Page 107 - ARM_19-1946_04
P. 107
1
Կաա-Ա^աԽւԱ եւ ոսիշ Խէքյհ.* ՀԱՏ ԱՍ ՏԱՆ ԻՋԵՐ ԵՐԷԿՈԻԱՆ ՏԱ1ԻԱՊԱՆ-ԲՆԵՐԷՆ
ԽՄՐ– — « Լ » ԱօառԱտ &6բսհ1ւգս6 Տօւ-ճտտւսճ» ՆՈՐ ՀՐԱՏԱՐԱԿՈՒԹԻՒՆՆԵՐ • - Մ ոսկուայի Առա/եւռց վաԱքի կոիւը
կը գրէ հետեւեալ խորագբրնհբուն տ ա կ « % ե . « Ղ՛ո ս լի տ ի զգա տի » Հ լ. ա ա ա ր ա կշա կան ը լո յս ընծա -
ղուցնեյաւ պատերազմը պիտի ըլլա՛՛յ - Յանուն
հարստահարուած փոքրամասւաւթեանց Ռուսիա կր յս*** Է շքանշանակիր բանաստեղծ Ց.ովՀ ՝ $Էրագէ
պահանջէ Կաբսի եւ. Արտահանի ^^հանգները» :
Դժբախտաբար կարգ 1քը սխալներ սպրդած են. այս, ՀԱդբիւրֆ խորագրով բանաստեղծէս ւթիւններ ու նոր
բարեացակամ գրութեան մէջ եւ աւելորդ սեպե .
ցինք թարգմանել։ Օրինակ,, կր գրէ թ է Վհոնր շր. ժ ողովածուն , ռուսերէն թա րգմ ան ո ւթեամբ հ Այս Անցեալի գառն յի շատակնե ր բ ատեն ատեն կ՝ե–
ջանին Հայերը հազիւ բնակչոլթեան 5.—10% կը
կազմեն եւն •-— Հաւաքած՛ոյին մէչ տեղ գտա՛ծ՝ են Հեղինակին լալա–, րեւան «$առաի>ի մէչ% թարմացնելով ՝ յէւք՚Լ"՛՜՝ *
գոյն բանաստեղծ ութ իւննե ր ը ; թ^քսրդմանոլթիլնբ թէֆձ%երը այե զարՀուրելի օրերուն որ Հայոց ժա*.
կատարա՛ծ ԷՏ* Սպենդիա ր ո վան : մա՚ւակակից պատմութեան գլխաւս բ նիւթեր ը կը
՛Նոյն Հրքստարակութեամբ լոյթ տեսած՝ է Վ՛ կազմեն։ Ս՛ակայն բոլոր ԳՐողԱեբբ 1914^5՛ անգին
Բեքարեանի «Սուտ Հարսը՝» վիաակբ , որուն նիլթր շեն անցնիր ; ԱնՀբաժեշտ է ետ երթալ մինչեւ
առնուած է քհբքաՀայեբու կեանքէն։ 1900, իմանալ թէ ի°*նչ 1լ անցնէր կը դառնար բու՛ն
իսմէթ ինէօնիլի եր զրէս մէչ ուրիշ փոքրա . Հրատարակչականը լոյս րն հ ա յած է նաեւ ար երկրին մէչ–.
մ աս% ութ– ի ւնն եր , ՛ուրիշ ցանկալի Հողեր ալ զան* ձակագիր Վ* Անանեանի «Աարտի, դաշտումդ պատ Կառավարութեան ճնշումը , կողոպուտները ,
օրինակ կարսն ու ԱրտաՀանբ։ Ան՛ոնք եւս (իուսիոյ ռուած՜քներու եւ ակնարկներու ժողովածուն եւ Տ * զանազան տուրքերը քամած՜ էին Հայ ժողովուրդին
սէ ա ր ահ ո ւմ ի Հին երազր կ՚ապացուցանեն։ Հախում եան ի « Երկու ամ ի ս ռազմ աճ ակատ ո ւմ » արիւնը ։ Ասոր վրայ աւելցուցէք քբտական ասպա
Նեղուցներուն խնդիրք ԵօզԷֆ Աթալինի կողմ է ԴԷՐՔՐ 1 ուր զետեղուած՜ են Հեղին՛ակին պատերազ տակութիւնն ե ր ը , թելադրուած կառավարոլթե -
շստեղծուեցաւ : քհուսիա Հազիւ իր ներքին Հաւա մական տպաւո բութ իւննե րը * նէն ։ քիւրտերը պետական զէնքերով, պաշտօնա -
սարակշռութիւն բ գտած՜, քայլերն ուղղեց գէսլի ՀԱՐԻՒՐԱՄԵԱԿՆԵՐ– Խ– Հայաստանի ԺՀչ պէս կազմուած Հ ամ ի տի է վաշտերը, սաՀմանուած
Տարտանէլ ,դէպի Պալքաններր անշուշտ , բա յց նա՛. կան չորս Հազարէ աւելի գիւզացինեբ , որոնք Հա - էին Հա յե բ ը բնաչնչելոլ ւ
եւ գէոչի Աս իա է 1802^5» աս արղէն կբ գրաւէր Ր իւր տարեկանէն վեր են ; Ա ոխում ի մ է^ ծերունի Ասկէ զատ , արտօնուած՛ էր քիւրտ ցեղէն գինու֊
Մթկրէչբն ԼՎրասաան), \8\3ին կ՛ արշաւէր Աղի– մը կայ որ 150 տարեկան է եւ եօթը ա՛նգամ ամ՛ուս մ Ը ) էսհ. Հաձեբբ զինաթափ կ՚ՐԱային : Վայրենի
պէյճան եւ $աղստան , զոր \ 864/՚5/ վեր^նաաէս կր֊ նացած՜ : Աովէթ գիտուններ մեծ՜ապէս շաՀագբ - ցեղերով չորս կողմ էն պա շար ուած՜ Տաբօնի Հայու–
ցեց՛. գրաւեց Երեւանեան Հայաստան ր : գռո ւա\ծ՜ են գտնելու ա յս երկարակեցութեան թիւնը , իր ինչքն ու պատիւը փրկելու Համար կբ
1878/՚5* կոոլս°I՛ "՚յս քաղաքականութիւնը իր գա - գ ա ղան իքը * կռուէր անոնց գէմ գերանդիով, մանգաղս վ ,բաՀ ով
գաթնակէաին Տ ա ս ալ * քհուսեւթուբք պատերազմէն ՊՈԼՍՈՅ թուրք թերթերր կբ գրեն թէ Թուր– ու թրի էով , ո լ կը գալարուէր անզօր կատաղոլ -
՚վերՐ, անկարող վճարելու պատերազմական Տա. քիայէն քյ ՚* Հայաստան գաղթող Հայերէն 700 Հո թետմբ ։
տուցումները , 0 ս մ անցիներ ր ս ա ի սլո ւե ց ան Տ ա ր ե - գիի պաշտօն աթուղթերը պատրաստուած՜ ել խոր– Հայ մաճկալը արեւի Հետ կը կռուէր , արիւն
Հ րգա լին դեսպանատուն
րու կայսրութեան ձգել կարսի եւ ԱբաաՀանի լեռ– յանձն ուած են է քրտինք մտած՜ , կը վարէր, կը ցանէր, կը տնկէբ,
նային նաՀանգները։ կը ծաղկեցնէր , ու ^իւրտբ կա գա ր կը ս պանն է ր
\^\՝1 ին իհուսիան խորտակուէ ցաւ ; Պբէսթ-Լի֊ այդ քրտնթոռ մաճկալը , կը թալան էր անոր եզն
թուիսկի դաշնագրով, րուեցալ
քՒրոցքի պարտաւո , ՈՒՍԱՆՈՂՆԵՐՈՒ ՊԱՐԱՀԱՆԳԷՍԸ ու գոմէշը* կրակի կուտար անոր ցորենի ու խոտի
Ա՛յգ երկու նաՀանգներր եւ կաթումի քարիւղաբեր Նո յեմբեր Գի շաբաթ գի՛շերը տեղի բարդոցները , եւ ամբողչ տարուա՛ն գառն քրտին -
նաւահանգիստ բ Թուբքիոյ վերագարձնե է՝ ։ Զորս կ՚ունենայ 1ոՏէԱսէ ԻՀոոԽւՇոի պարաՀանդէսը Շշօ^ՇՏ քով ձեռք բերուած՜ աՐգէլսՔԱ յ տասը վայրկեանին
տար ի փերՐ , 1 921 ին Մ իութիւնը ԼեՀաստան ի եւ սրաՀնեբուն մէ^ ։ *^՚էլ\ ^"խիրի կր վեբած՜էր։ ՛հաշտէն կը քշէր անոր
Վր անկէ լի ու Տ էն իքին ի «սպիտակներում գէմ մ՚ղած՜ «էն ս թ իթ ի լ՝» ի ( Ու ս ո ւմն՛ար ան ) տզաքը մ եծ՜ նախիրը, իսկ պերի վյրայինբ անոր ոչխարները ։
պայքարր շա Հ ած ատեն, կամուիին վաւերացուց ծ՜ախքերո լ տակ մ տած են փա յլուն պա րաՀանդէ ս ք+ողոքները այս աղաղակող անար գար ո լթե/սն
այե զիչումը զո ր կա տա ր ահ՜ էր ճարաՀատ : Հա մը տալու Համար : Այս ուսանողական - երիտա - գէմ , կը մնային անլսելի ; Այգ ա րգա բ բողոքի ձայ
ճո յա կատար շարժուձեւ մը ։ ք՝այց Լէնին ազգայ֊ սարդական կազմ ակե րպո ւթ իւն բ քանի մը տա է՛ ի՛ է նը իբրեւ յան ցանք կոլգար իւղ էե*յԱել կր՛ա՛կին
նական $՝ո ւր քիոյ պետին անձնական բարեկամն ի վեր կ՚՛աշխատի գազոլթին մէ^ ել յա$ււզած է վրայ, աւելր ղաժան՛ ու վայրագ դարձնելու քրտա–
էր , ու ռուս մամուլը, այդ ի՛ $ ո ց ի՛ն ՜> րամ ահ ստա կապեր Հաստատել ֆրանսական. շր^անակներու կանութիւնը ։
ցաւ չեչ, մ տպէս գո վա բան ե չ Մ ո ս կուա յ ի ել կարս ի Հետ։ Ա՝ասնաւորա բա ր կրթական նախարարութեան
դաշնադիրները * Ման աւանդ ոբ այգ դա շնագիրնե– եւ Փարիզի Համ ալս ար ան ի պատասխանատու անձ ՚/*ի 1-րա ցեղապետները դարձան տէր ու տնօրէն՝
բով Պաթումբ Ո՚ուսիո / վե բագա րձուած՜ էր : նաւորութեանց Հետ շփման մէ^ մտնելով ,յաջողած՝ այգ վերան՛ աշխաբՀին ։ Տարօնի գլխաւոր պատ ու. -
Ժամ ան ակին թ որ Հ ր գայ ին սպա յ մը Հետեւեալ է որոշ առաւե լութ իւննե ր ձեռք բերել Հայ ուսանո Հասներէն , Պալաքցի ցեղապետ Հաճի Ֆէրօն ,
կերպով 1լ աբտայայտուէր * ղութեան Համար % Անցեալ տարի կրցան, երեք ձգած իր գ ( ՚ լ զ ի քօլօսիկ Հողն ու չուրը ,եւ Հայ ար
«թ՝ռւբքիա արշաւել ի խնդիր Հայկական պատուիրակներ գրկել Լոնտ-ոն ուսանողական մի– եան շաղախով բարձրացած՜ քէօշքր ,եկածնստած է
շաՀերոլ պիտի նշանակէբ Արեւելքի բոլոր ժողո ՚էազգա յին Համ ագո ւմ արին* ներկայացնեըու Հա - Հազար տունէ բաղկացեալ 10ասգիւղի բազկբեարգակկեբա^ֆ
վուեր գներ ո ւն ա պա ց-ո ւց ան\ել թէ՝ Ս ո վետ ՚քիուսի ան մար Հ այ ուսանոզութիւնը ՚ վրայ , գրաւելով Ա ելակի չոլ֊րերը տի ր անալո վ
ցարական ք\*ուսիոյ քաղաքական ութի լնբ կը շա րու— « դեսթիթիւ%ի ծրագիրն է Հայ մշակոյթն ու ըհգա ր ձակ Հ ողեր ու :
նակէ , թէ Համայնավարութիւնը քօզաբկուած՜ աշ– զ բ ա կան ո ւթ ի ւն բ ճան չցնե լ 3) րանսաց ի նե բուն • քա Ար իւն բ կը պոռթկա յ (Ա ասգի ււլ ա ց ին ե բ ո լ ս իր–
իսարՀակա լոլթիւն մ ըն է միայն * * *՝» ղաքական ՚ոեւէ գոբծունէռլթիւն չունի ։ Փարիզի տէն , բայց ի^նչ օգուտ , երբ երկրի տէրն ու տնօ ֊
Այսօր Մոսկուայի եւ սու^րբ (հուսիսյ ամ բո զչ Համալսարանի Հովանաւորութեամբ ՝հ ր ա ւլ ր ա ծ է րէնները Հաճի .զեէրտյի նման լկտ՛ի ու գազան*
մ ամ "ւլբ ուժգնօբէն կը պաՀան^է ա յգ երկու նա– «Հայ Մշակոյթի ուսումնասիրութեան կեդրոն » քիւրտ ցեղապետներն են *
Հանգներուն կցումը, յանուն Անգա՚րայի կառա - մը բանալ Օէշ ՍոՈ՚€աէծՄ6^ մէ^։ Փարիզի Համա - ք)յասգիլղի գիւղապետ \^օցօ ՕՀանը , քաջարի
վարութեան կողմ է ՀաբստաՀ արուած՜ փոքր ամ աս - լսարանի Վերատեսուչ Տոքթ* Ռուսի սաանձնած՜ է ^ովի՚~Բ) զուլումի այդ օրերուն , վէճի մը առթիւ
ն ո ւթ ե ան ց Հ ուսումնարանին նախագաՀ ութ իւն ը ; 1լր^ գոռար Հաճի Ց)էրոյի երեսին , «Ղ՛ու մի կար–
Որոինք են այգ փո քր ամ ասն ութ իւննե րը , Կրթական՝ նախարարութեան կիս ստեղծուած \ծ ե ր որ Ս ելակի Հողն ու չուրը իւրացուցիր , այե
նախ մոյներն էին, որոնք անՀետացած են այժմ : է «Հայ Համալսար՛անական սպաս ար կ>ո ւթ իլն ^ մը, Հոդն ու չոլ–րբ այնպէս մը կը խլեմ ձեռքէդ , ինչ -
Ղ*ար ե րով (հուսեր ու եւ թուրքերու կո՚գմ է անընգ– նպատակ ունենալով օժանդակել Հայ ուսանողնե - պէս փալանս իշու կռնավէն» ։
Հտտ Րյսրգուելէ վե ր չ , անոնց նօս բացած մնացորդ բուն , անոնց Հա յթա յ թ ե լ սենեակ , ամ սա թո շա կ եւ Հարուած՜ը շշմեցուցիչ էր*, ել անտանելի Հաճի
ները 1 92 1 ին թուրքեւ յո յն՛ պատերազմ էն վերՐ * կեդրոնատեղի մր Հ Ֆէր" յի Համ ար* ՕՀան ր ինքն ալ գիտէր , ոբ իր
(Հունաստան վերագարձան , ժոզովուրղնեբու փո ֊ Ուսս ւմն արանը կապեր ո ւն ի նաեւ ա ր տա քին ձեռքով իր գերեզման բ կը բանար : ք*այց Հասարա
ի։ ան ակո ւթ ե ամ բ ; գործերոլ նախա բաբո ւթեան Հետ, ուր դիւրոլ - կաց շաՀի պաշտպանութեան Համար մեռնիլբ
կը մնան Լազերը , Վրացիներն՛ ու Հայերը է թ իւններ կը տ ր ուին իրեն* արտասաՀմանէն գալիք փառք մ ըն էր իրեն Համար ։
Լազեր՛ը թրքացած կովկասցիներ են , մասամբ Հայ ՛ուսանողներուն վիզային , ինչպէս նաեւ Հպա - ՍՊԱՆՈՒԹԻՒՆՆԵՐ Դէպքէն մէկ շաբաթ
իսլամ ա ց ահ՜ , սա կա յն իրենց քր իստոնէա կան հ՜ա– տակութեան Համար : վեր.չ, Հաճի Ֆէրոյի եղբայրը Հաճի Ալին, գիշեր
գուժէն ո բոշ ա զա տ ո ւթ ի ւն մ ը կբ պաՀ են յ\ո ւր ա– Նո յեմ բեր 9/* իր պա բա Հ ան գէս ին ներկա յ պի– մբ իսոլէեանով մբ կր յարձակի դժ՜բախտ ՕՀանի
նին Հանգէպ ։ Հակառակ կրօնական արգելքին, այ տ ի րլլա ն ֆր ան սաց ի պաշտօն ա կ ան ան ձեր ։ Ան ֊ տան ւիրայ, ել բոլոր ընտանիքի ա շ՜քին աո.չեւ բզիկ
գեմշակութիւն կ՚ընեն եւ գինի կը խմեն; Հիւան շուշտ մեր Հա յ ր ենա կ ի ցն ե րն ալ պիտի չզլանան ի՚– Բ՚մ՚և ՂԸ մեռցնէ տարաբախտ ՕՀանր, (1900) :
դին վիճակը հ-սՀեբանա լու պա բագա յին անոր վրա յ րենց քաջալերութիւն ը ։ Մօսք1 0 Հանին յաչոբդեց իր Համ ագիւղաց ի Տբտօչի
Աս տ ուա IV ա՛շուն չի աղօթքներ բ կը կար գան : Ղ՝րօն , ու պաՀեց իր յաչորգին ուղղութիւնբ, ոչ
Հաճի Ֆէբոյի սար ֊
Այս բարձրաՀասակ, ճկուն , քա^ եւ արթսւն ՀԱՑ ԴԻՄԱԴՐԱԿԱՆ ՄԸ ՎԱՐՋԱՏՐՈՒԱԾ քհնեցալ, ոչ ալ ազգուեցալ
երիտասարգներբ $՝ ուրքիո յ տորմ իղին լաւագո յն •Բան (ձ. ք. ք. Լներէն ժիայն վեց Հոգիի սավւներէն ։ Աակայն , ասոր ալ երկար կեանք չտը–
նաւազներ բ կը կազմեն : Անվարան կարելի է ըսել Դիմադրական՛ շՀակաաի շքանշան տրուած՜ է բա ֊ լաւ այդաշխարՀի թագաւորը, մէկ ամիս վեբչ ,
որ անոնք ռուսանալու ո՛չ մէկ փափաք ո մնին : նակին Հրամանով, չորսբ յետ մաՀու։ Ա իւս երկու- նո յն գազան ի ձե ռքով փա կ եց աչքերը ապագայ
ւԼբացիներու պարագան բոլորովին տարբեր է ։ քէն մին մեր Հայրենակից Ատեփան ՎաՀանեանն է, իէոստացոզ *հբօնը *
Նախ, որովՀետեւ անոնք Ա պարապետ Աթալինի ՝ոբ գբաւման շրջանին ամենավտանգաւոր , եւ ա– Եղածները քիչ կուդային Հաճի Ֆէբոյի Հա -
դերեր բ
սիրեցեալ զաւակներն են; Գքն՚ած՝ Գորի քյ • Միու զատագրոլթեան միջոցին ալ ամէնէն նրբին մր կը մար *. Երբ Մ ու չէն տուն դա րձած ՝ գերմանական
թեան ղեկավար բ խո րապէս կապուած է իր ծննդա ստանձնաւծ է ։ Այս առթիւ յօդուած՜ագիր Տայելէ1 դէ"Ք մ՝Ր նուէր բերած՜ իր Հազիւ 17 տարե -
վայրին; 1936^5՛ պաշտօն տուաւ իր այէեժու ներ դրէ Շ&ՈՈ6Տ - թերթին մէչ* — « $ ՝ ո յ ւ կան տղուն՝ ՚է^աշօին, կը Հարցնէ , & ա շՕ , քու
քին նախարար Լ աւր են տի Բերիայի նոյնպէս տուէք արժանաւոր մեծար՛անք մը յայտնելու ՝/*՚11 ՝>՚ի նոր ՚/էնքիգ մատաղ ո՞վ կ^բ/լայ ; Աւ ^աշօն\ կը պա
վրացի • որ երեք կովկասեան Հանրապետութեանց դիմադրութեան պետին ,՝ որ կրցաւ ամէն պատաս տասխանէ* Մէկ ժամ վեըչ ձայնը կուգայ քեղի։
սահմանն/, ր բ գծէ ի նպաստ իր Հայրենակիցներու։ խանատուութիւն ստանձնել եւ բոլոր իրեն Հետ Կը նետուի ձիուն վրայ, կը քշէ ՚էՀմլակ գիւղը , եւ
Նոյն Հոգածութեամ՛բ , անՀրաւ/–եշտ ժիչոցներ ձեոք ծառայողներուն Համարում բ չաՀիլ։ Ան ուզեց շու կբ սպաննէ շմ լա կա յ ծերուն ի քաՀանան իբ կալի
առնել տուաւ , որպէսզի պատեբաղժի օրերուն քի մէչ մնալ, բայց իր պայքարի ընկերներէն ոք մէչ աշխատած պաՀուն, տակաւին ձեռքը Հոսելին
՚Բարթվելիներբ Զվրացի) շնդհ • ղօրակոշի չեն - մէկը պիտի չմոռնայ անոր անվրդով քաչութիւնբ բսնած, երբ արեան մէ9 կբ լողար ։
թարկոլին ։ եւ վե Հոգի սիրտը : Ղ՝ա զան ի գո ր ծ ո լն է ո ւթ ե ան մ է^ 1900/ւ Մայիսին, իր Հրոսախումբի անգամնե
ք*այց էք * Ա՝իութեան կոզմէ պաՀան^ոււ ահ ա ւ ս ան կը կո չուէր ք*16Ո6 : Թ՚՚՚լ Հանրութիւնը գիտնայ րէն Գեղձմեր գիւզի երկու եղբայրներ , Սբյֆօն ու
Հ ո զեբուն վրա յ ապրող Վրացիները բնա կչո ւթե ան թէ այս քաչ եւ շատ Համեստ Բակերը կը կոչուի Ֆաբօն , Ալվառինճոլ դաշտի մէչ, իր չբտոլքի
Հազիւ 30%Հ» կը կազմեն։ Ատեվւան ՎաՀանեան »: խրամին մէչ սպաննեցին Հ բլղա թի Մկրօն ։Նո յնժա -
Հայերու, պարագան ալ շատ տար բեր չէ ։ Արար մուն նոյն գազաններբ սպաննեցին նոյն գիլ*էի փո
աշիսաբՀ գիտէ այս մարտիրոս ժողովուրդին ցա զ այն ական պաՀ անչներ բ կը միացնէ կրօնական ար շոտի &ակօն ։ Աեռքը մաճ , մէկ խարազան բռնած՜ ,
ւալի պատմութիւնը , անոնց կբահ յաջորդական տէս յա յառ ւթեանց եւ "Րէ եկեղեցիին վայելած՜ բա կր Հերկէր ու իր Հերկբ իր արիւնով կը ներկէր ։
Հարդերը թուրքիոյ կողմ է Հ րեացակամութենէն ի վեր՝ Խ* Միութեան բացա Սակայն գաՀիճները գեռ չեն յագեցած , 1լ անցնին–
Ւ^սչ կը մտած՜են այսօր Հայերը։ իրաւական յայտ թշնամի չէ այլեւս։ մ կա ագո մ եւ կտոր կտոր կը մեռցնեն նո յն գիւղի
դժուար է պատասխանել՛. Անոնց մէ^ կայ ազգայ Ա յստեղ ալ սա կա յն քՒրքաՀա յեր ու թ ո լա կան Ռէո Ւ՚արսեղբ։ ԱՀա կ բ մարին երեք կեանքեր ,տա
նական շատ նշանակելի Հոսանք մը, մա ր ւՐն ա ց ահ ՝ սակաւաթիւ Հանգամանքբ թ ո յ լ չի տար որ (հու - կաւին կէս օր չեղաւծ :
Հ՚հաչնակ կուսակցութեան մէ^, որ Համաձայն Ա– սիա յոյս գնէ անոնց վրայ, կազմակերպուած շար– ՄԱՐԴԱՐ ԲԱՐԽԵԱՆ
րելելքի մէՀ դասական դարձած՜ եղանակի մը* աէԼ– ժուժի ժլլ Համար։ (1)
Fonds A.R.A.M
Կաա-Ա^աԽւԱ եւ ոսիշ Խէքյհ.* ՀԱՏ ԱՍ ՏԱՆ ԻՋԵՐ ԵՐԷԿՈԻԱՆ ՏԱ1ԻԱՊԱՆ-ԲՆԵՐԷՆ
ԽՄՐ– — « Լ » ԱօառԱտ &6բսհ1ւգս6 Տօւ-ճտտւսճ» ՆՈՐ ՀՐԱՏԱՐԱԿՈՒԹԻՒՆՆԵՐ • - Մ ոսկուայի Առա/եւռց վաԱքի կոիւը
կը գրէ հետեւեալ խորագբրնհբուն տ ա կ « % ե . « Ղ՛ո ս լի տ ի զգա տի » Հ լ. ա ա ա ր ա կշա կան ը լո յս ընծա -
ղուցնեյաւ պատերազմը պիտի ըլլա՛՛յ - Յանուն
հարստահարուած փոքրամասւաւթեանց Ռուսիա կր յս*** Է շքանշանակիր բանաստեղծ Ց.ովՀ ՝ $Էրագէ
պահանջէ Կաբսի եւ. Արտահանի ^^հանգները» :
Դժբախտաբար կարգ 1քը սխալներ սպրդած են. այս, ՀԱդբիւրֆ խորագրով բանաստեղծէս ւթիւններ ու նոր
բարեացակամ գրութեան մէջ եւ աւելորդ սեպե .
ցինք թարգմանել։ Օրինակ,, կր գրէ թ է Վհոնր շր. ժ ողովածուն , ռուսերէն թա րգմ ան ո ւթեամբ հ Այս Անցեալի գառն յի շատակնե ր բ ատեն ատեն կ՝ե–
ջանին Հայերը հազիւ բնակչոլթեան 5.—10% կը
կազմեն եւն •-— Հաւաքած՛ոյին մէչ տեղ գտա՛ծ՝ են Հեղինակին լալա–, րեւան «$առաի>ի մէչ% թարմացնելով ՝ յէւք՚Լ"՛՜՝ *
գոյն բանաստեղծ ութ իւննե ր ը ; թ^քսրդմանոլթիլնբ թէֆձ%երը այե զարՀուրելի օրերուն որ Հայոց ժա*.
կատարա՛ծ ԷՏ* Սպենդիա ր ո վան : մա՚ւակակից պատմութեան գլխաւս բ նիւթեր ը կը
՛Նոյն Հրքստարակութեամբ լոյթ տեսած՝ է Վ՛ կազմեն։ Ս՛ակայն բոլոր ԳՐողԱեբբ 1914^5՛ անգին
Բեքարեանի «Սուտ Հարսը՝» վիաակբ , որուն նիլթր շեն անցնիր ; ԱնՀբաժեշտ է ետ երթալ մինչեւ
առնուած է քհբքաՀայեբու կեանքէն։ 1900, իմանալ թէ ի°*նչ 1լ անցնէր կը դառնար բու՛ն
իսմէթ ինէօնիլի եր զրէս մէչ ուրիշ փոքրա . Հրատարակչականը լոյս րն հ ա յած է նաեւ ար երկրին մէչ–.
մ աս% ութ– ի ւնն եր , ՛ուրիշ ցանկալի Հողեր ալ զան* ձակագիր Վ* Անանեանի «Աարտի, դաշտումդ պատ Կառավարութեան ճնշումը , կողոպուտները ,
օրինակ կարսն ու ԱրտաՀանբ։ Ան՛ոնք եւս (իուսիոյ ռուած՜քներու եւ ակնարկներու ժողովածուն եւ Տ * զանազան տուրքերը քամած՜ էին Հայ ժողովուրդին
սէ ա ր ահ ո ւմ ի Հին երազր կ՚ապացուցանեն։ Հախում եան ի « Երկու ամ ի ս ռազմ աճ ակատ ո ւմ » արիւնը ։ Ասոր վրայ աւելցուցէք քբտական ասպա
Նեղուցներուն խնդիրք ԵօզԷֆ Աթալինի կողմ է ԴԷՐՔՐ 1 ուր զետեղուած՜ են Հեղին՛ակին պատերազ տակութիւնն ե ր ը , թելադրուած կառավարոլթե -
շստեղծուեցաւ : քհուսիա Հազիւ իր ներքին Հաւա մական տպաւո բութ իւննե րը * նէն ։ քիւրտերը պետական զէնքերով, պաշտօնա -
սարակշռութիւն բ գտած՜, քայլերն ուղղեց գէսլի ՀԱՐԻՒՐԱՄԵԱԿՆԵՐ– Խ– Հայաստանի ԺՀչ պէս կազմուած Հ ամ ի տի է վաշտերը, սաՀմանուած
Տարտանէլ ,դէպի Պալքաններր անշուշտ , բա յց նա՛. կան չորս Հազարէ աւելի գիւզացինեբ , որոնք Հա - էին Հա յե բ ը բնաչնչելոլ ւ
եւ գէոչի Աս իա է 1802^5» աս արղէն կբ գրաւէր Ր իւր տարեկանէն վեր են ; Ա ոխում ի մ է^ ծերունի Ասկէ զատ , արտօնուած՛ էր քիւրտ ցեղէն գինու֊
Մթկրէչբն ԼՎրասաան), \8\3ին կ՛ արշաւէր Աղի– մը կայ որ 150 տարեկան է եւ եօթը ա՛նգամ ամ՛ուս մ Ը ) էսհ. Հաձեբբ զինաթափ կ՚ՐԱային : Վայրենի
պէյճան եւ $աղստան , զոր \ 864/՚5/ վեր^նաաէս կր֊ նացած՜ : Աովէթ գիտուններ մեծ՜ապէս շաՀագբ - ցեղերով չորս կողմ էն պա շար ուած՜ Տաբօնի Հայու–
ցեց՛. գրաւեց Երեւանեան Հայաստան ր : գռո ւա\ծ՜ են գտնելու ա յս երկարակեցութեան թիւնը , իր ինչքն ու պատիւը փրկելու Համար կբ
1878/՚5* կոոլս°I՛ "՚յս քաղաքականութիւնը իր գա - գ ա ղան իքը * կռուէր անոնց գէմ գերանդիով, մանգաղս վ ,բաՀ ով
գաթնակէաին Տ ա ս ալ * քհուսեւթուբք պատերազմէն ՊՈԼՍՈՅ թուրք թերթերր կբ գրեն թէ Թուր– ու թրի էով , ո լ կը գալարուէր անզօր կատաղոլ -
՚վերՐ, անկարող վճարելու պատերազմական Տա. քիայէն քյ ՚* Հայաստան գաղթող Հայերէն 700 Հո թետմբ ։
տուցումները , 0 ս մ անցիներ ր ս ա ի սլո ւե ց ան Տ ա ր ե - գիի պաշտօն աթուղթերը պատրաստուած՜ ել խոր– Հայ մաճկալը արեւի Հետ կը կռուէր , արիւն
Հ րգա լին դեսպանատուն
րու կայսրութեան ձգել կարսի եւ ԱբաաՀանի լեռ– յանձն ուած են է քրտինք մտած՜ , կը վարէր, կը ցանէր, կը տնկէբ,
նային նաՀանգները։ կը ծաղկեցնէր , ու ^իւրտբ կա գա ր կը ս պանն է ր
\^\՝1 ին իհուսիան խորտակուէ ցաւ ; Պբէսթ-Լի֊ այդ քրտնթոռ մաճկալը , կը թալան էր անոր եզն
թուիսկի դաշնագրով, րուեցալ
քՒրոցքի պարտաւո , ՈՒՍԱՆՈՂՆԵՐՈՒ ՊԱՐԱՀԱՆԳԷՍԸ ու գոմէշը* կրակի կուտար անոր ցորենի ու խոտի
Ա՛յգ երկու նաՀանգներր եւ կաթումի քարիւղաբեր Նո յեմբեր Գի շաբաթ գի՛շերը տեղի բարդոցները , եւ ամբողչ տարուա՛ն գառն քրտին -
նաւահանգիստ բ Թուբքիոյ վերագարձնե է՝ ։ Զորս կ՚ունենայ 1ոՏէԱսէ ԻՀոոԽւՇոի պարաՀանդէսը Շշօ^ՇՏ քով ձեռք բերուած՜ աՐգէլսՔԱ յ տասը վայրկեանին
տար ի փերՐ , 1 921 ին Մ իութիւնը ԼեՀաստան ի եւ սրաՀնեբուն մէ^ ։ *^՚էլ\ ^"խիրի կր վեբած՜էր։ ՛հաշտէն կը քշէր անոր
Վր անկէ լի ու Տ էն իքին ի «սպիտակներում գէմ մ՚ղած՜ «էն ս թ իթ ի լ՝» ի ( Ու ս ո ւմն՛ար ան ) տզաքը մ եծ՜ նախիրը, իսկ պերի վյրայինբ անոր ոչխարները ։
պայքարր շա Հ ած ատեն, կամուիին վաւերացուց ծ՜ախքերո լ տակ մ տած են փա յլուն պա րաՀանդէ ս ք+ողոքները այս աղաղակող անար գար ո լթե/սն
այե զիչումը զո ր կա տա ր ահ՜ էր ճարաՀատ : Հա մը տալու Համար : Այս ուսանողական - երիտա - գէմ , կը մնային անլսելի ; Այգ ա րգա բ բողոքի ձայ
ճո յա կատար շարժուձեւ մը ։ ք՝այց Լէնին ազգայ֊ սարդական կազմ ակե րպո ւթ իւն բ քանի մը տա է՛ ի՛ է նը իբրեւ յան ցանք կոլգար իւղ էե*յԱել կր՛ա՛կին
նական $՝ո ւր քիոյ պետին անձնական բարեկամն ի վեր կ՚՛աշխատի գազոլթին մէ^ ել յա$ււզած է վրայ, աւելր ղաժան՛ ու վայրագ դարձնելու քրտա–
էր , ու ռուս մամուլը, այդ ի՛ $ ո ց ի՛ն ՜> րամ ահ ստա կապեր Հաստատել ֆրանսական. շր^անակներու կանութիւնը ։
ցաւ չեչ, մ տպէս գո վա բան ե չ Մ ո ս կուա յ ի ել կարս ի Հետ։ Ա՝ասնաւորա բա ր կրթական նախարարութեան
դաշնադիրները * Ման աւանդ ոբ այգ դա շնագիրնե– եւ Փարիզի Համ ալս ար ան ի պատասխանատու անձ ՚/*ի 1-րա ցեղապետները դարձան տէր ու տնօրէն՝
բով Պաթումբ Ո՚ուսիո / վե բագա րձուած՜ էր : նաւորութեանց Հետ շփման մէ^ մտնելով ,յաջողած՝ այգ վերան՛ աշխաբՀին ։ Տարօնի գլխաւոր պատ ու. -
Ժամ ան ակին թ որ Հ ր գայ ին սպա յ մը Հետեւեալ է որոշ առաւե լութ իւննե ր ձեռք բերել Հայ ուսանո Հասներէն , Պալաքցի ցեղապետ Հաճի Ֆէրօն ,
կերպով 1լ աբտայայտուէր * ղութեան Համար % Անցեալ տարի կրցան, երեք ձգած իր գ ( ՚ լ զ ի քօլօսիկ Հողն ու չուրը ,եւ Հայ ար
«թ՝ռւբքիա արշաւել ի խնդիր Հայկական պատուիրակներ գրկել Լոնտ-ոն ուսանողական մի– եան շաղախով բարձրացած՜ քէօշքր ,եկածնստած է
շաՀերոլ պիտի նշանակէբ Արեւելքի բոլոր ժողո ՚էազգա յին Համ ագո ւմ արին* ներկայացնեըու Հա - Հազար տունէ բաղկացեալ 10ասգիւղի բազկբեարգակկեբա^ֆ
վուեր գներ ո ւն ա պա ց-ո ւց ան\ել թէ՝ Ս ո վետ ՚քիուսի ան մար Հ այ ուսանոզութիւնը ՚ վրայ , գրաւելով Ա ելակի չոլ֊րերը տի ր անալո վ
ցարական ք\*ուսիոյ քաղաքական ութի լնբ կը շա րու— « դեսթիթիւ%ի ծրագիրն է Հայ մշակոյթն ու ըհգա ր ձակ Հ ողեր ու :
նակէ , թէ Համայնավարութիւնը քօզաբկուած՜ աշ– զ բ ա կան ո ւթ ի ւն բ ճան չցնե լ 3) րանսաց ի նե բուն • քա Ար իւն բ կը պոռթկա յ (Ա ասգի ււլ ա ց ին ե բ ո լ ս իր–
իսարՀակա լոլթիւն մ ըն է միայն * * *՝» ղաքական ՚ոեւէ գոբծունէռլթիւն չունի ։ Փարիզի տէն , բայց ի^նչ օգուտ , երբ երկրի տէրն ու տնօ ֊
Այսօր Մոսկուայի եւ սու^րբ (հուսիսյ ամ բո զչ Համալսարանի Հովանաւորութեամբ ՝հ ր ա ւլ ր ա ծ է րէնները Հաճի .զեէրտյի նման լկտ՛ի ու գազան*
մ ամ "ւլբ ուժգնօբէն կը պաՀան^է ա յգ երկու նա– «Հայ Մշակոյթի ուսումնասիրութեան կեդրոն » քիւրտ ցեղապետներն են *
Հանգներուն կցումը, յանուն Անգա՚րայի կառա - մը բանալ Օէշ ՍոՈ՚€աէծՄ6^ մէ^։ Փարիզի Համա - ք)յասգիլղի գիւղապետ \^օցօ ՕՀանը , քաջարի
վարութեան կողմ է ՀաբստաՀ արուած՜ փոքր ամ աս - լսարանի Վերատեսուչ Տոքթ* Ռուսի սաանձնած՜ է ^ովի՚~Բ) զուլումի այդ օրերուն , վէճի մը առթիւ
ն ո ւթ ե ան ց Հ ուսումնարանին նախագաՀ ութ իւն ը ; 1լր^ գոռար Հաճի Ց)էրոյի երեսին , «Ղ՛ու մի կար–
Որոինք են այգ փո քր ամ ասն ութ իւննե րը , Կրթական՝ նախարարութեան կիս ստեղծուած \ծ ե ր որ Ս ելակի Հողն ու չուրը իւրացուցիր , այե
նախ մոյներն էին, որոնք անՀետացած են այժմ : է «Հայ Համալսար՛անական սպաս ար կ>ո ւթ իլն ^ մը, Հոդն ու չոլ–րբ այնպէս մը կը խլեմ ձեռքէդ , ինչ -
Ղ*ար ե րով (հուսեր ու եւ թուրքերու կո՚գմ է անընգ– նպատակ ունենալով օժանդակել Հայ ուսանողնե - պէս փալանս իշու կռնավէն» ։
Հտտ Րյսրգուելէ վե ր չ , անոնց նօս բացած մնացորդ բուն , անոնց Հա յթա յ թ ե լ սենեակ , ամ սա թո շա կ եւ Հարուած՜ը շշմեցուցիչ էր*, ել անտանելի Հաճի
ները 1 92 1 ին թուրքեւ յո յն՛ պատերազմ էն վերՐ * կեդրոնատեղի մր Հ Ֆէր" յի Համ ար* ՕՀան ր ինքն ալ գիտէր , ոբ իր
(Հունաստան վերագարձան , ժոզովուրղնեբու փո ֊ Ուսս ւմն արանը կապեր ո ւն ի նաեւ ա ր տա քին ձեռքով իր գերեզման բ կը բանար : ք*այց Հասարա
ի։ ան ակո ւթ ե ամ բ ; գործերոլ նախա բաբո ւթեան Հետ, ուր դիւրոլ - կաց շաՀի պաշտպանութեան Համար մեռնիլբ
կը մնան Լազերը , Վրացիներն՛ ու Հայերը է թ իւններ կը տ ր ուին իրեն* արտասաՀմանէն գալիք փառք մ ըն էր իրեն Համար ։
Լազեր՛ը թրքացած կովկասցիներ են , մասամբ Հայ ՛ուսանողներուն վիզային , ինչպէս նաեւ Հպա - ՍՊԱՆՈՒԹԻՒՆՆԵՐ Դէպքէն մէկ շաբաթ
իսլամ ա ց ահ՜ , սա կա յն իրենց քր իստոնէա կան հ՜ա– տակութեան Համար : վեր.չ, Հաճի Ֆէրոյի եղբայրը Հաճի Ալին, գիշեր
գուժէն ո բոշ ա զա տ ո ւթ ի ւն մ ը կբ պաՀ են յ\ո ւր ա– Նո յեմ բեր 9/* իր պա բա Հ ան գէս ին ներկա յ պի– մբ իսոլէեանով մբ կր յարձակի դժ՜բախտ ՕՀանի
նին Հանգէպ ։ Հակառակ կրօնական արգելքին, այ տ ի րլլա ն ֆր ան սաց ի պաշտօն ա կ ան ան ձեր ։ Ան ֊ տան ւիրայ, ել բոլոր ընտանիքի ա շ՜քին աո.չեւ բզիկ
գեմշակութիւն կ՚ընեն եւ գինի կը խմեն; Հիւան շուշտ մեր Հա յ ր ենա կ ի ցն ե րն ալ պիտի չզլանան ի՚– Բ՚մ՚և ՂԸ մեռցնէ տարաբախտ ՕՀանր, (1900) :
դին վիճակը հ-սՀեբանա լու պա բագա յին անոր վրա յ րենց քաջալերութիւն ը ։ Մօսք1 0 Հանին յաչոբդեց իր Համ ագիւղաց ի Տբտօչի
Աս տ ուա IV ա՛շուն չի աղօթքներ բ կը կար գան : Ղ՝րօն , ու պաՀեց իր յաչորգին ուղղութիւնբ, ոչ
Հաճի Ֆէբոյի սար ֊
Այս բարձրաՀասակ, ճկուն , քա^ եւ արթսւն ՀԱՑ ԴԻՄԱԴՐԱԿԱՆ ՄԸ ՎԱՐՋԱՏՐՈՒԱԾ քհնեցալ, ոչ ալ ազգուեցալ
երիտասարգներբ $՝ ուրքիո յ տորմ իղին լաւագո յն •Բան (ձ. ք. ք. Լներէն ժիայն վեց Հոգիի սավւներէն ։ Աակայն , ասոր ալ երկար կեանք չտը–
նաւազներ բ կը կազմեն : Անվարան կարելի է ըսել Դիմադրական՛ շՀակաաի շքանշան տրուած՜ է բա ֊ լաւ այդաշխարՀի թագաւորը, մէկ ամիս վեբչ ,
որ անոնք ռուսանալու ո՛չ մէկ փափաք ո մնին : նակին Հրամանով, չորսբ յետ մաՀու։ Ա իւս երկու- նո յն գազան ի ձե ռքով փա կ եց աչքերը ապագայ
ւԼբացիներու պարագան բոլորովին տարբեր է ։ քէն մին մեր Հայրենակից Ատեփան ՎաՀանեանն է, իէոստացոզ *հբօնը *
Նախ, որովՀետեւ անոնք Ա պարապետ Աթալինի ՝ոբ գբաւման շրջանին ամենավտանգաւոր , եւ ա– Եղածները քիչ կուդային Հաճի Ֆէբոյի Հա -
դերեր բ
սիրեցեալ զաւակներն են; Գքն՚ած՝ Գորի քյ • Միու զատագրոլթեան միջոցին ալ ամէնէն նրբին մր կը մար *. Երբ Մ ու չէն տուն դա րձած ՝ գերմանական
թեան ղեկավար բ խո րապէս կապուած է իր ծննդա ստանձնաւծ է ։ Այս առթիւ յօդուած՜ագիր Տայելէ1 դէ"Ք մ՝Ր նուէր բերած՜ իր Հազիւ 17 տարե -
վայրին; 1936^5՛ պաշտօն տուաւ իր այէեժու ներ դրէ Շ&ՈՈ6Տ - թերթին մէչ* — « $ ՝ ո յ ւ կան տղուն՝ ՚է^աշօին, կը Հարցնէ , & ա շՕ , քու
քին նախարար Լ աւր են տի Բերիայի նոյնպէս տուէք արժանաւոր մեծար՛անք մը յայտնելու ՝/*՚11 ՝>՚ի նոր ՚/էնքիգ մատաղ ո՞վ կ^բ/լայ ; Աւ ^աշօն\ կը պա
վրացի • որ երեք կովկասեան Հանրապետութեանց դիմադրութեան պետին ,՝ որ կրցաւ ամէն պատաս տասխանէ* Մէկ ժամ վեըչ ձայնը կուգայ քեղի։
սահմանն/, ր բ գծէ ի նպաստ իր Հայրենակիցներու։ խանատուութիւն ստանձնել եւ բոլոր իրեն Հետ Կը նետուի ձիուն վրայ, կը քշէ ՚էՀմլակ գիւղը , եւ
Նոյն Հոգածութեամ՛բ , անՀրաւ/–եշտ ժիչոցներ ձեոք ծառայողներուն Համարում բ չաՀիլ։ Ան ուզեց շու կբ սպաննէ շմ լա կա յ ծերուն ի քաՀանան իբ կալի
առնել տուաւ , որպէսզի պատեբաղժի օրերուն քի մէչ մնալ, բայց իր պայքարի ընկերներէն ոք մէչ աշխատած պաՀուն, տակաւին ձեռքը Հոսելին
՚Բարթվելիներբ Զվրացի) շնդհ • ղօրակոշի չեն - մէկը պիտի չմոռնայ անոր անվրդով քաչութիւնբ բսնած, երբ արեան մէ9 կբ լողար ։
թարկոլին ։ եւ վե Հոգի սիրտը : Ղ՝ա զան ի գո ր ծ ո լն է ո ւթ ե ան մ է^ 1900/ւ Մայիսին, իր Հրոսախումբի անգամնե
ք*այց էք * Ա՝իութեան կոզմէ պաՀան^ոււ ահ ա ւ ս ան կը կո չուէր ք*16Ո6 : Թ՚՚՚լ Հանրութիւնը գիտնայ րէն Գեղձմեր գիւզի երկու եղբայրներ , Սբյֆօն ու
Հ ո զեբուն վրա յ ապրող Վրացիները բնա կչո ւթե ան թէ այս քաչ եւ շատ Համեստ Բակերը կը կոչուի Ֆաբօն , Ալվառինճոլ դաշտի մէչ, իր չբտոլքի
Հազիւ 30%Հ» կը կազմեն։ Ատեվւան ՎաՀանեան »: խրամին մէչ սպաննեցին Հ բլղա թի Մկրօն ։Նո յնժա -
Հայերու, պարագան ալ շատ տար բեր չէ ։ Արար մուն նոյն գազաններբ սպաննեցին նոյն գիլ*էի փո
աշիսաբՀ գիտէ այս մարտիրոս ժողովուրդին ցա զ այն ական պաՀ անչներ բ կը միացնէ կրօնական ար շոտի &ակօն ։ Աեռքը մաճ , մէկ խարազան բռնած՜ ,
ւալի պատմութիւնը , անոնց կբահ յաջորդական տէս յա յառ ւթեանց եւ "Րէ եկեղեցիին վայելած՜ բա կր Հերկէր ու իր Հերկբ իր արիւնով կը ներկէր ։
Հարդերը թուրքիոյ կողմ է Հ րեացակամութենէն ի վեր՝ Խ* Միութեան բացա Սակայն գաՀիճները գեռ չեն յագեցած , 1լ անցնին–
Ւ^սչ կը մտած՜են այսօր Հայերը։ իրաւական յայտ թշնամի չէ այլեւս։ մ կա ագո մ եւ կտոր կտոր կը մեռցնեն նո յն գիւղի
դժուար է պատասխանել՛. Անոնց մէ^ կայ ազգայ Ա յստեղ ալ սա կա յն քՒրքաՀա յեր ու թ ո լա կան Ռէո Ւ՚արսեղբ։ ԱՀա կ բ մարին երեք կեանքեր ,տա
նական շատ նշանակելի Հոսանք մը, մա ր ւՐն ա ց ահ ՝ սակաւաթիւ Հանգամանքբ թ ո յ լ չի տար որ (հու - կաւին կէս օր չեղաւծ :
Հ՚հաչնակ կուսակցութեան մէ^, որ Համաձայն Ա– սիա յոյս գնէ անոնց վրայ, կազմակերպուած շար– ՄԱՐԴԱՐ ԲԱՐԽԵԱՆ
րելելքի մէՀ դասական դարձած՜ եղանակի մը* աէԼ– ժուժի ժլլ Համար։ (1)
Fonds A.R.A.M
