Page 11 - ARM_19-1947_01
P. 11
Հհեէի Մակընթաու ԳիտակաԹ ասաքԽ ԱրաաՀոսոլած այդ Հեղուկը ^լիզէէ յատկութիւն
\ • • ^^^^^ ֊– օ ունի, եւ պայթումը կրնայ 10 1^ անգամ յա^ր–
ԽՄԲ— Ինչպէս հաղորդած էի՛նք, 90 տարե. գարար կրկնուիլ՛
կան հասակին մէջ մեււալ Հէնքի, Մորկընր-աու,
Պոլսոյ ամերիկեաճ նախկին դեսպանը որ այնքան ԿԵՆԴԱՆԻՆԵՐՈՒ ԻՆ՝ԲՆԱՊԱՌՏԳԱՆՈՒԹԻՒՆԸ Սքու&քԱք , որ Արժանթինի մէջ կ°րիԱՐ անու
մարդասիրական դեր կատարած էր 1915—16ի հա^
յաշիէնջ սարսափներու միջռցփ|ն ։ Ահա իր համաւաա Կենդանիներ՛ը օժտուած են ինք՛նապաշտ պա - նով անօթ է, եւ որ՛ուն մուշտակը շաա յարգի էգ
կենսագրականը —
էութեան բնազդով։ Անոնք երբեմն զիրենք շր^ա - երբ բարկանայ , ոտքը կը վերցնէ եւ սրբանին՛ աւււ–
պատող առարկաներուն երեւոյթը կ՝առնեն, ինչ. կը գտնուած գեղձերէն գար շաՀոտ Հեղուկ մը
պէս չորցած փայտի , ճիւղի, տերեւի, ե լ ն ։ Եր կ՚արձակէ Հ ա կա ռա կո ր գին վրա յ , քանի մր մեթր
բեմն կենդան՛իներուն գոյնն է որ կը նմանի իրենց Հեռ)ւսւորութեամր ։ Հեղուկը զօրաւոր Հոտ մը ու
Մորկընթաու իր երկաբամեայ կեանքէ՛ս մէշ^ նեցուկ կամ պատսպարան ծառայող առարկաներու նի եւ դժուարաւ կը ցնդի ։ Երբ որսի շուները ան
էր անշարժ կալ–
՛եղած էր փաստաբան եւ ղբաղած կամ ն՚իլթերու գոյնին; Այսպէս են բեւեռային եր գամ մը օծուին այգ գար շաՀոտ մէզով, ա յլեւս չեն
Ա–
էէ ւած՜ն եր ո լ. գռրծ՜ոՎ : կիրներու կենդանիները, որոնց մորթին՛ գոյնր ուռղեեր սձ՜ե լ «քո սնե ր ը ։
Ան եղած Էր մարդասէր մը , գրքի Հեղինակ եւ ձիւնի պէս ճերմակ է, ե լ անապատներու մ ԷՀ ապ Ամերիկայի մոլֆէթ կոչուած կենդանին,
դիւան՛ագէտ : Գործօն ղեր ՛ունեցած էր ՚իեմոկ . րող կենդանիները, որոնց մորթը գորշ է աւադի քիս(Լ) ինչպէս նաեւ Աօնտ կղզիներու բնիկ իշխա–
րատ կուսակցութեան մէէ՝ ։ նման , ուր կը պատսպարոլին՜ : րը Լպլէռօ) , վտանգի սլաՀ ուն ս ր բանի տակը գա
Մտերիմ բարեկամ՛ն։ էր Ուուտրօ Ուիլսրնի եւ Ամէն ուն ծանօթ է գետնառիւծը (քամէլէօն) , նձուած գեղձերէն գար շաՀոտ ու թափանց՛ող Հեզուկ
որ ժայռի լիրայ գորշ գոյն կ՚առնէ, վրա յ *
ֆրէնքչին Տ– Ռողվէլթի։ Եղած էր Հիմնագիրը Ա– ծառերու մէՀ՝ մ ը կ՛արձակեն թշնամիներու
մերիկեաքկ Աղգային կարմիր է/աչփն։ Ազդեր՚ո ւիա շ– կանանչ, երր շփման մէՀ մտնէ ւոե,րեւ.ներու. Հետ է ին չպէս կը տեսնուի , վերո յիշեալ կենդանիներ
նակցոլթեան կողմ է ընարուած էր ատենապետ Ան երբեմն փոխնիփոխ ե լ սլա ր ա գան ե ր ո ւ Համա - րը վախի կամ բարկութեան ազդեցութեան տակ
Յոյն Գաղթականաց ՀԼետեղման Յանձնախումբին՝ ճայն գոյն կր փոխէգ էլ*ըԱԱ–՛յ կապո յա , սեւ , դե իրենց պաՀ եստի փա մ փշտ իկներէն անախորժ Հ ե–
\92,Հ>ին : Ա որկընթաու կատարեց իր Լաւագոյն դոր– ղին զճերմակ եւ. կարմիր^ երբ բաբկանայկամվսւխ– զոլկներ կ՛արձակեն, առանց իրենց ըրածին գի -
•Ն՜երէն մին՝ Հաստատելով 1500000 աղքատացած ,եւ ^ ա յ բանէ մբ ւ Գոյնեբոյլ այս փոփոխճութիւններ.ր, աակցութիւնը ունենալու, այլ պարզապէս՝ պաշտ–
սովեալ յոյն գաղթականներ , որոնք կոլգային՛ որոնք ա ես ան ելի են մորթին թափանցիկ բ^իՀնե « պանոգական անդրադարձու՛մներու Հետեւանքով ։
Փոքր Ասիայէն եւ Արեւելեան Թրակիայէն, 1922/ րէն , երկչոտ կենդան ին կր սլաշտ սլան են զինքրճ շր– Ողնին եւ կրիան՝ ամենափոքր վտանգի մր առ–
թրքական յաղթանակէն յետոյ, երր Աուսթաֆա շասլատող քԼտանդներուՖ դէմ • ջեւ կը կծկուին իրենց փշոտ ու կարծր սլա ա ե ա -
•Րէմաչի ղին ոլորները այրեցին Ւդմփր ը ։ Վահ,անաձո*–կր իր գոյնր կր փոխէ , Համա 1 նին մէշ։
աո լ ձ՜ն՛ած– էր ԱանՀայմի մէՀԷ, Հռե ֊ ձայֆ հրամանի յատակի գոյնփն ^ որուն մէՓ դր~ Մ եզւն , պիծակը , կարիճ ը , իժը եւ բոլոր թու
էսա յ -
նու,ի վրայ (Գերմանիա) , ապրիլ 26, 1 8 5 6 ^ ։ Իր ուած֊ է ; նաւոր օձերը ծանօթ են իրենց թունաւոր
ծնողները կը կո չոլէ ին Լա զար ուս եւ Պասլէթ Կ՚ոլ– Լեզուաձուկը , տափակձոլկր ելն . իրենց մար֊ իՒո ւմնե բով ։ ա
կընՀայմ Ա՝որկընթաոլ ։իր Հայրը կր ղբաղէր ծխա մինբ աւագին մէ^ կր էսբեն եւ իրկնց կռեակր այդ Եդքերաւոր կամ կոտ ո շաւոր կենդան ինե ր ը ի–
խոտի գործով ե լ բա զդա տ ա բա ր լաւ նիւթական՜ դիրքին մէ^ ^ոլրի յատակին դոյնր կ՚առնէ ։ րենք զի ր են ք կը պաշտպանէն իրենց եզ*էիւրնե րով ,
գիրք մը չին ած էր : 0 * ո փ ե ր ո ւ խորութեան՝ մէ^ Հ ապրող լուսեղէն -— ձ՜ին , է շր , եւն * երբ բա ր կան ան , աքացի կը
Մորկընթաուի Հայրը սիկար կ՝՛արտածէր դէ– ձուկեբր օժտուած– են Լ ո յ ս արտադրող մասնաւոր զարնեն *
**չի Ամերիկա ւ Բայց երբ Ամերիկայի քաղաքացիա գործարաններով, եւ կրնան ըստ կամս մարեք Վերջապէս կարգ մը կենդանիներ իբր պաշտ֊
կան պատերազմէն՛ փեր^, մաքսերու դ՛իները բար կամ վառել ( չափաւորել կամ ար&աբ&ել անոնս պան ո զա կան մ ի^ոց իրենց մ արմինէն՛ մաս մ ը ւ/լա֊
ձրացան, ա յ գ առեւտուրր փճացաւ : Ա որկընթաու Լ"ձսԼՀՀ Ս*յԳ քո Բ՛^՛ V Ա դան ա ղան կերպով կր գունա աանգ կը ձգեն թշնամիին ձեռքը։ Ըստ այսմ , եթէ
որոշեց իր ունեցածը Հաւաքել ե լ գաղթեյ Նոր ւորուին երփնանիւթային> գործարաններու մ ի^ո ֊ պաաաՀի որ իր մէկ անգամը թշնամիէն բռնուի ,
ԱշիյարՀ ; $աւՀ զա յն իր մարմին էն կ անջատէ ու կը Հեռանա յ ,
Մորկընթաու իր ծնողքին Հետ եկած է Ամերի ճուկերէն ոմանք իբր զէնք ունին սուրի կամ փրկե լու Համ ար մարմինին մնացեալ մ ասերը ։
կա \8ե5ին եւ Հաստատուած է Պրուքլինի մէ^ • "՚1 ՈՍI՛ նմանող դունչ մր, ուրիշներ կր կրեն– կպ Մ ողէզր կրնա յ իր աոչր անգամ աՀատել ։ Ա*ի ֊
Այգ ատեն եր՛կրի տնտեսական վէճակր ծանր էր , չուն՝ ու մածան՝ նիւթով լեղուն պարկ մր, գոր ի Հատներէն ոմանք , ինչպէս սարդերը, կրնան իրենց
նոյնիսկ դժ՛ուար էր ա՜պրուստ՝մր ճարելր : Հարկին թշնամիին վրայ կ՛արձակեն։ Ոմանք կր բռն՚ուած մէկ կամ աւելի ոտքերը թողուլ ու եր–
Ան իր նախնական ՚ կրթութիւնը աւարտեց \ Տ70ին յարձակին կամ կր փոխադարձեն թշնամ ի ին յար– թալ յա^որդող օրերուն մէջ, այդ չկտրուած ոտ
եւ յետոյ անմիրապէս գործի սկսաւ է Գործ մր ճա ձակոլմր, անոր վրայ ելեկտրական Հոսանք մր՝ քին մնացորդին վյյայ նոր ոտք մր կը բուսն\ի •
րեց ԱպաՀովագրական գրասենեակի մր մէ^, շա - արտահոսելով : Հ. ՏԷՐՈՍԿԻ
բա թական 6 տոլարով եւ ապա շաբաթական՜ ՝ 10 Ռմբաձիգ կոչուած պատենաթեւ ձուկեր ր վր–
տոլարով մտաւ Պ լո ւմին՚կտ է յ լի մեծ խան՛ութին մէ^ տանգի պաՀուն Հեղուկի ուժգին ցայտում մր
ծառայելու՛. Ւր պարապոյ ժամերուն կր կարդար կ՛արձակեն թեթեւ պայթումով մր, ե լ նոյն պա ֊ աՄԽ ուսուցիչը»
Օրէնսգիտական դբքհի : Շաբաթական 15 աո յա ր Հուն կ՚աներեւութանան ծուխի ամպի մը մէֆէն :
կր ստանար եւ գիշերն երր կր յաճախէր իրաւա՝ - ԽՄՐ Անցեալ 0 գաւառսին Հալէպ1ի մէջ մե
քննութիւն ււալ բազմավաստակ ուսուցիչ մ ը , Կարապետ, իւ»
գիտական դպրոց, փաստաբանական բայց քաղաքական պայմանները փսխուեցան եւ լիւպէյՆանյ շրջանաւարտ. Կսւր1նւռւյ Ս^նասսւրեանւ
Հանրապետական՛ներ վարժարանի: Իր աշակերտներէն Արմէն Աքնւոյշ, ե.
սւնցրևելոլ Համար : գործի գլուխ ա՛նցան ։ րիտասարդ րաւնաստեղծը, ողրտւցեալ ընկերոջ դի
մագիծը կը ւներկայացնէ յօդուածով մը ^«Արեսելք»
Մորկրնթաոլ 1879–—1899 անդամ էր փաստա Մ" ր կր նթաու լաւ կը ճ ա՛ն չնար Ա՝ ե րձալ՚ո ր ԷԼ - թերթին մ է ջ ։ կ^ամփոփենք հիմնակա1ն մ ա ս ե ր Ը -
բանական ըն՚կերւթեան մր, 1899^5» սկս՛աւ պա - րեւելքի պայմանները։ 1Լն յա^ող կերպով գլուխ
րապիլ անշարժ՜ կալուածի գործով : ք– Հանեց մարդասիրական գործ մը գոը ստանձնեց
Ո լ ի լորն ի առածին անգամ նախադաՀ րն՜՚տրո ւե– \Պ23\ին * ԼԼղգերոլ Ղ՚աՀնակցոլթեան։ կոԳ$է ընտ ՝ -
լէն վերԲ , խօսք եղաւ որ Աորկընթա՛ու պիտի ան րուեցաւ ատենապետ՝ 3 ո յ ն Ղ՝աէլթականներոլ ղե - Գաղափարապաշտ սերունդի մը վերջին մնա^
դամակցէր գաՀ լիճ ին Հ՚Բայց եղաւ դեսպան Բ .Գբ՛ան տեղման յանձնախումբի : ք*ր տրամադրութեան ցորդներէն էր ան* արաակարգօրէն բծախնդիր մեր
մօտ \9\3ին եւ գնաց կ. Պոլիս; Երր առաէդն Հա–, տակ դրուած էր աւելի քան 50 միլիոն տոլաբ, որ լեզուի մաքրութեան ու գեղեցկութեան, ջերմ սի–
մաշխարՀային պատերազմը ծագեցաւ, ստիպուե– պիափ գործածուէր մի մ իա յն արտադրական մի - րաՀար գրականութեան եւ արուեստնեբու, Հաւա
ցալ պաշտպանել Ամերիկայի շաՀերէն ղատ , Բրի– քքէյներ կազմակերպելու 1.500.000 գաղթ՚ակս/ննե ... տաւոր Դ՛աշնակցական ու անն ա Հ ան ջ ուխտաւոր
տանիոյ , Ֆլա՛նս այ ի , իտալիո յ , (իու՚սիո յ՛, Պելճի - բուն, փորոնք մեկնած Էին Փոքր Աս ի այ Էն եւ Արե ցեզային արժէքներու ։
քայի , Մոնթենեկրոյի , Աան Ա ա ր ի1,, յ ի , Աեր - ւելեան՛ իՒրակիայէն եւ ապաստանարան կը փնտը– Անապատներէն Հաւաքուած որբեր էինք մենք։
պիոյ եւ Ջ ՛ " իցեբիոյ շաՀերր ; Առաքփն վայրկեա ռէին յունականն Հողի վրայ % Հայրենիքի մասիւֆ խօսողները , անոր անցեալն ու
նէն իսկ ան իր ընկերներէն տարբեր ըլլալով,՝ խոբԼ Այգ ժամանակ Ա՝արկընթա՝ու թէեւ մօտաւոր\ա– ՛ապագան պատկերացնողները՝ առա քև ա լնե րէն ա–
Հրդակցեցալ առեւտրականներու ե լ մ իսիոնարնե– ւ/լէս 70 տարեկան էր, ձեռնարկեց այդ գործին ե լ ւե լի բան մ ըն էին մեզի Համար* կիսաստո ւածներ ,
. րու Հետ։ ճամբորգեց երկրին ներսերը եւ քաղեց յ՛աջողութեամբ գլուխ Հանեց զայն ւ որոնց կ՚ունկնդրէ՛ինք յափ շտակո լթեամ բ ։ Մ եր
վաւերական ւոեղեկոլթիւններ : $ո՚ւնաստանի Ժողովուրդը յայտնեց իր երախ– փնտռածն էր իւլիւպէ յեան Հա յրենապաշտ դաս -
Ան վերո յիշեալ պետութեանց շաՀերր այնքան տագիտւթիւնը գ եւ Աթէնքի Համալսարանը անոր տիարակը *
լաւ կերպով պաշտ պան եց որ ամէն կողմ է շնորՀսէ– տուաւ Պատուոյ Աստիճան։ Այդ գործի մասին սւն> Ու֊ մենք սիրեցինք գինքը ^ կապուեցանք անոր ,
կալոլթիւններ կր տեղային։ իր յո1–Լ^՚ՐՐ Հրատարակած է Հ.Աթէնք գրկուեցայ՝^ իրեն մէ^ գտանք նուիրուած ուսու. ցիչր, բարի
վրայ։
Կ– Պռլսոյ մէշ գտնուած ժամանակ , Մորկլլհ - գրքին մէ1 ; Հայ.ՐՐ 1 ՛որ կր գուրգուրայ իր զաւակներուն՛
թաոլ մեծ պատեՀութիւն ունեցաւ դիտելու դաւ ե֊ Ա՝որկընթատլ ուր որ դացած է Լեւ շատ տեղեր Ասկէ վեր^ իր Հայերէնի ու գրականութեան
բր՝ Գերմաններու եւ թ՚ոլրքերոո միշԴւ եւ մաս - ա յց\ե լած է^ , տարածած է բարեկամ եց սղութիւն ։ դասերը մեր լաւագոյն Հաճոյքները եղան։ Իր մի–
սկը֊
նաւորապէս գերման գործակալներու եւ թալէաթ աեին այցելած է ճափոն : շոց՚լ մեն ք ալ սիրեցինք գրականութիւնը,
Աիաման–
պէյփ եւ էնվէբ պէյի միթւ , Այղ կԳրեւի իր Հրա Հակառակ իր յառաջացած տարիքին՝ Ա* ո ր 1լ ըն սանք կարդալ Գոլրեանն ու Ա՝եծարենցը ,
տարակած «Դեսպան ՄրկԸնր-աուի 01ատմուր–իւ֊ - թա՝ոլ գործօն մասնակցութիւն՛ ունեցաւ 1932/՛ եւ թօն ու Վարուժանը, Արփիարեանն ու Զ"Հրապը։
՚^Ս» ԳՐՔԻ՛՛՛ մէշ, որ Հրա՜տարակուած է նաեւ \933ի ն՛ախադաՀ ա կան եւ քաղաքապետա՛կան ընտ Իրմէ լսեցինք Շէյքսփիրի ո լ Պայր՚ընի, Պուշկինի՛
Անգլիոյ մէը ՀՎոսփորի Գաղտնիքները» անունին րական պայքարներուն մէ^։ Լերմ ոնտոնվի անունները ։ Լքենք ւանք
"՚ ա կ , եւ յետո յ թարգմանուած է ֆրանսերէնի եւ Մ որ կընթաէո լ առաջիններէն մ\ին եղաւ եւ թուղթ մրոտել, գրական փորձեր ընել։
՝ ո լ ֊ Ր Ի չ լեզուԱերոլ : շեշտեց &լր՝ոպայի խաղաղութեան դէմ ՀԻ$~լէբԻ Տեսնէիք ուրախութիւնը մեր ուսուցչին , երբ
հՍԲ Այս # 1 > ք Ը առաւելապէս կը վհրաբհ. սպառնալիքի կարեւորութիւնը։ Ան կա՛նխագուշա մ եր անկապ , դպրոցական շարագրութեանց ժ՚էջ
Ր՛ի Հայերու տաւբագբոււ թեան ընթաց քիւն տեղի ու.
նեցսլծ իԺգժւութիւ՚նւներուն : կեց, որ Գերման՛իա պիափ բռնարարէ Վերսայլի գեղեցիկ կտորի մը կամ ինքնատիպ պատկերի մը
դաշնագրի պայմանները եւ պիաի վերազինուի , կր Հանդիպէր։ ք՝ոլոր աղոց ներկայութեան քանի
Մ որկընթաու Ամերիկա վերադարձաւ պարտագրելու Համար \իր պայմանները, եւ թէ մը անգամ կը կարդար , կր քաջալերէր , ու ապա
Գեմոկրատներոլ ընտրական պայքարին օժանգա - Ա*՚ուսոլինին դեր մը պիտի ունենա յ \)ւրոպայի Ու կը սկսէր յանձնարարութիւնս՝ կարդացուելիք
կելոլ վճռական մտադրութեամբ :^ ժ՜երու ՛ապագա յ Հաւասարակշռոթեան մ՚է^ ։/ գրքերուն : • ,
Ան որպէս մէկը Ամ երիկեան Ազգային կարմիր Մ՚որկընթաոլ մինչեւ իր 80 տարիքը կը Հետա– ք$ ան գա վառ մեր աճող Հեաաքրքրութենէն եւ
Խաչի Հիմնադիրներէն , \9\9ինժընեւ ղրկուեցաւ քրքրոլէր ր՚նթաց՚իկ գործեբով ։ Ան ճառախօսած է ա շխ ատ անքէն , յաջորդ դասին դասարան կը մտ–
Կարմիր ի/աչի պատգամ աւորական ժո դովին : Ան Հանրային Հաւաքսյթներոլ մէ^, եւ միշտ իր մաս 5 էր՝ անութին աակ , նոր գիրք մը կամ պարբերա
փոխ-ատւենապեւ լ ււ «֊ ՚ - լ նակցութիւնը բերած գք՚նք Հետաքրքրող Հս/նըա ֊ թերթ մր • Կր նայէինք իրեն, կր զգայինք , որ այգ
լիֆ՝», Ինքորփորէյթըտ»ի՚.տտ րչոլա, Ն֊ ոէրր «Նիլկլարգմ՛ոլԻսթ Րիէր յին դատ եր՛ո լ մէ9 ։ օր ր բացառիկ տրամ ա գրութեան մ էք էր , գեռ
Բանկրէսի քուէարկած օրէն՛քով; Այգ պաշտ օնին Հանգոլցեալր դէմ էը սիոնական շարժումին ընթերցումը չսկսած , ան արդէն կ՚ապրէր կար -
վրայ մնաց 1919—1921 I Գ**ր կը նկատէր ^ամենասեւ սխալով։ . * դացուեքիք գրուածքը։ Ե*~ *ք՛ա՛՛յ ա^յն աշակերտին,
Յունիս 19, \9\9ին , ՆախադաՀ ք)լիլսրն նշա Ան յայտարարած էր որ՝ «Սիոնականութիւնը ՜ եթէ ա յ դ գերագո յն պաՀ ը փո րձէր խանգար ել ան
նակեց Ա՝՚որկրնթաուն իբրեւ պետ Յանձն՜ախումբի Հր էական պ՛ատմութեան մէ^ ամեն\աաւկշեց<ուցփ ք տեղի միջամտութեամբ մը։ Յանկարծ ^1այէայէէր՝ե֊
մը քնն՚ոլթիւններ կատարելու ԼեՀաստանի մէ^ , պատրանքն է ։ Սկզբունքով սխալ է եւ անկարելի է իր եր կա ր ու ջզ ո ւտ ձեռքը կ ը բա ր ձր ան ար՛, իջնե -
մասնաւորապէս Ան ա– իրագործել
Հրեաներու Հարդի մասին։՝ ; ԱնՀիմն է տնտեսական տեսակէտով , լու Համար Համբակ աշակերտին երեսին ։ կր զգա
միսներով մնաց Հոն եւ ներկայաց՚ուց տեղեկագիր երեւակայական է քաղաքականապէս եւ ապար գիւն յին՛ք,որ բոլորովին արդար են իր յ ո ւ զ ո ւ մ ն ռնգայ
տեղեկագիրնե– կողովուրդի մր նութիւնը^»
մը, հրով ցոյց տուաւ որ զրկուած է իրը Հոգեկան՛ գաղափարական։
Ր Ր լ "՛փաղ անց ուած էին • յոյսերը կո/ր էէհրաով կը փնտռեն դարաւոր թըշ - Մեր ուսուցիչը յաճախ կը խօսէր Հայ ժողո
\92Գէն դե սպան՛ անուանուեցաւ վուրդի անցեալէն,
Մեքսիկոյի , ՚ուառութիւններր% : կը խօսէր Հայրենիքի եւ անոր
Fonds A.R.A.M
\ • • ^^^^^ ֊– օ ունի, եւ պայթումը կրնայ 10 1^ անգամ յա^ր–
ԽՄԲ— Ինչպէս հաղորդած էի՛նք, 90 տարե. գարար կրկնուիլ՛
կան հասակին մէջ մեււալ Հէնքի, Մորկընր-աու,
Պոլսոյ ամերիկեաճ նախկին դեսպանը որ այնքան ԿԵՆԴԱՆԻՆԵՐՈՒ ԻՆ՝ԲՆԱՊԱՌՏԳԱՆՈՒԹԻՒՆԸ Սքու&քԱք , որ Արժանթինի մէջ կ°րիԱՐ անու
մարդասիրական դեր կատարած էր 1915—16ի հա^
յաշիէնջ սարսափներու միջռցփ|ն ։ Ահա իր համաւաա Կենդանիներ՛ը օժտուած են ինք՛նապաշտ պա - նով անօթ է, եւ որ՛ուն մուշտակը շաա յարգի էգ
կենսագրականը —
էութեան բնազդով։ Անոնք երբեմն զիրենք շր^ա - երբ բարկանայ , ոտքը կը վերցնէ եւ սրբանին՛ աւււ–
պատող առարկաներուն երեւոյթը կ՝առնեն, ինչ. կը գտնուած գեղձերէն գար շաՀոտ Հեղուկ մը
պէս չորցած փայտի , ճիւղի, տերեւի, ե լ ն ։ Եր կ՚արձակէ Հ ա կա ռա կո ր գին վրա յ , քանի մր մեթր
բեմն կենդան՛իներուն գոյնն է որ կը նմանի իրենց Հեռ)ւսւորութեամր ։ Հեղուկը զօրաւոր Հոտ մը ու
Մորկընթաու իր երկաբամեայ կեանքէ՛ս մէշ^ նեցուկ կամ պատսպարան ծառայող առարկաներու նի եւ դժուարաւ կը ցնդի ։ Երբ որսի շուները ան
էր անշարժ կալ–
՛եղած էր փաստաբան եւ ղբաղած կամ ն՚իլթերու գոյնին; Այսպէս են բեւեռային եր գամ մը օծուին այգ գար շաՀոտ մէզով, ա յլեւս չեն
Ա–
էէ ւած՜ն եր ո լ. գռրծ՜ոՎ : կիրներու կենդանիները, որոնց մորթին՛ գոյնր ուռղեեր սձ՜ե լ «քո սնե ր ը ։
Ան եղած Էր մարդասէր մը , գրքի Հեղինակ եւ ձիւնի պէս ճերմակ է, ե լ անապատներու մ ԷՀ ապ Ամերիկայի մոլֆէթ կոչուած կենդանին,
դիւան՛ագէտ : Գործօն ղեր ՛ունեցած էր ՚իեմոկ . րող կենդանիները, որոնց մորթը գորշ է աւադի քիս(Լ) ինչպէս նաեւ Աօնտ կղզիներու բնիկ իշխա–
րատ կուսակցութեան մէէ՝ ։ նման , ուր կը պատսպարոլին՜ : րը Լպլէռօ) , վտանգի սլաՀ ուն ս ր բանի տակը գա
Մտերիմ բարեկամ՛ն։ էր Ուուտրօ Ուիլսրնի եւ Ամէն ուն ծանօթ է գետնառիւծը (քամէլէօն) , նձուած գեղձերէն գար շաՀոտ ու թափանց՛ող Հեզուկ
որ ժայռի լիրայ գորշ գոյն կ՚առնէ, վրա յ *
ֆրէնքչին Տ– Ռողվէլթի։ Եղած էր Հիմնագիրը Ա– ծառերու մէՀ՝ մ ը կ՛արձակեն թշնամիներու
մերիկեաքկ Աղգային կարմիր է/աչփն։ Ազդեր՚ո ւիա շ– կանանչ, երր շփման մէՀ մտնէ ւոե,րեւ.ներու. Հետ է ին չպէս կը տեսնուի , վերո յիշեալ կենդանիներ
նակցոլթեան կողմ է ընարուած էր ատենապետ Ան երբեմն փոխնիփոխ ե լ սլա ր ա գան ե ր ո ւ Համա - րը վախի կամ բարկութեան ազդեցութեան տակ
Յոյն Գաղթականաց ՀԼետեղման Յանձնախումբին՝ ճայն գոյն կր փոխէգ էլ*ըԱԱ–՛յ կապո յա , սեւ , դե իրենց պաՀ եստի փա մ փշտ իկներէն անախորժ Հ ե–
\92,Հ>ին : Ա որկընթաու կատարեց իր Լաւագոյն դոր– ղին զճերմակ եւ. կարմիր^ երբ բաբկանայկամվսւխ– զոլկներ կ՛արձակեն, առանց իրենց ըրածին գի -
•Ն՜երէն մին՝ Հաստատելով 1500000 աղքատացած ,եւ ^ ա յ բանէ մբ ւ Գոյնեբոյլ այս փոփոխճութիւններ.ր, աակցութիւնը ունենալու, այլ պարզապէս՝ պաշտ–
սովեալ յոյն գաղթականներ , որոնք կոլգային՛ որոնք ա ես ան ելի են մորթին թափանցիկ բ^իՀնե « պանոգական անդրադարձու՛մներու Հետեւանքով ։
Փոքր Ասիայէն եւ Արեւելեան Թրակիայէն, 1922/ րէն , երկչոտ կենդան ին կր սլաշտ սլան են զինքրճ շր– Ողնին եւ կրիան՝ ամենափոքր վտանգի մր առ–
թրքական յաղթանակէն յետոյ, երր Աուսթաֆա շասլատող քԼտանդներուՖ դէմ • ջեւ կը կծկուին իրենց փշոտ ու կարծր սլա ա ե ա -
•Րէմաչի ղին ոլորները այրեցին Ւդմփր ը ։ Վահ,անաձո*–կր իր գոյնր կր փոխէ , Համա 1 նին մէշ։
աո լ ձ՜ն՛ած– էր ԱանՀայմի մէՀԷ, Հռե ֊ ձայֆ հրամանի յատակի գոյնփն ^ որուն մէՓ դր~ Մ եզւն , պիծակը , կարիճ ը , իժը եւ բոլոր թու
էսա յ -
նու,ի վրայ (Գերմանիա) , ապրիլ 26, 1 8 5 6 ^ ։ Իր ուած֊ է ; նաւոր օձերը ծանօթ են իրենց թունաւոր
ծնողները կը կո չոլէ ին Լա զար ուս եւ Պասլէթ Կ՚ոլ– Լեզուաձուկը , տափակձոլկր ելն . իրենց մար֊ իՒո ւմնե բով ։ ա
կընՀայմ Ա՝որկընթաոլ ։իր Հայրը կր ղբաղէր ծխա մինբ աւագին մէ^ կր էսբեն եւ իրկնց կռեակր այդ Եդքերաւոր կամ կոտ ո շաւոր կենդան ինե ր ը ի–
խոտի գործով ե լ բա զդա տ ա բա ր լաւ նիւթական՜ դիրքին մէ^ ^ոլրի յատակին դոյնր կ՚առնէ ։ րենք զի ր են ք կը պաշտպանէն իրենց եզ*էիւրնե րով ,
գիրք մը չին ած էր : 0 * ո փ ե ր ո ւ խորութեան՝ մէ^ Հ ապրող լուսեղէն -— ձ՜ին , է շր , եւն * երբ բա ր կան ան , աքացի կը
Մորկընթաուի Հայրը սիկար կ՝՛արտածէր դէ– ձուկեբր օժտուած– են Լ ո յ ս արտադրող մասնաւոր զարնեն *
**չի Ամերիկա ւ Բայց երբ Ամերիկայի քաղաքացիա գործարաններով, եւ կրնան ըստ կամս մարեք Վերջապէս կարգ մը կենդանիներ իբր պաշտ֊
կան պատերազմէն՛ փեր^, մաքսերու դ՛իները բար կամ վառել ( չափաւորել կամ ար&աբ&ել անոնս պան ո զա կան մ ի^ոց իրենց մ արմինէն՛ մաս մ ը ւ/լա֊
ձրացան, ա յ գ առեւտուրր փճացաւ : Ա որկընթաու Լ"ձսԼՀՀ Ս*յԳ քո Բ՛^՛ V Ա դան ա ղան կերպով կր գունա աանգ կը ձգեն թշնամիին ձեռքը։ Ըստ այսմ , եթէ
որոշեց իր ունեցածը Հաւաքել ե լ գաղթեյ Նոր ւորուին երփնանիւթային> գործարաններու մ ի^ո ֊ պաաաՀի որ իր մէկ անգամը թշնամիէն բռնուի ,
ԱշիյարՀ ; $աւՀ զա յն իր մարմին էն կ անջատէ ու կը Հեռանա յ ,
Մորկընթաու իր ծնողքին Հետ եկած է Ամերի ճուկերէն ոմանք իբր զէնք ունին սուրի կամ փրկե լու Համ ար մարմինին մնացեալ մ ասերը ։
կա \8ե5ին եւ Հաստատուած է Պրուքլինի մէ^ • "՚1 ՈՍI՛ նմանող դունչ մր, ուրիշներ կր կրեն– կպ Մ ողէզր կրնա յ իր աոչր անգամ աՀատել ։ Ա*ի ֊
Այգ ատեն եր՛կրի տնտեսական վէճակր ծանր էր , չուն՝ ու մածան՝ նիւթով լեղուն պարկ մր, գոր ի Հատներէն ոմանք , ինչպէս սարդերը, կրնան իրենց
նոյնիսկ դժ՛ուար էր ա՜պրուստ՝մր ճարելր : Հարկին թշնամիին վրայ կ՛արձակեն։ Ոմանք կր բռն՚ուած մէկ կամ աւելի ոտքերը թողուլ ու եր–
Ան իր նախնական ՚ կրթութիւնը աւարտեց \ Տ70ին յարձակին կամ կր փոխադարձեն թշնամ ի ին յար– թալ յա^որդող օրերուն մէջ, այդ չկտրուած ոտ
եւ յետոյ անմիրապէս գործի սկսաւ է Գործ մր ճա ձակոլմր, անոր վրայ ելեկտրական Հոսանք մր՝ քին մնացորդին վյյայ նոր ոտք մր կը բուսն\ի •
րեց ԱպաՀովագրական գրասենեակի մր մէ^, շա - արտահոսելով : Հ. ՏԷՐՈՍԿԻ
բա թական 6 տոլարով եւ ապա շաբաթական՜ ՝ 10 Ռմբաձիգ կոչուած պատենաթեւ ձուկեր ր վր–
տոլարով մտաւ Պ լո ւմին՚կտ է յ լի մեծ խան՛ութին մէ^ տանգի պաՀուն Հեղուկի ուժգին ցայտում մր
ծառայելու՛. Ւր պարապոյ ժամերուն կր կարդար կ՛արձակեն թեթեւ պայթումով մր, ե լ նոյն պա ֊ աՄԽ ուսուցիչը»
Օրէնսգիտական դբքհի : Շաբաթական 15 աո յա ր Հուն կ՚աներեւութանան ծուխի ամպի մը մէֆէն :
կր ստանար եւ գիշերն երր կր յաճախէր իրաւա՝ - ԽՄՐ Անցեալ 0 գաւառսին Հալէպ1ի մէջ մե
քննութիւն ււալ բազմավաստակ ուսուցիչ մ ը , Կարապետ, իւ»
գիտական դպրոց, փաստաբանական բայց քաղաքական պայմանները փսխուեցան եւ լիւպէյՆանյ շրջանաւարտ. Կսւր1նւռւյ Ս^նասսւրեանւ
Հանրապետական՛ներ վարժարանի: Իր աշակերտներէն Արմէն Աքնւոյշ, ե.
սւնցրևելոլ Համար : գործի գլուխ ա՛նցան ։ րիտասարդ րաւնաստեղծը, ողրտւցեալ ընկերոջ դի
մագիծը կը ւներկայացնէ յօդուածով մը ^«Արեսելք»
Մորկրնթաոլ 1879–—1899 անդամ էր փաստա Մ" ր կր նթաու լաւ կը ճ ա՛ն չնար Ա՝ ե րձալ՚ո ր ԷԼ - թերթին մ է ջ ։ կ^ամփոփենք հիմնակա1ն մ ա ս ե ր Ը -
բանական ըն՚կերւթեան մր, 1899^5» սկս՛աւ պա - րեւելքի պայմանները։ 1Լն յա^ող կերպով գլուխ
րապիլ անշարժ՜ կալուածի գործով : ք– Հանեց մարդասիրական գործ մը գոը ստանձնեց
Ո լ ի լորն ի առածին անգամ նախադաՀ րն՜՚տրո ւե– \Պ23\ին * ԼԼղգերոլ Ղ՚աՀնակցոլթեան։ կոԳ$է ընտ ՝ -
լէն վերԲ , խօսք եղաւ որ Աորկընթա՛ու պիտի ան րուեցաւ ատենապետ՝ 3 ո յ ն Ղ՝աէլթականներոլ ղե - Գաղափարապաշտ սերունդի մը վերջին մնա^
դամակցէր գաՀ լիճ ին Հ՚Բայց եղաւ դեսպան Բ .Գբ՛ան տեղման յանձնախումբի : ք*ր տրամադրութեան ցորդներէն էր ան* արաակարգօրէն բծախնդիր մեր
մօտ \9\3ին եւ գնաց կ. Պոլիս; Երր առաէդն Հա–, տակ դրուած էր աւելի քան 50 միլիոն տոլաբ, որ լեզուի մաքրութեան ու գեղեցկութեան, ջերմ սի–
մաշխարՀային պատերազմը ծագեցաւ, ստիպուե– պիափ գործածուէր մի մ իա յն արտադրական մի - րաՀար գրականութեան եւ արուեստնեբու, Հաւա
ցալ պաշտպանել Ամերիկայի շաՀերէն ղատ , Բրի– քքէյներ կազմակերպելու 1.500.000 գաղթ՚ակս/ննե ... տաւոր Դ՛աշնակցական ու անն ա Հ ան ջ ուխտաւոր
տանիոյ , Ֆլա՛նս այ ի , իտալիո յ , (իու՚սիո յ՛, Պելճի - բուն, փորոնք մեկնած Էին Փոքր Աս ի այ Էն եւ Արե ցեզային արժէքներու ։
քայի , Մոնթենեկրոյի , Աան Ա ա ր ի1,, յ ի , Աեր - ւելեան՛ իՒրակիայէն եւ ապաստանարան կը փնտը– Անապատներէն Հաւաքուած որբեր էինք մենք։
պիոյ եւ Ջ ՛ " իցեբիոյ շաՀերր ; Առաքփն վայրկեա ռէին յունականն Հողի վրայ % Հայրենիքի մասիւֆ խօսողները , անոր անցեալն ու
նէն իսկ ան իր ընկերներէն տարբեր ըլլալով,՝ խոբԼ Այգ ժամանակ Ա՝արկընթա՝ու թէեւ մօտաւոր\ա– ՛ապագան պատկերացնողները՝ առա քև ա լնե րէն ա–
Հրդակցեցալ առեւտրականներու ե լ մ իսիոնարնե– ւ/լէս 70 տարեկան էր, ձեռնարկեց այդ գործին ե լ ւե լի բան մ ըն էին մեզի Համար* կիսաստո ւածներ ,
. րու Հետ։ ճամբորգեց երկրին ներսերը եւ քաղեց յ՛աջողութեամբ գլուխ Հանեց զայն ւ որոնց կ՚ունկնդրէ՛ինք յափ շտակո լթեամ բ ։ Մ եր
վաւերական ւոեղեկոլթիւններ : $ո՚ւնաստանի Ժողովուրդը յայտնեց իր երախ– փնտռածն էր իւլիւպէ յեան Հա յրենապաշտ դաս -
Ան վերո յիշեալ պետութեանց շաՀերր այնքան տագիտւթիւնը գ եւ Աթէնքի Համալսարանը անոր տիարակը *
լաւ կերպով պաշտ պան եց որ ամէն կողմ է շնորՀսէ– տուաւ Պատուոյ Աստիճան։ Այդ գործի մասին սւն> Ու֊ մենք սիրեցինք գինքը ^ կապուեցանք անոր ,
կալոլթիւններ կր տեղային։ իր յո1–Լ^՚ՐՐ Հրատարակած է Հ.Աթէնք գրկուեցայ՝^ իրեն մէ^ գտանք նուիրուած ուսու. ցիչր, բարի
վրայ։
Կ– Պռլսոյ մէշ գտնուած ժամանակ , Մորկլլհ - գրքին մէ1 ; Հայ.ՐՐ 1 ՛որ կր գուրգուրայ իր զաւակներուն՛
թաոլ մեծ պատեՀութիւն ունեցաւ դիտելու դաւ ե֊ Ա՝որկընթատլ ուր որ դացած է Լեւ շատ տեղեր Ասկէ վեր^ իր Հայերէնի ու գրականութեան
բր՝ Գերմաններու եւ թ՚ոլրքերոո միշԴւ եւ մաս - ա յց\ե լած է^ , տարածած է բարեկամ եց սղութիւն ։ դասերը մեր լաւագոյն Հաճոյքները եղան։ Իր մի–
սկը֊
նաւորապէս գերման գործակալներու եւ թալէաթ աեին այցելած է ճափոն : շոց՚լ մեն ք ալ սիրեցինք գրականութիւնը,
Աիաման–
պէյփ եւ էնվէբ պէյի միթւ , Այղ կԳրեւի իր Հրա Հակառակ իր յառաջացած տարիքին՝ Ա* ո ր 1լ ըն սանք կարդալ Գոլրեանն ու Ա՝եծարենցը ,
տարակած «Դեսպան ՄրկԸնր-աուի 01ատմուր–իւ֊ - թա՝ոլ գործօն մասնակցութիւն՛ ունեցաւ 1932/՛ եւ թօն ու Վարուժանը, Արփիարեանն ու Զ"Հրապը։
՚^Ս» ԳՐՔԻ՛՛՛ մէշ, որ Հրա՜տարակուած է նաեւ \933ի ն՛ախադաՀ ա կան եւ քաղաքապետա՛կան ընտ Իրմէ լսեցինք Շէյքսփիրի ո լ Պայր՚ընի, Պուշկինի՛
Անգլիոյ մէը ՀՎոսփորի Գաղտնիքները» անունին րական պայքարներուն մէ^։ Լերմ ոնտոնվի անունները ։ Լքենք ւանք
"՚ ա կ , եւ յետո յ թարգմանուած է ֆրանսերէնի եւ Մ որ կընթաէո լ առաջիններէն մ\ին եղաւ եւ թուղթ մրոտել, գրական փորձեր ընել։
՝ ո լ ֊ Ր Ի չ լեզուԱերոլ : շեշտեց &լր՝ոպայի խաղաղութեան դէմ ՀԻ$~լէբԻ Տեսնէիք ուրախութիւնը մեր ուսուցչին , երբ
հՍԲ Այս # 1 > ք Ը առաւելապէս կը վհրաբհ. սպառնալիքի կարեւորութիւնը։ Ան կա՛նխագուշա մ եր անկապ , դպրոցական շարագրութեանց ժ՚էջ
Ր՛ի Հայերու տաւբագբոււ թեան ընթաց քիւն տեղի ու.
նեցսլծ իԺգժւութիւ՚նւներուն : կեց, որ Գերման՛իա պիափ բռնարարէ Վերսայլի գեղեցիկ կտորի մը կամ ինքնատիպ պատկերի մը
դաշնագրի պայմանները եւ պիաի վերազինուի , կր Հանդիպէր։ ք՝ոլոր աղոց ներկայութեան քանի
Մ որկընթաու Ամերիկա վերադարձաւ պարտագրելու Համար \իր պայմանները, եւ թէ մը անգամ կը կարդար , կր քաջալերէր , ու ապա
Գեմոկրատներոլ ընտրական պայքարին օժանգա - Ա*՚ուսոլինին դեր մը պիտի ունենա յ \)ւրոպայի Ու կը սկսէր յանձնարարութիւնս՝ կարդացուելիք
կելոլ վճռական մտադրութեամբ :^ ժ՜երու ՛ապագա յ Հաւասարակշռոթեան մ՚է^ ։/ գրքերուն : • ,
Ան որպէս մէկը Ամ երիկեան Ազգային կարմիր Մ՚որկընթաոլ մինչեւ իր 80 տարիքը կը Հետա– ք$ ան գա վառ մեր աճող Հեաաքրքրութենէն եւ
Խաչի Հիմնադիրներէն , \9\9ինժընեւ ղրկուեցաւ քրքրոլէր ր՚նթաց՚իկ գործեբով ։ Ան ճառախօսած է ա շխ ատ անքէն , յաջորդ դասին դասարան կը մտ–
Կարմիր ի/աչի պատգամ աւորական ժո դովին : Ան Հանրային Հաւաքսյթներոլ մէ^, եւ միշտ իր մաս 5 էր՝ անութին աակ , նոր գիրք մը կամ պարբերա
փոխ-ատւենապեւ լ ււ «֊ ՚ - լ նակցութիւնը բերած գք՚նք Հետաքրքրող Հս/նըա ֊ թերթ մր • Կր նայէինք իրեն, կր զգայինք , որ այգ
լիֆ՝», Ինքորփորէյթըտ»ի՚.տտ րչոլա, Ն֊ ոէրր «Նիլկլարգմ՛ոլԻսթ Րիէր յին դատ եր՛ո լ մէ9 ։ օր ր բացառիկ տրամ ա գրութեան մ էք էր , գեռ
Բանկրէսի քուէարկած օրէն՛քով; Այգ պաշտ օնին Հանգոլցեալր դէմ էը սիոնական շարժումին ընթերցումը չսկսած , ան արդէն կ՚ապրէր կար -
վրայ մնաց 1919—1921 I Գ**ր կը նկատէր ^ամենասեւ սխալով։ . * դացուեքիք գրուածքը։ Ե*~ *ք՛ա՛՛յ ա^յն աշակերտին,
Յունիս 19, \9\9ին , ՆախադաՀ ք)լիլսրն նշա Ան յայտարարած էր որ՝ «Սիոնականութիւնը ՜ եթէ ա յ դ գերագո յն պաՀ ը փո րձէր խանգար ել ան
նակեց Ա՝՚որկրնթաուն իբրեւ պետ Յանձն՜ախումբի Հր էական պ՛ատմութեան մէ^ ամեն\աաւկշեց<ուցփ ք տեղի միջամտութեամբ մը։ Յանկարծ ^1այէայէէր՝ե֊
մը քնն՚ոլթիւններ կատարելու ԼեՀաստանի մէ^ , պատրանքն է ։ Սկզբունքով սխալ է եւ անկարելի է իր եր կա ր ու ջզ ո ւտ ձեռքը կ ը բա ր ձր ան ար՛, իջնե -
մասնաւորապէս Ան ա– իրագործել
Հրեաներու Հարդի մասին։՝ ; ԱնՀիմն է տնտեսական տեսակէտով , լու Համար Համբակ աշակերտին երեսին ։ կր զգա
միսներով մնաց Հոն եւ ներկայաց՚ուց տեղեկագիր երեւակայական է քաղաքականապէս եւ ապար գիւն յին՛ք,որ բոլորովին արդար են իր յ ո ւ զ ո ւ մ ն ռնգայ
տեղեկագիրնե– կողովուրդի մր նութիւնը^»
մը, հրով ցոյց տուաւ որ զրկուած է իրը Հոգեկան՛ գաղափարական։
Ր Ր լ "՛փաղ անց ուած էին • յոյսերը կո/ր էէհրաով կը փնտռեն դարաւոր թըշ - Մեր ուսուցիչը յաճախ կը խօսէր Հայ ժողո
\92Գէն դե սպան՛ անուանուեցաւ վուրդի անցեալէն,
Մեքսիկոյի , ՚ուառութիւններր% : կը խօսէր Հայրենիքի եւ անոր
Fonds A.R.A.M
