Page 304 - ARM_19-1946_04

ՍՆԱՆԿ ՈԻԹԻԻՆ գէպի «սպառում ձւ. անկում» գիմ ող է֊ Այս Հպատ– ԴՐՈՒԱԳՆԵՐ ՊԱՏԵՐԱԶՄԻ ՕՐԵՐԷՆ

գամա լոբիներ ուն ամէնէն տխոլրներէն մէկը, ՛այն

վկայութիւնը կուտա յ, թէ ֆբանսաՀայ գրակա - Աս աէուԱ ռաւԽւ1 հ...

էԱռսքր առեւտրական սնանկութեան մասին չէ : նսւթիւնը եղած է. «խոբթ Հայ Հոգեբան՛ութեան ու
ենք
Խօսքր դրական սնանկութեան մասին է– այս– արուեստին» ; Եւ էբՐ «արդ իւնք» ՛ունեցեր ՍԷրր հաղիկ մրն է : Ծաղիկր կյլ սնանի ամէն

ֆնքն՝ աւելի ծանր , աւելի աղէտալի սնանկութեան «հանելուկային լեգռւով բանաստեղծութիւն, կամ բանով։ էքաղիկներր կ՝աճթւ ՛ու կր մեռնին կեան­

Հ՛ * քան առեւտրական կամ տնտեսական որեւէ եր կարապասա ՆԱ՛ եւ անթափանցելի դատողութիւն, քին սլէս։ Կր ժպտին արեւին, շատեր կր թամբին

օն ան կութ ի ւն ։ ւներով ծանրաբեռնուած արձակ բաոակոյտ» : անկէ։ Կր տիրին, կր փտին անձրեւէն, ուրիշներ

Առեւտուր ի աշխարՀին մէ^՝ դժուար չէ լու– Օետոյ , իբր վկայութիւն գեռ Ափիւռքի գրա­ կր փթթին , յագեցնելով իրենց պապակշ : Թազա,

ծլումը։ Կր բանաք քննութիւն մր– կր Հաշուէք, կբ կանութեան դժբախտութեան , ա յն թէ «Շահան րի մէէ՝ աճողներ կան՝ որոնք կր սնանին ան բա.

չափէք ուկըձեւէք՛ յետո յկրփակէք տոմ արնե րըձ՚եր. Շահնուրի արժէքասւր վէպը՝ Ն ա Հ անքը առան ց ե՛ր– ցատրելի նիւթերով, եւ անոնք լաւագոյններր կը

խանութին կամ ձեռնարկին եւ կր կրէք Հետեւանք­ գի ,75 գնորդ միայս գտալ եւ անծանօթ մնաց միւս Համարուին։ Ոտնակոթուա&նե՛՛ր ալ որոնք միշտ

ները, ըստ օրինի ; Կր վճարէք բացը կա՛մ դրամ՛ա/ գաղոլթնեբու ընթերցող զանգուածին; ՛սոյնը կա» կ՚ոչնչանան , ել նմաններ կր յաւերժացնեն անոնց

կամ ձեր պատիւովը։ Ւ՛ն չ կերպով ալ վճարէք Ր^լ՚Ի է ըսել Լասի եւ ուրիշներու համար», («ժ՛ո­ կենալու գոյոլթիլնր : Գեռ քնաբեր-թունաւրրֆեր :

սակայն , աղէտը կր Հարուածէ միայն մէկ Հոգի ղովուրդ» 13 Ն ո յ * ) ւ Խոր անտառի մթ՛ութեան մէչ ձնած հ՜աղի զներ

կամ քանի մր Հ՛ոդի , սաՀմանափակ շրջան՛ակ մր, Կրնանք ըսել թէ Հասարակ , գյւեՀիկ սուտ մըն շա՛՛տ , որոնք իրար փնտռելով ազազուն ցօղուններ

կարճ ժամանակաշրջանի մր Համար , որմէ ետք , է ըսուածը , ոբովՀեաեւ կրնանք վկա յել, որ մի– կ՛արձակեն , ու լուսնի շեղբին տակ կ՝իյնան, ինչ­

խանգարուած գո րծերը կր շտ կուին ել պղտորած՝ ա՛յն Եգիպտ՛ոսի մէք այգ թիլէն Լաւո աւելի սպա­ պէս՝ տատրակր խոհարարի մր անութին տակ

2/*լրերր կր յստականան Հ կեանքը կր շարունակէ ռում ունեցած է ա կն ա ր կո ւած գիբքէՀ ։ , կ՚անշնչանայ առանց կաթի/ մր արիւն կորսնցնե­

իր ընթացքր։ Նոյն ա տ գա ս աւորը» , երեւոյթը իբր թէ լու՝ փ խնդիր պարարտ՛ութեան :

/»ա րո յսյ 1լան գետնի փրայ , մտքի կամ գրա - բացատրելու Համար, ց ա լ յայտնեբ է՝ ՛որ «Սփիւռ. Այսպէս է սէրր եւ այսպէս Լի լան , երր զգա,
չէ պարա­
կանութեան կա լո ւած էն ՛Լ ե բ ս , այսպէս անմիջական քի գրողի չար բախտէն ոչ մէկ լուրջ քննադատուդ թէ բան մր կ՚արթննայ մտքին մէքէ, ու կր տարատ­
անակակից–
գան : Աւերը կշ Հարուածէ " ՛ չ միայն թ ի ւ ն , իր դերին մեծութեանը գիաակից քննադսս ՛ուի երակ առ երակ, արեան մէշ՝, գոլրս պոռթկա­

շւսՀագրգռուողնե րր , այլեւ բոէո ր մամ սւական սիւղին պատրաստուած ոչ մէկ քննադատ լով ինչպէս ճաթած՜ ծորակէ մը:

ներբ մօտաւոր թէ Հեռաւոր ; - պակաս մը որ արդէն միշտ տկար կողմն էր Ա– Լիլան երբ իր Հաշմանդամ մայրը խն՛ամելէ

Աւելին՝ ոչ մ իա յն մամ ան ակա կիցներ ը ա յլեւ րեւմտահայ գրակա՛նութեան» ; դագրեցաւ , նոր յենարանի մր միտքն ալ արթըն–
տնոնք որ պիտի գան՝ գեռ. *
Կ րնա^ք եբեւակա յել որ Հուրք կէս գար գրի ք ցալ, ու այս երկու միտքերը աչքերուն մէ^՝ Ա՝եթ­

Զենք ուղեր խնդի րը ողբեր գա կան՛ո ւթեան տա– շարժ ող մէկն է այս տ՛ողերուն Հեղին՛ակը, մէկը՝ է՛" Վ՛ մէկ անկիւնը կլէայի գիրկը ինկաւ։

*Խ որուն դրա կանո լ թ ի ւնը թշուառութի՛ ւնը ունեցած ԵրչՆսնիկ էին ան՛ոնք, ամուսինը թեթեւ-թե–
պատրաստէր
Այս խո րՀբգածո ւթեան մղուեցանք , կա բղա - է անտ ե ս ո ւե լո լ արգարօրէն , իբրեւ Հասարակ սւե,, թեւ կ՚աշխատէր , ու Լիլան քրէփ կը

լով Հայաստանի «ԱովիԷթ * ^հր՚ողներու ք* * Համա­ ղէք՝ մէկը որ մասալդ վէպին Հեևւ շփոթած է, ամէն շաբաթ իրիկուն՝։ Տան վարձքը գզրոցին մէ9

գո լմար» էն վերա գար ձող սփիւռքի « սլ ատ գա մ ա ււ տան աւո ր ը ՝ քերթուածին ու շաղփաղփանքը քն.. միշտ պատրաստ է, ինչպէս գինիին շի շր սեղանին

լորիներու ղեկո յսսերը , յայտարար՛ութիւնն երր եւ նագատութեան Հետ X վրայ։ էլիան գոՀ էր ման՛աւանդ՝ երբ Լիլան չէր

տպաւորութիւնն եր՛ը : Մէկը՝քանի մը «պատգամաւոր»նեբէն ^ որոնց­ գիրնար երբեք։ կեանքը որքան Հե՛շտ էր։ Վարդի

Ըսելիք չունինք բ՛ոլորի մասին, ոչ ալ եղած մէ ոմանք գրող իսկ չեն , րլլալով Հասարակ լրա– չ՚՚րո թերթի Հափ պտպտուն կտաւ՛ով Հագուստը,

յայտարաբութի ւննեբուն X Լք ա ր գի կ իրաւունք ու­ գբող • ^ԼԱ՚մ եթէ բան՛աստեղծ են , շաՀ ա գո բծելո Լ կը բաւէր Լիլային» ու շագանակի գոյն մ աղե րուն

նին ի բ են ց ղգացա ծ կ ամ ո ւղա ծ կեր պ՛ո վ տպաւ ո - Համար միայն ժողովրդական Հէքեաթները եւ կամ կարմիր ժապաւէնը արեւին մէչ^ պա՛րիկի կը փո–

բութիւն պատմելու, գնաՀա տ ո ւթ ի ւնը ձգելով ըն­ առօրեայ ն շանախօս քե ր ը * * •՝ խէր զինքը։

թերցողին կամ Լսողին X Տխուր ղեկո լցումն եր ել անբարեխիղճ պատ­ Ու յանկարծ ՛անծանօթ Հսկայ մը ձեռքը երկն–

Մեղ կը Հ ետաքրքրեն մասնաւորաբար ա յն գամաւորներ , որոնք չեն իսկ փ՛որձած Ա փիւռքր ցոլց , ՛ու իր ափին մէք սեղմեց ղա յն : Ծիլ աչքե­

ղեկո յոները , ղո րս ըրած են ա յս ՀՀ սլա ւա լ ամ աւոբ»– ներկայացնել, ինչպէս որ արժանի էր ան; րով նա յեց ալ է լի ան Հսկա յի ճ ակտին , ՝ու Հ ե գելով

նե րը Համ աղում արին մ էք , յանուն գաղութ աՀա - Անոնք չեն տեսած կամ էեն ուղած տեսնեք կարգաց կրակէ գի Ր ե րը * - Հայ-րե-նիք X

յութեան , ինքն՚ա կո չ կերպով Զպատգամ աւո ր » բա­ Ֆրան սա յի մ էք իսկ՝ իրենց նուաճումներուն մէք՝ Ո^վ է ա յս բռնակալը * զօրանոց ին մ էք ու ճա­

ռը փակցնելով իրենց ճ ակտին . բռն ագր աւելով ՀյաՀնուբը, վարգունին , Զաբգարեանը, Պէշփկ - կատը շատ բա՛ներ ս որ վե ց ո լց ին անոր մաս ին ,

գրեթէ , քանի որ իրենք ոչ ոքի կոդմէ «պատգա­ թաշլեանը , ԱՀարոնը , Զօպանե ան ը , եւ ողբացեաէ մոռցնելով նոյն իսկ Լի լա յի Համեղ քրէփ^ * Լիլան

մաւոր» ընտրուած կամ ղրկուած են ; Աեմային եւ Լաս ին Հ ետ՝ նաեւ Շուշանեանը, ք)֊ ս ււյ կ սւ յն կո րսնցուց իր երկրորդ յենարանը , եւ

Ծանօթ է թէ 8—10 Հոգի են ընդամէնը ա յս Հան կարօն, ՎաՀրամ Թաթուլը, բոլորն ալ աշ - տան վարձքը չկրղաւ ժամ՛անակին վճարել» ն՛ոյն

«պա տ գա մա ւոր»ները , որոնք իրենց ղեկոյցսեր՚ը իայժ , կենսալից ու Հայադրոշմ իրենց գրականու– իսկ սրունքները մերկ քալեց , ու պտպտուն կտաւը

՛բացած են ո զքո լնելով նախ ներկաներ ը , Ա ովիէթ թեամր։ Զեն տեսած կամ չեն ուղած տեսնել քն– կարճ ցաւ ;

Հ ա ւաստա՝նը, Լենին Սթալինի գաղափար ար ա նու. նագատներէն՝ բազմավաստակ Օշականն Զօ Միամիտ ու մինակո՛՚լկ Լիլա՛ X
թիւնը եւ Աթալինը,
իբրեւ «աշխարՀի մեծագոյն– պանեանը, ՛վարգունին , /» . Թաշեանը, \$ առո ւկեււ Երեք անգամ գործ փոխեց . մերկ սրունքնե -

իմաստունն ու ուս՛ուցիչը» , ծածկելով 1ս • Մ ի"1— նրx Զեն տեսած գեռ Համաստեղը, քԼարեանը, Վ* բուն կսմիթի Հետքերը շատցան ։ Ու ճիշտ ատենին

թեան Առաջնորդին անուն ը մին չեւ ա յժմ չլս՛ուած Հայկը, Նուրիկեանը , Արամ Հայկաղը եւ ուրիշ­ անծանօթ Հսկան թուղթ մը ղրկեց իրեն , եւ տան

ո լ պերճաշուք տիտղոսներով ; Զենք գիտեր թէ որ­ ներ։Զեն յիշած իսկ Շանթն ու Աղբալեանը, որոնց վարձքը քնքուեցալ X Նոր ապաւէն մը ունէր Հիմա,

չա՛՛փ Հ աճ ելի պիտի ըլլա յ ին այս խ այտ աճամուկ ներկայութիւնը ցնծութեամբ պիտի ՚ողքունուէր աներեւոյթ ո լ ամենակար՚ող :

եւ պսպղուն տիտղոսները ժողովրգավար յա յ տա­ Հայաստանի մէք։ Զեն տեսած գեռ ուրիշներու Ն սա ալ տանը պատուՀանին առքեւ կտոր մը

րա ր ո ւած երկր ի մը Վյսրի չին Համ ա ը 1 բայց մ եղ կարգին՝ մտքի ու մշակոյթի , գրական ու բանա­ երկնքի տակ * ու Հանգիստ սրտով նոր ոգեց , իր

հ.Լ\ 1^՝ո 1^է մա Ր գանք ի պարղ ո ւ ղո ւս պ ե րկ ո ւ սիրական այն Հսկայ ճիգը,՝<որ կբ թափուի Եըու– մէկ Հատիկ ղո յգ գուլպան .նարգիս ի մը պէս ժպ–

բառը , դրական Հաւաքոյթի մը մէք, միշտ աւելի սաղէմէն Վիեննա ու Վ^ենետիկ ։ Այս բոլորը ան­ ա ^ լ ո * 1 ԻսՔս իրեն , կոտրած Հայելիին մէք։ ինչպէս

էլ ա բժէ , քան նման լորձնաշուրթն ու անմիտ փա­ տեսած են գիտակցօրէն , բայց լաւապէս սերտած... չէր մտածած մինչեւ Հիմա, ինչպէս չէր մտածած X

ռաբանութիւնն երը, ՛ո րոնք Հ ին ՛ու տխուր ո ւնա - Արեւելքի բարքերը ել. երկրպագութեան ձեւերը : Համբուրե՛մ քեզ, Լիլա՛ , այսպէ՛ս ալ շնորՀքX

կութիւններէ վերքամնացութիւններ են պա ր գա Ներկ՛ա յա ցած են դժբախտ Հ ոգիով ու մաքով Երկու քայլ ալ չկար իր աշխատած տ\եղը։Ապակիէ

պէս * Արձագանգներ՝ ւրոնք Ապւ \բա պետ ի վւառքին եւ ներկայացուցած են Սփիւռքը թշուառ՝ իր գրա­ փ՛եղկին սւ ե ւ օրնիբուն գո լլպայ կը նոր՚ոգէր Լ՛ի­

վրա յ ՛ո չին չ 1լ ա ւե լցնեն , բայց կբ վկա յ են «պատ֊ կան ութեամ բ ու մ շակո յթով * ա յնքան թշուառ , որ լան՝ գոՀունակ ժպիտը երեսին : Անցորդնե՛՛ր , ան–

գամաւոր»ներոլ թութակ Հ՛ոգիներու արժէքը : Հայաստանի Առվետ Գրողներու Համագումարի ցորգնե՜բ , կը զգար որ զինքը կը գիտեն , բայց

Պիտի էյէւէէ^Ք յա ս պարագան , իրենց պեր - պա տ աս խան ա տ ո Լ քա ր տ՝ո ւղա ր ը Հմ ա յեակ Ա իր ա ս, այլեւս անՀանգիստ չէր, ու գլխիկ՛որ՝, կորաքա­

ճա խօսութեան մ էք աղատ ձգելով ղի բ ենք , եթէ կարեկցական խօսք ըրած է եւ յայտարարած* մակ, մոմէ արձանի մր պէս անշարժ՝ ան Հա ան ում

ն՛ոյն այգ անՀակակշիռ, նոյն այգ տխուր ու գետ­ «Մ ենք Հաւատացած ենք, որ ա րտասաՀմանեան վւախած կուտերր կը լեցնէր՝ երկ՛ու բարակ մատ­

նատարած Հ՝ոգէուլ\ մօտեցած Հ.Լ\լԼայէս անոնք Հա յ գրողն եր ը տեղւո յն վրա յ ( Հա յաստան ի մ էք նէ րովր, անշարժ ա՛րագութեամբ։ Անցորդներէն

Ափիւռքի գրականութեան , եւ, առՀասարակ, մտա­ «Տ» * ) տեսնելով ու Հաղորդակից էիԱելով , թէ "է "Ք ևՐՅաէ– աեսնել ան՛որ աչքերուն զոյնը։

ւոր շարժումին ; Ա փիւռքի պարոն «պ՛ա ա՛ո լիըակ»– ին չպէս Հայ ժողովուրդը մ ա յր Հա յրենիքում լ&՜– Պարզ ՛ոլ սահուն օրե՛ր ; 1

ները Հայաստան Հբաւիրուեցան անշուշտ , ոչ մի– ւծ է իր ստեղծագործական աշխւ յնքին, ԵՐԲ Էլ/՛ան ճանչցալ՝ մօրմէն նշոյ/ մր յիշա -
իրենց ստեղծագոր­
ա յն իրաղեկ դառնալու Համ ար Հայր\են իքի գբա - ւելի բեղմնաւոր կը դարձնեն տակ իսկ չէր մն՛ացեր մտքին մէչ՝, ու սիր՛տը այ,
եւս կուրծքին տակ չէր։ Հազիւ քանի մը ամիս , ել
կան վերելքին , ա յ լ իրաղեկ դարձն ե լու Համ ար ծութիւնն երը» X

Հա յաստանի գրողներ ը՝ ա րտասաՀմ անի գրական 0ՀՀ , "Իրելի Սիրաս, ի*սէ բառերով պիտի ող– աՀա էլիան ալ Հալած ու կորս ուած էր խոր լճակի

շարժումին ու գրական ն՚ո ւա ճումն եր՚ո ւն X Կրնանք քունէինք արաասաՀմ անի Հայ գրողները, եթէ ա– մր յատակին, որ իր ակամայ արցունքներէն կազ–

ըսել , արաասաՀմանի Հպատդամ՛աւոբ»ներուն նոնք Հարազատ աատկերը ըլլային արտասաՀմանի մուած էր :

պարտքն էր աւելի՝ երկրո՛րդ պարագան, քան ա– արականութեան, որ աղքատ ազգական մը չէ եւ Վարդագոյն եզոլնդներով այս աղԳէկը՝ ինքն

ռաքինյլ, ո րովՀետեւ արաասաՀմ ան ը ՚ալնի բաւա­ կբ բխի Հայ ժողովուրդի տառապանքէն , անոր ե– իրեն սիրահարուած էր Հիմա; ք>՝իթեո"եիկ մը՛

կանաչափ ծանօթս ւթ իւն Հա յաստան ի գրականու­ թաղներէն եւ մանաւա՛նդ ազատաշունչ Հ՛ոգիէն ; տունէն գործի, գործէն տուն։ Ամիսներ անցան,

թեան ՛ու մշակոյթի մասին, բայց Հայաստան Հա­ յ**նչ գժ բա խա ո ւթ ի ւն , որա յսպէ՚ս կազմ ա - եւ աՀա օր մրն ՛ալ՝ անծանօթ գրերով տ ոօրինակ

զիւ էուր ՛ունի Ափիւռքի մասին X ԱրտասաՀմանի ոք կեր պո լեց ալ Համ ագում ա րը , եւ ի՛՛նչ ողբերգու­ պաՀարան մր ստացաւ է

միայն գրական շյրքաՆակները, այլեւ ժողովրդա­ թիւն , որ ա յգսլէս ներկա յա ց սւե ցաւ Ա փի՚֊ս֊ՔԷԼ իր Էլիան Էր , գերութեան Աթալակ^Հ՛ ՛ուտելիք

կան շր քանակները, պատանիներէն սկսած, տեղ­ գրական նուաճումներուն մէք : կ՝ ո լզէր՛ իրմէն , ու քիչ մրն ալ ծխախ 18

եակ են Հա յաստանի բանաստեղծներու եւ այ ք Բ ա իստաւո բ ութ իւն է Մ փիւռքի Համար , ար՛ Ւրիկունր, սեղանին վրայ աչքերն լ ապուրը

գրողներու գո րծեբո ւն , Հին ու նոր , բա յց յայտն ի Հայրենիքէն գիր ու շունչ կը Հասնի* ի՚^Հ բախ­ իրար՛ու նայելով պաղեցան , ՛ու կիսաբաց բերնով,

է, թէ Հայաստանի գրական շր քանակներն իսկ տաւորութիւն պիտի րլչար Հայրենիքին Համար, ք/ւացաւ; Առտուն երկու բթամատով երր աչքերը

Հ աղիւ ծանօթ են Ափիւռքի ամ են ա աչքառու գրող– եթէ Սփիւռքէն Հայրենիք Հասնի տարագիր Հայու­ բացաւ, մեծ Հարցական մը ինկաւ գիմացի պատին

նե բու դոբծերուն։ Վ^կայ՝ Համագումարի զեկոլ– թեան Հոգին, իր բազմերանգ ճոխութեամբ , իր վրայ ք ու շրջանակ առ շրջանակ լուսաւորեց իր

ց՚աբեր՝ Եգ ՚ Թոփչեանի խեղճ տեսութիւնը ^ աբ– մեծաշ՛ուք Հաբստութեամբ , իր գիրով ու գրա­ սենեակը :

տասաՀմանի գրականութեան մասին • . . կան ո լթե՛ամբ , իր արուեստով , իր մշակոլած լե– Ուրեմն Հայրենիքը էլիտն "ւրիչ երկիր գրկե–
զուով ։
Ա փիւռքի ներկա յացո լցիչները մէկ-երկու

բացառութեամբ թերացած են իրենց այս կեն­ ի՛ն չ օգուտ կրնա յ Րէէաէ Հա յաստանի Համ ար ( Սփիւռքը պատուով ու Հարստութեամբ կրնայ

սական գործին մէք, որ կրնար առաքելութիւն մր եթէ Սփիւռքի արՀեստաւորը ,մեքենագործը , մաս­ ներկայանա ւ իր Հայրենիքին, Հակառակ իր Հպաա–

դառնալ, մինչ դարձած է կատարեալ արկածախն– նագէտը^ ճարտարապետը Հայա՛ստան երթան, գամաւոր»նեբոլն նկուն կեցուածքին :

դրու թի ւ ն * Ան ո նք ոչ միայն կաբծ իք չուն ին կամ Հրաժարելով իրենց ունեցածէն ու գիտցածէն : Ոչ միայն Հարստութեամբ, այլեւ փառքով*

չեն ՛ունեցած Հայաստանի գրողներու եւ գրակա­ կրնայ օգուտ ունենալ Հայաստան , եթէ մեր իրաւ ու արժանավայել Հայոց պատմութեան։

նութեան մասին, ՛ոչ միայն բերանաբաց Հիացա,, գրողներն աւ մտալորները Հայրենիք երթան , Սփիւռքը պատգամաւ՛որ չունեցաւ Երեւանի

մով վաւերացուցած են ինչ ոբ գրուած է ոլ կար–, Հրաժարելով ամէն բանէ, ուրանալով ամէն բան • Գրողներու Համագումարին մէչ\–.

գա ց ո ւ ած , ա լ յ եւ վա րկաբեկած են արաասաՀմ անի Լ°ՂոլԻս Հետ գրականութիւնը, արուեստին Հետ Ո՛չ, ունեցաւ, բայց սնանկ կամ սնանկութեան

գրական՛ութիւնը , զայն ներկայացնելով աղքատ , բարոյականը ; թեկնածուներ տ

անսկզբունքային» , Հ * * / ^"՚գԻԻ^" ՀանՀարաղատ» Հ ԶյուսաՀաաինք սակայն X ( Խ ս ^ յ յ ա կ ս * «ՕՈԻՍԱՐ-ԵՐփ)

Fonds A.R.A.M