Page 90 - \ARM_19-1946_03

ԱՐՏԱԿԱՐԳ ՄԻ8՝Բ Մ Ը ֊ ճա Պ. € 0 98ԵԼՌԻՆ գթռ– ՎէՐՔեԲ& ծ–"Բ"ղ արիւնոտ թարախէն մէջ,

կարծես որդի գլուխներ կր տատանէին , յափրա -

ցած մ արմ իններ ր քսելով կոտտացող միսին ծալքէ,

Անգլիական ժամ ասա (լակի ո գրականութեան Ցանկարձ– , անզուսպ յուղումով ոտքի ելս բուն մէջ–. անցեալի բանտի օրերը՛ • • % Վիգին ու
կ՝ապրէր
ամէնէն ուժեղ ու ականաւոր գէմքլլ ճոբճ Պէր" նայուահ՜քր ամուսնին աչքերոլն* յառած՜ Հ
ոտքերուն փաթթոլած շղթան , օձի մը նման նորէն
նրրա 2քՕ, Յուլիս 2.եին լրացուց իր* կեանքին գուռը մօտեսալ, կարծես սլատրասւ. ՚յյն լայնօ–
կեանք առած, կը լզէր, ակռաներոլ մանգը պար.
ՉՕբգ տարին : Ծագումով Իր լան տաց ի ^ լո յս աշ - րէն բանալու; կասկած֊ չունէր թէ, գոլրսէն ա՛­
պելով արիւնոտ պալարներուն վրայ։
խարՀ եկած է 1856 Տու.լիս 2եին, ան շառաւիղն է կանջին Հասած քայլերու շշուկը՝ պատերազմի ճա­
Հոգթ սկսաւ Հեծել։ Վերստին յիշեց այն Հրէ.
շաա Համեսա լկտան իքի մր ,թէեւ իր նաիյաՀայրե– կատ ր մեկնած գաւակին ոտքի ձայներն էին %
չութիւնը որ ամբողջ իր էարէրր արձակած էր֊
րէն մէկր կր նկաաուի 0 լիվյլբ ՝Բրոմուէլ* Ա՝ իակբ Ջեթս լսեր , Հրանգը կը վեր՛ադ առ՚հայ , կըմ– գաշտերու
ու լեռեերոլ վրայ , գիւղերու ու քաղաք,
չէ իր գերդաստանին մ էջ ա յս քան երկարակեաց X կմաց , ուրաիւութենէն վերջիս բառերը լրացնելու
ներոլ մէջ : Ազգ մը կը սպաննէին ու անոր զաւակ­
Ա*եծ մայրր, աասնրՀինգ զաւակներու, աէր , ապ­ գրեթէ անկարող, ու գուռը բանալու շարմում մր
ները, ստուեր առ ստուեր, կշ շաըմէին առաջ ,
րեցաւ 88 տաբի։ Կորսեն թէ ոչ մէկ գիծ՝ կ ա յ էր րրալ ,
արիւններու մէջ, կեանքի ոլ ար ելին ճամբաներէն
խառնուածքին մէջ իր Հօրմ էն որ ձախ ո զած աո եւ՜ Մի՛ բանար, մի՛ բանար, սաստեց Աար~
րաման։ Հոս, մաՀափայտերու վրայ օղին մէջ ճօ­
արական մր եղաւ ու մանաւանդ երեւելէ խման Հ գիս եան գողղողաձայն : Վճռապէս Հ րամայելով որ*
ճուն։ Հոն, անանուն Հանգրուան մը Հասնելու յոյ–
Բացառիկ դէմք է $ * Պ ՚ & • ո՛չ միայն իր հայ­ պէսզի այղ տեղէն անմ իրապէս Հեռանայ։
սվ, բացոլող անգունգին աո.ջեւ, մաՀուան գէմ եր­
րե՛նիքէն ներս, այլեւ միջազգային դրականութեան Աչքերուն մէչ^, երջանկութեամբ գ ե ռ զեղուն,
կար ոգորումով։ Աս գին , գմո՚՚խք, ղմո՚՚խք . . . յ
Համ աս ահ զո ւթե ան մ էջ : Կ ր գրէ աւելի քան եօթ՛Ա­ կինը զարմացած՝ կարծես նայուածքովը կ՝աղեր­
Սակայն ի՞նչ էր եղած իր դերը այս աՀաւոր
նաս ո ւն աարի է ի Վե ր ու ոչ մէկ ար տաքին նշան սէր, ականջ գնել մօտեցող քա յ լափո խե բուն որոնք
փոթորիկին մէջ–. Փայլակի նման ծաւալեցալ իր
կա յ տա կաւին ենթադրելու Համար թէ իր իմ աց ա՛­ Համեստ տնակին ճեղքերէն ներս կը մաղուէ ին յիշողոլթիւնը
: Հոգին շողաց :
կան կար ո զութ ի ւնր Հասած է իր վախճանին ։ Ընդ– յստակօրէն :
Սար գի սեան ուրախ ու վառ աչքերով կը գի .
Հ ակառակն այս րաւլմաՀմուտ ու րաղմերանդ դրա­ Անոնց խռովիչ թափերը կը շարունակում; ին
տէր ուղին որ Հիմա լոյսէ ծէբերով կր պայծառա­
կան գործերու Հեղինակր , կր սլաՀԷ տակաւին իր իրենց մտերիմ ու կարօտագին կշռոյթբ անձրեւել,
նար : Անսահման ի՛՛նչ եռանգով ու նուիրումով քա­
մ ՛ոքի պա յծառոլթ իւնն ու կրակբ անՀ ա լա ա ա լի Հոն՝ գրան ետին քարացած երկու էակներու սիր– ոըր*
լած էր անոր մոխրացած ամայութեան վբայ,
ո լժզնո լթեամր ; Բնականաբար իր ֆիզէքական երէն ներս :
բազան ըմբոստութեան վբէմի գրօշմը պարզած
կազմ բ աստիճանաբար կր Հիւծէ, կր փլէ տարինե­ ԼախտաՀաբ մէկու մր նման , յուշաթափ վի­
գէպի շքեղագո յն վաղուան Հեռաւոր եզերքները
րու բեռան տակ , ինչպէս ինքն ալ կբ խոստովա­ ճակէն տակաւ արթննալով , Ա արգիս եան ի սիբտր Հ ասն ելու Հ ամ ար ՚ • ՚

նէր , անցեալ տարի , իր Հատորներէն մէկուն եր– ան բացատրելէ կսկիծով լեցուեցաւ : Հպարտ ո ւ՛­

ր որդ անգամ դրի առն ո լած յա ռաջա բանին մ էջ * թե ան ր մէջ դառնօրէն վիրաւոր, մաքին մէջ ամէն Բանտէն՝ աքսոր : Անկէ անգին ազատագրումի

^ Ո*չ այնքան տաղանդաւոր եմ, ո՛^ ալ տեսակ վրդովիչ են թագրութիւններ մ արմ ին կ՚առ­ ի՛նչ Հրաշալի յարութիւն : Կռի՛ւ, կռիւ ամէն ոլղ–

այնքան բանդէա որքան մարգի կ կ՛ենթադրեն : */•«/- նէին, իր էութիւնր կբ սարսէին; Հայրենիքի ղութեամբ :, Տեաոյ յաղթական երթ գէսլի Հայ -

զա քա էլան դՈրծերոլ Հ ա ս կաց ոգա թե ան մ Էջ մ ի ջի - պաշտպանութեան Համար , Հրանար, պատերազմէ րենըք ... :

նէն վար չեմ - բայց կեանքիս $9բգ տաբւո յն մ էջ ճակատն էր * Ա ակա յն Հ իմա , ինք իբրեւ Հայր , Աչքեր ր խոնալցան յիչելով այն վայր կ ե ան ր

անգամ այնքան անկարող եմ վարելու միլիոններու կա՛րող չէբ<է որ եւ է կերպով Համ ողի չ բացատրու­ երբ բղկտուած ոտքեր բ կո խեցին Հայրենի Հողին
վրայ^ առատ Հունձքի խուրձերուն
ճակատ ա գի ր ր որքան տաս բ տարեկան տզեկ մրէ թիւն տալ , դի շե ր ո լան ա յս ուշ վայրկեանին , ա– մէջ կոբսուած :

3) իզիքապէս ՀետգՀետէ կր սպառիմ * զգա յար անք– ռանց լուրի , առանց պատճառի , անոր գէսլի տուն Ազատագրուած էր այգ Հողբ իր ՈԼ իրեններուն

ներ ս յ շարժական կարողութիւններս , յիշոզոլթէլ– Վերադարձին * * * Հ Եթէ կասկածներր ճիշտ բլլա֊ պայքարով։ Դրկած, Համբուրած էր զայն, ար -
ցունքնեբով ողողելով >ուր՝
նբս վտանղաւո ր չափեր ո վ պիտ ի Հ իւծին , եթէ յա­ յին * * * եթէ դասալիք էր * * . յետոյ ***% անոր մասնիկները,

մառիմ երկարել կեանքս ։ էքւ սակայն , կբ թուի II,չ քերբ սեւեռած մնացին ծխանին անկի ւնր գարերուն մէջէն, նախնիքներու աճիւններր կը

թէ մ իտքս տակաւին բն դո ւն ա կ է ուռճանալու եւ գեռ կայծկլտկող կոճղի մբ վրա յ , որ այդ րոպէին սպաս է ին այգ ջերմ գիրկրնգխառնումին *.» :

Հետաքրքրութիւնս սուր առաւել քան երբեք : Եթէ վար խուժող Հոսանքէն ՚ կեանք կ՚առնէր , բոցի Անկէ ասդին իր կեանքի Հէքեաթը բիւրեղի
պէս վռիտ էր։ Ամուսնացած, յուրջ աշփւատանքի
կ եանքբ տար ինծի մ արմ ին մր ա յնչափ զօրաւոր զո ւա րթ ո ւն լեզուներ Հիւսելով բո լո ր ա իւքբ :

որչափ միտքս է , ու եթէ ես սորվէի թէ ինչ պէտք Այդ լեգուներէն մէկբ, կարծես յանկարծ կ՚ա­ լծուած՝ կր շէնցնէբ իբ Հայրենիքը, Երեւանի

է ուտեմ , ինչպէս պէտք է Հագուիմ ու ինչպէս ճէր, կբ մեծնար, խոՀերուն վրայ՝ անցեալ օրերու մօտ , նորաշէն ղիւղի մբ մէջ իբ բոյնը չիոեչով :

պէտք է վարուիմ մարգոց Հետ, կրնամ ես ալ օրին փոթ ո րի կին արիւնաՀ ով Հնոց ր վա ռելո վ : Սակայն այսօր, մութին մէջէն, թշնամին մ ո՛

մէկր մտնել քաղաք* ասպարէզէն ներս, պետական Հիմ ա1 երէկր՝ երբ իր ազգին դարաւոր գո յու– լեգնօրէն , նորէն իր անողորմ թաթը կ՚երկարէր իր

պաշտօնեայ ի մբ նման՝ յառաջի կայ Հարիւր տար­ թիւնր պրկելու, զայն մաՀացնելու Համար դիւա­ Հայրենիքը ճանկռտելու, արիւնոտելու Համար։

ուան բնթացքին նախարար ԲԼԼաԼոլ՜ ակնկալու, - յին ջանքեր կբ կատարէին, անսաՀման մղձաւան– 1-ր միակ զաւակը , ուրիշներու Հետ ճակատր վա -

թեամբ »: ջի պէո մտքին աոջեւ՛ն էր X Օրհասի ցուրտ սկգրի զած, \ր կռուէին, պատուար կր կանգնէին , որ -
Հրր -
Հյօ Լոնտոն կբ փոխադրուի տակաւին շատ ե - նման, վերստին տաժանքի ու տանջանքի օգակնե– ՞պէսզի թշնամին ^ ւո ի։՝չւ;ւիւ ւ։ ւ ի ու վերստին
սե -
բ իա աս ար գ. : Ապրուստի անմ ի Փա կան մտաՀ ոգոՐւՐ -իրարու կր ձուլուէ ին , կուրծքին *լէա՚ձ ^ԼՐ ճուանքը վերագառնայ տխրացած գուռեեբու

թի ւնր կրնար յան կարծ շուկայ նետել գինքբ ։ Բայց ծան բանա յին : մէն նե րս X ՜

յամ առօր էն դիտակից իր թաքուն րնդունակու - կ՚ապբէ ր երիտասարդ օբերր , ա յս անգամ ի– հ) ոՀեբու այս վշտածի ր խաղացքր Հազիւ թէ
մտքին մ էջ մ արմ ին կ՚առնէր , ս ի բաբ
թեանց ու ապագա յ կո չում ին , կբ մ երժէ առեւ­ բականէն աւելէ անողոք : ՈրովՀետեւ Հիմա 1 կբ կծկուեցաւ

տրական ասպարէզին քսաբուսիկ Հրապոյբներր Հ զգաբ թէ երակներէն պաբսլուած էր այն գեղեցիկ այն անողոք կարելիութեան դէմ , ոբ աղուն մօտե–

Վճռած է իր Հ^Հացր Հաներ» միմիայն մտաւորական Հուրր, որ գինք առաջնորդած էր կատաբուոզ այն ւյուլ քայլերուն արձագանգբ րոպէ մր առաջ իր Հո­

աշխատանքներով ։ Կբ սկսի գրել կարճ նորավէ - դժոխային տռամին մէջէն, ուր քաջերու րմբոստ գիէն ներս փ-ոթորկած էր :

ոլեր : Գրական ա յ դ նախափո րձեբբ կնանցնէն գրե­ շունչին տակ , ու Հերոսներու կողերէն ժայթքոգ Ամօթապարտ՝ նայուածքբ սառեցալ կնոջր աչ–

թէ աննշմ ար ։ Յամ առ ու յա րա տեւող է սա կայն , արիւնին օծումով, Հեռաւոր Հորիզոնին վրայ Հա– քհր ււն մէջ **. ;

նկարագրով , ինչպէս իր ցեղին բոլոր զաւակներբ ։ յոլ յաւերժ ական եր աղբ, կր վւալփլաբ , դարաւո ր Ոանաձայնր արդէն սեմին վրայ էր , ու դուռր

Հարաւային Իրլանտայի մէկ գիւղաքաղաքէն Հաս­ նոյն ջինջ ու պայծառ յոյսր օրօրելով : շարժեցաւ Հապշտապ Հարուածներու տակ ;

նող պատանիի մր Համար Լոնտոնր բոլորովին նոր \յա յուածքբ ինկաւ ձեռքերուն վրա յ , որոնք Ուրախութենէն խելայեղ, կէնր անմիջապէս

աշխարՀ մ բն է, Հարուստ իր կարելի ութիւննեբով ։ վտանգի առջեւ անբաժան ս ի բ ա Հ ա բն ե ր ո լ նմ ան , բացաւ գայն ^ իր ղաւակր ղրկելու պատրաստ X թե֊

Կբ Հաստատուի այնտեղ* զարգանալու եւ գրելու իրարու պլլուած , անճառելի աղապատանքով մր ւեբր խաչափայտի նման, օդին մէջ կախ մնացինք

նպատակով։ ՚էյօ կբ նախրնտբէ մա յ րաքա զաքին կր դողդողայէն : վաստակներուն վրայ սպիացած Ղ՛րան սեմին վրայ, յաղթանդամ անծանօթ մբ

մտաւորական եռոլգեռբ Աքսֆրրտի կամ ՝Բէյմ - Վէրքերու ճերմակ եբիգներր, կր սկսէին խորունկ կեցած էր , նե մ տնեչու մս երմ ւ կան կեցուած

արիճի Համալսարաններուն սաՀմ անափակ շ ր ջ՚ս - ցաւով կոտտալ * Հոն , շուք ու ձեւ կ՚առնէ ր եր ֊ Ք"Վ • ՛՛­
պատէն երկաթէ անողոք անուրի մբ ժանգոտ
: Արթնամիտ , եռանդուն ու փառատենչ , բեմնի շյ՚ջա– Անխօս ու ապչաՀաբ, երկուքն ալ կը գիտէին

ա յգ առաջին օրերուն իոկ կր նախատեսէ այն լա յն գայս 1 խաբկանքի այս տարօրինակ խազին առջեւ

Հորիգոնր որ կր բաց ո ւի , բնդունակ երիտասարդի շուարած :

մր Համար, այգ լոյս քաղաքին մէջ։ Պէբնբրտ &օ կառուն Հեղինակը այգ Հրապարակին վրայ։ Ունի Կծու Հովի Հ ոսանք մր ներս խուժեցալ, ծխա­

ինքնիրեն պիտի սորվի ա յն բո լո ր ր ղո բ ուր ի կե բ բ ինքնատիպ տեսակէտներ թատերական արուեստի նին կուտակուած մոխիրներբ տակն ու վրայ բ -

կբ սորվին դպրոցներուն ու Համալսարաններուն մասին : նելով X

մէջ՝ չոր ու ցամաք կրթական ծրագիբներոլ գերի ւ Ինչ կը վերաբերի իր Հակակրութեանց եւ ա– Այցելուն սկսաւ խօսիլx

Յաջորդական տարիներու բնթացքին իր փա - տելութիւններուն , պէտք է բ"ել որ ծայրայեղու - —. Ընկե՛ր Աարգիսեան , ճակատէն կուդամ X
մեՀեանէն
ռայեզ մուտքբ անգլիական գրական թեան աիպարն է ան : կը Հարուածէ անգթօրէն ու Աաւակէդ շա՜՛տ , շա՜՛տ կարօտի բառեր ունիմ : Կր
էին իր լա­
ներս ^ կր Հաստատէ թէ որքան արդար չի խնայեր ոչ մէկուն : Դէմ է բոլոր ընկալեալ ս,ո - գրկէ ^եզ սրտանց :

ւատես ո ւթիւններ ր : վորոլթեանց ու ըմ րռն ո ւմնե ր ո լ : Զի Հանդուրմեր - Ընկեր, թշնամին կբ նաՀանջէ՞ * . *

յաւակնոլթեանց , թէեւ չափ չունի նաեւ իբ յա - Անտարակոյս , այո։ Տղադ քաջ է, շատ

Պէբնբրտ Հթօ բազմաՀմուտ մտաւորական մ բն ւակնոլթիւնը։ Հիս ու Շէյքսվւիր» կամ ինչ որ ես քաջ է ։ Ան Հաղորդ անցեալի պայքարներուդ նուի­

է ու միանգամայն փիլիսոփայ յ Համոզումով բն– կ՚ըսեմ այսօր, ուրիշներ պիտի ըսեն Հարիւր տաբի րական շունչին , վագրի պէս կր կռուի ուրիշներու

կերվարական , բայց ոչ Համայնավար * Գիտուն է վևրջր» : Սրամիտ է ու Հեգնող ու շատ չար , երբ ^ոգքին ։ Կբ վազեն յառաջ* Ո՝կամին խաւար ամպէ

բառին լայն առում ով , բա յց գրապաշտ դպրոցր կբ քննադատէ կամ կր խնդա յ : Կբ ո իրէ որ խօսին Հթլէս կբ Հեռանայ սաՀմաննեբէն։ Այսօր մեր ազդր

(բՕՏ1էւէ1\1ՏՈ1€) որ բազմաթիւ Հետեւորդներ ունեցաւ իր մասին, թեր ու դէմ. յարձակողական նոյնիսկ ոտքի է , փշրած իբ դարաւո ր շզթան •• •

Անգլիոյ մէջ \ Ղրդ գարու վերջին քանի մր տաս­ իր կատակներուն մէջ։ ^Ր. վերադառնա**յ շուտ, ձայնեց կէնր է

նեակ տ ա րին ե ր ո ւն , տեղ չունի իր գիտականՀա - \943ին ամերիկեան թերթի մը թղթակցին կր շրթներբ գոգ՚117ջ *

մ ակրոլթեանց մ էջ : Աւելի խորՀ րգապաշտ քան յայտարարէր թէ ((.Հայերը շատ տաղանդաւոր մո– 3 ազթութի^ ւնր , այո, շատ շուտ, շատ

նիւթապաշտ իր փիլիսոփայական բմբռնո ւմներ Աղ գ ղովոլրդ են, կը ջարդուին ատենը մէյ մը, ջարդր շուտ։ Անծանօթ մութ ճամբաներ բ պիտի բաց ո լին

կր Հաւատայ Արարչի մր գոյութեան եւ ստեղծա - «առողջ» կր պաՀԷ զիրենք» : Պատասխան մը տըր - այլեւս ։Ցեզբկրկին պիտի միանայերկնելու Համար

գոբծութեան բարեշրջական օրէնքին ինչպէս Տար­ ուեցալ իրեն այս տողերը գրողին կողմէ, բողոքե­ իր ազատ ապագան ։ Ընենք կեանքի շարժումներ բ :

ուին : իր ւ&Րէնէն գլխաւոր տեսակէտներէն մէկն է լու Համար զաւեշտի այս անվայել ձեւին ղէմ : իրենց խորագոյն անցեալէն , նախնիքներր՝ մեզի

այն որ մարգ արարածբ պիտի ազատի, միլիոնա - Թերթր որուն ղրկուած էր այս պատասխանը, կր ուխտի են եկեր * * * X

լոր տարիներու վախճանին , այն մսէն որ իր ար - գրէր Հետեւեալը • ՀԿ ա ր եւո րութ իւն մի՛ տաք. իր Այցելուն պաՀ մր լուռ մնաց : Աչքեր ր կարծես

տաքին կառուցուածքն է , Հասնելու Համար Հոն ուզածն ու փնտռածն ալ ճիշդ այգ է, որ իբմով լեցուեցան ։ Ու աւելցուց , քանի մբ քայլ առնելով%

ուր գո յոլթ իւն ուն ի մ իա յն իմ ա ց ա կան ո ւթ ի ւն բ , զբաղինք » : Ուշ է : Եոթամ : Տակաւին ուրիշներու ալ

բո լո բովէն անկախ ու ազատ նիւթէն : Դմբախտաբար իր դո բծեր ր բո լո ր ովրն անծա­ լուրեր ունիմ ՀազորդելուՀ Բայց, Հբանգբ , րսալ

Եւ սակայն <Հ . Պ * Ն՛ Հնագարեան ճգնաւոր նօթ են Հայ մողովոլրդին ու եթէ չեմ սխալիր, ոչ ոբ չմեկնած ձեզ անպատճառ Համբուրեմ : ԱՀ , որ­
քան անուշ է այս վայրկեանր։ Որքան գոՀ պիտի
մբ չէ ւ Ունի գեվեցիկին բմ բռնումը ինչպէս կը մէկ բան թարգմանուած է իրմէ։ մնայ Հիմա
**:
վ\Հայ^ ՐՐ գորօ-երբ ու. մանաւանգ կեանքը : Դիա՛ Կ՚արմէ կարդալ զինքը , ոբովՀետեւ Պէր՚եըրա

սաճ Է սիրաՀարիլ յա յան ի գեըասանուՀ իի մբ ո - Տօ միջազգային գրականութեան Հսկաներ էն մէկն Հազիւ էսօսքր վերջացուցած, ան արդէն կոր -
ր արձակի մէջ ուսումնա - մէջ , ետին
բուն ուղարկած իր բազմաթիւ նամակներ է ել շատ բան կայ իր ղործերուն սուած էր մութին դուռր մեզմօրէն

գլուիս դո րծոցնե բ են : սիրութեան արմանի յ փակելով **• X

Պէրսրրտ Շօ թատերագիր է ու ամէնէն կար– ԺԻՐԱ6Ր Ա ա րգիսեան ու կ^էսԱ սաՀմռկած գուոս ւէաղե–

Fonds A.R.A.M