Page 294 - \ARM_19-1946_03
P. 294
8 ԱՌԱ Զ
ՄՓաՕկԼ ՆԱԼԲԱՆԳԵԱՆ Ի ո ս բ ո վ մեծ ե ւ Տ ւ ՚ դ ա տ թսսյասՄ կերպով ձախողեցան X քքքոսբով զօրացած՝ մտած՜եց
երկիրներու
դաշնակցութիւն մբ կազմեք գրացի
(Մահուան 80 ամեակին աո.թիւ) Հետ եւ կո րծ անե լ նոր վեր աՀ աս տատ ո ւած՝ Աասան–
^*Սհ։ՍոՍԴ՝ ԳաԲոլ– *Լեբ^երուն Հայաստանի գաՀ,ը եան իշխանութիւնբ , կամ գոնէ Արտաշփբի ձեռքէն
բարձրացաւ. Տիգրան Գ+ի որդին Վաղաբշակ։ Ար աղատել իբ ազգակիցներէն ողջ մնացածնեբը : Ա—
(թ. եւ վերջին մաս) տաքին պատմութիւնբ կբ նոյնացնէ զայն Պարթե գաթանգեղոսի պատմ ած՜ին Համ աձա յն , խոս բո վ
\թւսլբանղեանի յեղափոխական գո րծունէու - ւաց Աբտաւան Ղ՝ *ի եղբօր Վազաբշին Հետ X Վա - մեծ յաղթանակնեբ տարաւ , սակայն Պարսկաս -
թի ւնբ ո բոշ հ.եբԲ1"Վ սկէ* ահ՛ Է ան ո բ ա րտասաՀ - ֊ղաբշակի շուր^ քսանամեայ գաՀակա լո ւթեան ըն տա%ի ՊարթեէԱՀկան իշխանութեան մնացորդները
մ ան եան առածին ուղիւո բո ւթեամբ \ 859 թու-ակա– թացքին , Հա յաս տան ի մէ^, քաղաքական կարեւոր ընթացք չտռւ-ին իբեֆ։ Անոնք ն/սխամիծ՜աբ Համա
նի սկիզբշ* եբբ ա և Էմսի Հանքային ք^ք֊բեբԱ եկած իր ա րան ցո լմնխր տեզէ չո ւֆեց ան ; խռ բեն ացին րեց ան Հ ամ աձայնիլ ու Հպ ատակ իլ վե ր ակ անդն ա ծ՜
Էր բո ւժուելո լ եւ անկէ անոած՛ Եւ֊բոպայի գչիյա՛ զայն կը գովէ իբրեւ խոՀական իշխանութիւն վա– իշխանութեան քան ,ոգեւ–ո բ ր Լ-ի լ քքքոսրովի նպատակ
՛՜որ կեդրոնները Վաբշաւա, Լոնաոն , Վիէնֆա * բող եւ եբկբին բարգաւաճման նուիբուող թագա - ներով եւ֊ յաղթաֆակնեբռվ X
Պերլին, Համպուբկ , Փարիզ եւ Վենետիկ ւԱյսճամ– լոր մը ; Պարսից բանակներն ու սաՀմ՝ անները սար սա -
բորդո ւթեան միջոցին է ոբ \թալբանգեան իր «Ազ՛ Վագաբշակի յա^որգեց իր որդին՝ ք0ոսբռվ փեցնող խոսբով, ժամանակի մը Համար,. փոխեց
գային Լուսաւորութեանդ ծ՜րագիր բ կբ լրացնէ ազ •Մեծ՛, որուն թագաւորութեան շրջանին էբ ոբ տեղի իր ծբաղիբներր ; փանի մը տարի խաղաղութիւն
գային ազատագրական պայքարի գազափաբով,ի բր ունեցաւ Ա աս ան եան մեծ յեզափո խո ւթ իւն ը Պարս տիրեց X Բայց անդին՝, Պարթեւական բոլոր ճիւղե–
օր էն ակ ունենա լուէ գլխաւս՛րապէս Ի տա լիոյ ազա կաստանի մէջ% րբ արագ ջնջելու Հետամուտ՝ Ա ա սան ե ան գաՀա
տագրական շարժում բ, անոր բա ո եր ով՝ «Աուբբ Աղեքսանգր Մ ա կե դոն ա ց ի ի յաղթանակներուն կա լբ, երբ իսքղիսքբ այլեւս բացարձակօբէն ապա–
Գաբիբալտիի եւ Մ . Աաձինիիդ գլխաւորութեամբ : ՝ առջեւ, Պարսից Ղ՝արեՀի ա շիա բՀ ա կա լո ւթ իւնբ Հով զգաց իր եր կրին մէջ , խոբՀեց ալ նենգ ու -
է՝այց ՝\,ալբանգեան ի յեզափոխական գո րծ՜ու - կործանելէ Վերջ , Պարթեւները ՀետզՀետէ թեամբ սպաննել տալ խ ո ս ր ո վբ , տ իրապետեյ Հա -
նէո ւթեան բուոյն ^^ա5/^ ան ո ր արտասաՀմ ան եան տ իբապետած՜ է ին Պարսկաստանի եւ շյյ ջա կան ե - յա ոտան՛ի , փճացնել նաեւ Հոն ապա սա ան ո զ բոլոր
եբկրորգ ճամբոբգութեան տարիներն– են ( 1860 բուն։ Միս^եւ քՕոսբովի ժամանակ, մեբձաւորա - Պարթեւե ան ց փախստակ անն երբ է Ը սա Ադա թան -
1862) , երբ մօտէն կբ ծանօթանայ ռուսական յե - ՛պէս երկուքս լկէս դար էբ ոբ Պ ա ր թ եւն ե րը նաեւ դեզ ո ս ի եւ խ ո բ են ա ց ի ի Պարթեւազանց թագաւորա
ոափո խութեան ռամկավար ականաւոր գո ր ձիչնե - եկած՜ խառնուած՜ էին մեր Ար շա կո ւնինեբո ւն՝ Հիմ կան դե բ գաս սյ ան Էն Անակ ՊաՀ լաւունի անուճւ մէկը
բու, «Լոնտոնի պրոպագանդիստներիդ Հետ , մտնե նելով Պաբթեւ-Արշակունեանց Հարստութիւն մը : յանձն առաւ Ար տա շի րի ա ռաջա բ կբ կատարել :
լով անոնց բարքերէն ներս ել իբ գո րծո լնէ ութիւնբ Իյոսրովի Հայրը, եթէ Պարթեւ մբ չէր, ան ո լ - Անակ , իր ստանձնած՜ վատ առաքելութեամբ
րանալի է թէ ազգակից մ ըն էր ;
Համ աձա յնեցնելո վ էԼլեքսանդր Հերցէնի ո ւԱ իքա յէ լ ճամբա յ ելաւ Պ ար ս կաստան էն եւ Կ ո րդ ո ւ ա ց նա -
Ոակոլնինի յեզափո խա կան գործ՝ ո լնէ ո լթեան ծ՜րա Արաաշիբ Ա ասան եան , 224^՛^ բարձրացա ց ա - ՜Հանգ՛ի սաՀմանագլուխէն մտաւ Հայաստան իբրեւ
գրին ու գործելակերպին Հետ ; ք1բ երկբ՛ոբգ ուղե– պստամ՝բո ւթեան գբօշբ , եւ երկու տարուան յե - Ար տա շի րէն նեղուած ու Պարսից զօրքերէն Հալած
լոբոլթեամ բ ՚էյալբանգեան ալ կբ դ առն այ «Լո%տո– ղափո խռւթեամբ յաջողապէս կործանեց Հ ի ն գ դա ուած՜ փախստական մը : խոսբոփ սի՛բալիբ բնդունե–
նի պ ր ո պա գան գի ոտներ իցԴ մ է կբ , անռնց յա յանի րէ ի վեր Պարսկաստանի տիրապետող Պարթեւաց լութիւն ցոյց աւաւ ՝. Անակ մտերմացաւ եւ երկու
«արեւելեան բարեկամով , Հաւատարիմ գի՜նակիցբ Հարստոլթիւնբ : Աբտաշյիր , լ^Իջեէով Պարթեւաց տաբի ապրեցաւ անոր մօտ X Ո՛֊ այն ատեն երբք"ոս–
ու բն կե ր ր , յեղափոխական գործեին «սրբութեան Հարստութեան ճիւղերը Պարսկաստանի մէջ եւ վե– Բով մտաբերեց Արտաշփբի վրայ քալեր, Անաե եւ.
Հասնողի չափով , ն՛ո ւի ր ո ւած՝ ու անշաՀախնդիր բ ա Հ ա ս տ ա տ ե լո վ Ա աս ան եան բնիկ Պարսիկ Հարս - անունը ան յա յա իր եղբա յրբ , պատճառանքով մբ Հ՝
ղինուոբբ Մերձաւոր Արեւելքի եւ կովկասեան ճա լռութիւնը , ձեռնարկեց ո չն՚չացնել նաեւ Հա յաս - ք0 ո ս ր՛ովի Հ ետ մ ե կուսաց ան Վաղար շա պատ ի մ էջ ,
կատներու վրայ ; տանի ճիւզը% Այս նպա՛տակին իրագործ՜ման Հա - ուր , իրենց իսկ սուրերով մաՀացոլ կերպով ւէի -
/* բ երկր՛որդ ճամ բո րգո ւթեան \թալբանղեան մար, Արտաշփբ դիմեց զինուորական ուժին, բայց բա ւո բ ե ց ին զայն եւ փո խա՛ն արշւասոյբ Հ Հ այ դուե–
Հայ (եռղովուրգի
ազգային ազատագրական պայ - ան յաջող եղաւ : Պ ա տ ե ր ա ղմն ե ր ր իրեն Համ ար գէշ ղ եր Հասան անոնց ե տեւէն եւ ս պանն ե ցին զանոնք
քարբ կբ մ իա ցնէ Համ առուս ական եւ եւրոպական– Ար տ ա շա տ ի կաք ոլբջին ւիր ա յ ;
ազատագրական պայքարին , այս վերջինին արեւել խոսրով, իր վերջին շունչը չտուած՜, Հրամա -
եան ճակատը սուլթանական ու ցարական բռնակա– մեքենան շարժում է Հասարակ ժողովուրդի վերա, յեց կ-ոտոր ել Անակ^ ա զգա տ ո Հ մ բ *. Ե Լ– բմՈէս անալի
լոլթիւննեբոլ գէմ ; սա է ա յ գ մեքենայի առանցքբ , յծ՜ակր եւ Հաստա– է ււ ր ն ենգ ո լթեամ բ ղաբն ուած՜ խոս բո վի պէս մ եծ՜
Եւ. ՛Նա լբանգեան ի գո րծունէութեան մ էջ ան - բանբԴ • 1լ ըսէ էմմանոլէլը իր «(Հիշատակարա թ ա դա լոր՛ի մը վ երջին Հ րամ անը գո րծադրուե լով
չուշտ ամենան շանակալից բ ճիշտ այգ է, - - ՚ Հայ նումդ : մէկտեղ, Անակ ոճրագոբծ՜ին երկու փոքրիկներն ալ
ժողովուրդի ազգային ազատագրութեան բախտ ր ՛Նոյն այգ միտքն է, գրեթէ նոյն բառերով ա բ՜ 1էաղսւտուիՆ, ա բտասաՀմ ան ՚ կբ փոխագրուին եւ
ռուսական յեզափո խական ռամ կա վար ո ւթեան Հետ տա յայտուած նաեւ «Երկու տոզդի ու «\յբկբագոր^– անոնց մէկն ալ, ^իբիդոր շատ կ ա ն ո լ իւ տարիքին կբ
օբկանապէս կապեչբ , Հայաստանի քաղաքական ծ ութեանդ մէջ,«Կբիտիկադի մէջ եւայլն ։«Աղդ ա– վերադառնա յ Հայաստան , առանց իբ ինքնութիւնը
ազատութիւն ր ու անկախո ւթ ի ւն բ , ապագայ նոր սելով Հասկանում ենք Հասարակ ժողոփուրգըդ յա յտնելու կբ յաջողի մ անել խո ։ւր ո վ ի որդլո յն ՝
ժողովըգավաբ (կուսաստանի Հետ կապելբ՝ սոլլ - ասում է Նա լբանգեան «ԿրիաիկաԴյի մէջ (էջ 101), Տրդատի արքունիքը, կը տիրանայ աւագ քարտու
թ տնական քՒոլրքիո յ գէմ X նոյնը եւ \«քյ բ կրագործ՜ութեանդ մէջ թէ՛ «Ազգ ասե– ղարի պատասխանատու պաշտօն ին , տարինե -
Որքան Հետաքրքրական է ՜Լյալբանգեան ի տե– . լո վ պ իաի իման ալ Հ ասաբակ ժոզովո ւ֊րդբ եւ ՛ո չ ՍՈՎ. ^Լ1Լ ԳոԲ°^ա^13Ւ թագաւորին , կբ մասնակցի
նորս– միջից
սակէաբ ազգութեան մասին , որ մեր օրերուն ււկ ռաջացած՜՚մի , նորա քրաինքով եւ նորա աբիւնովյա– կ ր օն ակ ան ել ա շխ ա րՀակ ան Հ ան գէս ներուն «աշ -
կբ պաՀէ իր շաՀ եկան ութիւն ը , երբ աշխաբՀակալ– քանի մեծատունքդ (էջ 4 5 — 4 6 ) ։ իսսաեցար ընդ իս ի մանկութենէ վասաակովք»՝.
նեբուն լուծ՜ի՛ տակ ճնշուած ժողովուրդներ ամէն Այս իմաստով է լ աՀա , ՚Նալբանգեանբ ազգին Եւ– օր մբ , յանկարծ, կ՚ուրանայ Հին Հաւատքը ու
տեղ կր ձգտին թօթավւել բռնութեան լուծ՜ք, տէր, պաշտպան ութ իլնբ Ասելով, կբ Հ ասկնա յ նո յն ա յ դ տարօրինակ չարչարանքներ յանձն առնելով, կբ
դառնա լ իրենց կեանքին ու Հա յրեն իքին ՚ «Հասարակ ժ ողո վո ւր դի պա շտպան ո ւթի ւնբ , ինւ՚չ– դառնայ Լուսաւորիչը նոր Հաւատքի :
«Ամենօրեայ Հացիդ նշանակութիւն տալով ազ պէս օաաբ բռնակալներու եւ ճնշողներու նոյնպէս^ խ ո ս բովի մաՀ ով^Արտաշիբ առիթ գտաւ անգլուխ
գութեան գաղափարին , ՛Նա լբանգեան կբ գտնէ ո ր եւ ազդակից , «արիւնակիցդ տէրեր՛ու «Հայակեբպ մնազոզ Հա յա ոտանին տիրել եւ ջնջել Պարթեւա -
«ճնշուած՜ մ ա րգեբի Համ ար ա զգո ւթ ի լնն է մ իակ եւ գիշերադէմ վամպիբներդի գէմ յ* Հետեւաբար /լան ւոոՀմին մնացո րդնեբր : Ա բտաւ ա ղ գ Ա անդա՛ -
ԳՐ°չր որ կարող է բացուել բռնակալութեան դէմդ ազգասիրութիւն րս՛եէով ՜Նալբանգեան՝ կը ՜Հասկը– կունի սակայն, կր յաջողի խոսբովի որդին՝ փոք
րիկ Տրդատ ը , փախցնել արտասաՀմ ան եւ անոր
(Երկրագործութիւն էշ 101)։ նայ ժ ո ղո վբ գա ս ի ր ո ւթ ի ւն Հն ո լիր ում Հասարակ ժո
Եւ՛ ՛ո րքան ո ր ազդերու դո յո ւթեան «պատմա– ղովուրդի շաՀերուն պաշտպանութեան գո ր ծ՜ին , մէկ քո յ րն ալ խ ոսբովիգուխտ 1լ աղա տուի 0 աա
կան . իրողութիւնքդ կայ,«որքան որ ուրիշը կրում Հալ ր են իքի ու ժողովուրդի ա դա տ ո ւթ ե ան եւ եր - Ամատունի նախարարին ձեռքով :
է իր սեփական ազգութեան գբ°ձԸ^*– «մեր ամէն - ջանկութեան գործին X Տ րդատ , երբ Հայաստանէն փախցուցին , Հա -
քիս պարտքն է մ ին չեւ այն ժամ անակ մնալ աղ - ԱՀա այսպէս ազգասիրութեան կրակով է բո– ղի ւ երկու տարեկան եղած՜ բլալոլ էէ Ան, իր երի
դութեան ԳՐ°ձ1* տակ » ; Ազգութիւնը օգ - ց ավառո ւած՜ Ն ալբանդեան ի ազն իւ ս ի բար ; Այգ տասարդութիւնը ՀռովմԷացիներուն մօտ անցուց յ
լկար Հ արկւ ժամ անակ ծ՜առա
ժամ ա ա զգաս ի բո ւթ եամ բ է տ ո գո ր ո լած՜ անոր ամբողջ եւ Պ ր ո բո ս ու կաբոս կա յսբեբու
•նակ, երբ զգալի է ոչ ո լալէս մի բարոյական շռայ գո րծ ո ւնէ ութիւնբ իքալիբով - Այվազեան. կղերա - յեց Հռոմէական բանակին , ոլբ ցոյց տուած՜ քաջոլ–
լութիւն, այլ ոբպէս կարիք , որպէս իրաւունք, ՛որ–՛ աղա յակա՚ս «գիշերադէմ մ արդերիդ յետագիմ ական րով աէքէ դարեաւ :
պէս բողոք երկրագնդի վրայ մի կտոր Հող ձեռք բանակի դէմ ունեցած^ ե լո յթ^երից սկսած մ ինչել Մոր պատմ ի չներր , Խորենացի ես Ագաթանգե–
բերելու Համար , ո րպէ Ազի այգ– ազգութեան՝ ան «Լոնաոնի պրոպագանդիս տներիդ մարտական շար ղոս կր չափազանցեն Տրդատի քաչ\սգորօ՜ոլիԳիւն -
գամն երբ ա պա Հ ո վեն իւրեանց ապրուստ բ ո րպէս զի քերու մէջ ղինոլոբադբուիլբ ու այգ «յանցանքիդ %երր, Համահաւասար այն առասպելական պատ -
գեբի եւ ստրուկ չլինեն ուբիշինդ գրում է \/Աւլ— Համար բանտ ա ր կո լի լբ ,նաեւ բանտարկութեան Օ– մոլթիլննեբուն , զրոյցներուն եւ երդերուն , որ
բանգետն ՚, ԱՀ ա միայն այս իմաստով «աղդոլթիւ– րերուն ե֊ անկէ վերջ մինչեւ իր Հերոսական կեան– Հ "՛յ՛՛ե՛ մ Է Լ Գոյ%՚֊Բ1"^՛ ո^էին Տորք Անգեզի ,Հայկի
նբ անմեղադրելի է եւ ամենայն ընդունելութեան ՔՒ ՎեԲ1Ին վա յրկեան բՀ եւ ուրիշներու մաս ին Հ՛Ա՝ ասնաւո րա բա ր աղաիԳագե–
արժանի . եթէ նա խոստովանի միւս^ ո լ բ Ի ձ ՝առ^՜ «Մենք ազատակամ նուիրեցինք մեզ Հասարակ գոս , որ ի՚ոքղինքր Տ րդատ ի պալատական քարտու
գութիլնքը անխտիր նոյնպիսի իրաւանաց ժա - ժողովրդի իրաւունքի պաշտպանութեան : Աեբ ան ղար կր կո չէ , ել սակայն՚, այլեւս չատ որոշ Հաս֊
ռանգ, որպիսին՛ ստացել է իսքրԴ եւ Հոր ազդու— ձը եւ գրիչը չնուիրեցինք Հարուստներին , նոքա աատււահ– է թէ կ. գարու դրոգ մ ըն էք այգ ա–
թիւնր անմեդադրելի է եւ տօնելի ի"կ , եթէ ^ա իւր եան ց ա րծ՜ա թէ թում բերի տակ մ ի շա ան խո ցելի ռասպելական վա ր կահ՚նե րուն աւելի բացորոշ ու
ընգՀ ան՛ուր մարդկութեան ԳՈԲ^Ը թ^՜՛թե՛՜ց՛"ել աշ են նաեւ բռնակա/նեբի իշխանութեան մէջ է ք*այց շեշւոուա^Հ կնիք մր կր դնէ :
խատի , փւ֊ր Հաւաքական անձնաւորութեան ան՛ու այն իւեզճ Հ ա յ բ , ՛այն՝ ՀարստաՀարուած ,ողորմելի քցոսրովի սպան՛ութենէն ետքր , Հայաստան ,
նով ձեռք բերելով ել նո յն ի՛բալո ւնքը եւ արտօ - աղքատ , մեբ1լ եւ քաղցած Հայբ , ոչ միայն ճնշ - Պարսից ագդեցոլթեան տակ , ատեն ատեն Հռո -
նոլթիւնքր Հաւասասապէս ի՛՜ր անգամներին բաշ–՛ ուած օտարներից ել բարբարոսներից , այլեւ ի*֊ր՝ մէացի՚եերոլ կողմր զօրացաւ , բայց վաղանցուկ
իկով» (ն. ա. ա)։ Հարուստներից , իլբ Հոգեւորներից եւ կիսադրա– յաչՆւղոլթիլններ եզան մինչեւ կարոսի մեձ֊ յաղ -
*\յա լբանգեան ի ազգութեան նկատմամ բ ուևե - գէտ ուսումնական կամ փիլիսովւայ ասուածնե - գութ իւն ր ։ Այդ միջոցին Հայաստանի գահին վբ–
ցած՝ Հայեացքները, բստ էութե^ռն ոչ այլ ինչ են քից% աՀա1 այն Հայր ամենայն արդարաց՛ի ի լաւ - րայ կր յ ի չ ո լ ի Արտալազգ անուն թագաւոր մշ ,
եթէ ոչ ճնշուած՜ ժողովուրդի ,Հա լած ո լած՜ ազդի ա— ւո ւնքով գրա ւում է մեր ուշագբ ութ ի ւնբ եւ ն ո– նշանակուահ– Պարսից կոգմէն, որ յայտնի չէ թէ
ղատադրական պա յքարի գաղափարախօսո ւթ իլն բան դարձեալ առանց եւ վայրկենական երկմտու գեռ կր թագաւորէ՞ ր 274ին տեգի ունեցած Աւրե–
ո լղզուած ազգերոլ անիրաւ անՀ աւա ս ա րո լթե ան թեան նուիրեցինք մեր բոլոր կաբոգութիւնբդ : զիանոսի յաղթութեան ատեն թէ ոչ ուրիշ մ շն ալ
քաղաքականութեան դէմ : Պա շտպանել ա յն Հա յի առաթուր կո իւ ո ւ ած յա^որգահ՝ է :
կարեւոր է աւելցնել նաեւ որ ՛Նալբանդեանիդազ ի ր ա ւո ւն քը է մեր կեանքի բուն խոբՀ ոլրգբ ել Աւրեղիանոս Հայաստանը իր Հովանաւորոլ -
գութեան քարոզրդ ելնում է «Հասարակ ժողովուբ֊ նպատակը («Երկու Տող» էջ 24 2 5 ) ։ թեան տակ առնելով՝ թագաւոր կարգեց \))ոսրովի
գի՝ծ իբրեւ ազգ ունեցած՜ Հիմնական րմբոնումէնգ ՛Ն ա լբան դե ան ո աՀա իր գո րծ՜ ո ւնէ ո ւթեան այգ որդին Տրդատը : Երկու տարի ետք , Վռամ Բ . նո–
եւ կբ դաոնա յ նոյն այգ ժոգովոլրգի կենսականշա— վսեմ «խորՀուբգով ու նպատակովդ կը ն՜երկայա րէն յաչ^ոգեցալ գրաւել Հայաստանը , Տրդատ
Հերու պսէշտ պան ութիւնբ : նա յ մ եզ եւ կբ միանա յ մեր օ րերուն : Ան իբ մեծ՜ ստիպուեցալ Հեռանալ, վերստին ապաւինիլ Հռո -
«Երբեւիցէ խօսելով ազգի վերա, միշտ մեբ կեանքով ու Հ ե ր ո ս ական մ աՀ ով «պա յծ աո. յ ի Լա - մէացիներու օգնութեան՛ տ
աչքի աո 9եւ ունինք Հայոց Հասարակ ժոզովուբդբ ք տակներ կտակեց ժառանգնեբինդ , որոնք յետոյ ա– Պարսիկներու զօրութեան սա էեւ , ՀռոմԷացի–
եւ ազգ ասելով չենք իմանում ալն մի քանի մար–՛ նոր իսկ գծած՜ ուղիով բարձ բա ցուց ին անոր պա ր– ներոլ Համար, տեսակ մր ինքնապաշտՎանութեան
գիկբ ո բ արծ՜աթէ սանդուխքով վեր էին բաբձրա*– գած՝ «ազդութեան գբօշր» , Հասցֆելով զայն իր ե– գորհ– էբ պաշտպանել Հայաստանը, որ թումբ մր
ցել ազդի մակեբեւոյթից * . *դ * «Ազդութեան Հաս– բաղած՝ յաղթութեան կատար բ ժողովուրդն՛երու ա– կը կազմէր երկու կայսր՚ութեանց միՀել : Առանց
տարանր եւ լծակն է Հասարակ ժոգովուրդբ : Աի ատագրութեան մեծ կուի Լենին եան - Ա թալին– Հայաստանի, Պարսիկները կրնային դիւրութեամբ
ազդ,թող որքան կամի Հար՛ուստ րին երեւելի մա ր– եան դարաշրջանին ։ Ս\ ԱՍԱՏՐԵԱՆ վտանգել Հռոմէական սահմանները։ Բայց անոնք,
գերովդ այնոլամենայնիւ այդ ազգի ազգութեան (Թեկնածու բանասիրութեան) ժամանակի մը Համար ի վիճակի չեղան օգնելու
Fonds A.R.A.M
ՄՓաՕկԼ ՆԱԼԲԱՆԳԵԱՆ Ի ո ս բ ո վ մեծ ե ւ Տ ւ ՚ դ ա տ թսսյասՄ կերպով ձախողեցան X քքքոսբով զօրացած՝ մտած՜եց
երկիրներու
դաշնակցութիւն մբ կազմեք գրացի
(Մահուան 80 ամեակին աո.թիւ) Հետ եւ կո րծ անե լ նոր վեր աՀ աս տատ ո ւած՝ Աասան–
^*Սհ։ՍոՍԴ՝ ԳաԲոլ– *Լեբ^երուն Հայաստանի գաՀ,ը եան իշխանութիւնբ , կամ գոնէ Արտաշփբի ձեռքէն
բարձրացաւ. Տիգրան Գ+ի որդին Վաղաբշակ։ Ար աղատել իբ ազգակիցներէն ողջ մնացածնեբը : Ա—
(թ. եւ վերջին մաս) տաքին պատմութիւնբ կբ նոյնացնէ զայն Պարթե գաթանգեղոսի պատմ ած՜ին Համ աձա յն , խոս բո վ
\թւսլբանղեանի յեղափոխական գո րծունէու - ւաց Աբտաւան Ղ՝ *ի եղբօր Վազաբշին Հետ X Վա - մեծ յաղթանակնեբ տարաւ , սակայն Պարսկաս -
թի ւնբ ո բոշ հ.եբԲ1"Վ սկէ* ահ՛ Է ան ո բ ա րտասաՀ - ֊ղաբշակի շուր^ քսանամեայ գաՀակա լո ւթեան ըն տա%ի ՊարթեէԱՀկան իշխանութեան մնացորդները
մ ան եան առածին ուղիւո բո ւթեամբ \ 859 թու-ակա– թացքին , Հա յաս տան ի մէ^, քաղաքական կարեւոր ընթացք չտռւ-ին իբեֆ։ Անոնք ն/սխամիծ՜աբ Համա
նի սկիզբշ* եբբ ա և Էմսի Հանքային ք^ք֊բեբԱ եկած իր ա րան ցո լմնխր տեզէ չո ւֆեց ան ; խռ բեն ացին րեց ան Հ ամ աձայնիլ ու Հպ ատակ իլ վե ր ակ անդն ա ծ՜
Էր բո ւժուելո լ եւ անկէ անոած՛ Եւ֊բոպայի գչիյա՛ զայն կը գովէ իբրեւ խոՀական իշխանութիւն վա– իշխանութեան քան ,ոգեւ–ո բ ր Լ-ի լ քքքոսրովի նպատակ
՛՜որ կեդրոնները Վաբշաւա, Լոնաոն , Վիէնֆա * բող եւ եբկբին բարգաւաճման նուիբուող թագա - ներով եւ֊ յաղթաֆակնեբռվ X
Պերլին, Համպուբկ , Փարիզ եւ Վենետիկ ւԱյսճամ– լոր մը ; Պարսից բանակներն ու սաՀմ՝ անները սար սա -
բորդո ւթեան միջոցին է ոբ \թալբանգեան իր «Ազ՛ Վագաբշակի յա^որգեց իր որդին՝ ք0ոսբռվ փեցնող խոսբով, ժամանակի մը Համար,. փոխեց
գային Լուսաւորութեանդ ծ՜րագիր բ կբ լրացնէ ազ •Մեծ՛, որուն թագաւորութեան շրջանին էբ ոբ տեղի իր ծբաղիբներր ; փանի մը տարի խաղաղութիւն
գային ազատագրական պայքարի գազափաբով,ի բր ունեցաւ Ա աս ան եան մեծ յեզափո խո ւթ իւն ը Պարս տիրեց X Բայց անդին՝, Պարթեւական բոլոր ճիւղե–
օր էն ակ ունենա լուէ գլխաւս՛րապէս Ի տա լիոյ ազա կաստանի մէջ% րբ արագ ջնջելու Հետամուտ՝ Ա ա սան ե ան գաՀա
տագրական շարժում բ, անոր բա ո եր ով՝ «Աուբբ Աղեքսանգր Մ ա կե դոն ա ց ի ի յաղթանակներուն կա լբ, երբ իսքղիսքբ այլեւս բացարձակօբէն ապա–
Գաբիբալտիի եւ Մ . Աաձինիիդ գլխաւորութեամբ : ՝ առջեւ, Պարսից Ղ՝արեՀի ա շիա բՀ ա կա լո ւթ իւնբ Հով զգաց իր եր կրին մէջ , խոբՀեց ալ նենգ ու -
է՝այց ՝\,ալբանգեան ի յեզափոխական գո րծ՜ու - կործանելէ Վերջ , Պարթեւները ՀետզՀետէ թեամբ սպաննել տալ խ ո ս ր ո վբ , տ իրապետեյ Հա -
նէո ւթեան բուոյն ^^ա5/^ ան ո ր արտասաՀմ ան եան տ իբապետած՜ է ին Պարսկաստանի եւ շյյ ջա կան ե - յա ոտան՛ի , փճացնել նաեւ Հոն ապա սա ան ո զ բոլոր
եբկրորգ ճամբոբգութեան տարիներն– են ( 1860 բուն։ Միս^եւ քՕոսբովի ժամանակ, մեբձաւորա - Պարթեւե ան ց փախստակ անն երբ է Ը սա Ադա թան -
1862) , երբ մօտէն կբ ծանօթանայ ռուսական յե - ՛պէս երկուքս լկէս դար էբ ոբ Պ ա ր թ եւն ե րը նաեւ դեզ ո ս ի եւ խ ո բ են ա ց ի ի Պարթեւազանց թագաւորա
ոափո խութեան ռամկավար ականաւոր գո ր ձիչնե - եկած՜ խառնուած՜ էին մեր Ար շա կո ւնինեբո ւն՝ Հիմ կան դե բ գաս սյ ան Էն Անակ ՊաՀ լաւունի անուճւ մէկը
բու, «Լոնտոնի պրոպագանդիստներիդ Հետ , մտնե նելով Պաբթեւ-Արշակունեանց Հարստութիւն մը : յանձն առաւ Ար տա շի րի ա ռաջա բ կբ կատարել :
լով անոնց բարքերէն ներս ել իբ գո րծո լնէ ութիւնբ Իյոսրովի Հայրը, եթէ Պարթեւ մբ չէր, ան ո լ - Անակ , իր ստանձնած՜ վատ առաքելութեամբ
րանալի է թէ ազգակից մ ըն էր ;
Համ աձա յնեցնելո վ էԼլեքսանդր Հերցէնի ո ւԱ իքա յէ լ ճամբա յ ելաւ Պ ար ս կաստան էն եւ Կ ո րդ ո ւ ա ց նա -
Ոակոլնինի յեզափո խա կան գործ՝ ո լնէ ո լթեան ծ՜րա Արաաշիբ Ա ասան եան , 224^՛^ բարձրացա ց ա - ՜Հանգ՛ի սաՀմանագլուխէն մտաւ Հայաստան իբրեւ
գրին ու գործելակերպին Հետ ; ք1բ երկբ՛ոբգ ուղե– պստամ՝բո ւթեան գբօշբ , եւ երկու տարուան յե - Ար տա շի րէն նեղուած ու Պարսից զօրքերէն Հալած
լոբոլթեամ բ ՚էյալբանգեան ալ կբ դ առն այ «Լո%տո– ղափո խռւթեամբ յաջողապէս կործանեց Հ ի ն գ դա ուած՜ փախստական մը : խոսբոփ սի՛բալիբ բնդունե–
նի պ ր ո պա գան գի ոտներ իցԴ մ է կբ , անռնց յա յանի րէ ի վեր Պարսկաստանի տիրապետող Պարթեւաց լութիւն ցոյց աւաւ ՝. Անակ մտերմացաւ եւ երկու
«արեւելեան բարեկամով , Հաւատարիմ գի՜նակիցբ Հարստոլթիւնբ : Աբտաշյիր , լ^Իջեէով Պարթեւաց տաբի ապրեցաւ անոր մօտ X Ո՛֊ այն ատեն երբք"ոս–
ու բն կե ր ր , յեղափոխական գործեին «սրբութեան Հարստութեան ճիւղերը Պարսկաստանի մէջ եւ վե– Բով մտաբերեց Արտաշփբի վրայ քալեր, Անաե եւ.
Հասնողի չափով , ն՛ո ւի ր ո ւած՝ ու անշաՀախնդիր բ ա Հ ա ս տ ա տ ե լո վ Ա աս ան եան բնիկ Պարսիկ Հարս - անունը ան յա յա իր եղբա յրբ , պատճառանքով մբ Հ՝
ղինուոբբ Մերձաւոր Արեւելքի եւ կովկասեան ճա լռութիւնը , ձեռնարկեց ո չն՚չացնել նաեւ Հա յաս - ք0 ո ս ր՛ովի Հ ետ մ ե կուսաց ան Վաղար շա պատ ի մ էջ ,
կատներու վրայ ; տանի ճիւզը% Այս նպա՛տակին իրագործ՜ման Հա - ուր , իրենց իսկ սուրերով մաՀացոլ կերպով ւէի -
/* բ երկր՛որդ ճամ բո րգո ւթեան \թալբանղեան մար, Արտաշփբ դիմեց զինուորական ուժին, բայց բա ւո բ ե ց ին զայն եւ փո խա՛ն արշւասոյբ Հ Հ այ դուե–
Հայ (եռղովուրգի
ազգային ազատագրական պայ - ան յաջող եղաւ : Պ ա տ ե ր ա ղմն ե ր ր իրեն Համ ար գէշ ղ եր Հասան անոնց ե տեւէն եւ ս պանն ե ցին զանոնք
քարբ կբ մ իա ցնէ Համ առուս ական եւ եւրոպական– Ար տ ա շա տ ի կաք ոլբջին ւիր ա յ ;
ազատագրական պայքարին , այս վերջինին արեւել խոսրով, իր վերջին շունչը չտուած՜, Հրամա -
եան ճակատը սուլթանական ու ցարական բռնակա– մեքենան շարժում է Հասարակ ժողովուրդի վերա, յեց կ-ոտոր ել Անակ^ ա զգա տ ո Հ մ բ *. Ե Լ– բմՈէս անալի
լոլթիւննեբոլ գէմ ; սա է ա յ գ մեքենայի առանցքբ , յծ՜ակր եւ Հաստա– է ււ ր ն ենգ ո լթեամ բ ղաբն ուած՜ խոս բո վի պէս մ եծ՜
Եւ. ՛Նա լբանգեան ի գո րծունէութեան մ էջ ան - բանբԴ • 1լ ըսէ էմմանոլէլը իր «(Հիշատակարա թ ա դա լոր՛ի մը վ երջին Հ րամ անը գո րծադրուե լով
չուշտ ամենան շանակալից բ ճիշտ այգ է, - - ՚ Հայ նումդ : մէկտեղ, Անակ ոճրագոբծ՜ին երկու փոքրիկներն ալ
ժողովուրդի ազգային ազատագրութեան բախտ ր ՛Նոյն այգ միտքն է, գրեթէ նոյն բառերով ա բ՜ 1էաղսւտուիՆ, ա բտասաՀմ ան ՚ կբ փոխագրուին եւ
ռուսական յեզափո խական ռամ կա վար ո ւթեան Հետ տա յայտուած նաեւ «Երկու տոզդի ու «\յբկբագոր^– անոնց մէկն ալ, ^իբիդոր շատ կ ա ն ո լ իւ տարիքին կբ
օբկանապէս կապեչբ , Հայաստանի քաղաքական ծ ութեանդ մէջ,«Կբիտիկադի մէջ եւայլն ։«Աղդ ա– վերադառնա յ Հայաստան , առանց իբ ինքնութիւնը
ազատութիւն ր ու անկախո ւթ ի ւն բ , ապագայ նոր սելով Հասկանում ենք Հասարակ ժողոփուրգըդ յա յտնելու կբ յաջողի մ անել խո ։ւր ո վ ի որդլո յն ՝
ժողովըգավաբ (կուսաստանի Հետ կապելբ՝ սոլլ - ասում է Նա լբանգեան «ԿրիաիկաԴյի մէջ (էջ 101), Տրդատի արքունիքը, կը տիրանայ աւագ քարտու
թ տնական քՒոլրքիո յ գէմ X նոյնը եւ \«քյ բ կրագործ՜ութեանդ մէջ թէ՛ «Ազգ ասե– ղարի պատասխանատու պաշտօն ին , տարինե -
Որքան Հետաքրքրական է ՜Լյալբանգեան ի տե– . լո վ պ իաի իման ալ Հ ասաբակ ժոզովո ւ֊րդբ եւ ՛ո չ ՍՈՎ. ^Լ1Լ ԳոԲ°^ա^13Ւ թագաւորին , կբ մասնակցի
նորս– միջից
սակէաբ ազգութեան մասին , որ մեր օրերուն ււկ ռաջացած՜՚մի , նորա քրաինքով եւ նորա աբիւնովյա– կ ր օն ակ ան ել ա շխ ա րՀակ ան Հ ան գէս ներուն «աշ -
կբ պաՀէ իր շաՀ եկան ութիւն ը , երբ աշխաբՀակալ– քանի մեծատունքդ (էջ 4 5 — 4 6 ) ։ իսսաեցար ընդ իս ի մանկութենէ վասաակովք»՝.
նեբուն լուծ՜ի՛ տակ ճնշուած ժողովուրդներ ամէն Այս իմաստով է լ աՀա , ՚Նալբանգեանբ ազգին Եւ– օր մբ , յանկարծ, կ՚ուրանայ Հին Հաւատքը ու
տեղ կր ձգտին թօթավւել բռնութեան լուծ՜ք, տէր, պաշտպան ութ իլնբ Ասելով, կբ Հ ասկնա յ նո յն ա յ դ տարօրինակ չարչարանքներ յանձն առնելով, կբ
դառնա լ իրենց կեանքին ու Հա յրեն իքին ՚ «Հասարակ ժ ողո վո ւր դի պա շտպան ո ւթի ւնբ , ինւ՚չ– դառնայ Լուսաւորիչը նոր Հաւատքի :
«Ամենօրեայ Հացիդ նշանակութիւն տալով ազ պէս օաաբ բռնակալներու եւ ճնշողներու նոյնպէս^ խ ո ս բովի մաՀ ով^Արտաշիբ առիթ գտաւ անգլուխ
գութեան գաղափարին , ՛Նա լբանգեան կբ գտնէ ո ր եւ ազդակից , «արիւնակիցդ տէրեր՛ու «Հայակեբպ մնազոզ Հա յա ոտանին տիրել եւ ջնջել Պարթեւա -
«ճնշուած՜ մ ա րգեբի Համ ար ա զգո ւթ ի լնն է մ իակ եւ գիշերադէմ վամպիբներդի գէմ յ* Հետեւաբար /լան ւոոՀմին մնացո րդնեբր : Ա բտաւ ա ղ գ Ա անդա՛ -
ԳՐ°չր որ կարող է բացուել բռնակալութեան դէմդ ազգասիրութիւն րս՛եէով ՜Նալբանգեան՝ կը ՜Հասկը– կունի սակայն, կր յաջողի խոսբովի որդին՝ փոք
րիկ Տրդատ ը , փախցնել արտասաՀմ ան եւ անոր
(Երկրագործութիւն էշ 101)։ նայ ժ ո ղո վբ գա ս ի ր ո ւթ ի ւն Հն ո լիր ում Հասարակ ժո
Եւ՛ ՛ո րքան ո ր ազդերու դո յո ւթեան «պատմա– ղովուրդի շաՀերուն պաշտպանութեան գո ր ծ՜ին , մէկ քո յ րն ալ խ ոսբովիգուխտ 1լ աղա տուի 0 աա
կան . իրողութիւնքդ կայ,«որքան որ ուրիշը կրում Հալ ր են իքի ու ժողովուրդի ա դա տ ո ւթ ե ան եւ եր - Ամատունի նախարարին ձեռքով :
է իր սեփական ազգութեան գբ°ձԸ^*– «մեր ամէն - ջանկութեան գործին X Տ րդատ , երբ Հայաստանէն փախցուցին , Հա -
քիս պարտքն է մ ին չեւ այն ժամ անակ մնալ աղ - ԱՀա այսպէս ազգասիրութեան կրակով է բո– ղի ւ երկու տարեկան եղած՜ բլալոլ էէ Ան, իր երի
դութեան ԳՐ°ձ1* տակ » ; Ազգութիւնը օգ - ց ավառո ւած՜ Ն ալբանդեան ի ազն իւ ս ի բար ; Այգ տասարդութիւնը ՀռովմԷացիներուն մօտ անցուց յ
լկար Հ արկւ ժամ անակ ծ՜առա
ժամ ա ա զգաս ի բո ւթ եամ բ է տ ո գո ր ո լած՜ անոր ամբողջ եւ Պ ր ո բո ս ու կաբոս կա յսբեբու
•նակ, երբ զգալի է ոչ ո լալէս մի բարոյական շռայ գո րծ ո ւնէ ութիւնբ իքալիբով - Այվազեան. կղերա - յեց Հռոմէական բանակին , ոլբ ցոյց տուած՜ քաջոլ–
լութիւն, այլ ոբպէս կարիք , որպէս իրաւունք, ՛որ–՛ աղա յակա՚ս «գիշերադէմ մ արդերիդ յետագիմ ական րով աէքէ դարեաւ :
պէս բողոք երկրագնդի վրայ մի կտոր Հող ձեռք բանակի դէմ ունեցած^ ե լո յթ^երից սկսած մ ինչել Մոր պատմ ի չներր , Խորենացի ես Ագաթանգե–
բերելու Համար , ո րպէ Ազի այգ– ազգութեան՝ ան «Լոնաոնի պրոպագանդիս տներիդ մարտական շար ղոս կր չափազանցեն Տրդատի քաչ\սգորօ՜ոլիԳիւն -
գամն երբ ա պա Հ ո վեն իւրեանց ապրուստ բ ո րպէս զի քերու մէջ ղինոլոբադբուիլբ ու այգ «յանցանքիդ %երր, Համահաւասար այն առասպելական պատ -
գեբի եւ ստրուկ չլինեն ուբիշինդ գրում է \/Աւլ— Համար բանտ ա ր կո լի լբ ,նաեւ բանտարկութեան Օ– մոլթիլննեբուն , զրոյցներուն եւ երդերուն , որ
բանգետն ՚, ԱՀ ա միայն այս իմաստով «աղդոլթիւ– րերուն ե֊ անկէ վերջ մինչեւ իր Հերոսական կեան– Հ "՛յ՛՛ե՛ մ Է Լ Գոյ%՚֊Բ1"^՛ ո^էին Տորք Անգեզի ,Հայկի
նբ անմեղադրելի է եւ ամենայն ընդունելութեան ՔՒ ՎեԲ1Ին վա յրկեան բՀ եւ ուրիշներու մաս ին Հ՛Ա՝ ասնաւո րա բա ր աղաիԳագե–
արժանի . եթէ նա խոստովանի միւս^ ո լ բ Ի ձ ՝առ^՜ «Մենք ազատակամ նուիրեցինք մեզ Հասարակ գոս , որ ի՚ոքղինքր Տ րդատ ի պալատական քարտու
գութիլնքը անխտիր նոյնպիսի իրաւանաց ժա - ժողովրդի իրաւունքի պաշտպանութեան : Աեբ ան ղար կր կո չէ , ել սակայն՚, այլեւս չատ որոշ Հաս֊
ռանգ, որպիսին՛ ստացել է իսքրԴ եւ Հոր ազդու— ձը եւ գրիչը չնուիրեցինք Հարուստներին , նոքա աատււահ– է թէ կ. գարու դրոգ մ ըն էք այգ ա–
թիւնր անմեդադրելի է եւ տօնելի ի"կ , եթէ ^ա իւր եան ց ա րծ՜ա թէ թում բերի տակ մ ի շա ան խո ցելի ռասպելական վա ր կահ՚նե րուն աւելի բացորոշ ու
ընգՀ ան՛ուր մարդկութեան ԳՈԲ^Ը թ^՜՛թե՛՜ց՛"ել աշ են նաեւ բռնակա/նեբի իշխանութեան մէջ է ք*այց շեշւոուա^Հ կնիք մր կր դնէ :
խատի , փւ֊ր Հաւաքական անձնաւորութեան ան՛ու այն իւեզճ Հ ա յ բ , ՛այն՝ ՀարստաՀարուած ,ողորմելի քցոսրովի սպան՛ութենէն ետքր , Հայաստան ,
նով ձեռք բերելով ել նո յն ի՛բալո ւնքը եւ արտօ - աղքատ , մեբ1լ եւ քաղցած Հայբ , ոչ միայն ճնշ - Պարսից ագդեցոլթեան տակ , ատեն ատեն Հռո -
նոլթիւնքր Հաւասասապէս ի՛՜ր անգամներին բաշ–՛ ուած օտարներից ել բարբարոսներից , այլեւ ի*֊ր՝ մէացի՚եերոլ կողմր զօրացաւ , բայց վաղանցուկ
իկով» (ն. ա. ա)։ Հարուստներից , իլբ Հոգեւորներից եւ կիսադրա– յաչՆւղոլթիլններ եզան մինչեւ կարոսի մեձ֊ յաղ -
*\յա լբանգեան ի ազգութեան նկատմամ բ ուևե - գէտ ուսումնական կամ փիլիսովւայ ասուածնե - գութ իւն ր ։ Այդ միջոցին Հայաստանի գահին վբ–
ցած՝ Հայեացքները, բստ էութե^ռն ոչ այլ ինչ են քից% աՀա1 այն Հայր ամենայն արդարաց՛ի ի լաւ - րայ կր յ ի չ ո լ ի Արտալազգ անուն թագաւոր մշ ,
եթէ ոչ ճնշուած՜ ժողովուրդի ,Հա լած ո լած՜ ազդի ա— ւո ւնքով գրա ւում է մեր ուշագբ ութ ի ւնբ եւ ն ո– նշանակուահ– Պարսից կոգմէն, որ յայտնի չէ թէ
ղատադրական պա յքարի գաղափարախօսո ւթ իլն բան դարձեալ առանց եւ վայրկենական երկմտու գեռ կր թագաւորէ՞ ր 274ին տեգի ունեցած Աւրե–
ո լղզուած ազգերոլ անիրաւ անՀ աւա ս ա րո լթե ան թեան նուիրեցինք մեր բոլոր կաբոգութիւնբդ : զիանոսի յաղթութեան ատեն թէ ոչ ուրիշ մ շն ալ
քաղաքականութեան դէմ : Պա շտպանել ա յն Հա յի առաթուր կո իւ ո ւ ած յա^որգահ՝ է :
կարեւոր է աւելցնել նաեւ որ ՛Նալբանդեանիդազ ի ր ա ւո ւն քը է մեր կեանքի բուն խոբՀ ոլրգբ ել Աւրեղիանոս Հայաստանը իր Հովանաւորոլ -
գութեան քարոզրդ ելնում է «Հասարակ ժողովուբ֊ նպատակը («Երկու Տող» էջ 24 2 5 ) ։ թեան տակ առնելով՝ թագաւոր կարգեց \))ոսրովի
գի՝ծ իբրեւ ազգ ունեցած՜ Հիմնական րմբոնումէնգ ՛Ն ա լբան դե ան ո աՀա իր գո րծ՜ ո ւնէ ո ւթեան այգ որդին Տրդատը : Երկու տարի ետք , Վռամ Բ . նո–
եւ կբ դաոնա յ նոյն այգ ժոգովոլրգի կենսականշա— վսեմ «խորՀուբգով ու նպատակովդ կը ն՜երկայա րէն յաչ^ոգեցալ գրաւել Հայաստանը , Տրդատ
Հերու պսէշտ պան ութիւնբ : նա յ մ եզ եւ կբ միանա յ մեր օ րերուն : Ան իբ մեծ՜ ստիպուեցալ Հեռանալ, վերստին ապաւինիլ Հռո -
«Երբեւիցէ խօսելով ազգի վերա, միշտ մեբ կեանքով ու Հ ե ր ո ս ական մ աՀ ով «պա յծ աո. յ ի Լա - մէացիներու օգնութեան՛ տ
աչքի աո 9եւ ունինք Հայոց Հասարակ ժոզովուբդբ ք տակներ կտակեց ժառանգնեբինդ , որոնք յետոյ ա– Պարսիկներու զօրութեան սա էեւ , ՀռոմԷացի–
եւ ազգ ասելով չենք իմանում ալն մի քանի մար–՛ նոր իսկ գծած՜ ուղիով բարձ բա ցուց ին անոր պա ր– ներոլ Համար, տեսակ մր ինքնապաշտՎանութեան
գիկբ ո բ արծ՜աթէ սանդուխքով վեր էին բաբձրա*– գած՝ «ազդութեան գբօշր» , Հասցֆելով զայն իր ե– գորհ– էբ պաշտպանել Հայաստանը, որ թումբ մր
ցել ազդի մակեբեւոյթից * . *դ * «Ազդութեան Հաս– բաղած՝ յաղթութեան կատար բ ժողովուրդն՛երու ա– կը կազմէր երկու կայսր՚ութեանց միՀել : Առանց
տարանր եւ լծակն է Հասարակ ժոգովուրդբ : Աի ատագրութեան մեծ կուի Լենին եան - Ա թալին– Հայաստանի, Պարսիկները կրնային դիւրութեամբ
ազդ,թող որքան կամի Հար՛ուստ րին երեւելի մա ր– եան դարաշրջանին ։ Ս\ ԱՍԱՏՐԵԱՆ վտանգել Հռոմէական սահմանները։ Բայց անոնք,
գերովդ այնոլամենայնիւ այդ ազգի ազգութեան (Թեկնածու բանասիրութեան) ժամանակի մը Համար ի վիճակի չեղան օգնելու
Fonds A.R.A.M