Page 74 - \ARM_19-1946_03

8 ԱԹձ*

ԾԱՂԿԵՓՈՒՆՋԵՐ ԳԱՐԱՀԻԱԱՐԻ ԳՐԱԻՈԻՄէ Զանգակները ղրնղյսլ սկսան, վարդապետ «քք,

քաՀանայ մը ել քանի մը տիրացուներ խունկ ու

մոմով եւ ձՀրաչավւառ » երգելով ֊. գիմալոյյեցին

Վերքին ա ա ր ին եր ս մ աՀ ո ւան մ ան գա ո ե առատ (ՊԱՏՄԱԿԱՆ ԳԱՂՏՆԻ* Մ Ը ) մեզ : աոքելէն արաբական կարմիր նմոյգ
Դումբին
Հունձք կատարեց ա բտասաՀմ անի ել Հա յաս ա ան է
1917 Յուլիս 25 ին դ քՍ ան աս ո րի արշաւանքի մը Հեձ-ած– , Ատ ր պատ ական ի Աոաքհո րգր , « Աալ–
մեր շարքերում :
քսանամեակը ք&անասօբի դաշտին մէքդ մեր նաՀա– մաստի Հայոց Զինուորական Մարմնի՛ ֆ անգամ­

թէեւ ես եւ ԳՐՓՀԸ Լ**"– բարեկամներ 1ք*նք, տակ ընկերներու շիրիմներուն քով տօնելէ վերք, ները, Ս ամ սոն քցանն ու բմ՜՚իշկ Վ՛ ՑովՀաննէսեանը

բայս թ ո յ լ եմ՛ տալիս ինձ նրա օգնութեան 1 դիմեք երեք Հարիւր զինեալ ձիաւո բներով դ Հար իւր ի չափ վար ի քան ձիերէն , որոնց Հետեւեցան նաեւ, ղին–

ծաղկեփունջ Հիւսելու շիրիմների Համար դ որոնք ուխտաւորներու Հետ ուղեւորուեցանք գէպի Աղ՜՛ ոլորները :

էք°վ դիտէ , աշիսարՀի մէկ վեցերորդի ոբ անկիւ - բակ գաւառի Ա * Բաբգուղիմէոս վանքը։ Ղյերս մտանք վանքին րաքլբ, Ոքւիքոթքյէրնեբը

նումն են ընկած : ՈրովՀետեւ. ա յս է քերում գուժ– իք անասօրի դաշտէն մինչեւ Ադրակ , ճամբան գրաւեցին սենեակները, Աո֊աքնորգը իր Հետե լորդ­

լեց մաՀը փաքաղնունիի , Ա * Տիդրանեանի , Ա• քարքարոտ էր ու նեղդ «Ե րիցաձոբֆին լայնու– ներով մտաւ եկեղեցին աղօթեց , ապա դուրս դա­

(ծ՝ո ր ո ս եան ի եւ ուրիշներու , առանց աեղը եւ սլա - թեամբ դ բա յց երկու կողմ է պա շտ պան ո ւած սեպա­ լով գնաց իրեն Համար պատրաստուած սենեակը

բազաները ճշդուելու : ձեւ բարձր մայռերով % Հանգստանալու :

Ա— ԱԱՀԱԿ ԹՈՐՈՍԵԱՆ Զորին վեր քաւոր ո ւթեան կը գանուի Բարթու– Զինուորները տեղաւոր ո լեց ան վանքէն գուբս

ԱնՀուն կսկի&ով կ Ա Ր Գ ա ռ Ի մ աՀա գոյժն իմ սի­ զիմ է ո ս Առաքեալի նաՀ ատակո ւթեան վա յբը : Ան– գտնուած Հրապարակին վրայ, իսկ ձիերը տեղա–

լ՛ ե Ո՛ Ր"^եբոք, ԱաՀակ թո րոսեանի ։ Հաւատնեբբ սուրբը կռթնցուցեր են Հսկայ մայռի ւորուեցան վանքի եւ գիլզին ախոռներու մէք :

0* - Ասա ո լած իմ , ի՝֊* է ^ Ր Ա Լ ա է Ի մարգ էր Աա– մը եւ ս պանն ած ։ Ա ուրբի մարմնին ձեւով քարը Թէեւ 1Ս անասօր ի դաշտ, Աղբակ , Ի/օչապ, Հա­

Հակը ։ Տիաարն Ար արատ եան դաշտեցի Հայ մտա­ Հալեր դ փոսացեր է , կ*Րսէ աւանդութիւնը ։ յոց Զոր ղաւառները , Վան , Ոստան ու &ատախ եւ

ւորականի , բարձրաՀասակ , Հաճելի արտաքինով , Մ ենք տեսանք այն մ ա ր գա կե ր պ վւոս բ . որ այլ գաւառներ գրաւուած էէն Հայերու կողմէ,

արդարամիտ դ անվաիյ եւ վեՀանձն ; ճեմարանում մա յ ռ ի պո բա ին վյւա յ աբձանակեբպ կեցած էր դ քր տա բնակ ու թրքական բազմաթիւ գիւղեր աւե­
չորս գին : րակ էին ու մայի, բայց լեռնային
դեռ «եղբայրն ԱաՀակբ դ ինչպէս կոչում էին դա­ բռն ո ւթե ան սարսուռը տարածելով քանի մր շըբ–

սարանների աշակերտները լսարանների ուսանող - Անկէ արգէն կԳրեւաբ Ա. Բարթոլղիմէոսի քաններու մէք, յաճախ կ^երեւային քիլրտեւ֊թբքա–

ներին , սլ աշտ ո լ ա ծ էր երիտասարդ ընկերներից եւ վանքը դ լւաբձբ բլուրի մը վրա յ , դարերու կնիքը կան Հրոսախումբեր : Ւսկ մեզմէ ոչ շատ Հեռու ,

ուր ալ լինէր շբ քա սլ ատ ո ւա ծ էր սիրո յ մթնո լոր ճակտին դ իբր դարերու Հաւ պատմութիւնը մ ար­ քր տա բնակ ԳարաՀիսար գիւղը , իր ա՛նառիկ Հա­

տով : Ամէնքը գիտ՛էին դ որ նրա մէք չ^ար նշոյլն մն ացնո զ յուշարձան մը ։ մարուած դիրքին պատճառով ել բազմաթիւ կըա–

անգամ կեղծիքի կամ դիւանագիտութեան :& Ր Ր ՆաՀ ատակո ւթեան վայրէն քանի մը քայլ ան­ բիճ կռուողներ ունենալով, դեռ կանգուն կբմնաբ :

մի կարծիք էր պաշտպանում դ դա ճշմարտութեան գին Աղբակի գետն է դ որ ոլորապտոյտ կ՛առաքա–
դ տեղ -
՛ոլ տրամաբանութեան կարծիք էր* Բնութիւնը օմ– նար սղոցաձեւ կտրելով արօտատեղիները Այդ իսկ պատճառով զդուշական միքոցնեբ
որո­ ղեիծ
տել էր նրան Հռետորական ձիրքոՎ ։ Կը խօսէր աեղ ՀեզասաՀ ու շատ անգամ բարձունքէն ձեռք առնուեցանք դմբախտ անակնկալներէ
պլպլային
յստակ եւ բուն նիւթի մասին ւ տագոռ գա Հ ա ւիի մ ե լո վ • մնալու Համարէ

Դործի մէք ես նրան ճանաչեցի , երբ ընտրւեց \քաՀապետական կամ ուր քէն անցանք եւ վաշււ Վանքի բակին մէք օճախները կը

Երեւանի նաՀանգա յին գործավար ընկեր Ամբատ եւ կրակներու վրայ կ՝եռային , կ՚եփէին մատաղ–

նեզ ճամբով մբ բարձրանա ք սկսանք ։ նե րը։
Տաքոբգ
ք$ ա չա տ բ ե ան ի ց վերք։ ք՛բ ամբողք խանդով նա Աեբ աք ու ձախ կողմերը արօտատեղիներ Էին

ձեռքերի մէք սեղմեց խարխլուած մի նաւի ղեկը , եւ մարգագետիններ դ իսկ մեր գէմը բլուրներու X Առաքնորգն էր ,
օբր պատաբադիչբ
որպիսին էր 1918 թուի ս կղբին նախկին կա յս բու - շզթաներ ;
ո բ պիտ ի նտխագա Հէբ Խանասօրի և Աղբակի դաշ­
թ իւնից մնացած իշխանութեան ա յգ ո րգանր ։ Լի
Վանքի պարիսպն երուն վրա յ եռուզեռ կար դ տին մէք նաՀատակոլած վանեցի 800 երիտասարդ­
բուռն Հա յրենաս ի րութեամ ր , նա յո յս ունէր որ
Վանք գ ի ՚ ֊ ղ ի գի*֊ԳաՅԻ"եՐ եւ Բարթուղիմէոս վան­ ներու Հ ո դե Հ անգս ա Լ ան արարողութեան ու սզա–
սյեք* •յն Հմւ ՚յք 1 ւնեցող նւ *Հ ան գապէ
սնոեւ քի վանականները մեզ կը գիտէ ին ։ տօնին Հ

տի պաշտօնում նա կարող Է օգտակար լինել իր Աեբ խումբը սկսաւ երգել,

սիրելի ժողովուրդին* ՛հիմում, Հեռադիր, պա - Աջից Վարդաւնը , ձախից Իշխանը , Ընթրիքէն վերք, ուխտաւորները գացին սեն­
Գրաւենք Ազրակ– տարածենք սարսափ-
Հանքդ Հայցում ամէն կողմ զինուորական դ պաբե– Փա՜ռք Դաշնակցութեան : եակներու մէք քնանալու , իսկ զինուորները փաթ–

նաւ ււ ր մ ան դ գրամ ական եւ այլ օաժնդակո ւթեան դ թուած իրենց կափյՈւնջիյ&ձ^՚ռ-Հ , երկնցան սալայա­

ո րպէ սղի մարէ նաՀ անգի ա յս ու այն վա յբում տակին վբայ ու վանքին Հանդիպակաց բլուրի կա­

ծագող ագգամիքեան կռւվւ ՀբգեՀբ< կերակրէ գաղ­ Տարիներ առաք երգին ա յգ մ ասը պոռոտախօ­ նանչներուն մ էք ;

թականութիւն բ դ ապաՀովէ անտէր մնացած ոստի– սութիւն դ ցնորք կը Համ արուէ բ « Հայ իմ աստուն­ Լուսինը կամաց կամաց իբ^ պայծառ գէմքը

կ ան ութ ե ան ու պաշտօնէութեան ապրուստը ։ ք՚ր - ներ »/7Լ կողմէ։ Բայց տարիներ վերք* \*)\7ին ար­ դուրս կը Հանէր ճերմակ ամպեբու ետեւէն , , ար­

րեւ «Դ՛ո լոս ՚1յՕԱր ո ւլ //V» թերթի խմբագիր եւ նա - դէն իրականութիւն մըն էր ; ծաթի գոյն ու փայլ տալով ձորակին երկարու -

Հանդային աշխատանքի կոմիսար այդ շբ քանում ես Երքանիկ էինքդ որ մեզ վիճակուեցալ Աղբակի թեամր գծագրուած գետակին։ Հեռուէն կերելա–

ամէն օր այցելում էի նրանէ Եր բեմն միասին քբն– գրաւումը ։ յին Շամտինանիճձիւնապատ լեռներ ը, որոնց ստո­

նութեան Էինք գնում գաւառական կենդբոններ բ ու Մեր խանգավառոլթիւնը անսաՀման էր Հ րոտը ապաստանած էէն Վասպոլբականի զանազան

ւեսնում Էի անղօ ր ո ւթե ան մ ա շալ յուսախաբ, ԱՀնցանք Վանք վ՚ոքբ գի՚֊գի ՚> ողաշէն Հիւղակ– չբքաննեբէն , պարտուած ու լեղապատառ փախպծ

թի ւնբ դ ո բ աստիճանաբար աճում Էբ նրա մ Էք ։ ներոլ առք ելէն ։ Արատ մը ն կա տ ե ց ինք թրքական թուրք ել քիւրտ խումանները :

Բայց նա շարունակում Էր պայքար իլ : Ընդունում մաքսատունը նոր կաց՛ութեան ու վանքին Հանդէպ, Գետի Հոսանքն ի վար , աք կողմի վրայ, ձիւ­

Էր բարձրաստիճան պա շտօնեանե բ ին է մեծամաս - ՛ու մ ոխրակո յա ի վե բածուեցաւ թրքական բռնա ֊ նապատ լերան մը պէս կեցած էր կաւիճի լեռնա–

նութեամբ ռուս՛դ եւ տա լիս Էր խիստ ՀբաՀանգներ , գրաւումներ ը դ զեղծումն ու կա չառակեբութիւնբ Հանքբ : ք՝արակ Հով մը, թեթեւ շրշիւնով մբ, շո­

զինուորաղուբկ ղօրավարներին Հրամայում Էր ո յմ նուիբագոբծող այգ չէ^ւքր I յելով խոտերու եւ ծաղիկներոլ գագաթները, սրւ–

ուղարկել կողբ դ ՚Լւ ա իւիք եւ ա ն դ ՏԼանդեղոլր դՀանբա– սըւալով կ*անցնէր նորաՀաս ցորեններու արտե–

յին ան գո բ բութի ւն բ վերականգն ե լո լ ։ ///, քան ի որբի կամ Հացի նախաբար եղաւ ։ Դիտէին դ որ նա րէն,

գնում դ կացութիւնբ վա՛տթարանում Էր ; սլ ե ւո ա կ ան գո ր ծը վար ո ւմ է նախ եւ առաք ամ ե - Հայրենի աշխաբՀի բոլոր անկիւններբ ունին

ԱյնուՀ ետեւ տեղի ունեցան ծանօթ դէպքեր ր նա յն բաբ եխղճո լթեամ բ ու ա չա լրքութեամբ ։ կախարդական խո բՀ բղաւո բութիւն մը։ Հոնդ գի"

Երեւանի Հայոց Ազգ՛ քՕոբՀ ոԱբգբ դ նախւ ՝ւՀու - ճնճղուկների վրա յ թնդանօթ չէ բ կրակում դ ա յլ շեր ո ւան լռութեան մ էք անգամ , ամ էն ժա յռ դ ա–

թեամր Աբամի լուծեց բոլոր պա շտօնատո ւննե բ բ դ կապարով լեցուն որսի Հրացան : մէն կիրճ դ ձոր ու սար դ քարերն անգամ յոլչԱՐ"

դրանց թւում եւ նաՀ անգա պետ ո ւթ իւնբ դտէր դար­ Ա՝ այիսեան ապստամբութեան օրերին դ կ ու. - ձան են դ պատմագիրք դ ողբասաց կամ յաղթանակի

ձաւ ամբողք իշխանութեան մինչեւ անկախ Հա - սակցոլթեան Դերագոյն Աաբմինբ որոշեց եր՛կրի շեփոբում ;

յաստանի կառավարութիւն կազմուիլբ : ԱաՀակթո– ամբողք իշխանութիւնն իր ձեռքն առնել եւ խոր - Վանքի պա րի ս պին վրա յ նստած դ վանքին ոտ­

բոսե ա ն բ մ բա քան ու խո սա մն ալի ց անգամն ե րի ց Հ բ գա բանին երեք ամ սով գագար տալ : Այդ ո բո շ՜­ քեր ուն տակ խորացող գեղեցիկ Հ ովփտ բ կբ գի"

մէկն եգալ այդ կառավարութեան : ՛Լք ու եղաւ առա՜­ ման շոկբք եղան բուռն վիճաբանութիւնն եր դ Դաշ­ տէինքդ Գեզամ Թադէռսեանի եւ Ջ ի ր ր ա յ է | Վար–.

քի % խառն կառավարութեան ՛դ՛աշնակցական նակցական խմբա կց ո ւթեան մէք դ որից կա խո ւած դանեանի Հետ ԼԱալմաստի Հայոց Զինուորական

Ժողովրդական կուսակց ո ւթիւննեբ ի՝ խնամ ատա - էր նրա օրինականացումը։ ԱաՀակը Հակառակ ար­ Մաբմնի անդամներ) ;

րութեան նախարարը : տայայտուեցաւ եւ անդրդուելի մնաց իր տեսակէ– Լուռ էինք երեքս ալ՛ փունը փախած էր մեր
աչքեբէն ։ ՚
Եբբ Հայաստանի ք&ոբՀուրգի Դաշնակցական տի մէք ։

խմ բա կց ո ւթ եան մ էք քննութեան գրուեցաւ խառն 1921 Ապրիլի 2ին դ երբ խորՀրգային իշխանու­ Դեղամը մտովի վերյիշումնեբ կբ կատարէր
զոՀուած իր մտեր իմ ըն­
գաՀ լիճ ի սկզբունքը դ ընկերներ ի մեծամ ասն ութի ւ– թեան դէմ ապստամբած ումերբ թողին Եբեւանբ քԱանասօբի արշաւանքին

նբ յոռետես արտայայտուեցաւ նրա Հնարաւորու - եւ քաշուեցան դէպի Դառնի ու ապա Զանգեղս լ\ր կերներու անցեալէն :

թեան մասին։ Մի փոքրամասնութիւնդ ԱաՀակն. է լ ու Պարսկաստան դ ես չտեսայ ԱաՀակին մեր շար - ՝^ԻԲՐայէԼԱ ԻՐ ծննգավայրի կարօտէն դ երկար
դրա–
նրա մէք դ պնդեց նրա անՀ րամ ե շտ ութեան վրայ : քերում ։ կամովին թէ ակամայ - չգիտեմ : Հրազ– տա րինեբ տառապած , իբրեւ իր բնագաւառը
մկրտու­
Փ ո քբ ամ ասն ո ւթե ան երեք ներկայացուցիչներին - գանի աք ափին Արարան - Աշտարակ ճակատի ա– ւո զ Հրամանատարներէն մէկբՏ այժմ իր արծուի

Ս * թորոսեանին դ Ա* Վագարեանին եւ տալերիս պստամբական ումերբ դերի ինկան. \ \ բ գ կարմիր թեան սեղանին մօտ ու սրբավայրին մէքդ Հսկէր։

դրոգին յան ձնար արեցին բանակցիլ Ա ամ սոն Տա - բանակի ձեռքը դ նաՀ ան քի ճան սալա բՀ չունենալով ։ աչքերով Հեռունեբբ կբ գիտէր ու կր

բութիւնեանի Լհիողովրդական) ու նրա ընկերների թւում է թէ Ս աՀ ակն ա յգ ժամանակ Աշտ ար ա կո ւմ Ւսկ ես դ զինուորական պարտականութեանս

Հ ետ այգ մաս ին : էրէ ք՝այ*ք թերեւս ԵրեւանումԷր ու այն տեղէ լմնաց, Հետդ այդ պաՀուն ունէի նաեւ որդիական սրբա­

< ո ւզեն ալով մ ին ակ ձգ ել իր եբիտաս արդ կ ինը - զան պարտականութիւն մը դ որ արիւն կբ քամէր

/՚ զարմանս շատեր ի Համաձայնութիւն գո յա - Հեղի՚սէս։ սրտէս :

ցաւ ։ ԱմենաՎիճելի խնդրի Հ ամար լուծում գըտ - Տեղկոմի ի շխանութիւնը վեբաՀաստատւե լոլց Աչքերս

նո ւեցաւ ։ Արտաքին գո բծերփ ն ա խ ա բ ար ո լ թ ի ւն ը - վերք ԱաՀ ակր բռնեց բանտի ու աքսորի ճանա - յառած գէպի Պաշգալէ տանող ճամ­

որ ըստ ժողովրդականների անպատճառ իրենց պի­ սլար ՀՆ I ււ ա/յ ա ս։ ո ւ թեա՛ն երեսը չտեսաւ. բան , երեւակայութեան մէք խորասուզուած էի :
Ջեկիստների
տի յանձնուէ ր . Դաշնակցականի վ ե րապաՀ ո լեց ան , Համբերութիւնը չսպաո֊ոլեո նրան Ու դէպքեր, ղէմքեր

սլա յմ անով որ օգնական բ լինի մողովրգական եւ Հարցաքննելու , թելագր ելու կուսակց ո ւթենկն շա րմանկա րի պէ" ա -

նախարարը ոբ եւ է կար՛գագրութիւն չանի առանց Հրամարւել, խորՀրգային կարգուսարքին միանա­ րագօրէն ու խիստ պարզ ել մանրամասն գծագըբ–

օղն ական ի գի տ ո ւթ ե ան : լու յայտարարութիւն անել ել այլ գոեՀկոլթիւն - ուած կը սաՀէին տեսողութեանս աո քել էն :

յ&առն «կօ ալի սիոն) կառավարութեան անկու - ներ։ ԱաՀակր մնաց այնպէս, ինչպէս էր իր Հազիւ մէկ քիոլմեթր Հեռուն՝ կռիւ կար ,

մից վերք դ Ա աՀ ակ բ խնամ ատա բութիւնի ց անցաւ Համոզմունքի պաշտպան, արգարամտօրէն ու բաա(նանՄղզՀ–մէանւ,աԹաՀրսէրարլա8/էզ0մ•0էազրեվաակնռնի)«եւաց։իս կե Ա.նաեենըբ.ւմ՝իֆան.նտիաեսրր.աոոռեխվ նոլւդեմո՚ոանս՚թտ՜միոակՀա,Iնսն՚,ռիեարն"ոէւշվԱաալծ եբտիո սեւեեւաաւճն

աւե լի գմուա ր ին նախարարութեան պա րենաւո բ– ՀԿապաաորտտոււթԹեեամամբ։ ո , ՈչՀ. միI, տառապանք 1. »նր5.ան»...*. չընկ

ման : Այդ երկու վարչական ճի՚֊գերը կառավարու­ ճեց , մինչեւ անգամ իբ ընտանիքից ԳՐՂոսԷՍձ ։ քիւրտ ցեղերով դ օրՀասական կռիւ կր մղէին \

թեան մ ի շտ է լ լեց ո ւն են լին ո ւմ զեղծար արն եբով Ազնիւ ընկեր ԱաՀակ, Համբոյր Հոգեկան քո թշնամին կբ սեղմէր պաշարման օղակբ դ միշտ օգ­

բո քոր ազգեր ի մ էք • նո յնն էր եւ Հա յ ա ս տ ան ո ւմ : անշ/հւք չիրէմիղ։ Երանի թէ թաղուած Ժ^՚էքվ՛ նական խում բեր ե ռազմ ամթերք ստանա լով դ մի՛նչ

I) ա Հակի պէս անբերեխզճ ութեան կատաղի թշնա֊ Հայրենի Հողի մէք, Արարատի ստուերի տակ։ Ափ­ մերիններբ իրենց վերքին փամփուշտները կը կրա­

մ ին էր պէտք, որպէսղի կեղտոտ ձեռքերը դուրս սո՛ս, ոբ քեզ նմանները , որոնք գանձ են մի մ ո– կէին դ շատեր իրենց դաշոյնները մերկացուցած *

քաշուէ ին նրանց մ իքից : ՝Բսնագատնեբն ու բամբա­ ղովոլբգի Համար , անխնայ տբոբւում են յիմա\բ– առաք խոյանալովդ Հերոսական անվեՀե րութեամ բ

սողները այգպիսիներ բազմաթիւ էին Հայաստա­ ների կրունկների տակ, յանուն ազանդամոլու - մաՀ կուտային դ մաՀ կբ ստանային։ Ուրիշներ ի՜

նում դ անգործութեան մատնուեցան դ երբ ԱաՀակը թեան ... ՀԱ8Կ ԱԱՐԳԱԵԱՆ բենց անգործածելի Հ րաց աններ բ ժայռերուն վրայ

Fonds A.R.A.M