Page 290 - \ARM_19-1946_03

6 Ա* Ա Զ

–"«Ո՛ւ– I *

ՄՓ՚ԲԱԱԷԼ ՆԱԼԲԱՆԳԵԱՆ Ց ե ղ ա փ ո խ ա կաԱ դԽքԽ թ՛ուռէ Հ ամ ամ օ գովէն : Հոն կարեւոր գաս ա խօսու­
թիւնն եր տալէ վերՀ՝ նշանակուեցալ
գէւղացէնե -

(Մահուան. 80 ամեակիԱ աո/թփւ) 9– բու Մէիսզգայէն Համագումարէ ներկա յառու -

Ո՞վ է Հօ Շի Մինը որուն ձեռքը կը գտնուէ ցէէ։ Հասաւ Աոսկուա ուր կբ կոչուէր Աօնկ Մէն

ֆրանսական Հնգկաչրնի անմիջական ապագայի Ջօ եւ մնաց եօթը տարի : Կ՝ըսուի թէ Աովետ քա­

ԽՄԻ «Ա • Հայաստան» ամսագրի 1946 Ապ– բանալի՛ն եւ որ իր պարղ արտաքին՛ին մէշ^, այսօր ղաքաց է է Հէմա։ •

րիլ-Մայիս թփւէս, մեր հայերէնով— Փարիզի մէչ\ շրջապատուած է շռայլ ընղյյլնելու - Ուր էշ անունով մը, էբրեւ Նկուէ՚ն թան թՀան

Հայ ժ֊քււլռվրւըքէէ աղաս/աղրսվլան աայքարի և. թիւննեըով Ֆրանսացիներուն կողմ/է, մինչգեռ դաբրաւ առտշՊյբրո֊ը Վիֆթ Մինի , ՀայրՀնէսսէբսե–

Հայ նոր գրականութեան ււլաա մութե ան աարե - տակաւին քանի մը ամիս առաէ\, ան զինեալ պայ­ բբւ 1)՝իացեսձԼ քՀակատ մը՝ որ պայքարի ցաւ. $ափո–

գրութ իւննե բու մէ^ 1866 Աարէէ \2ը աՂ.Գայէ^ ՚^եհ– քար կը մղէր Ֆրանսայի դէմ : Վիէթ Նամի (Ան– նր եւ ՎիշիիՖբանսացիներըգո^րս քշեԼու ւԱյսպայ–

կորուստի մը թուականն է % Այգ օրը Ա արատուէի նամ) առաջնորդն է , եւ նախագաՀը : Կ՝ուղէ Ֆրան­ քարին մէ1 ֆինացիները գզվեցին մինչել որ մէչ ֊

նա Հանգին Կամ իշիւն քաղաքը, տան$ամաՀ եղաւ Հայ սայի Հետ խզել Վիէթ Նամի կապերը, ունենալ ա– տեղ ելբյ^ւ թէ աֆ միեւնոյն անձ% էր դոր ձերբակա­

յեղափոխական - ռամկավար մտքի առածին մ եծ՜ ռտնձին ելմտական դրութիւն մը, եւ արդէն նոր լած– էին ատենօք ուրիշ անունի մը տակէ

՚^աՀակիբը , Աիքայէլ Նալբանգեան ; գրամ կոխաձ– է, որ կը կրէ իր պատկերը։ Կ՛ուզէ քՒԷեւ ճափոնցիները պարտ ուած՝ էին , եւ Վի–.

Նա լյբանգե ան ի կարճաաեւ բայց փոթորկուն փր երեսփ. մոզովյը ունենալ, իր բանակը եւ նաւա­ շիի կառավարութիւնը այլեւս չկար , սակայն ինք

կեանքը եւ բեղնաւոր գործ ո ւ1ն է ութիւն ը ամ ենա ՚ տորմը եւ արդէն այս բոլորը գոյութիւն ունին։ եւ իր Հետեւորգները շարունակեցին պայքարիթ

պայծ՜աու էգերէն մէկն է Հայ կեանքի 1ւ մշակոյթի Ֆրանսացի՛ները տեղի տւին իր շատ մը պա - Բրիտանացիներու ել Ազատ Ֆրանսացիներու գէմ

պատմութեան մէ^ \Գրգ գարուն • Հանիներուն , բայց առարկեցին , երբ միւս պե - ա յս անգամ իր վ^ր^ին անունով , Հօ Շ ի Մ ին :

Նալբանգեան ի կեանքը անըեգՀատ վմի պա - տութիւննե բուն Հետ միէաղգային յարարերու - 1945 Սեպտեմբեր 2ին է որ Հռչակուեցաւ Վի­

աերազմ էր խաւարի ընգգէմ՝^ : \Լու>աքին շրջանին թեանց մէջ ուզեց բոլորովին անկախ ըԱալ եւ ու­ էթ Նամի Հան ր ապ ետոլթի *–նը "Լ1" լ ս ՝" ախ աղա Հ

(մինչեւ 1 8 յ 9 թուականը , արտասաՀման ուղեււո~ նենալ էր աթոռը Միացետլ Ազգերուն մէի։ Եւ երբ ընտրուեցալ Հօ Հթ ի Ա՛ ին • ր ան ս ա յ ի Հետ անմի^ա–

բութիւն ը^ Հանդէս գաշույէ ն՛ախ՝ իբր,1լ բանաստեղծ՝ ՛Բո չինչինի իր դրացի Հողամասին վրայ իր պա - պէս բարեկամական յաբաբերութիւններ չունեցաւ :

ու արձակագիր ^ ապա նաեւ Հրապարակախօս ու Հանիները գրաւ էբրեւ Վէէթ Նամի անբաժան մա­ Աայկոնէ մէ1 խ Ոևո,փո ւթ իւննե ր ծագեցան ել մարտ

քենագատ , (յաչր.անգեան իր գոբՀիունէութեան բո– սը, Ֆբանսա «"(՝» պատասխանեց : Հձին միայն $)րանսան ճանչցալ Վ^իէթ Նամ ի Հան­

լոր կողմեր ոփ ձգտում է գէպի մէկ Հիմնական Թէյի, բրինձէ եւ ռետինի այս Հարուստ շյլր– րապետութիւն ըհ Ն• Ն* Հ*

նպատակ , Հ ա յ աՂԳայէ^ կեանքի փերան՚որոգոլ - ջանը արդէն ֆրանսական զինուորական իշխանու­

թիւնը եւրոպական քաղաքակրթութեան Հիմունք–՛ թիւներուն կողմէ Հաստատուած՜ է իբրեւ անկախ

ներոփ ; Հ ան ր ա պետ ո ւթ է ւն մը : ( Մհկակհս տւափ վեղը

Նալբանգեան ի Լուսաւորական ^՝)Րագիբ(Լ ՚Է՝Բ Մարտ (յԷ Համաձայնութեամբ Հնդկաչէնփ

ընկեբային—քաղաքական աուա^ագր ո ւթեամբ Հա $ պետերուն Հետ՝ ՛Բո չէն չէն Հանրաքոլէով պէտէ ո–

ժողոէԼոլրգի ազգային ղարթօնքի յ իր բառերով րոշէ էր կառավարութէլնը : Ֆրանսական հ-բագէրն ՄԱՐՍԷՅԼ– ֊ ֊ Հազէ ւ մէկուկէս տարի եղաւ։

Հայ ձԷԼղգութեան կարգուած՜ մեքենայի Վերանորս– է ՛Բո չէն չէն ը Հնգկաչէնի Դաշնակցութեան անդամ թորգոմը, Վահանը, Ամ բատը, Գէորգը, Արմենա–

գութԼ ան» օ՜րագիրն էր ; նկատել որ նմանապէս պէտէ պարունակէ Վ^էէէ^ կր , Զաւէնը, 8 արութիւն Ըհ ԺԷ,Րա յ Ր Ը 1 Արզոլ&1

Ընգուհեէով .որ Հասարակ ժ՜ողոփուրգէն կաղ - Նամը, ՚Բտմպոճբ եւ Լաօսը, բոլորն ալ ֆրանսա - Այվաղր , Տակոբը , Տովսէփը քով քովի եկաձ֊՝ կ՛ո­

մուած՝ է ազգութեան մեքենան ^ Նաչբանգեան՛ այգ— կան տի բապետութեան տակ։ Ասոր է որ Հօ Շ է– րոշեն Հիմր գնել Հ .3-Գ • Պոլլվար Օգդոյի Նոր

ււլ է ս ո ւի իր րնգՀանոլր Լուսաւորութեան ե՜ր ագրին մէնը 1լ բնգգէմանայ՝ ըսելս վ թէ Փոչինչթշ մԻլա Աեր-ււնդէն , որ այսօր կը կոչուէ Խաւոիսեան

մէ^ նկատի ունէր նոյն այգ Հասարակ ժողոփուր՛– ալ Վ^իէթ ՛Նամի մաս կազմած՜ յէ յ Ֆրանսա իսկոյն էաւմբ :

ԳԸ* ք՝այ*է՛ անիկա չէր բաւականանար քք՜ողոփուր - ժ՜ողով մը Հրաւիրես ՏաԼաթի մէ^ : Հօ ի Ա՝իսը ՚լ°~ 1945^ դարնան օր մըն էր, բացէկ մը կը ստա­
նամ Անպայման
գին տարրական գրագիտ՛ութեամբ^ մայրենի լե ՜ բ 1111 որ գ իրք մը ո լնի եւ գ իա ակի ո է ատ որ X (Լե որ այս երեկոյ պէտք է ներկա,

ղուին ուսուիմ ամբ % •ուժ՜ին յեղաշրջումը ն՛որ գարաշր^ան մը կը բա - ըլլաք Պույվար Օդգոյէ Հ -3 ՛Գ • Գրադարանը։

«Անաալւակոյս կը գրէ Նալբանգեան - մի նայ ֆրանսայի գագթային– սչաամութեան մէ^է Ա՛յսքան։ Որոշուած յ֊ամուն կ՝երթամ գրադարան ,

միայն Հայոց լե գո լի ո ւս ան ե չը մի մ եծ՜ բան էէ եւ քյլրոսլական գասաիարակոլթիւն մը ունի՛, /*ր եւ, ո՛վ զարմանք , փոխան շնկերներ ուս (ես կր

եւ գրանոփ գեռ աղգը չչռւսաւորուեց . • . ՚)աա աոա– քաղաքականութիւն ը Համ ա յնավարական է : Տա - կաբհ-էէ թէ կուսակցական րնկերներս է որ զէս կր

^ին աստիճանն է Լուսաւորութեան սանգուխքի...»; ճ ա իւ ած՜ է Ս՝ ոսկուայի մէ^ յեղափոխական աուա^ - կանչեն) , Հոն կր գտնեմ Համեստ սեղանէ մր շուրք

/՝///յց ա յ գ Հմեր աղգին՝ ուսման եւ լուսաւորու - նորգներ սլատրասաող գարոօ(Լ՝ Աիամի^ Ջինաս - բոլորոլտհ՛ տասնեակ մը պատանին եր ՚ Հ՛ոն են նա­

թեան Հետքիս Հարկաւոր Է տալ կանոնաւոր տնտե­ ա ա ե ի եւ Վ^իէթ ՛Սամի մէ^ գաղտնի քաղաքական եւ Վռամեանի վարչութեան ան դամն եր էն Տիգրա–

սական եւ վաճառական գիտութիւնք , // ր "(Է "՛էի իսուովութիւննեբ կազմակերպված՝ է ^ եւ կ՚ըսուի թէ նը, Մկրտիչը եւ խաչիկը։ Բոլորն ալ լուռ են։.

Հաստատ Հիմքի վրայ կանգնի նրա թէ երկրա - կեանքին մէկ չո րրորգը ան ո ո ւս ած՜ է բանտեր ո ւն Վերջապէս լռութիւնը խզելով կը Հարցնեմ րնկեր–

գո ր ծ ո ւթի ւնը եւ թէ վաճառական ութ իւն հ*» : մէ^ւ \^անօթ է եւրոսլական շաա մը –լեղակներու : նեբուն թէ ի՞նչ է ժողովին նպատակը : Ջենք
գիտեր , կը պտտասիսանեն՝ :
Աղգային լուսալոր ո ւթեան գաղափարն է Մ– ք*ր քաղաքական ամէն՛ մէկ յեղաշրջումին նոր

Ն ա լբան գե ան ը եւ Ատ • Նագար եան ը ոգեւորողը որ– անուան մը 1լորգեգբէ յ \թկուէն էնքոք ԼՀայրենա - Ընկերներ , թ ո յ լ տուէք ձեզ այսպէս կո­

պէսղի ձեռնարկեն իրենց Հ^ախըմի Օրգան^ի՝ սէր^ անունով է ՛որ Ս՛արսի լ իա Հասաւ Ա* Ա՝եծ՜ Պա­ չենք։ Ա՚ենք ներկայ տզաքս քանի մը անգամ քով

ՀձՀիւս իսափայրչէն Հ րատա րակութեան , ո ր երկու տերազմէն վեր^։ Փարիզի մէջ սլատկերաՀանի մր քովի եկահ– , խօսաօ– եւ վճռապէս որոշած ենք կազ­

մ եհ՜ Լուսաւոր ի շն եր ո լ Համ ատ եղ գործ՜ ո ւնէ ո ւթեան քդվ ա շի/ատած՜ ատեն կը Հ ետ ա քրքրուէր քաղա - մել Պուլվար Օգդոյի մէչ Հ-ՅԳՆոր Սերունդի

՛ամ էնէն նշանակալիս է^ն է , իր բացառիկ մ եհ՜ կա­ քական գործ՜երովդ լլնկերվարականներոլ ժ՜ողով - խումբ մը։ Ջհղ կանչեցինք որպէսզի մեզ Հարկ ե–

րէ լո ր՚ութեամբ \ *)բգ գարու Հու յ գրական եւ Հան– ներ ո ւն կ՚երթար ուր գաղթա յին Հարսերու Լոլը^ ղաօ՜ ո ւզգո ւթ ի ւնը եւ թելադրանքները ընէք :

րային մտքի պատմութեան մէ^ ; կը ի/օսէր իբրեւ մասնագէտ : Օր մը ՝/^Լիւպ տիւ խօսողը Գէորգն էր :

«Հիւսիսափայըֆը կը կոչուի «Օրագիր ընգՀ • խ թեւ մ աս ււ ւ։ րականներուն աո^եւ

ազգային լուսաւորութեան ու գաստիարակու - ճառ մը իէօս ե սա լ որու շնորՀփւ փր ընկերվարական ՛Բանէ մը խօսքով կը պա բզեմ իրենց րնտրաօ՜

թեան ւ Եւ իրօք այգպէս էր ան*. քՒԷ խմբագրին եւ ընկե րնեբու֊ կ" ղմ է պա ա գամ աւո ր նշանակ ո ւե ց ալ ասպարէզէն դէեո լաբութիւննեբ ը:

թէ անոր մ եհ՜ գրչակցին «Հ իւս ի սա փա յլունֆ գո ր ֊ ՎաՀանը պիտէ էւօսէ մեր կոդմէն , ձայն

Նաձէէոլթիւնը իր բ"ԼՈ ր կողմ եր ով 1լ ընգւէրկէր կուտան Րոլորը մէկ։ ^ է շտ է, մենք մեր ազգի

\&րնգՀանոլր աղգային Լուսաւորութիւնը՝^^ յ՜ամա– շա տա կա բանը , կոմ ս էմմ անուէ լի 0 ր ա գր ա կան անցեալէն շատ բան չենք գէտհր , բայց գոնէ այս–
պաՀան^ներու աոաԳա -
սակի ամենակենսական թերթերից^ հւայԼն գրական ել Հրապարակախօսա­ քանը գիտենք որ մենք ժառանգորդներն ենք

գրութեամբ ; կան յօ գուաշները տ պո լած՜ ՀՀ Հիւսի սա փա յլ»ի մէ^ Տիգրաններոլ, Արտա շէսնե րո լ , Վաբգաններոլ եւ

Անկասկած՜ ՀՀբնգՀ . աւլղ . Լուս՛աւորութեան՝^ եւ ամէնէն ա/ւա^ «Հիւս ի սափա յ հ» ր իր եռանգուն Անգրանէկներու . գիտենք որ մեր ազգը փառաւոր

յառա^ապաՀը ՝Հյ ա լբանգեան ի արաայայտու - գործ-ոԼնէոլթեամբ : \,աԼբանգեանն է ^ Աբովեանէն անցեալ ունի եւ ատով Հպարտ ենք : Ա՝ենք չենք

թեամբ ՀձնաՀտտակ Աբովեանն՝^ էր ։ Աբովեանբ վեր՝^) ^ ա յ ՝նոր գրականութեան եբկրորգ մեծ՜ ոաՀ~ •ուղեր որ ապագայ սերունդը մեզ անարգանքի

սկսաւ , սկզբնաւո րե ո ա յգ գո րծ՜ր որու Հ աս տա - վիրան որ վճռական աղղեռոլթիւն է ունեռել նորին սիւնէն գամէ։ Աենք կ՛ուզենք մեր պապերու կէ -

տոլն ընթացքը իր Համազգային ընգգրկումով ծ՜ա– յաղթութեան մէ^ : սատ ձգաօ՜ գո րհ՜ը շարունակել, ինչքան ալ ճամ­

ւաԼեսաւ ՀՀիւսիսափայչ^>.ի օրով։ ք*ասի Հայ նոր գրականութեան Լեզուին գ ա տի բան փշոտ ըլլայ։ Կ՛ուխտենք , մենք պիտի քալենք,

«ԸնգՀ• աղգ . էո ւս ա ւ֊որ ո ե սւ5/>> իր Ծրագրով պա շտ պան ո ւթ են էն , \,ալբանգեանի (նաեւ \,ազար– աներկիւղ , առանց կանգ առնելու ոեւէ խ ո <ընգո–

Ն"՚լբանգեան վճռական նշանակութիւն էր ա ո լու ծ եանի^ « Հի ւսի սափա յ թ ի գո րծո ւնէո ւթեան մէ^շատ տէ աո չեւ :

աշիյարՀարար լեզուին <1ւ ն՛որ գրականութեան՝ գա– կարեւո ր կէա եւս կար յ ա ^ է «Հիւսիս ա փ ա յԸ>ը ԱՀ ՛ո այսպէս Հէմր կը գրուէր Հ .8 -Գ • Պուլ­

տի աաշտսլան՚ոլթեան : \,ազարեանի Հետ միասին անոնս կողմէ կը գիտուէ ր իբրեւ Հագգի Հարազատ վար Օդգոյէ Նոր Աերունդէ քՍատէսեան խումբին։

եւ անկէ ալ աւելի Հետեւոգական , Նալբանգեան որ գին եր ի^ն ախ ա ձեռն ութ իլն ^ ո Ր ո վ ^ Լ՚՚՚^Լ" ձք^է ՚ ^ ո թ Աբժեցուցի ն իրենց էւոստումը այս տղաքը։ Այո՛ ,

գրաբա րամ ո լհ\ե բո լ կատագի յարձակումներէն օճախ կլլ Հիմնուէ ր • եւ տասնապատէկ տոկոսով։ Տասնեակ մը պատա–

պաշտսլանեէյ նորաբոգբո^ աչի/արՀաբար գրակա - 7/ ա լ բ ա նգե ա ն վճռաբար կը յայտարարէ որ նէներոլ տեղ մէկուկէս տարէ վեր^ ՀՀ՛Ս ատիսեան»

նութիլևբ Էլ սլարզեց անոր յաղթական գրօչր Ա– պէտք է Հերքել այն կարծիքը «թէ միմիայն՝ Վե­ խումբը ունի 110 անդամ-անգամ՚ոլՀիներ , բոլորն

բովեանի Հայրենաշունչ «Վէրք Հա յաս տան ի» ուք նետիկը եւ Վիեննան կամ թէ նոբերումս Փարիզը ալ բոցավառ Հայրենասիրական ոգէով։ Ան\ոնք գէ՜

սկսուահ՝ քարքարուտ ճանասլաբՀին : կարող են գաստիարակեյ ազգը՝ֆ * ա են ապստամբ Հէէյթունը, Հերոս Աասոլնը , խա­

Արձագանգ տալով Աբովեանի աղեկտուր կան­ \,ալբանգեանը ի ր ա լա ո ի կերպով նկատի ունէր նաւարի արշաւանքը , Պանք 0թռմանի գրաւումը եւ
րնչի
չիս , «Ա՜խ , լեզո՜ւն , լեզո՜ւն որ չլինի, մարգ «Լե­ այն նոր երիտասարգոլթիւնը , գրական այն նոր մանաւանդ Աարգարապատ - ՚Լարաքիլիսէի փառա­

նման կրէի». Նալբանգեան կըպատասխանէ, սերունդը որ կը Համախմբուէր «Հիւս իսափայլ^ի պանծ յաղթական ճակատամ արտնե ր ը։

զուն է այն սարսաւիելի ուէհր, որէ Ը^՚ԴԳէ"" տկար շոլր^ յ Աերունգ մը որ իրօք ՃՕական եւ յետագա ք Տղաքը նախքան իրենց արձակուրդը, վերտէն
յ՜ոդով է մէչ որոշեց էն եւ Համեստ նաէւաղիօ֊ մըն
են նաեւ միլիոնաւոր բարբարոսների սոլիններր՝» • թուականներուն լայնօրէն ծ առա յեց ^ազգային "՛ճ սլատրաստեցին յառածի կայ տարուան իրենց

«Լեզուն Է աղգ. գրօշակը, լեզուն Է նոցա ո րպի - քքնգՀ . Լուսաւորութեան գործ^ին^ ։

սոլթեան ել վիճակի յայտարարը ( Հ . 11. 4 9 4 ) » : Հարկ է աւելցֆեԼ որ Նալբանգեանի գաղափա­ գորհ-ունէոլթեան մասին։ Այսպէս ամիսը մէկ.

Հրատարակելով «Հիլսիսավւայթր Հայկական րական պայքարր Հայ կեանքի ու մշակոյթի վրա ք ընգՀ • յ՜ոգով , երկու դասախոսական ժողով , մէկ
վիճաբանական ղաս։ Շաբաթ բ
օրագիր աշխաբՀաբար /հղուով , Հասարակին Հաս­ պապականութեան ունեցած՜ ազգեցութեան դէմ մէկ մարզական յոդով, մէկ երդէ եւ շաբաթական
մէկ օր Հայեցէ :
կանա/ի՝^ Նալբանգեան ու Նազարեան Հիմնա - ա՛ լ աւեԼի եռանգով կը չարունակուի անոր յետա­ զանազան խաղեր

կան նպատակ ել ցանկութիւն ունեցաօ են ինչ– գա յ յեղափոխական գո բհո լնէ ութեան տարիներուն դաստիարակութիւն

պէ" կր գրէՆաչբանգեան ,«<եոզովուրգին մօտեցնել եւս , նոյնիսկ ՊետրոպավԼովսկի բերգին մէ^ գրած՜ Սք՚Բ^լէ «Յառտի , չկարհ՜ես թէ այս Հաւատա­

փոՔՐ ինչ դպրութեան Հետ , նիւթ ել սնունղ դնեք երկերուն մէչ։ լս ր Հայորդիներր դէլրալ յառաչ տարէն աշխա -

Հայկական չոր ու ցամաք դպրութեան մէչ՝ եւ ինչ– Ուշագրաւ է որ Վատիկանի յեաադիմ ական տանքը։ Ո՛չ։ Անոնք ալ Հանգէպեցան շատ մը.

սլէս մի կողմից լեզուն, միւս կողմից ել նոյն ինքն քաղաքականութեան ազգեցութեան վերացման էսն– տմարգէ արգելքներու , բայց ոչինչ, չէ՞ որ խոս­

դպրութեան Հոգին ել ուղզութիւնր, որքան կա– ղիրը ՆաԼբանգեանը սերաօրէն կբ կապէ իաալիո / տացած էէն ոչ մէկ իա չընդոտի աո չեւ կանգ չառ­

րհլի է շինենք յ՜ողովրդական , ազատելով աբեղա– ազգային ազատագրական շարժ՜ման յաղթանակի նել։ Եւ չառէն : ՎստաՀ եմ որ /առաջիկային ալ

յականոլթիւնից» (Դփլան 68 7 1 ) ։ Հեռանկարին Հ ետ ; կանգ պէտէ չառնեն :

Այգ նպատակին են ձ֊աո-այե/ Նալբանգեանի Ա– Ս– ԱՍԱՏՐԵԱ՚Ն Ձեր Հ ոգուն մ ատ աղ ^ Հոգի աղաք :
ըանաստեղհ-ոլթիլններԱ
, «0՝եռեկաՀարցուկրԼ , 8ի– (ՄԹա^հալը յ ^ ո ր դ ո վ ) Արամ Արմաւլանեսւն

Fonds A.R.A.M