ - Պ ՝ ՝Ի՝ատլւօ , ոստիկանական վերատեսչութենէն Պ՛ ս ո ւց չա պետ ին * ՀձՀնագաբեան քաղաքակրթութեան
էիեբէն եւ Հայերէն լեզուներով եւ ցրուած ղանոնք Ժիպէր , Ս * Մուրատեան վարմարանի տեսուչ Հ • օրրան փոքրիկ Հայաստանր , ըսաւ , արժանացաւ
աշխաբՀի ամէն կոգմ\ը , բո լո ր անոնց , ,ոբոնցմէ ԱաՀակ, ՖրանքեւՀայկ * Ա իութեան վարիչ մարմ ձերէ մասնաւոր ուշագբութեան ^ երբ, ինէսլէս բո
որեւէ փոքրէկ / " յ " մը ունէիր Հայկ* Դ՛ատին լուծ նի անդամները , մ ամ ո՛ւ լի։ ներկայացուցիչներ , ըն լոր մ արտիրոս ու պաըտ ո ւած ժ ո զովո ւրգները ել
ման Համար : դամէնը չուրչ 70 Հոգի։ անոնց մշակոյթը մոռցուած էին բոլորէն Հ Պատ
Հա յկ • Ղ՝ատ ի 3անձնտ խումը ր միաժամ անակ Հրալիրեալներէն մաս մր չէին կրցած ներկա ք մութեան կիստ ստուերին մ էջէն լո յս աշխաբՀ բե
անգլիերէն լեզուով ՀրՀատա րակեց 22 \,ո յեմբեր ըլլալ եւ Համակր\մնքի նամակներ ուղղած՝ էին։ Ա– րիք անոր պատմական փառապանծ առաքելութիլ–
1920 թուակիր Ո՚-իլորոեան Իրաւարարական Վճի 7նք են՝ ակադեմական ժորմ Լըքոնթ, Փարիզի %ր եւ գա ,ն անուանեպիք ւ առայ ջապաւպա ւել -
մտեան .քաղաքակրթութեան՝
ռը, որով պաշտօնապէս կ՚որոշուէին Հայաստանի Համալսաբանին վե րատեսուշՏքթ ՛Ռուս ի , գաղթ ա֊ Աս ի ո յ մէջէ Ջեր գոր
Հանրա՛պետութեան եւ քՒուբքիո յ սաՀմ անները : յին նախարար Աաբիուս Ա ութէ , գրագէտ ժորժ ծը ան մ աՀ պիտի մնայ յաջորգ սերունգնեբուն Հա
Հրատարակեց նաեւ այս վաւերաթուղթին կցուած ՏիւՀամէլ , ղօլձավաբ էտ * Պրէմոն , ոստիկ * վիրա մար» ։ 1
քարտյէսր , ս տ ո ր ա ւլ ր ո ւա ծ նախագաՀ ին կողմ է : տես էութենէն Լյ6ՇՁ.է)6Շ, ներքին նախարարութենէն Յե աոյ խօսք առաւ րնկ* Հբ^անտ-Աամուէլ
Ինչպէս կը յ.իշուի , Դ՛ա՛շնակից պետութեանց Փ աժ է ս ^ Հայերէնի ուսուցի՛չ Տ իւմէնիլ եւն : յանուն Հա յ Գաղթականաց ԽոբՀ ուբգին ել Հ,3ա -
Գերագո յն քյ որՀուրգը , գո ւմ ա բո ւած Ա ան Ոէմոյի ճաշէն վերջ նախագաՀ Պ • ՆՈԼ–Է Մարէն խօսք ռաջ^ի եւ ըսա՛ւ թէ Պ՛ Կրուսէի Համբաւը 3)րան֊
գար–
մէչ, 1920 Ապրիլ 26ին դիմած՝ կր Միացեալ Նա - առնելով , ըսաւ թէ ինք Հայերուն բարեկամ սայի սաՀմանները գլած անցած է եւ Հանրածանօթ
վերջ
Հանգնեբու նախագաՀ ք\ւո ւտ րօ Ուիլսընի , Հ րաւի– ձած է յիսուն տարի առաջ, Աեծ Զարգերէն Մա է Ասիայէն մինչեւ Ամերիկաներ՛ը Հ Մերձաւոր Աբ1ե–
գիտած
րելով զայն, ոբ իբրեւ, իրաւարար վերջապէս որո– եւ այցելած է մեր երկիրը, Հիացած է գո յգ ՚ ւելքէն մինչեւ ՛Ծայրագոյն Արեւելքի ժողովոլրգ -
շէ Թուրմիս յ եւ Հայաստանի սաՀմաններր քշրղբու– սիսներուն վյրայ, նոյնպէս մեծ Հիացումով ներ ուն մասին իր գրածներ բ կը փնտռուին ո՛չ մի–
մի, Տրապիղոնի , Վանի Հլ Պիթլիսի նաՀ անոներ ուն է թէ ի՚սլ՚Ղէ" Լարքաւ ^ ա յ գիլ՚ւա9Ին իր քրաԻս– ա յն ուսանողներու , տ յ լ ել գիտնա կաննե ր ո լ կող֊
Հայկա– մէ Հ Հայեբս ղի^քը ճանչցանք իր եռաՀատոր Խա
մ էջ Հ \թո յն տարուան Ա* ա յիս 1 7ին նախագաՀ լք ըն– քով կլՀ մշակէր եւ պտղաբեր կը գարձնէբ
գունեց Հրաւէրը : 1920 Օգոստոս \ Օին կնքուեցաւ կան քարքարուտ եւ խոպւ ն լեռնագաշտ ը ։ Աղս չակրաց պատմութեան շնոբՀիւ։ Պ* Կբթււսէ իբրեւ
Աեվրի^ գաշնագիրը՝ գոր յանուն Հայաստանի Հան ա ո ւթ ե ան պակասն։ ու ս տ ր կո ւթ իւն ը ամ էն էն մ,եծ անկողմնակալ պատմիչ վեր Հանած էր ո՚իլիկիու
րապետութեան ստորագրեց Աւետիս ԱՀ աբոն եան՛ ։ չարիքն են, ըսաւ, ժ ո զո վո ւ ր զ ի մը Համարէ Հայե Հ ա յ կա կան թագաւորութեան ըն ձե ռած ծառայո լ -
ԱյԳ գտչնագրին Տ9րգ յօ զո ւած ով շորս նաՀանգ - րը շատ տառապած են՝ բայց երբեք չեն կոբսնցու– թիւններլչ Խաչակիրներուն, որոնք մեծ բախտն։
ներ ո ւ վեր ջնա կան ս ա Հ մ անագծ ում ը պիտի կատա ցած իրենց յոյսը լաւագոյն ապագայի մը Համարէ ունեցած էին քրիստոնէութեան եւ Եւրոպացինե -
րէր Ամերիկայի նախագաՀը։ Ն ո յ * 22.ին Ալիլսյան Անգրագառնալով Պ ՝ Կրուսէի գործին , նախա բուն թշնամի երկրամասի մը մէջ Հայերուն պէս
ստորագրեց իբ\ իրաւարարական/ Վճիռը , որ 1920գաՀը ըսաւ թէ II) ր ան սան տուած է Հատ պատմա բարեկամ ^՜ողովսւրղ^ի մը Հանգիպելու :
Նոյ* 2.4ին Փարիզի ամերիկեան գես պանին ձեռքով գէտներ ու իմաստասէրներ , որոնք Համ աշխար - ^.Գերմանական գրաւման ծանր օրերուն, երբ
ընգ–
յանձնուեցաւ Հաշտութեան հ)որՀբգաժողովի Հային Հռչակ ստա՛ցած են։ Յիշեց Պօս՚իւէն եւ անոր Հայերը իբրեւ ո չվարիս/կան կը Հռչակուէին, ըսաւ
Հ ան ո ւր քարտ՛ուղարութեան * ^Տիեզերական պատմութիւներ, գրուած այնպիսի Հրանտ-Աամուէլ, ձեզի դիմեցինք, խնգրելով ոբ
ԱՀա՛ ա յս Աեվբի գաշնագիրը եւ Քւիլսր&փ ժամանակ մը երբ շատ քիչ աղբիւրներ կային Հայոց պատմութիւն մր գրէք, ցոյց տալու Համար՝
վճիռն են յ որ Հ իմն ա կան կէտ\ը կը կազմեն այսօր ընգՀ անուր ազգաց պա ամ ութի ւն գրելու Համ ար : թէ Հայերը արիական շատ Հին ժոգովոլրգ մր ե–
$՝րքաՀայ Ղ՛ատին Հ ԱշխաբՀի ամէն կողմը Հայկ* Գովեց Պ* Կրուսէի լեզուն , որ յստակ է$ մաքուր , ղած եւ մեծ մշակոյթ ունեցած են։ Այգ պատմու
Գատը Հետապնգող մեր Հայրենակիցները իրենց Հ ա ս կն տ լի , ոճը՝ լա՛լ Հ զայս բանը պիտի էու֊գէէ թեան Ա* Հատորը շուտով լոյս պիտի տեսնէ է
պաՀանջները կը Հ իմնեն մ-իջազգա յին ա յս եը^կու րսե ւ ա կ՛սղեմ ականն եր ււ լ առջեւ՝ֆ , աւելցուցի է կար– «Անցած տարի երբ Հայկ • Գատին պաշտպա
կարեւոր մուրՀակնեբուն վրայ X գալով Կրուսէի լՀինկիղ խանը, (ծ՝ իմ ո ւր լէն կը եւ նութեան Համար ֆրանսացի բար՛եկամներու կոմի֊
Ուրեմն Ամերիկայի Հայկ* Գատի Յանձն ա - Հ ին ժամ տնակներու ուրէԼ ա շէսա րՀակա լնե բու աԷ ^Ը. կազմեցինք , գուք փութաց իք ձեր աջակցու
խումբը մ եծաքանակ տպելով ա յս վաւերաթ֊ուգ - թիւն ր տալու մեզի եւ անձամբ խմբագրեցիք ծա
թէն՝ գրկեց ամէն կողմ: գրքոյկն ալ մեծ քանակութեամբ բաժնուած է կա նօթ Ֆրանսացիներու կողմէ 15 Մայիս 1946/*^*
Փարիզի իՒբքտՀայ Գատի Պաշտպան Յանձնա րեւոր անձնաւորութեանց : ստոբագբուած Ուղերձը, որ ներկայացուեցաւ
խումբը իր կողմէ զայն ֆրանսերէնի թարգմանել իր աշխատ անքն եր ո ւն մէջ աւելի մ եթոտ եւ Միացեալ Ագգերու կազմակերպութեան *
տալով Հրատարակեց իր Յուշագրէին Հետ միասին , կանոնաւորութիւն մտցնելով , Հայկ * Գատի Յանձ «Նոյնպէս երբ «Հայագիտական Ուս ու մնաս ի -
վերջերս , գուք
անոր կցելով նաեւ Ուիլսրնեան քարտէսր : նախումբը 1945 Օգոստոսին սկսաւ Հբատարակեէ րութեանց կեգբոն» մը Հիմնեցինք
Ամ ե բարկայի Հա յկ * Գատի 3 ան ձնախ ո ւմբռը «ճաւշա&Ո 8ս11շէ1Ո» մը, որուն մէջ լոյս կը տեսնեն ձեր անվերապաՀ մասնակցութիւնը բերիք անոր եւ
նոյնպէս ներկայանա՛լի ձեւով Հբատարակեց անգ - ոչ միայն իր ներկայացուցած պաշտօնական գրա— խոստացաք ամէն կերպով օգտակար ըլլաթ :
լիերէն թարգմանութիւնը Ամենայն Հայոց Կա - թիւններու պատճէններր, այլ նա՛եւ փո*քրէկ յ°Գ՜ Վերջացնելով յանկեր Հլւ)անտ–Աամուէլ ըսաւ թէ
թովիկոս Գէորգ Զ՛ի 27 Նոյեմբեր 1945 թուակիր ուածեր Հայկական պաՀանջեբու եւ Հայոց իրա - Պ * Կ բուսէ արժանաւոր յաջոբգն է ա յն ֆրանսացի
կոչին, ուղղուած՜ Մոսկուայի Երեքներու, մողովին լուն քներ ուն մասին (առանց մոռնալու Հակաթուրք մեծ գէմքեբուն, որոնք անցեալին մէջ մեծ բարե
ԼԱ՝արաչ\սիյա Աթալին, Նախա՛գաՀ Ք՝րումրն եւ. պր ո պա գան տը ) , Հիմնաւորուած անվիճելի փաս - կամներ եղած են Հ՛այ ժողովուրղին :
վարչապետ Էթլի՝) : Այս ԳՐՔոյՂՐ^ ^Է2. Ղաձ նաեւ տեր ով ։ Վերջին խօսողն էր օրուան Հերոսը Պ* Կըու–
•ուսումնաս ի բութիւն մր Ամենայն Հայոց կաթոզէ– Այս պա ր բե ր ա կա ը ցարգ լո յս կը տեսնէ եւ սէ , որ ըսաւ թէ իր ա կագեմ ական րնտրուելուն
կոսնեբու եւ. Հայ ժողովուրդի կեանքին մէչ անոնց պիտի շա ր ո ւն ա կո ւի Հ ըաաա րակուի լ մ ինչեւ Հա յ– առթիւ կատարուած բո լո բ ընգո ւնելութեանց մէչ
կատարած դերին մասին : Հոն յ ի չո լած՜ է մասնա - կական Գատին լուծումը է լաւագոյն էր ՅէրանքեւՀայ Միութեան կաղմա -
ւո բւաւլկ ս թէ կաթողիկոսներ ր Հինէն ի վեր քաղա ք*ացի գրաւոր պաշտօնական գէմ ումնեբէ եւ կերպած-ը։ Ամէնէն աւլուէ Հայերն էին որ ակադե
քական կարեւոր գործօն մր եղած՝ են Հայոց սլատ– անպաշտօն Հ լՀատա րա կո ւթ իւննե րէ , Հայկ * Գատ\ի՝ մական յայտարարած՝ էին ղինքր Փլէյէլէ սրտՀին
մութեան մէչ–. Վերչդն օրինակն էր Գէորգ Ե՛ կա. Յանձնախումբը Ամերիկայի մէջ ամէն առիթ կօգ– մ՝է2. տրուած՝ Հանդէսի մւյշ առթիւ, երբ դեռ իր
թողիկոս\ին կողմէ Պօ գաւ Նուսչարի նչանակումր տագո րծէճ պաշտօնական շր ջան ա կն ե ր ո ւ մ օտ ի թեկնածութիւնն, իսկ չէր գրած՝ ԱնմաՀներու. աթո
իբրեւ նախագաՀ Ազգային Պատուիրակութեան, նպաստ Հա յկ * Գատին ա շիսատանքն եր կատարելու ռին։ ՀայերյՀ սուտ չՀանելոլ Համար էր որ անցած՝
Հա՝յկ՛ ՛հու ար Հետապնդելու Համար Մեծ՝ ՊԱ աո լ - Համար է ՀյնորՀիւ անոր վարիչներաւ ստեղծած զօ տարի թեկնածու ներկայացաւ եւ լլետրուեցաւ
թե ան ո մօտ, պա/քան եան պատերազմէն վեր^; րաւոր կապերուն , Նիւ Եոր քի եւ Ո ւաշ1ի ն կ թընի ( ծիծաղներ) յ
Հայկ– Գատի Յանձնախումբը (Հայ Ազգ. կո գտ շն ակից պետական մ արգոց Հետ շվւումներ ը ան Հայերը վեր\չին պատերազմին ատեն մեծ՝ ծա
միտ է) այս գրքոյկին վերջին մասին մէչ՝ հրատա պակաս են ։ ինչպէս ամէե կողմ, Հոն ալ աչվսա ֊ ռայութիւնն ե ր մատուցին Գիմադրական ճակատ ին
րակած– է .իր կողմէ 20 Սեպտ. 1945/1 Լոնտոնի մէչ տանքնեըը կը տարուին մէկ եւ նոյն սկզբունքով, վրայ, Լենինկրատի պաշտպանութեան, Պերլինի
գումարուած Հինգ Մեծերու արտաքին գործերոլ Ուիլսընեան սաՀմաններու միացումը քՕոբՀբգային գրաւման ատեն, նոյնիսկ Ֆրանսայի մէչ կարեւոր
նախարարներու իւո րՀ ր գամողս ւէին ղրկուած՝ Ցու–, Հայաստանին * / գեր խազացի Հ Բայց Հայոց ամբոգ^ պատմութիւնը
շաղիր ր : Պա՛շտօնական շբջանակներէ յաճախ գիտել կու արդ էն ՈշտւտէՏտՇՇ եղած՝ էր,մէկ կ."Ղմէ \ \րդ ղարուն֊
Նիւ Եորքի Հայ Ազգային Կոմիտէն Հակազդե տան թէ այս վերջին պաՀանջը քիչ մը խորթ կը ՄՀնիի անկումէն սկսեալ, միւս կողմէ Ո1նին Կի–
լու Համար թրքական քարոզութեանց , .որոնք վեր– Հ նչէ ան գլեւս աքսոն պ ե տակտն մ արգո ց ականջին , յիկիոյ թագաւորութեան կործանումէն ետք :
չին մամանակներր շատ մեծ՝ Համեմտաութիւններ) սակայն եւ այնպէս ազգովին եկած ենք այն եզ Ֆրանս ա գաղթող առա չին Հայ տարագիր Լեւոն
ստացած են Ամերիկայի մէչ՝, Խալիտէ էտիպներու րակացութեան , որ ԹրքաՀա ւ Գատր լուծելու Հ՛ա ֊ ս • Լուս ինեանէն մինչեւ մեր օր երր Հայերու ւսմ–
ել րնկերո լՀիներոլն մասնակցութեամբ. , ամէն մ ի– մար ուրիշ միջոց չկայ եւ մեր բոլորին աշխատան բոզչ կեանքը դիմադրութենէ զատ ուրիչ բան չէ
չ\ոցի կր դիմէ։ Մասնաւորաբար կ՚օգտագործ՝է ա– քը կեգրոնացուցած ենք այգ կկտին վրայ։ Մեր եղած՝ :
մերիկեան մամուլր, երբեմն ալ ամերՀիկեան ան պարտականութիւնն է Համոզել Ի)որՀ* Ա՛իութեան Երբ Հայաստանի պատմութիւնը ուսումնասի
թելն ու կր կազմակերպէ Հրապարակային Հալա - երէկուան եւ այսօբուան գաշնակք;ցները թէ՝ րենք, աշխարՀագրութեան մասին մեր ունեցած՝
քոյթներ : Թուրքիս յ Հայկական նաՀանգնեըուն ԽորՀ * Հա - գաղափարր՛ կը վախենք։ Հյւրոպան ւԼոսվւոլՀի նե -
)945ին Կոմիտէն Հրատարակեց Ջարլզ Մ էս - յաստանի կցումը երբեք չի նշանակեր գործիք րէ– ղուցին վրայ չէ որ կր վերանայ , այյ Արարատէն,
թրրմէնի 1923 Յունուարէն «ԽԿոճօ \1օՈէհ1)՛» ամ լալ բոլշեւիկեան ծաւա՚լապաշտական քաղաքակա - անդին.. Հայր Ասիոյ մէչ եւրոպացի մնացած՝ է
սաթերթին մէչ՝ գրած՝ մէկ յօդուած-ր՝ ՜1՝հշ ւՇէԱէՈ նութեան : ԸնգՀակառակԼ , այսպիսի լուծում մը՛ միշտ։ Հայոց պատմութեան մէչ կարելի չէ Հիա
օք էհշ 1՝Ա1։1օ> (Թուրքին վերադարձը) խորագրով, կը նշանակէ արգաբութիւնր զոբծագբել Հայ անի ցումով չ յ ի չ ե լ «Անսիզք Անտիոքայ»ի թարղմանիք
ընկեր լՀէյմս Մ ու ն ւո այ եան ի նախաբանո՛վ։ Յիչեա\ւ րաւուած ժոգովոլբգին Հանգէպ , որուն պա ամ ա - Սմբատ Սպարապետի եւ եղբօրը Հեթում թագա -
գրութիւնը՝ Հակառակ իր՝ Հնութեան կատարելա– կան Հայրեն իքը կը շարունակէ մնալ իր գարաւս ր ւորի ծ՜րագիրը՝ Հ.այ–ֆրանկ եւ մոնկոլեան գա շ -
պէս կը պաՀ էր իր այմմէութիւնը եւ Բ՝ուրյ> թշամիին կրունկներ ան տակ ։ նակցութիլն մը կազմելու մասին։ Եթէ այդ ծրա–
գէմ պր ո պաղան տի լաւագոյն ղէնք մըն էր ։ Այս (4) ՀՐԱՆՏ-ՍԱՄՈՒԷԼ ԳէքԸ. յա1ո՚ւՀՐ ՚ Ֆրանսացիք գոնէ պիտի կրնային
Fonds A.R.A.M
