Page 134 - ARM_19-1947_01
P. 134
* ծԱէ-ԱԶ
ւոր մտահոգութիւնն է «ադդը պահել բնառու .
Վա^դաԱա(^ք ՎաւդաԱի՝ կհպի մեջ մից» : ճՄենք հօ չենք դնում մեռնելու, մենք դնում
ԽՄԻ • — Գրադատ մբ վերլուծելով Դհրենիկ եեք ապրելու», ասում՝ է նա հազարապետին , իր
ԴհմիրքԼեաւնի «Վարդանանք» վէպը ,հհտեւհալ կեր
ԽՄԲ -— Ամփոփուած կ Հմի ածին ամսադրէն— պով կը ներկայացնէ Վարդակ Ս՚ամիկոնեան)ի տի մի խոսքով պայծառ լոյս սփռելավ մութ ու անս ,
պարը
451. . . . անմոռաց տաբեթիւ : ԱՀա Հայոց լեռ֊ րոչ գալիքի վրայ; Իր քաղաքական այս նպաաա -
նաշխարՀի ճամբանե՜րով , ո լո ր ա պա ո յա լոռնա յի՛ն կատրման իրագործման տեսակէտից Վարդանի
արաՀաաներով , անդնդախոր ձորերի ծերպերի Վէպին կեդրոնական դէմքն է Վարդան Մամի. համար առանձնապէս էական նչանակութւիւն ունի
վրայից * խոՐԱ հ.էԲ^երի միջով արագ սլանում են կոնեանը՝ մեր Ժողովրդի պատմական մեծագոյն ազգային միասնութիւնը։ Այստեղ է Վասակի հան–
Հեծեալ ու Հեաիոան սուրհանդակները ։ ՚/՝ ա զ աք ե ե– հերոսյք , որի հոյակապ դէմքը վերակենդանացնէլր ղէպ նրա երեւան բերած չատ նկատելի համբերա.
բում, ալաններում, վանքերում մենաստաենե - ինչք, ն չնորՀազալ, նոյնքան է լ ոչ֊ղիւրին ղորձ՜ տարութեան բանալին , նա չարունակ յոյս ունի
բում , պալատներում ու խրճիթներ ում Հըն– է գրողի Համար հ Վասակին ետ պահել բացայայտ դաւաճանութիւն
չում է մօաալուա փոթորկի , <աՀեղ պատե - Ընթերցողը առաջին անդամ Հանդիպում է նից , Պարսից դէմ դարձնել նրան : Նա մ ի լա է լ հա
բազմի ահազանգը * • » Հայրենիքր վտանգի մէջ է > այդ բաւական ին տարիքոտ է ջլուտ , բաբձրաՀա - մակրանք չէր տածում նրա հանդէպ, «չսիրեցի
թշնամին սպառնում է նրա գոյութեանը ։ սակ, արեւառ գէմքով, խստահա լեաց ու թափան այղ մարդու պաչտօնապաչտ ղգուչաւորութիւննե^
Լեռնակատարներից վար գահավիժող ձիւնահիւ– ցող աչքերով անձնաւոբութեանը Աշտիշատի վան*. րը» է ասում Է նա : <էԶր ծռուի"» , անրդադառ -
սեբի նմ ան իրենց ճ ան ա սլա ր Հ ին արագ աճ ե լով Ք/՛ ԳՐա<ս՚է\<ւ գարնան մի ցրտաշունչ, խաւար գիշեր ք նում Է Ներչապուհ Արծրունիե , «Ջեմ հաւատում» ,
մարդկային Հեղեղն Հայոց աչխաբՀի բոլոր ծայ֊ ել այլեւս չթուլացող լաբուածութեամբ Հետեւում Ասում Է Վարդանը եւ չարունակ հակահարուած
րերէց յորդում է գէաի Վաս պո լրական ի Արա աղ է նրա ամէն մի քայլին եւ ունէլԽդբում նրա խո՝ - Է տալիս Վահան Ամատունուն , որն իր անձնական
գաւառի Շ ալար շան գիւղի առ^եւ աաբածուած Ա– Հերին։ թշնամանքի բերումով ուզում Է հրահրեչ մթնոլոր
Վարդանը
լարայրի գա շար * այդաեղ են շտապում Հեծեալ ու պարդ ու ա1ւ1միջակա1ն բնաւոբու ֊ տը Վասակի չո՚^րհլ : Նոյւիսկ Պարսկաստանից վե
Հեաեւակ , աղեղակիր , նիզակազէն , վ ահ ան ակ ի ր թեան տէր մարդ է% (յա ղո լ լ ա լ , վճիտ Հոգի ունի, րադառնալիս Վարդանը խուսափում Է սրել ու
ղինուո բներն գիւղացիները , •յյղւ ինչպէս իր ժ ո զո վո ւր գը ՚. Իր ^"""՚Լրգէ Հոգու բացայայտել յարաբերութիւները Վասակի հետ։
շտապո ւմ հ յ
Հ ո գեւո ր ա կանո ւթ ի ւն ր խա~ նման յստակ ու պայծառ է Հեթանոսական երդը, Այդ զդուչաւոըութիւնը բնորոշ պէտք է համարուի
չր մէկ՝ ս ո ւ ր ր մփւս ձեռին* Աւա րա յ րո ւմ են ոբ նա մրմռում է ք*զնունւեաց \ք ովի ափերով ձիա– ղեկավար դիրք գրաւող նախարարների ներքին
ահա արմանա յիշատակ Տովսէփ կաթողիկոս ր , ան– վարելիս . վախ յարաբերութ՛եան տեսակէտից ու Վարդանի
%ե ւոնռ Երէցղ "յլ բառա ոգւմ Հոգեւորա Լո՜յս, լո՜յս, լո՜յս , բնաւորութեան համար եւ այդ պատճառով է լ ճըշ–
Ր֊արի լուսալո՜յս ,
կաններ ։ Աւարա յր են եկել Հայոց աշխարՀճի նա մարտացի է ու համոզիչ :
խարարներն ու իշխանները։ Ապառնացող ընգՀա - Արեւադալի լո՜յս : Վարդանն իրրեւ տակտիկ, երեւան է դալիս
նուր վտանգի Հանդէպ ի/աչն ու սուրբ ամ ուր դա Տքնաջան ու յոդնասւաքՕյջ աւշխասլող է Վար - նաեւ այլ հանգամանքներում , նա գիտակցում է,
շինք են կռել ու ծառայել բռնութեան դէմ * աւե գանը , ինչպէս իր ժոզովբգի մարդիկ։, իր ամ բող^է որ եկեղեցին կարող է զօրավիգ լինել իրեն՝ նա -
տարանն ու վաՀ ան ր Հ ամ ա՛Հ ա լա ս ար մ արտ ի կների կեանքը նա անց է կացրել ձիու վրա յ ; «Անգադ - խարարների կենտրոնախոյս ումերը ղս Ալելու հա
կր&Քռրր գարդարող ղրաՀ են դարձել ։ բում. Հոգի» է ՛վարդանը նրա ղինա^կից *ԼաՀան Ա– մար եւ աշխատում է դործօն դիրքի մէշ դնել նրան
Այ ս տ եղ է Աւարա յր ի Հո դին , Հ աղա ր ու բի ւր մատունու բնո բոշմ ամ բ ։ եւ յենուել նրա վրայ՝ պնդելով, որ «հոգեւորներր
երգ ու գովքի արմ անաց ած , Համաժողովրդական Արի, համարձակ, քաջակորով մարգ է Վար - մասնակցեն» Միհրներսեհի հրովարտակի պատաս
ապստամբութեան ոգեշնչող ու կազմակերպիչ , գանը, ոչ մի սպառնալիքով նրան չես վախեցնի : խանը կազմելու։ Վարդանն արտաքին դաշնակից -
Հայ ժողովրդի ազատութեան ու անկախութեան Հ^ազկերտի ատեանին աննաՀանջ դիմադարձ կանգ ներ է որոնում , երբ ուրիշների մտքովն անգամ չի
Համար մզուող պայքարի անձնազոՀ առա^^նորդ , նելուց յետ ո յ Վ^արգան լէ գազազած փղե րին ընդա անցնում դրա հնարաւորութիւն՛ը ; ՛Այստեղ նա
սիգապանծ , քա^ ու արի Վա րգան Ա պարապետը X ռաջ Է գնում «Հո յա կապ Հասակի ընական Հ պար - հանդէս է բերում իրեն իրրեւ դիւանագէտ :
Աւարա յր էին Հալա քոլել «վաթսուն եւ վեց տութեամբ ու ւիեՀոլթեա՚մր , .իր տիրական դիրքի Մ՛ենք տեսնում ենք Վարդան ին իբր ոագմա -
Հագար այր ընդ Հեծեալեւ ընդ Հ ետեւակ» * Աւա–. մ Էջ» եւ չարախինդ պարսիկ ամբոխը ակամ այ կան փորձուած գՈրծփ՚չ , ա յ դ երեւում է զինուոր -
րայր էին փոլթացե լ նա ել մ ա բ տ ի 1լն ե ր ի ց շատերի լռ ո ւմ Է ն ր ան տ եսնելո վ ։ ների պ՛ա՛տմածներից, նախարարների խօսակցու ֊
Հար ազատն երր ։ Եկան \ի դաշտ & աւար շան նաեւ Վարդան ին յատուկ Է կեԹսաի նդութիւնր ե ւ թիւններից, պարսիկ գործիչների վերաբերմուն -
«կուսանք Հայոց նոր շուշան» ,ինչպէս նաեւ «տիկ լաւաաեսՈլթիլնր : Նա լի Է Հաւատով, որ «բուքը քից , Վարդան ի ձեռնարկումներից՝ Պարսկաստան
նայք փափկասուն Հայոց աշխարՀին» , ո րպէսղի ի– կ՛՛անցնի , կը գանէ լալ օրեր» ; Այգ լաւատեսութեան մեկնելուց առաչ^։ 7/՚" շարունակ ելնում է իր կան՛
րենց ամուսինների , եղբայրների ու Հարազատնե աղբիւր ը նրա Հաւատն Է դէպի ժողովուրդը ։ խատեսութիւնից , թէ «ս՛ա՝ պատերազմ ^իէինի ) ա յ Լ
րի Հետ միա՛սին պա յքարեն Հայրենիքի Համ ար ։ Եւ֊ ժոգովոլբգն ու զ°րքը իրենց Հերթին սիրով աչխարհտւեր փոթորիկ» ; Բայց թշնամ ուն ռազ -
451 թւի Յունիս \ ի ուրբաթ օրուայ գիշերը ար են՝ Հատուցանում , մեծ Հաւատով վերաբերւում մական դիմադրութիւն ցոյց տալու ծրագիր ր
տասովոր ժխորով էր լցոնել Աւարտյրի դաշտը * նրան։ «Ապարապետի արեւաշատութեան» են բար վերջնականապէս ՛ա՛մբողջանում է նրա համար
ձիերի սմբակների դոփիւնը, Հրեղէն երիվարների ձրացնում առաջին գաւաթր Վաբաժի կե բուխ ու— Պարսկաստանից վերադառնալիս :
Վբ^*Ք.ոռԲ "ւ Րէ շաչիւն՚ր , մաբդկանց աղաղակի մին* «Ղ՛ու մեղ մի ՛բան ես պարտ, սպարապե՛տ, Վարդանը հայրենիքի յոյսն ու ապաւէնը ժո
նեբը միախառնուելով խլացրել էին Տղմուտ ռետփ ՛որ կեանքդ լալ պահես , մեր գլխին՝ կանգնած լի - ղովրդի ՚ ^ է ջ է տեսնում, բայց ն՛ա՛ լալ զգում է
ձայնը* Տղմուտբ կարծես քմէ ւաՀաբեկուած երկու նես» , ասում է քուշանների պատերազմում Վար– նաեւ իր դեըր, իբրեւ ժողովրդի աոաջւնորդի, նրա
Հղօբ ուժերի մօտալուտ բախումից , պապանձուեք գանի կեանքը փրկելուն մասնակից մի զինուոր, ռազմական դիմադրութ՛եան կազմակերպչի, հա -
երբ Վարդանը
ու սրտատրոփ սպասում էր աՀեղ մ արտի ե լքին ։ յիշում է իր պարտքը նրան ։«Ա՝ենք մակուած է պատմական պատասխանատուութեան՛
Լուսինը ամպերի տակից ամօթխած նայում էր ԷԼ– մ եռն ենք՝ գոլ ապրիր» , Արեւդ երկար , յո յս մեր , ծանրանիստ ղ ի տ՚ա՚կց ո ւթ ե ա մբ յ Եէ՜ եթէ որո չ դէպ–
ւարայր ին ։ Տղմ ուտ գետի ափերին բանակ էին ապաւէն» * • • , «Անփորձանք , անվտանգ յաղթես» , քերում նա ասում է , թէ ինքը պարզա՛պէս «ժողո
զա բկել երկու Հզօր ա իւ ո յեաններ * պար ս կա կան բացագանչում են Արծ ր ո ւն ե ա ց գէ^՛ ոլորներ ը՝ վրդի ծառան՛ է» , ապա ղրանով նա՝ հ անդէս է բե -
երեք Հա բիւր Հազարնոց կանոնաւոր բանակը՛՝ վս– ,ղօ բատ ես ին բում ոչ միայն իր բնական համեստութիւնը, այլեւ
տաՀ իր թուական գեր ա կշռութեան ու սպառազի Իբրեւ քաղաքական դոբծիչ , Վարդանի գլխա իր ՛ըմբռնո՛ւմ՛ը, որ ինքն աոաջին մարդն է ժողո -
նութեան վրա յ եւ 66.000^՛"^ Հա յոց ժողովըբ - վ բ դ ի մէջ եւ Ժողովուր՛դը պահանջելու է իրենից
գ ական բան ակը վս տաՀ իր քաֆե բ ի անն կ ո ւն լին՛ել իր տիպարը, գործել իր շահերին համաձաքև
ազատասէր ոգու , նրանց մարտնչելու անձնուրաց լար այր ի «խօսնակը» որը իր Հոյա՚կապ երկով ան– ել համեմատ :
պատրաստակամութեան եւ իրենց գործի վերջնա մաՀացրեց Վարդանանց * նա եկել էր իր Հայրե - Այստեղ է հենց Վարդանի Պարսկաստանում՝
կան յաղթանակի վրայ ։ նասիրական , Հրաշունչ , ջերմ ու ՛պատ կե բալո ր զնտանում, կեղծ ուրացութեան պահին եւ մանա
Կէս գիչեր է* Հա՛յոց բանակում բոլորն է լ ար ճառերով ՀրդեՀելու Հայ քաջերի սրտերը, նա եկեք ւանդ վերադարձին՝ ապրած ծանր ո դրեր դո ւթե ան
թուն են ։ Տղմ ուտի ափին կէս գիշեբուա յ հ անգի - էր \իր քաղցրախօս քնարով ներշնչելու ն՛րանց որ բանալին :
ս աւո ր խո րՀ բգաւո րութեան մէջ Վեւոնգ Երէցր «ՄաՀ ոչ իմացեալ մա՚Հ է , մահ իմացեալ անմա -
պատարագ է մատուցում ել Հաղորդութիւն։ տալիս Հութիլն է» ։ ՛Նա եկեյ էր ականատեսի իր ԳՐէ,ու1 ՆՈՐ ԱԵՐՈՒՆԳԻ ՒԷՑԱՍԵ՚ԼԱՆԸ
գօրքի՚ե ո լ զորականներին* Աւարա յրի դաշտր վեր– ամա ր տ ի անմ աՀ պատմո լ -
սւ հ ուա մ է սրբավայրի* քաՀա– Հայ քաջե րի դի ւց ազն ՊԱՆԵԷՕ֊աաՆ - Փետրուար 2ի կիրակին
մեծ Հայրենասէր
թիւնը Հ ի ւս ե լո ւ տեղի ունեցաւ Պանեէօ ՚Բաշանի «Նոր Աերունդ»ի
նան օրՀնում է այն Հողը , որը մի քանի ժամփց Լուսաբացը մօտ էր ։ Արեւելքը սկսել էր շա թէյասեղանը «Հրայր» ակումբին մէչ՝։ Մեր հրա
յետոյ պիտի ցօղուի իր ու իր զինա՛կիցներ ի արիւ ռագունել ։ Արեաց բանակում սկսուեց \իբարանցու– ւէրին պատասխանած էին միութեանս ծնողներն ու
նով . տիրում է խորին լռո ւթիւն * գետի մ իւս ա– մը* ամէնուրեք վառվռում էին ատրուշաններն ու բարեկամները, կոկիկ բազմութեամբ մը ։
փէս քնած է պարսկական բանակը ։ Լուսին\ր ամ– խարո յկները * սկսուեց ին կրակի պաշտ ամ ունքի Վարչութեանս քարտուղարը բացման խօսքէն
պեըի տակից մերթ ր՝նգ մերթ յա յտնուելով ակ արարողութիւնն եբը , պարս\ ՛ց բանակի ամբարտա– վերջ, հրաւիրեց օրուան սեղանապետը, Պ– Ալէք
նապիշ նայում է այգ վեՀ ու սարսռեցուցիչ տե ւան Հ րամ անատաբ Ա՝ ուշկան *(յ ի ւս ա լա վո ւր դը կո ք Նուրիճանեան ,որ պաըղեց նոր սերունդին պարտա
սարանին ։ Հայոց բանակի մարտիկները կանգնած էր անում զօրքին ու ղօբականներին , քա՚ջո ւթեամ բ կանութիւները դառնալ տիպար հայրենասէր -
են գլխաբաց * Աւարա յրի մեղմիկ դեփիւռը շոյում կռո ւե լու ։ ներ եւ սորվիլ մեր լեզուն, պատմութիւնը, եբդր,
է նրանց դէմքը, յարդարում վարսերը* կենգրո– Ակսուեց պատմական ճակատամարտը* Աւա - մեր բոլոր աւանգութիւնները որպէս արժանի յա
նում կանգնած է %եւոնդ Երէցը՝ խաչր ձեռքին րայբը կաս կարմիր ներկուեց Հայ քաջերի արիլ^ ջորդներ մեր անհետացող սերունդին :
բարձր պահած • գիշերային գով օգի մէջ տարած– նով՛* Հայոց փոքրաթիւ բանտակը* ՀշաՀեց մարտը, Արտասանեցին ընկերուհի Աշխէն կ արապետ -
ւում են նրա մարգարէական խօսքերի խրոխտ ու , Ներսէս
Րայռ չաարտուեց էլ։ եան, ընկերներ Տարօն Նուրիճանեան
առնական Հնչիւնները. «Մեռցնենք թ է մեւսնենք • Աւարայրը մի կայծ , նախերգանք Հանգիստ - Մխճեան եւ Տարօն Տօնիկեան։ Երգեցին ընկերու
մեզ կեսաք է սպասում» : ցաւ մի մեծ ՀբդեՀի, որն \իր բոցերի մէջ առաւ հիներ Իսկուհի եւ Նեկտար թելանեան , Աառա ՚ ճ ի –
Շարքերը աւելի են սեղմէ ում , խտանում , բո֊ ողջ Լեո֊նահ այաստանը * լաճեան , Փարիս Մովսէսեան ել ընկեր Տիրան Աղ–
լորի սրտերը ալեկոծուել են սկսում* խօսում Է Վարդանի նպատակն է լ Հենց այդ էր* նա լաղանեան :
Սպարապետը* գիշեբուա յ անդորրի մէջ նրա ճաոր պատրանքը չունէր Աւա րայր ի դաշտում մի բուռն Կեդր. վարչութեան ՛ներկայացուցիչ ընկեր
Հնչում է որպէս սխբագործութեան մղող յաղթա Հա յ անձն ո ւր ա ց քաջերի մ է՛ջ՛1 ցո վ պարտութեան Յովիկ Եղիաղարեան ՛զեկուցում տուաւ «Նոր Աե -
կան մի քայլերգ* «... Արդ, աղաչեմ զքեզ, ու| մ ատնել պարս ից կանոնաւոր , թուական ղ երակշ - րունղ»ի մէկ տարուան ա չխատ անքն ե բու մասին։
քաջ նիզակակիցք իմ, մանաւանդ զի բազումք ի ռութիւ֊ն ունեցող, սպառազէն բանակին ; Աւարայ– Թելադրեց լալ սորվի, մայրենի լեզուն ել հայրենի
ձէնջ լաւագոյն էք քան զիս արութեամբ , եւ ի դաւ րի ճակատամարտը անհբաժեշտ էր ժողովրդական աւանգութիւնները , որպէսղի երբ օր մը հայրենիք
հու ի վեր ըսսւ հայրենի պասոյ^ն • . . լքի երկուց, լա յն գանգո ւածների սրտերում ըմ բոստութեան երթանք անոնք խորթ չթոլին մեզի ել մենք երկ -
հալ դա1նզ;իաեսցա–ք ի բազմութենէ հեթանոսացն, Հուրր բորբոքելու Համար : Վարդանանք զոհ ու ե . րին։ Հիւրերէն Պ– Խաչիկ Մկրտիչեան՝ իր կար -
եւ մի յահադին սոոյ աոն մահէաւնացուի զթիկունս ցին պա ր տ ո ւթ ե ան մ տանելով թշնամ ուն իր նպա դին ծանրացաւ Նոր Սերունդի պարտականու -
դարձուսցուք զի ե թ է տացէ Տէր յ ա ղ թ ո ւ թ ի ւ ն ի տակներ ի իբագոր ծման մւչ–. Ա ւարա յրից յետ ո յ թեանց վրայ։ Սեղանապետին հրաւէրով երգեցին–,
ձեոս մեր, ասաակեսցոլք զզօրութիւնս նոցա, զի ԼեռնաՀա յաստանի անմատչե քի վայրերում պայ . արտասանեցին ել խօսեցան բոլոր ներկաները։
բարձրասցքի կողմն սշմարսաւթէաս եւ ե թ է հսաեալ քարը շա րունակուեց ա յնքան ժամ տնակ , մինչեւ ենիյքր տեւեց մինչեւ իրիկուան ժամը 9 :
իցէ ժամանակ կենաց մերոց սուրբ մահուամբ պա.
աերազմիս ընէալցուք խՕդոլթեամբ սւրսւիւ • • •» ո րՊա րսիկնե րը սա իւ սք ուած ետ կանղ .7.եզին զրադաշ Տրուելէ առաջ եղան նուէ բներ, կազմելով կլորիկ
տական կրօնը Հայերի վզիո փաթաթելու իրենց գումար մը։ Այս առթիւ վարչութիւնս շնորհակա
ք1 պատասխան Ա պարապետի ճառի թնդում է մտագրութիւն\ից *այսպիսով շնորՀիւ Վարդանանց , լութիւն կր յայտնէ բոլոր նուիրատուներուն ։
սրա ա րիասիրտ բանտվի «Պ՚ատբա՚աո ենք ամենայն Հայ եկեղեցին , Հայ լեզուն յ Հայ մշակոյթր զերծ Հանդէսը, Որ
փոբձուՆթեա՚նց» խրոխտ գոչիւնը: մնացին պարսկական բռնադատումից ։ բաց ո ած էր «՛Ծաղկիր ազատ իմ
Աւա րայր ում է նաեւ. Եղի չէ վարղասլետը, Հայրենիք»ով վեր^ացաւ, «Մչակ բանուոր»ով :
Տարօն Տօնիկեան
Fonds A.R.A.M
ւոր մտահոգութիւնն է «ադդը պահել բնառու .
Վա^դաԱա(^ք ՎաւդաԱի՝ կհպի մեջ մից» : ճՄենք հօ չենք դնում մեռնելու, մենք դնում
ԽՄԻ • — Գրադատ մբ վերլուծելով Դհրենիկ եեք ապրելու», ասում՝ է նա հազարապետին , իր
ԴհմիրքԼեաւնի «Վարդանանք» վէպը ,հհտեւհալ կեր
ԽՄԲ -— Ամփոփուած կ Հմի ածին ամսադրէն— պով կը ներկայացնէ Վարդակ Ս՚ամիկոնեան)ի տի մի խոսքով պայծառ լոյս սփռելավ մութ ու անս ,
պարը
451. . . . անմոռաց տաբեթիւ : ԱՀա Հայոց լեռ֊ րոչ գալիքի վրայ; Իր քաղաքական այս նպաաա -
նաշխարՀի ճամբանե՜րով , ո լո ր ա պա ո յա լոռնա յի՛ն կատրման իրագործման տեսակէտից Վարդանի
արաՀաաներով , անդնդախոր ձորերի ծերպերի Վէպին կեդրոնական դէմքն է Վարդան Մամի. համար առանձնապէս էական նչանակութւիւն ունի
վրայից * խոՐԱ հ.էԲ^երի միջով արագ սլանում են կոնեանը՝ մեր Ժողովրդի պատմական մեծագոյն ազգային միասնութիւնը։ Այստեղ է Վասակի հան–
Հեծեալ ու Հեաիոան սուրհանդակները ։ ՚/՝ ա զ աք ե ե– հերոսյք , որի հոյակապ դէմքը վերակենդանացնէլր ղէպ նրա երեւան բերած չատ նկատելի համբերա.
բում, ալաններում, վանքերում մենաստաենե - ինչք, ն չնորՀազալ, նոյնքան է լ ոչ֊ղիւրին ղորձ՜ տարութեան բանալին , նա չարունակ յոյս ունի
բում , պալատներում ու խրճիթներ ում Հըն– է գրողի Համար հ Վասակին ետ պահել բացայայտ դաւաճանութիւն
չում է մօաալուա փոթորկի , <աՀեղ պատե - Ընթերցողը առաջին անդամ Հանդիպում է նից , Պարսից դէմ դարձնել նրան : Նա մ ի լա է լ հա
բազմի ահազանգը * • » Հայրենիքր վտանգի մէջ է > այդ բաւական ին տարիքոտ է ջլուտ , բաբձրաՀա - մակրանք չէր տածում նրա հանդէպ, «չսիրեցի
թշնամին սպառնում է նրա գոյութեանը ։ սակ, արեւառ գէմքով, խստահա լեաց ու թափան այղ մարդու պաչտօնապաչտ ղգուչաւորութիւննե^
Լեռնակատարներից վար գահավիժող ձիւնահիւ– ցող աչքերով անձնաւոբութեանը Աշտիշատի վան*. րը» է ասում Է նա : <էԶր ծռուի"» , անրդադառ -
սեբի նմ ան իրենց ճ ան ա սլա ր Հ ին արագ աճ ե լով Ք/՛ ԳՐա<ս՚է\<ւ գարնան մի ցրտաշունչ, խաւար գիշեր ք նում Է Ներչապուհ Արծրունիե , «Ջեմ հաւատում» ,
մարդկային Հեղեղն Հայոց աչխաբՀի բոլոր ծայ֊ ել այլեւս չթուլացող լաբուածութեամբ Հետեւում Ասում Է Վարդանը եւ չարունակ հակահարուած
րերէց յորդում է գէաի Վաս պո լրական ի Արա աղ է նրա ամէն մի քայլին եւ ունէլԽդբում նրա խո՝ - Է տալիս Վահան Ամատունուն , որն իր անձնական
գաւառի Շ ալար շան գիւղի առ^եւ աաբածուած Ա– Հերին։ թշնամանքի բերումով ուզում Է հրահրեչ մթնոլոր
Վարդանը
լարայրի գա շար * այդաեղ են շտապում Հեծեալ ու պարդ ու ա1ւ1միջակա1ն բնաւոբու ֊ տը Վասակի չո՚^րհլ : Նոյւիսկ Պարսկաստանից վե
Հեաեւակ , աղեղակիր , նիզակազէն , վ ահ ան ակ ի ր թեան տէր մարդ է% (յա ղո լ լ ա լ , վճիտ Հոգի ունի, րադառնալիս Վարդանը խուսափում Է սրել ու
ղինուո բներն գիւղացիները , •յյղւ ինչպէս իր ժ ո զո վո ւր գը ՚. Իր ^"""՚Լրգէ Հոգու բացայայտել յարաբերութիւները Վասակի հետ։
շտապո ւմ հ յ
Հ ո գեւո ր ա կանո ւթ ի ւն ր խա~ նման յստակ ու պայծառ է Հեթանոսական երդը, Այդ զդուչաւոըութիւնը բնորոշ պէտք է համարուի
չր մէկ՝ ս ո ւ ր ր մփւս ձեռին* Աւա րա յ րո ւմ են ոբ նա մրմռում է ք*զնունւեաց \ք ովի ափերով ձիա– ղեկավար դիրք գրաւող նախարարների ներքին
ահա արմանա յիշատակ Տովսէփ կաթողիկոս ր , ան– վարելիս . վախ յարաբերութ՛եան տեսակէտից ու Վարդանի
%ե ւոնռ Երէցղ "յլ բառա ոգւմ Հոգեւորա Լո՜յս, լո՜յս, լո՜յս , բնաւորութեան համար եւ այդ պատճառով է լ ճըշ–
Ր֊արի լուսալո՜յս ,
կաններ ։ Աւարա յր են եկել Հայոց աշխարՀճի նա մարտացի է ու համոզիչ :
խարարներն ու իշխանները։ Ապառնացող ընգՀա - Արեւադալի լո՜յս : Վարդանն իրրեւ տակտիկ, երեւան է դալիս
նուր վտանգի Հանդէպ ի/աչն ու սուրբ ամ ուր դա Տքնաջան ու յոդնասւաքՕյջ աւշխասլող է Վար - նաեւ այլ հանգամանքներում , նա գիտակցում է,
շինք են կռել ու ծառայել բռնութեան դէմ * աւե գանը , ինչպէս իր ժոզովբգի մարդիկ։, իր ամ բող^է որ եկեղեցին կարող է զօրավիգ լինել իրեն՝ նա -
տարանն ու վաՀ ան ր Հ ամ ա՛Հ ա լա ս ար մ արտ ի կների կեանքը նա անց է կացրել ձիու վրա յ ; «Անգադ - խարարների կենտրոնախոյս ումերը ղս Ալելու հա
կր&Քռրր գարդարող ղրաՀ են դարձել ։ բում. Հոգի» է ՛վարդանը նրա ղինա^կից *ԼաՀան Ա– մար եւ աշխատում է դործօն դիրքի մէշ դնել նրան
Այ ս տ եղ է Աւարա յր ի Հո դին , Հ աղա ր ու բի ւր մատունու բնո բոշմ ամ բ ։ եւ յենուել նրա վրայ՝ պնդելով, որ «հոգեւորներր
երգ ու գովքի արմ անաց ած , Համաժողովրդական Արի, համարձակ, քաջակորով մարգ է Վար - մասնակցեն» Միհրներսեհի հրովարտակի պատաս
ապստամբութեան ոգեշնչող ու կազմակերպիչ , գանը, ոչ մի սպառնալիքով նրան չես վախեցնի : խանը կազմելու։ Վարդանն արտաքին դաշնակից -
Հայ ժողովրդի ազատութեան ու անկախութեան Հ^ազկերտի ատեանին աննաՀանջ դիմադարձ կանգ ներ է որոնում , երբ ուրիշների մտքովն անգամ չի
Համար մզուող պայքարի անձնազոՀ առա^^նորդ , նելուց յետ ո յ Վ^արգան լէ գազազած փղե րին ընդա անցնում դրա հնարաւորութիւն՛ը ; ՛Այստեղ նա
սիգապանծ , քա^ ու արի Վա րգան Ա պարապետը X ռաջ Է գնում «Հո յա կապ Հասակի ընական Հ պար - հանդէս է բերում իրեն իրրեւ դիւանագէտ :
Աւարա յր էին Հալա քոլել «վաթսուն եւ վեց տութեամբ ու ւիեՀոլթեա՚մր , .իր տիրական դիրքի Մ՛ենք տեսնում ենք Վարդան ին իբր ոագմա -
Հագար այր ընդ Հեծեալեւ ընդ Հ ետեւակ» * Աւա–. մ Էջ» եւ չարախինդ պարսիկ ամբոխը ակամ այ կան փորձուած գՈրծփ՚չ , ա յ դ երեւում է զինուոր -
րայր էին փոլթացե լ նա ել մ ա բ տ ի 1լն ե ր ի ց շատերի լռ ո ւմ Է ն ր ան տ եսնելո վ ։ ների պ՛ա՛տմածներից, նախարարների խօսակցու ֊
Հար ազատն երր ։ Եկան \ի դաշտ & աւար շան նաեւ Վարդան ին յատուկ Է կեԹսաի նդութիւնր ե ւ թիւններից, պարսիկ գործիչների վերաբերմուն -
«կուսանք Հայոց նոր շուշան» ,ինչպէս նաեւ «տիկ լաւաաեսՈլթիլնր : Նա լի Է Հաւատով, որ «բուքը քից , Վարդան ի ձեռնարկումներից՝ Պարսկաստան
նայք փափկասուն Հայոց աշխարՀին» , ո րպէսղի ի– կ՛՛անցնի , կը գանէ լալ օրեր» ; Այգ լաւատեսութեան մեկնելուց առաչ^։ 7/՚" շարունակ ելնում է իր կան՛
րենց ամուսինների , եղբայրների ու Հարազատնե աղբիւր ը նրա Հաւատն Է դէպի ժողովուրդը ։ խատեսութիւնից , թէ «ս՛ա՝ պատերազմ ^իէինի ) ա յ Լ
րի Հետ միա՛սին պա յքարեն Հայրենիքի Համ ար ։ Եւ֊ ժոգովոլբգն ու զ°րքը իրենց Հերթին սիրով աչխարհտւեր փոթորիկ» ; Բայց թշնամ ուն ռազ -
451 թւի Յունիս \ ի ուրբաթ օրուայ գիշերը ար են՝ Հատուցանում , մեծ Հաւատով վերաբերւում մական դիմադրութիւն ցոյց տալու ծրագիր ր
տասովոր ժխորով էր լցոնել Աւարտյրի դաշտը * նրան։ «Ապարապետի արեւաշատութեան» են բար վերջնականապէս ՛ա՛մբողջանում է նրա համար
ձիերի սմբակների դոփիւնը, Հրեղէն երիվարների ձրացնում առաջին գաւաթր Վաբաժի կե բուխ ու— Պարսկաստանից վերադառնալիս :
Վբ^*Ք.ոռԲ "ւ Րէ շաչիւն՚ր , մաբդկանց աղաղակի մին* «Ղ՛ու մեղ մի ՛բան ես պարտ, սպարապե՛տ, Վարդանը հայրենիքի յոյսն ու ապաւէնը ժո
նեբը միախառնուելով խլացրել էին Տղմուտ ռետփ ՛որ կեանքդ լալ պահես , մեր գլխին՝ կանգնած լի - ղովրդի ՚ ^ է ջ է տեսնում, բայց ն՛ա՛ լալ զգում է
ձայնը* Տղմուտբ կարծես քմէ ւաՀաբեկուած երկու նես» , ասում է քուշանների պատերազմում Վար– նաեւ իր դեըր, իբրեւ ժողովրդի աոաջւնորդի, նրա
Հղօբ ուժերի մօտալուտ բախումից , պապանձուեք գանի կեանքը փրկելուն մասնակից մի զինուոր, ռազմական դիմադրութ՛եան կազմակերպչի, հա -
երբ Վարդանը
ու սրտատրոփ սպասում էր աՀեղ մ արտի ե լքին ։ յիշում է իր պարտքը նրան ։«Ա՝ենք մակուած է պատմական պատասխանատուութեան՛
Լուսինը ամպերի տակից ամօթխած նայում էր ԷԼ– մ եռն ենք՝ գոլ ապրիր» , Արեւդ երկար , յո յս մեր , ծանրանիստ ղ ի տ՚ա՚կց ո ւթ ե ա մբ յ Եէ՜ եթէ որո չ դէպ–
ւարայր ին ։ Տղմ ուտ գետի ափերին բանակ էին ապաւէն» * • • , «Անփորձանք , անվտանգ յաղթես» , քերում նա ասում է , թէ ինքը պարզա՛պէս «ժողո
զա բկել երկու Հզօր ա իւ ո յեաններ * պար ս կա կան բացագանչում են Արծ ր ո ւն ե ա ց գէ^՛ ոլորներ ը՝ վրդի ծառան՛ է» , ապա ղրանով նա՝ հ անդէս է բե -
երեք Հա բիւր Հազարնոց կանոնաւոր բանակը՛՝ վս– ,ղօ բատ ես ին բում ոչ միայն իր բնական համեստութիւնը, այլեւ
տաՀ իր թուական գեր ա կշռութեան ու սպառազի Իբրեւ քաղաքական դոբծիչ , Վարդանի գլխա իր ՛ըմբռնո՛ւմ՛ը, որ ինքն աոաջին մարդն է ժողո -
նութեան վրա յ եւ 66.000^՛"^ Հա յոց ժողովըբ - վ բ դ ի մէջ եւ Ժողովուր՛դը պահանջելու է իրենից
գ ական բան ակը վս տաՀ իր քաֆե բ ի անն կ ո ւն լին՛ել իր տիպարը, գործել իր շահերին համաձաքև
ազատասէր ոգու , նրանց մարտնչելու անձնուրաց լար այր ի «խօսնակը» որը իր Հոյա՚կապ երկով ան– ել համեմատ :
պատրաստակամութեան եւ իրենց գործի վերջնա մաՀացրեց Վարդանանց * նա եկել էր իր Հայրե - Այստեղ է հենց Վարդանի Պարսկաստանում՝
կան յաղթանակի վրայ ։ նասիրական , Հրաշունչ , ջերմ ու ՛պատ կե բալո ր զնտանում, կեղծ ուրացութեան պահին եւ մանա
Կէս գիչեր է* Հա՛յոց բանակում բոլորն է լ ար ճառերով ՀրդեՀելու Հայ քաջերի սրտերը, նա եկեք ւանդ վերադարձին՝ ապրած ծանր ո դրեր դո ւթե ան
թուն են ։ Տղմ ուտի ափին կէս գիշեբուա յ հ անգի - էր \իր քաղցրախօս քնարով ներշնչելու ն՛րանց որ բանալին :
ս աւո ր խո րՀ բգաւո րութեան մէջ Վեւոնգ Երէցր «ՄաՀ ոչ իմացեալ մա՚Հ է , մահ իմացեալ անմա -
պատարագ է մատուցում ել Հաղորդութիւն։ տալիս Հութիլն է» ։ ՛Նա եկեյ էր ականատեսի իր ԳՐէ,ու1 ՆՈՐ ԱԵՐՈՒՆԳԻ ՒԷՑԱՍԵ՚ԼԱՆԸ
գօրքի՚ե ո լ զորականներին* Աւարա յրի դաշտր վեր– ամա ր տ ի անմ աՀ պատմո լ -
սւ հ ուա մ է սրբավայրի* քաՀա– Հայ քաջե րի դի ւց ազն ՊԱՆԵԷՕ֊աաՆ - Փետրուար 2ի կիրակին
մեծ Հայրենասէր
թիւնը Հ ի ւս ե լո ւ տեղի ունեցաւ Պանեէօ ՚Բաշանի «Նոր Աերունդ»ի
նան օրՀնում է այն Հողը , որը մի քանի ժամփց Լուսաբացը մօտ էր ։ Արեւելքը սկսել էր շա թէյասեղանը «Հրայր» ակումբին մէչ՝։ Մեր հրա
յետոյ պիտի ցօղուի իր ու իր զինա՛կիցներ ի արիւ ռագունել ։ Արեաց բանակում սկսուեց \իբարանցու– ւէրին պատասխանած էին միութեանս ծնողներն ու
նով . տիրում է խորին լռո ւթիւն * գետի մ իւս ա– մը* ամէնուրեք վառվռում էին ատրուշաններն ու բարեկամները, կոկիկ բազմութեամբ մը ։
փէս քնած է պարսկական բանակը ։ Լուսին\ր ամ– խարո յկները * սկսուեց ին կրակի պաշտ ամ ունքի Վարչութեանս քարտուղարը բացման խօսքէն
պեըի տակից մերթ ր՝նգ մերթ յա յտնուելով ակ արարողութիւնն եբը , պարս\ ՛ց բանակի ամբարտա– վերջ, հրաւիրեց օրուան սեղանապետը, Պ– Ալէք
նապիշ նայում է այգ վեՀ ու սարսռեցուցիչ տե ւան Հ րամ անատաբ Ա՝ ուշկան *(յ ի ւս ա լա վո ւր դը կո ք Նուրիճանեան ,որ պաըղեց նոր սերունդին պարտա
սարանին ։ Հայոց բանակի մարտիկները կանգնած էր անում զօրքին ու ղօբականներին , քա՚ջո ւթեամ բ կանութիւները դառնալ տիպար հայրենասէր -
են գլխաբաց * Աւարա յրի մեղմիկ դեփիւռը շոյում կռո ւե լու ։ ներ եւ սորվիլ մեր լեզուն, պատմութիւնը, եբդր,
է նրանց դէմքը, յարդարում վարսերը* կենգրո– Ակսուեց պատմական ճակատամարտը* Աւա - մեր բոլոր աւանգութիւնները որպէս արժանի յա
նում կանգնած է %եւոնդ Երէցը՝ խաչր ձեռքին րայբը կաս կարմիր ներկուեց Հայ քաջերի արիլ^ ջորդներ մեր անհետացող սերունդին :
բարձր պահած • գիշերային գով օգի մէջ տարած– նով՛* Հայոց փոքրաթիւ բանտակը* ՀշաՀեց մարտը, Արտասանեցին ընկերուհի Աշխէն կ արապետ -
ւում են նրա մարգարէական խօսքերի խրոխտ ու , Ներսէս
Րայռ չաարտուեց էլ։ եան, ընկերներ Տարօն Նուրիճանեան
առնական Հնչիւնները. «Մեռցնենք թ է մեւսնենք • Աւարայրը մի կայծ , նախերգանք Հանգիստ - Մխճեան եւ Տարօն Տօնիկեան։ Երգեցին ընկերու
մեզ կեսաք է սպասում» : ցաւ մի մեծ ՀբդեՀի, որն \իր բոցերի մէջ առաւ հիներ Իսկուհի եւ Նեկտար թելանեան , Աառա ՚ ճ ի –
Շարքերը աւելի են սեղմէ ում , խտանում , բո֊ ողջ Լեո֊նահ այաստանը * լաճեան , Փարիս Մովսէսեան ել ընկեր Տիրան Աղ–
լորի սրտերը ալեկոծուել են սկսում* խօսում Է Վարդանի նպատակն է լ Հենց այդ էր* նա լաղանեան :
Սպարապետը* գիշեբուա յ անդորրի մէջ նրա ճաոր պատրանքը չունէր Աւա րայր ի դաշտում մի բուռն Կեդր. վարչութեան ՛ներկայացուցիչ ընկեր
Հնչում է որպէս սխբագործութեան մղող յաղթա Հա յ անձն ո ւր ա ց քաջերի մ է՛ջ՛1 ցո վ պարտութեան Յովիկ Եղիաղարեան ՛զեկուցում տուաւ «Նոր Աե -
կան մի քայլերգ* «... Արդ, աղաչեմ զքեզ, ու| մ ատնել պարս ից կանոնաւոր , թուական ղ երակշ - րունղ»ի մէկ տարուան ա չխատ անքն ե բու մասին։
քաջ նիզակակիցք իմ, մանաւանդ զի բազումք ի ռութիւ֊ն ունեցող, սպառազէն բանակին ; Աւարայ– Թելադրեց լալ սորվի, մայրենի լեզուն ել հայրենի
ձէնջ լաւագոյն էք քան զիս արութեամբ , եւ ի դաւ րի ճակատամարտը անհբաժեշտ էր ժողովրդական աւանգութիւնները , որպէսղի երբ օր մը հայրենիք
հու ի վեր ըսսւ հայրենի պասոյ^ն • . . լքի երկուց, լա յն գանգո ւածների սրտերում ըմ բոստութեան երթանք անոնք խորթ չթոլին մեզի ել մենք երկ -
հալ դա1նզ;իաեսցա–ք ի բազմութենէ հեթանոսացն, Հուրր բորբոքելու Համար : Վարդանանք զոհ ու ե . րին։ Հիւրերէն Պ– Խաչիկ Մկրտիչեան՝ իր կար -
եւ մի յահադին սոոյ աոն մահէաւնացուի զթիկունս ցին պա ր տ ո ւթ ե ան մ տանելով թշնամ ուն իր նպա դին ծանրացաւ Նոր Սերունդի պարտականու -
դարձուսցուք զի ե թ է տացէ Տէր յ ա ղ թ ո ւ թ ի ւ ն ի տակներ ի իբագոր ծման մւչ–. Ա ւարա յրից յետ ո յ թեանց վրայ։ Սեղանապետին հրաւէրով երգեցին–,
ձեոս մեր, ասաակեսցոլք զզօրութիւնս նոցա, զի ԼեռնաՀա յաստանի անմատչե քի վայրերում պայ . արտասանեցին ել խօսեցան բոլոր ներկաները։
բարձրասցքի կողմն սշմարսաւթէաս եւ ե թ է հսաեալ քարը շա րունակուեց ա յնքան ժամ տնակ , մինչեւ ենիյքր տեւեց մինչեւ իրիկուան ժամը 9 :
իցէ ժամանակ կենաց մերոց սուրբ մահուամբ պա.
աերազմիս ընէալցուք խՕդոլթեամբ սւրսւիւ • • •» ո րՊա րսիկնե րը սա իւ սք ուած ետ կանղ .7.եզին զրադաշ Տրուելէ առաջ եղան նուէ բներ, կազմելով կլորիկ
տական կրօնը Հայերի վզիո փաթաթելու իրենց գումար մը։ Այս առթիւ վարչութիւնս շնորհակա
ք1 պատասխան Ա պարապետի ճառի թնդում է մտագրութիւն\ից *այսպիսով շնորՀիւ Վարդանանց , լութիւն կր յայտնէ բոլոր նուիրատուներուն ։
սրա ա րիասիրտ բանտվի «Պ՚ատբա՚աո ենք ամենայն Հայ եկեղեցին , Հայ լեզուն յ Հայ մշակոյթր զերծ Հանդէսը, Որ
փոբձուՆթեա՚նց» խրոխտ գոչիւնը: մնացին պարսկական բռնադատումից ։ բաց ո ած էր «՛Ծաղկիր ազատ իմ
Աւա րայր ում է նաեւ. Եղի չէ վարղասլետը, Հայրենիք»ով վեր^ացաւ, «Մչակ բանուոր»ով :
Տարօն Տօնիկեան
Fonds A.R.A.M
